Cənabı  Haqqın məxluqatı və əsərləri qarşısında duyulan heyrət üçün deyilər. Cənabı Haqqın şəxsində, sifətində bütün qüsurlardan və nöqsanlıqlardan uzaq olduğunu ifadə edər.

Zamanımızda saf zehinləri bulandırmaq, körpə beyinləri zay etmək üçün ortaya atılan suallardan biri də “Bu məxluqatı Allah yaratdı, yaxşı Allahı – əstağfirullah - kim yaratdı?” sualıdır.

Eyni sual müşriklər tərəfindən şəxsən Peyğəbər Əfəndimizə (s.ə.s.) verilmiş və bu sual üçün Cəbrayıl (ə.s.), Allahu Azimüşşandan İxlas Surəsini cavab olaraq gətirmişdir. Bu surə ilə şirkin bütün növləri kökündən kəsilib atılır, tövhidin bütün mərtəbələri ən gözəl bir şəkildə izah edilir. Rəsulullah (s.ə.s.) Əfəndimiz də bu sualı soruşan insanlara yenə İxlas Surəsi ilə cavab verilməsini buyurmuşdur. (1)

Biz də Rəsullaha (s.ə.s.) tabe olaraq bu suala İxlas Surəsi ilə cavab verəcəyik. Cənabı Haqq İxlas surəsində özünü qullarına belə bildirməkdədir:

(Ya Peyğəmbər! Allahın zatı və sifətləri haqqında səndən soruşan müşriklərə) de: “(Mənim Rəbbim olan) O Allah birdir (heç bir şəriki yoxdur);

Allah (heç kəsə, heç nəyə) möhtac deyildir! (Hamı Ona möhtacdır; O, əzəlidir, əbədidir!)

O, nə doğmuş, nə də doğulmuşdur! (Allah Özünə heç bir övlad götürməmişdir!)

Onun heç bir tayı-bərabəri (bənzəri) də yoxdur!” (İxlas Surəsi, 1-4)

Bu surə Allahın varlığının, birliyinin və tayı bərabəri olmadığının ən gözəl bir ifadəsidir və Qurani Kərimin tövhid nöqtəsidir. Bu mövzudakı digər ayələr, bu surənin təfsiri hökmündədir.

“De ki: O Allahdır, Əhaddır.”

Ayədə Allah ifadəsi Cənabı Haqqın şəxsinə işarə etməkdə, Əhad isə, Onun birliyini ifadə etməkdədir. Burada bunu ifadə etmək lazımdır, Əhad adı “say olaraq” bir demək deyil, “yeganə birdir”, “tək birdir”, “şəriksiz birdir”, “özündən başqası həmişə məxluq olan” mənasını verir. Yəni Ondan başqa bütün birlər say olaraq birdirlər, məxluqdurlar.

Cənabı Haqqın şəxsinin bir olduğunu, qudsi mahiyyətinin heç bir mahiyyətə bənzəmədiyini, məkandan və zamandan, cisimdən və cismə aid bütün xüsusiyyətlərdən uzaq olduğunu ifadə edər.

Cənabı Haqqı “Əhad” olaraq bilən bir insan Onu kimin yaratdığı kimi bir problemin nə qədər axmaq olduğunu dərhal anlar. Belə bir mömini heç bir qorxu və vəsvəsə şübhəyə sala bilməz.

(O) Allahdır, Saməddir.

Yəni, O heç bir şeyə möhtac deyil, hər şey Ona möhtacdır. Bütün istək və arzulara cavab verən, bütün ehtiyacları aradan qaldıran hökm sahibi Odur.

Doğmadığı kimi...

Yəni, Əhad və Saməd olan Allahu Təala, övlad sahibi olmaqdan, doğmaqdan və bölünüb –parçalanmaqdan uzaqdır.

“Allahu Təala, Əhad, Saməd olduğu üçün, Ondan maddə qopub ayrılmaz, çıxmaz. Onun cinsi, növü, bənzəri olmaz. Heç bir ehtiyacı və əskiyi olmaz. Ancaq Onun elmində olan hər şey, yenə Onun yaratmağı ilə bədənə gəlir. “Ol” deməsiylə olar.” (2)

O Vahidi Əhad bölünmə və parçalanmadan uzaq olduğu üçün, öz şəxsindən bir ilah mövcud etməsi mümkünsüzdür. Məxluqatını elmi, iradəsi, qüdrəti ilə yaradar. Yaratdığı məxluqatın Ona bərabər yaxud Ondan güclü olması mümkünsüzdür.

...doğulmamışdır da.

Yəni, bir başqasından doğulmamışdır, sonradan olmamışdır; əvvəli yoxdur, əzəlidir. Onun olmadığı bir zaman təsəvvür edilə bilməz.

Bu ayə, Allahu Təala haqqında atalığı, analığı, başqasından doğulmuş olmağı rədd etməklə, başda Xristianların  “üçləmə” əqidəsi olmaq üzrə hər bu cür əqidə fikrini rədd edir.

Heç bir şey Onun tayı (və bənzəri) deyil.

Mərhum Əlmalılı Həmdi Əfəndi, bu ayənin təfsirində belə buyurur:

Nə əvvəlində doğuran biri, nə də sonrasında doğulmuş və doğulacaq bir əlavəsi yoxdur. Şan və dəyər baxımından da Ona heç bir şəkildə bənzəri yoxdur. Nə şəxsində, nə sifətində heç bir bərabəri, heç bir bənzəri və ya rəqibi olmamışdır və ola bilməz. Yəni əzəldə olmadığı kimi, bundan sonra da olmayacaq. Ondan başqa bir “Vacibul-vücud” yoxdur. Əzəldə olmayınca sonradan olması da mümkünsüzdür. Bunu xəbərdarlığa ehtiyac yoxdur. Çünki sonradan olanlar sonradan yaradılan və məxluq olacağı üçün onsuz da Ona bərabər olması mümkün deyil. Çünki sonradan olanda nə qədər kamal fərz edilirsə edilsin yenə də məxluqdur. (3)

Surənin əvvəlki ayələri tövhidin bütün mərtəbələrini ifadə etdiyi kimi, bu ayədə Cənabı Haqqın Şəxsində bənzəri, hərəkətlərində ortağı və sifətində tayı bərabəri olmadığını bəyan ilə şirkin bütün növlərini rədd etməkdədir.

İxlas surəsinin qısa bir şərhini verdikdən sonra bu sual haqqında bunları da ifadə etməkdə fayda görürük:

Bu varlıq aləminin yaradıcısı ancaq və ancaq bədəni vacib, əzəli və əbədi, şəxsində və sifətlərində bənzəri olmayan Allahdır. Əlbəttə, O Şəxsi Mübarək haqqında belə bir sual soruşula bilməz. Çünki kim yaratdı sualı ancaq məxluqat üçün soruşula bilər.

Allahu Təala Əhaddır; birdir, şəxsində şəriki yoxdur.

Allahu Təala Saməddir. Bütün məxluqat yaradılmalarında, davamlılıqlarında, idarə və tədbirlərində hər an Ona möhtacdır. Heç bir şeyə möhtac olmayan O Əhəd və Saməd haqqında belə bir sual soruşmaq Onu tanımamanın bir ifadəsidir.

Allahu Azimüşşan doğulmadan və doğmaqdan uzaqdır. Əzəli və əbədi olan və özündən üstün bir varlıq təsəvvür edilməyən O Şəxsi Zülcəlalın, bir başqasının təsiri ilə, bədənə gəlməsi nece düşünülə bilər?

Bəli, “Cənabı Haqqı – əstağfirullah - kim yaratdı?” sualında açıq bir ziddiyyət vardır. Belə ki: Allahu Təala Həzrətlərinin bədəni şəxsidir. Əzəli və əbədidir. Bərabəri və bənzəri yoxdur. Hər şeyi yaradan və hər şey Ona möhtacdır.

Allahu Təalanın – əstağfirullah - yaradıldığı qəbul edilirsə o halda, Onun həm əzəli, həm sonradan yaradılmış, həm Xaliq, həm məxluq, həm sonsuz qədr, həm sonsuz aciz, qısacası, həm uluhiyyətin sonsuz kamal sifətlərinə, həm də məxluqların sonsuz əskik sifətlərinə sahib olması lazım olar.

Bir an üçün Allah haqqında belə bir sual soruşulsa, o zaman bu sual başqa cür olar. Yəni Cənabı Haqqı yaradan xaliqin də bir xaliqi olar. Beləcə sual silsilə halında sonsuza qədər gedər. O halda bu problemin mahiyyəti mümkünsüzlüyə dayanar və belə bir sual heç vaxt soruşula bilməz.

Silsilənin mümkünsüz olduğuna dair bəzi misallar təqdim edək:

15 vaqonlu bir qatar düşünün. Bu vaqonlardan hər birini bir əvvəlki vaqon çəkir. Və nəhayət iş lokomotivə çatdığında artıq “lokomotivi kim çəkir?” deyə bir sual ortaya çıxır. Çünki, çəkib lakin çəkilməyən bir lokomotiv olmasa bu nizam pozular və hərəkət meydana gəlməz.

Eyni şəkildə, bir şəkərin necə edildiyini düşünək, belə fikirləşərik ki, şəkər fabrikində edilir. Şəkər fabrikindəki alətlərin harada düzəldiyini fikirləşsək onları da dəzgahlar göstəriləcək. Sonda məsələ bir şəxsin elminə, iradəsinə və qüdrətinə dayanır.

Bu misaldan aydın olduğu kimi, bu kainatın yaradılışının; şəxsi və sifətləriylə əzəli və əbədi olan Allahın elm, iradə və qüdrətinə dayanır.

“Cənabı Haqqı – əstağfirullah - kim yaratdı?” deyə firon kimi sual soruşanlar mümkünsüzlüyünü bilmədiklərini və nəfsləriylə bir demaqoqluq etdiklərini aşkar etmiş olurlar.

Haşiyələr:

----------------------

(1)   Haqq Dini Quran Dili, 9/6272; Faxrəddin ər-Razi, Təfsiri Kəbir Məfatihul-Qeyb, Akçağ Nəşrləri: 23/554-555; Suyuti, Lubabun Nukul, 11,199-211; Alusi, XXX, 270-271

(2)  Əlmalılı Həmdi Yazar H. D. K. D., Cild 9, s. 6321

(3)   Əlmalılı Həmdi Yazar a. g. e., s. 6333

Məmməd Qırxıncı

Allahın bütün gözəl adları, ilahi sifətlərdən birinə dayanır. Məsələn, Alim adı sifəti ‘Elm' sifətinə, ‘Qədr' adı ‘Qüdrət' sifətinə, ‘Mütəkəllim' adı ‘Kəlam' sifətinə dayanır.

Həmçinin, Əvvəl adı, ‘Qıdəm' sifətinə, ‘Axır' adı, ‘Bəka` sifətinə dayanır.

Bəzi İslami qaynaqlarda ilahi adlardan, sifət deyə danışıldığı görülər. Məsələn, ‘Kərim', Allahın bir adıdır. Eyni zamanda Allahı kərəm sahibi olaraq səciyyələndirməsi cəhətiylə də sifət vəzifəsi görər. ‘Kərim Allah' dediyimiz zaman Kərim adını sifət mövqeyində istifadə etmiş olarıq.

Allahı hansı adla yad edirsək edək, o ad eyni zamanda Allahın bir xüsusiyyətini, bir kamalını, bir camalını, yaxud əxlaqı ilahiyyəsindən birini ifadə etməklə sifət vəzifəsi görər.

İlahi adlardan çoxu hərəkəti sifətlərə dayanır. Xaliq adı, yaratma hərəkətinə; Muhyi adı, əhya (həyatlandırma) hərəkətinə; Musavvir adı, surət vermə hərəkətinə; Mümit (ölümü verici) adı, eyhamda (ölümü vermə) hərəkətinə dayanır.

Cənabı Haqqın şəxsi birdir amma adları yüzlərlə, minlərlədir. Hətta bəzi şəxslərə görə ilahi adlar sonsuzdur. Bu adlar arasındakı fərqlilik, varlıqların da fərqli olmalarını zəruri etmişdir.

Allahın bütün adları gözəldir.

Şəxsi gözəl olduğu kimi bütün şəxsi adları da gözəldir.

Sifətləri gözəl olduğu kimi, bu sifətlərdən doğan sonsuz hərəkətləri də gözəldir. Və bu hərəkətlərə dayanan ‘hərəkəti adları' da gözəldir.

Bu sirrə çatan kamil insanlar, "Əzabın də xoş, lütfün də xoş" demişlər. Çünki, Kahhar adı da gözəldir, Lətif adı da.

(c. c.) : cəllə cələluhu: Allah adı xatırlandığı zaman hörmət və təzim üçün deyilər.

ona məxsusdur.

"Onun şanı nə uca" deməkdir.

     Sualda keçən "yaxın" və"yaxınlaşma" ifadələrinin məsafə və məkanla bir əlaqəsi yoxdur. Allah'ın quluna yaxın olması, onun hər cür ehtiyaclarını birbaşa görməsi, bütün hüceyrələrində hər cür icraatı (işi) qüdrət və elmi ilə etməsi, ona öz nəfsindən daha mərhəmətli olması kimi mənalar daşıyır. Qulun Allah'a yaxınlaşması isə onun razı olduğu bir qul olma vadisində atdığı addımlarla əlaqəlidir. İmanındakı inkişaf, elmindəki tərəqqi, əməlindəki ixlas onu Allah'a yaxınlaşdıran vasitələrdir.

     Uzaq, yaxın, keçmiş, gələcək kimi ifadələr zaman və məkanla bağlıdır. Maddi olan və bir məkanda yer tutan varlıqlar bir-birlərinə görə yaxında və ya uzaqda olarlar. Maddədən və məkandan münəzzəh (uzaq) olan Allah, məkanın hər yerindəki məxluqatına onların özlərindən daha yaxındır. Həmçinin, zamandan münəzzəh olan Allah, zaman çayında axıtdığı hər bir varlığa onun nəfsindən daha yaxındır.

    Allah'ın, məxluqatına yaxınlığı və məxluqatın ondan uzaqlığı zaman və məkan ölçüləriylə izah ediləbilməz.

    Bir misal: Siz oxuduğunuz kitaba ondan daha yaxınsız; o özündə nələrin yazıldığını bilməz, siz bilərsiniz ... Və kitab sizdən çox uzaqdır, yəni sizi anlamağın, tanımağın, seyr etmənin çox gerilərindədir.

    Kitabın ilk səhifəsindəki bir söz ikinci səhifədəkinə yaxındır, onuncu səhifədəkinə isə uzaqdır. Amma onları yazan və bilən müəllif, bunların hamısına eyni dərəcədə, eyni səviyyədə və eyni ölçüdə yaxındır. Hamısı, onun elmində birlikdə mövcudddur.

     Yaxınlıq və uzaqlığın bir başqa cəhətini bizə dərs verən bir hədis-i qüdsi: "Qulum mənə nafilə ibadətlərlə yaxınlaşar ..." yaxınlaşmanın mənəvi olduğunu, qəlbî və ruhî olduğunu bu qüdsi hədis dərs verir bizə... Nafilə; fərz və vacibləri işlədikdən sonra qulun Rəbbinə daha çox yaxınlaşmaq, qəlbini ülvî feyzlərlə daha çox açmaq və ömrünü razılıq yolunda daha məhsuldar keçirmək niyyətiylə etdiyi ibadətlər, təfəkkür, ilticalar (dua), şükürlərdir.

     Belə bir qul, Rəbbinə yaxınlaşma mövzusunda hər gün bir az daha məsafə qət edər ... Qət etdiyi bu məsafələr də mənəvidir, Rəbbinə yaxınlaşması da ...

    Böyük bir alim düşünək. Bu şəxsin şagirdlərinin hamısı eyni məkanda olsunlar və növbə ilə ondan dərs alsınlar. Elmə yeni başlamış bir tələbə, onun hüzurunda oturub dərsini aldığı zaman, o yaxınlıq içində bir uzaqlıq var. Çünki o gənc adam, o böyük imamı, o dâhi âlimi anlamaqdan çox uzaqdır. Elmi irəlilədikcə müəlliminə daha çox yaxınlaşacaq və ona olan hörməti, təqdiri, heyrəti getdikcə artacaqdır ...

     Təhsilinin hər mərhələsində, müəllimi o tələbəyə yaxındır, onu yetişdirməkdə,irəliyə çəkməkdədir ... Burada uzaqlıq müəllimə deyil, tələbəyə aiddir. Kamil bir övliyaya mürid olmuş nöqsanlı bir insan da elədir ... Mənən tərəqqi etdikcə onun ruh dünyasından, könül aləmindən daha çox istifadə edəcək. O böyük vəli isə, o müridini mənəvi tərəqqisinin hər pilləsində təqib etməklə ona daim yaxındır. Uzaqlıq mürşid üçün deyil, mürid üçündür.

     Misallardan həqiqətə keçək: Allah, qulunun maddə və məna âləmini daima tərbiyə etməklə, o quluna onun nəfsindən daha yaxındır. Qul isə ancaq müəyyən sərhədlər arasında iş görə bilən nöqsanlı sifətləriylə, bütün sifətləri sonsuz olan Allah'ı haqqıyla anlamaqdan çox uzaq.

Müəllif:

Alaaddin Başar (Prof.Dr.)

     - Yalnız enerji deyil, bütün varlıqlar Allah'ın qüdrətinin təzahürüdür.

     Təzahür, "zahir olmaq, ortaya çıxmaq, görünmək", gizli olan bir həqiqətin ortaya çıxması kimi mənalara gəlir.

     Allah'ın bütün isimləri və sifətləri sonsuz kamalda və gözəllikdədir. Bunlar təzahür istəyərlər. Məsələn, Rəzzaq ismi gözəldir, bu gözəllik ancaq ruzilərin yaradıldması ilə təzahür edər. Muhyi (həyat verici) ismi də gözəldir. O da həyat sahiblərinin yaradıldması ilə özünü göstərir.

     Bütün isim və sifətlər eyni şəkildə düşünülə bilər.

     "Qüdrətin təzahürü" demək, "qüdrətin göstəricisi" deməkdir.

     Buna görə, "Göylər, Allah'ın qüdrətinin təzahürüdür" deyildiyində, bundan məqsəd, "Allah'ın qüdrəti göylər olduğu" mənasına gəlmədiyi açıqdır. Bunun doğru mənası: "göylər kimi möcüzə varlıqlar, Allah'ın sonsuz qüdrətinin varlığını ağılın gözünə göstərəcək bir parlaqlıqdadır" deməkdir.

     Enerji: "maddədə var olan və istilik, işıq formasında ortaya çıxan güc"; "Orqanların işləyə bilməsi və bədən istiliyinin davamlılığını təmin edən qida elementlərinin meydana gətirdiyi güc" şəklində tərif edilmişdir.

     Bu tərifə görə, enerji maddə ilə yaxın bir əlaqə içində olan və maddə kimi yaradılmış olan bir varlıqdır.

     Bədiüzzaman Həzrətlərinin "Təbiət" üçün söylədiyi həqiqətləri "Enerji" yə də uyğunlaşdıra bilərik:

     "Təbiyətçilərin, mövhum və həqiqətsiz təbiət (və ya Enerji) dedikləri şey, olsa olsa və gözlə görülə bilən gərçək sahibi isə; ancaq;

- Bir sənət ola bilər, Sâni' (sənətkar) ola bilməz.

- Bir naxışdır, Nəqqaş(naxış ustası) ola bilməz.

- Ehkamdır, hâkim  ola bilməz.

- Bir şəriət-ı fitriyədir (Allah'ın yaradılışa qoyduğu, bütün varlıqların tabe olduğu qanunlar), Şari' (qanun qoyan) ola bilməz.

- Məxluq bir izzət pərdəsidir, Xaliq  ola bilməz.

- Münfail (əməldən təsirlənən) bir fitrətdir(yaradılış), Fâtır (varlıqları bənzərsiz  yaradan) bir fail (işi edən)  ola bilməz.

- Qanundur, qüdrət deyildir; qadir ola bilməz.

- Mistardır, masdar (qaynaq)  ola bilməz. "(Ləm'alar, 186)

     * Bir bina düşünək, bu binanın ilk mərhələsi plan və layihə hissəsidir; binanın bütün detalları və keyfiyyəti ilk olaraq bu plan və proqramda təyin edilir. Bu qisimdə işləyən elm və qədərdir. Məhz binanın bu qisim və mərhələsinə "İmam-ı Mübin" deyirik.

     Kainat eyni bu bina kimi, öncə Allah'ın əzəli elmində hazırlandı və planlandı, sonra ortaya çıxacaq olan bu kainat, bu plan və proqram üzrə hərəkət edər onun çəkdiyi xəttin xaricinə çıxa bilməz; daha çox kainatın keçmiş və gələcəyini təmsil edər. Şəhadət aləmindən çox, qeyb aləminə baxar. Bir ağacın toxumu və kökləri imam-ı mübini xatırladır və sanki konkret bir qədər kimidir. Təbiət dedikləri mövhum   (Əslində olmayıb xəyala gətirilən, xəyaldan törəyən) şey, əslində qədərin bu mənəvi qəlibinin, insan zehnindəki iz düşümüdür. Amma materialist fəlsəfə buna üluhiyyət (tanrılıq vəsfi) isnad edir.

    Kitab-ı Mübin" isə; o bina və kainatın plan və proqram qisminin, yəni İmam-ı Mübin`in həyata keçirilməsi, xarici bir vücud verilməsinin adıdır. Burada Allah'ın qüdrət sifəti hökm edir və iş görür. Keçmiş və gələcəkdən çox, indiki hala baxar, yəni qeyb aləmindən çox, şəhadət aləmini təmsil edər. Binanın "İmam-ı Mübin" qisimini mühəndis təyin edər, binanın həyata keçirilməsi işini isə işçi və ustalar edər, burada mühəndis elm sifəti, usta və fəhlə isə; qüdrət sifətidir.

    Bu nöqtədən baxacaq olsaq, təbiət deyilən şeyi planlayıb program halına gətirən; qədərdir, bu plan və proqramı hərəkətə və əmələ çevirib tətbiq edən də; Allah'ın qüdrət sifətidir.

Cavab 1:

Allahu Təalanın yuxuda görüləcəyi mövzusu, alimlər arasında ixtilaflı bir mövzudur.

İmamı Azam Əbu Hənifə Yuxuda Allahın görülə biləcəyini, İmam Maturidi Həzrətlərinin də görülə bilməyəcəyi şəklində izahatı vardır. Peyğəmbər Əfəndimizin də Allahu Təalanı yuxusunda gördüyü Hədislərdə ifadə edilməkdədir. (Əqaid, Ömər Nəsəfi; Taftazani,Şərhu'l-Akaid, s, 134)

Alimlərin çoxuna görə yuxuda Allahı görmək mümkündür. Təbii Allah öz şəxsiylə deyil sifətlərinin və adlarının təcəllisiylə görünər.

Tirmizinin rəvayət etdiyi rəvayətlərdə "Rəbbimi ən gözəl surətdə gördüm" mənasını verən ifadəyə yer verilmişdir (bx. Tirmizi, təfsir, 39).

- Bu mövzuda alimlərin ittifaq etdikləri xüsus: bu hədis şərh edilərkən, "Allahın heç bir məxluqa bənzəmədiyi, ona bir şəkil verilə bilməyəcəyi həqiqətindən hərəkət etmənin zəruri olduğu" nöqtəsidir.

Bu səbəblə, bir qisim alimlər, bu hədisi açıqlamaqdan çəkinmiş, bunun ağlımızın idrakından aciz qaldığı mənası bağlı bir hədis olduğunu söyləmişlər.

Bunu şərhi seçən alimlər isə, əhli sünnə əqidəsinə müxalif olmayacaq şərhlər etmişlər. Bu şərhlərin xülasəsi belədir:

a. "Rəbbimi ən gözəl surətdə gördüm" ifadəsinin mənası, "mən ən gözəl surətdə ikən; ən böyük lütflərinə tabe olduğum bir halda Rəbbimi gördüm".

b. "Rəbbimi ən gözəl surətdə gördüm" demək, "onun sifətlərinin təcəllilərini, onun lütf və ikramlarını sonsuz mükəmməllikdə və sonsuz gözəllikdə və bənzərsiz bir comərdlikdə gördüm" deməkdir.

c. "Rəbbimi ən gözəl surətdə gördüm" məqsəd; "İndiyə qədər heç görmədiyim şəkildə mənə etdiyi lütf və ikramlarını, mənəvi sonsuz cəlal, kamal və camalını gördüyüm bir halda Rəbbimi gördüm"( Tuhfətu'l-Ahvəzi, əlaqədar hədisin şərhi).

Bununla birlikdə, bu kimi hədislərin mənasını Allaha və Rəsuluna həvalə etmək lazımdır.

Cavab 2:

Rəvayətlər üçün baxın: Tirmizi, Təfsir: 39, Nömrə: 3235, 5/368; Əhməd İbni Hənbəl, Müsnəd, Nömrə: 16621, 5/584; Acuri, əş-Şəriyə, Nömrə: 1009, Sh.397; Hakim əl-Müstədrək, Nömrə: 1912-13, 1/702; Hatib, Tarixi Bağdad, Nömrə: 4253, 8/146; İbni Huzeymə, ət-Tövhid, Nömrə: 321, 2/542; Əbu Yala, Müsnəd, Nömrə: 2608, 4/475; Darimi, Yuxu:12, Nömrə: 2073, 1/567; Hatibi Təbrizi, Mişkatü'l-Məsabih, Nömrə: 725, 26,1/230; Əli əl-Muttaki, Kənzü'l-ummal, Nömrə: 1152-54, 1/228)

İmam Rəbbani həzrətləri buyurur ki: (Əhli sünnə alimləri, sözbirliği ilə "Allahu təala dünyada görülməz" buyurdu.) (Məktubat, 283)

Qurani Kərimdə buyuruldu ki: (Onu [Allahı> gözlər idrak edə bilməz.) (Ənam 103)

İmamı Nəvəvi, (Gözlər idrak edə bilməz demək, Onun şəxsinin həqiqətini gözlər idrak edə bilməz deməkdir. Yoxsa görmək haqqdır) buyurdu.

Övliyanın böyüklərindən Mövlana Xalidi Bağdadi həzrətləri buyurur ki: (Dünyada Allahı gördüm deyən kafirdir. Övliyanın ürək gözü ilə görməsi görmək deyil.) (Etiqadnamə)

İmamı Qəzali həzrətləri də, (Allahı dünyada görmək mümkün olmaz) buyurur. (Əhya)

Allahu təala, Hz. Musaya buyurdu ki: (Sən məni görə bilməzsən.) (Əraf 143)

İmamı Rəbbani, Mövlana Xalidi Bağdadi, Seyid Abdülkadiri Geylani həzrətləri kimi böyük şəxslər isə, Peyğəmbər əfəndimizin Miracda Allahı gördüyünü, ancaq bunun dünya görməsi ilə deyil, axirət görməsi ilə görmək olduğunu bildirdilər.

Dünyada Allahı görmək qeyri-mümkün olduğu üçün, Hz. Aişə, (Rəsulullah Allahı gördü deyən yalan danışmış olar) buyurdu. (Buxari)

Miracda Allahı gördü

Fiqh və hədis elmlərində müctəhid və övliyanın böyüklərindən S. Abdülkadiri Geylani həzrətləri buyurur ki:

(Mirac gecəsi Rəsulullah, Allahu təalanı gördü. Çünki Cabir bin Abdullah, Peyğəmbər əfəndimizin (Nəcm) surəsində, (Əlbəttə Onu gördü) ayəsi üzərinə, (Əlbəttə Rəbbimi gördüm) buyurduğunu və eyni surənin (Sidrət-ul-müntəha yanında) ayəsi üzərinə, (Mən sidrət-ul-müntəhada Rəbbimi gördüm.) buyurduğunu bildirmişdir. İsra surəsini 17-ci ayəsinin təfsirində, İbni Abbas həzrətləri buyurdu ki: (Mirac gecəsində Rəsulullah, Allahu təalanı gördü.) (Gunyetut talibin)

Əhli sünnə alimləri, (Allahı möminlər görər, lakin cəhənnəmdə kafirlər görə bilməz) buyurur.

İmamı Şafi və İmamı Malik, Mutəffifin surəsinin, (Kafirlər o gün Rəblərini görməkdən məhrum qalacaqlar) tərcüməsindəki ayəni açıqlayarkən buyurur ki:

(Bu ayə, möminlərin Allahu təalanı görəcəklərinə bir dəlildir. Elə olmasaydı, kafirlər görə bilməz buyurulmazdı.) (Hazin)

İmamı Rəbbani həzrətləri, Ənam surəsinin 103-cü ayəsini açıqlayarkən, (Möminlər, axirətdə Allahı görəcəklər) buyurur. (c. 3, m. 44 və 90)

Abdülhakı Dehlevi həzrətləri, (Dünyada Allahu təala başa düşülmədən bilinəcəyi kimi, axirətdə də başa düşülmədən görüləcək) buyurur.

Əleykum Salam, 

Vədud ismi haqqında ətraflı məlumat üçün aşağıdakı yazılarımızı oxumanızı tövsiyə edirik.

ƏL-VƏDUD

"Ya Vədûd" duası necə bir duadır, Vədûd adı Qur`an`da keçirmi?

Quranda keçən " rabbul aləmin" sözündə, alimlərimiz 18.000 aləm demişlər. Bu rəqəm çoxluqdur. Yəni ərəb ədəbiyyatında 7, 70, 700, 7000, 70.000 və ya 18.000, 28.000 kimi ədədi ifadələr çoxluğu ifadə etmək üçündür. Halbuki alimlərimizin çoxuna görə hər bir insan hər bir heyvan hər bir bitki və ya hər bir mələk hər bir cin bir aləmdir. Hətta hər bir hüceyrə başqa hüceyrələrə bənzəməməsi səbəbindən bir aləmdir. Allah " aləmlərin Rəbbidir" və ya "ey həbibim! Səni aləmlərə rəhmət olasan deyə göndərdik" kimi quranı ifadələr hamısıyla bütün kainatı və içindəki hər bir həyat sahibini hətta cansızları da əhatə etməkdədir.

'

'

Ve aleykumusSalam. Yaratma Allaha məxsusdur, başqa heç bir varlıq yaradıcı ola bilməz. Əgər elə qəbul edilsə gərək hər yaradıcıya bir ilahlıq nisbət edəsən yəni hər yaradıcı görünənə Allah deyəsən ki, bu da batil bir düşüncədir. Kainatda bir Allah vardır və gəlmiş keçmiş peyğəmbərlər hər zaman insanlara tövhid inancını yəni Allahın təkliyini, yalnız onun yaradıcı olduğunu təbliğ etməyə çalışmışlar. Və kitablarımızda yazılan yaratmaq ifadəsi öz mənasında yanlışlıq ehtiva edir. (belə sözlərin yerinə qurdu, əmələ gətirdi kimi sözlər istifadə etmək daha yaxşı olardı) Bədiüzzaman həzrətləri bildirmişdir ki, məsələn bir gülü gördüyün zaman  -Nə gözəldir demə, necə gözəl yaradılmışdır de!' Və kainatda hər yaradılan şeyə onu Allah yaratdı gözüylə baxıb təfəkkür etmək lazımdır. Əgər nə gözəldir desən ona ilahlıq vermiş olarsan sanki gül özü-özünü yaratmışdır. Və belə ifadələr insanı şirkə doğru apara bilər deyə bu cür ifadələrdən qaçınmaq lazımdır. Lakin necə gözəl yaradılmışdır desən yaradılışı Allaha yönəltmiş olduğundan haqq yerini tapır. Allah bizləri küfr və şirkdən,  küfr və şirk ehtiva edən sözlərin günahından qorusun!!!

Qeyd: Ümumiyyətlə saytımızda yazılan hər hansı bir yazının sonunda yazdığımız duaları oxuyan hər qardaş və bacıdan rica edirik ki, bu duaları sizlər də bizlər  üçün və ümməti Muhamməd (s.ə.s) üçün edəsiniz.  Saytımızın tərcüməçilərindən olan bir qardaşımız əsgərlikdədir. Onun üçün də xüsusilə dua etmənizi rica edirik. Allah sizlərdən razı olsun və əfv etsin!!!

     Cənab-ı Haqq, tövbə edilən hər günahı bağışlayar. Bir kafir, küfrünə tövbə etsə, mömin olar, bütün günahları bağışlanar. Bir mömin də hər növ günahı işləsə, hətta Allah’a şirk qoşsa, sonra peşman olub tövbə etsə, Allahu təala yenə bağışlayar. Qur’an-i Kərimdə tərcümə olaraq buyuruldu ki:

Ey günahda həddi aşanlar, Allahın rəhmətindən ümid kəsməyin! Çünki Allah, bütün günahları bağışlayar. O, Ğafurdur Rəhimdir. (Zumər 53)

 Tövbə Edən Bağışlanar

     Hədisdə buyuruldu ki:

Tövbə edən, günah işləməmiş kimi olar. (İbni Macə)

Haqq təala buyurdu ki, qulumun, günahı göylərə qədər yüksəlsə, məndən ümid kəsməyib, üzr istəsə bağışlayaram. (Tirmizi)

Günahınız çox olub göylərə qədər çatsa, tövbə edincə, Allahu təala tövbənizi qəbul edər. (İbni Macə)

Allahın Rəb, mənim də peyğəmbər olduğuma inanana, Cəhənnəm haram olar.(Hakim)

Haqq təala "Günahını əfvimdən böyük görənə şiddətli qəzəb edərəm." buyurdu (Deylemi)

Allah’ın rəhmətindən ümid kəsməyən fasiq, Allahın rəhmətindən ümid kisən abiddən, rəhmətə daha yaxındır.(Hakim)

Allahın rəhməti bu qədər bol ikən Onun rəhmətindən heç ümid kəsilər?Allahı qullarına sevdirin ki, Allah da sizi sevsin! (Taberani)

Allahu təala buyurdu ki, "Ey qulum, üzr istəsən, günahlarının çoxluğuna baxmadan bağışlayaram. Günahların buludlara qədər yüksəlsə də bağışlayaram. Yer dolusu günahla gəlsən də, yer dolusu bağışlamaqla qarşılayaram. Yetər ki iman ilə gəl!" (Tirmizi)

      İnsanın davamlı cəhənnəmi xatırlayıb ona görə addımlarını nəzarət etməsi kəmalatının göstəricisidir. Amma bu cəhənnəmi xatırlama, öz həyatını zəhərə çevirməmək və Allahdan ümid kəsdirəcək səviyyəyə gətirməmək şərtiylədir. Beləcə insan hər addımını atdığında "görəsən bu addımım məni cəhənnəməmi aparır" deyə bir mühasiblik içərisində olmasını da təmin edəcək.

      Allah bəzi insanları cəhənnəm üçün yaratmamışdır. Əksinə cəhənnəmi bəzi insanlar üçün yaratmışdır. Məsələn, bir dövlət həbsxana qurar, amma bu həbsxananı filan filan insanlar içəriyə girsin deyə etməz. Bu həbsxananı kim qazanırsa onu içinə almaq üçün edər. Eynilə bunun kimi, Allah qazananlara cəhənnəmi tikmişdir. Yoxsa "filan insanlara cəhənnəmi hazırladım demək" Cənab-ı Haqqın ədaləti və hikmətinə uyğun gəlməz.

Qurani Kərimdə Allah kəliməsi 2697 dəfə keçir.

Sualınızı bəzi sual və cavablarla şərhə çalışaq.

Qədər, bir iman şərtidir və belə təsvir edilər: "qədər, haqq təalanın, əzəldən əbədə qədər olmuş və olacaq hər şeyin, hər şeyini və hər halını, zamanını və məkanını, sifətlərini və xüsusiyyətlərini əzəli elmiylə bilib, ona görə, təqdir etməsidir."

Qəza isə, qədərdə planlanan bir şeyin yaradılması, varlıq sahəsinə çıxarılmasıdır.

Kainatın altı dövrədə yaradılışından, insanın ana rəhmində doqquz ayda yaranmasına qədər hər hadisə qədəri göstərir!..

Günəş sistemindən atom sistemlərinə qədər hər hikmətli əlamət, qədəri elan edir!..

Elementlərin sayları və xüsusiyyətləri, qədərdən xəbər verir!..

Bitkilərin və heyvanların cinslərə, növlərə ayrılmış olması, hər növə fərqli qabiliyyətlər verilməsi, həmişə qədər ilə olmuş!..

Mələklərin, heyvanların və cansızların sabit mövqeli olması, insanların və cinlərin isə imtahana tabe tutulması, qədər ilə planlanmış!...

Cənnət və cəhənnəmin yaradılması, ilahi elm ilə təqdir edilmiş!... O mənzillərə hansı yollardan gediləcəyi də yenə qədər ilə olmuşdur!...

Hansı gözəl əmələ nə qədər savab, hansı günaha nə qədər əzab veriləcəyi də qədər ilə təyin edilmiş!..

Qədər mövzusunda əzbərlədikləri bir neçə sualı dayanmadan təkrarlayan adamlar, qədərin bu əsl mənasını heç düşünməzlər. Bu böyük kainatın bir əzəli elm və hikmətlə, mərhələ mərhələ yaradıldığı ağıllarından belə keçməz. Qədərin bu böyük təcəllilərini seyr edə bilmədikləri kimi, nüvələri, toxumları, yumurtaları, spermaları, genləri də bu baxımdan qiymətləndirə bilməzlər. Halbuki, bu kiçik varlıqlar sanki cisimləşmiş bir plan, bir proqramdır... Allahın möcüzə hikmətini ağlı başında olanlara elan edir, dərs verirlər.

Və insan, yaradılışı etibarı ilə, qədərə inanmaqla mükəlləfdir!. Çünki, ölçüdən, çəkidən anlayır. Etməyə qərar verdiyi bir evin otaqlarını bilərək edər. Mətbəxini, hamamını, həmişə yerli yerinə qoydurar. Sabahı haqqında planlar qurur, hədəflər seçir, qərarlar verir. Bu yaradılışı onu qədərə imanla mükəlləf edir.

Günahlarımızı qədərə yükləyə bilərik?

Qədəri ikiyə ayıra bilərik: ızdırari qədər, ixtiyari qədər.

"İzdırari qədər"də bizim heç bir təsirimiz yox. O, tamamilə iradəmiz xaricində yazılmışdır. Dünyaya gələcəyimiz yer, anamız, atamız, şəklimiz, qabiliyyətlərimiz ızdırari qədərimizin mövzusudur. Bunlara özümüz qərar verə bilmərik. Bu növ qədərimizdən ötəri məsuliyyətimiz də yoxdur.

İkinci qisim qədər isə, iradəmizə bağlıdır. Biz nəyə qərar verəcəyiksə və nə edəcəyiksə, Allah əzəli elmiylə bilmiş, elə etmişdir.

Ürəyimiz döyünür, qanımız təmizlənir, hüceyrələrimiz böyüyür, çoxalır, ölür. Bədənimizdə, bizim bilmədiyimiz bir çox işlər edilir. Bunların heç birini edən biz deyilik. Yatdığımız zaman belə bu cür fəaliyyətlər davam edir.

Amma bunu da çox yaxşı bilirik ki, öz istəyimizlə etdiyimiz işlər də var. Yemək, içmək, danışmaq, getmək kimi hərəkətlərdə qərar verən bizik. Zəif də olsa bir iradəmiz, az da olsa bir elmimiz, cılız da olsa bir gücümüz var.

Yol qovşağında hansı yoldan gedəcəyimizə özümüz qərar veririk. Həyat isə, yol qovşaqlarıyla doludur.

Bu halda, bilərək seçdiyimiz, heç bir məcbur etməyə məruz qalmadan qərar verib işlədiyimiz bir günahı özümüzdən başqa kimə yükləyə bilərik?

Etdiklərimizi Allah yaratdığına görə bizim günahımız nə?

İnsanın cuzi ixtiyari adı verilən iradəsi, əhəmiyyətsiz kimi görülməklə birlikdə, kainatda etibarlı olan qanunlardan istifadə edərək böyük işlərin meydana gəlməsinə səbəb olmaqdadır.

İnsanın öz iradəsiylə etdiyi bütün işlər, bu ölçüylə qiymətləndirilə bilər. Məsələn; cənabı haqq, meyxanaya getmənin haram, məscidə getmənin isə fəzilətli olduğunu insanlara bildirmişdir. İnsan bədəni isə öz iradəsiylə, iki yerə də getməyə uyğun bir quruluşdadır.

Kainatdakı fəaliyyətlərdə olduğu kimi, bədən içindəki fəaliyyətlərdə də insanın iradəsi olmamaqda və insan bədəni, ilahi qanunlarla hərəkət etməkdədir. Lakin onun hara gedəcəyinin təyini, insanın iradə və ixtiyarına buraxılmışdır. O hansı düyməni bassa, yəni hara getmək istəsə, bədən ora doğru hərəkət etməkdə, bu səbəbdən də gedəcəyi yerin mükafatı və ya cəzası o insana aid olmaqdadır.

Qədər zülm edər?

Bəzi insanlar varlı, gözəl və sağlam doğularlar; bəziləri də kasıb, çirkin və şikəst. Bunlar, insan iradəsinin qarışmadığı "ızdırari qədər"in mövzusudur.

Bu fərqi bəhanə edərək zülmdən danışanlar da olur. Halbuki, zülm bir haqqın tapdalanmasıdır. Qulun isə, Allahda heç bir haqqı yoxdur. O, nə vermişsə sırf lütfündən ötəridir.

Bizə düşən, verilməyən nemətləri düşünüb üsyana cürət etmək deyil, veriləni xatırlayıb şükr etməkdir. Əskikliklər, qulun sınanması üçündür. Dünyanı bir imtahan salonuna bənzətsək, xoşuna gəlməyən vəziyyətlər bir imtahan sualıdır. Qul üsyan edəcək, yoxsa verilən nemətlərə şükrlə, cavab verəcək səbir ilə cavab verəcək?

Valı bir tacir düşünək. Dükanına gələn iki kasıba, sırf mərhəmətindən ötəri yaxşılıq etmək istəyir. Birinə köynək və şalvar geydirdi, digərinə isə, bunlardan əlavə pencək ilə palto hədiyyə etdi. Yalnız köynək və şalvar alan adam, "tacir mənə zülm etdi, o biri adama çox verdi," deyə bilər? Desə, bu sözü ədəbsizlik olmaz?

Biz insanlar da bu kasıblara bənzəyirik. Allah, sonsuz mərhəməti səbəbiylə, tükənməz xəzinəsindən nemətlər verir. Bədənimizi, ağlımızı, xəyalımızı, tənəffüs etdiyimiz havanı, içdiyimiz suyu, yediyimiz qidanı yaradan Odur. İşlədik, qazanmadıq, layiq olmadıq. O, sırf lütfündən ötəri verdi. Əskik alan səbr etsə əbədi nemətlər qazanacaq.

Bizə düşən, günahımıza tövbə etmək, bağışlanma üçün yalvarmaq və gözəl əməllər işləyib cəzadan xilas olmağa çalışmaq. Günahı qədərə yükləməyə çalışmaqla ancaq özümüzü aldada bilərik. Allahı, əsla.

əl-Cəbbar
     Allah Cəbbardır. Cəbbar adının Allah haqqında bu mənaları vardır.

1-Allah`ın dilədiyini zorla/məcbur etdirməyə müqtədir olması.

2-Qullarının işlərini yoluna qoyması və əskikləri aradan qaldırması.

3-Qırıqları təmir etməsi və dərdlərə dərman verməsi.

4-Çox böyük və əzəmətli padşah olması.

İndi cəbbar adının bu fərqli mənalarını tək-tək anlamağa və kainatdakı təcəllilərini görməyə çalışaq:
 

1- Allahın dilədiyini zorla etdirməyə müqtədir olması

    Allah cəbbardır. Dilədiyini zorla etdirməyə müqtədirdir. Hökmünü geri çevirəcək və təqdirini dəyişdirəcək heç bir qüvvət yoxdur. Əmri və hökmü hər şeyə hakimdir. Bəli kim bu kainata diqqət ilə baxsa, kainatı; çox haşmətli və çox fəaliyyətli bir məmləkət, idarəsi çox hikmətli, hakimiyyəti çox qüvvətli bir şəhər hökmündə görər. Hər şeyi və hər məxluqu bir vəzifə ilə itaət halında tapar.    

     Kimi bir bal fabriki(arılar), kimi bir süd çeşməsi olmuş(qoyun,inək,keçi), kimi rəhmətin lətif bir əli, kimi bu dünya misafirhanəsinə bir lampa(ay) və soba(günəş) olmuş. Bunlar kimi hər bir məxluq Allah`ın ona əmr etdiyi vəzifəylə məşğuldur. Və o vəzifəyə üsyan edə bilməz. Günəş o əzəməti və böyüklüyü ilə "mən bu gün doğmayacağam, ya da batmayacağam" deyərək Cəbbar olan Allah`ın hökmünə qarşı gələ bilməz. Ay kandil(şam) və təqvimçilik vəzifəsindən geri qala bilməz. İnsandan başqa hər şey vəzifəsinə çox diqqət yetirər və Cəbbar-ı azim olan Allah`ın əmrinə boyun əgər, itaət edər. İşdə vəzifəsini edərək Allah`ın əmrinə itaət edən və ona qarşı gələ bilməyib boyun əyən hər məxluqda ‘cəbbar' adı görünər.    

     Bizlər bir toyuğun yumurtladığını, qoyunun süd verdiyini gördüyümüzdə heç Allah`ın Cəbbar adını təfəkkür etdikmi? Ya da dəvənin üzərinə minmiş və səyahət edən bir adamı gördüyümüzdə, dəvəni insana xidmət etməyə məcbur edən Allah`ı Cəbbar adıyla zikr edib ona həmd etdikmi?       

     Çünki insana itaət etdirilmiş və vəzifəsinə üsyan edə bilməyən hər məxluqda cəbbar adı təcəlli edər. Bəli kainatın zərrələrindən, səmanın ulduzlarına qədər hər şey Allah`a itaət edərək Cəbbar adına ayna olur və onu Cəbbar adıyla təsbeh edir. Tək bədbəxt insanlar müstəsna…    

     Baxın Əfəndimiz (Allah`ın Salamı və Salatı onun üzərinə olsun) Allah`ın cəbbar adının həqiqətinə nüfuz edərək onu necə vəsf etmiş;

Ey əzəmətinə hər şeyin boyun əydiyi,

Ey qüdrətinə hər şeyin təslim olduğu,

Ey izzətinə qarşı hər şeyin zəlil olduğu,

Ey heybətinə hər şeyin huşu içində boyun əydiyi,

Ey səltənətinə hər şeyin təslim olduğu,

Ey qorxusundan hər şeyin alçaldığı,

Ey haşyetinden dağların parçalandığı,

Ey əmriylə göylərin ayaqda dayandığı,

Ey izni ilə yer üzünün sabitlik tapdığı…  

2- Qullarının işlərini yoluna qoyması və əskikləri aradan qaldırması.    

      Allah Cəbbardır. Qullarının işlərini yoluna qoyar və onların əskikliklərini aradan qaldırar. cəbbar adı bu mənasıyla davamlı bizdə təcəlli edər; Bir işsizin iş tapması, siftə belə edə bilməyən bir biznesmenin işlərinin açılması, borclunun borcdan xilas olması, dərsləri zəif olan bir şagirdin dərslərini düzəltməsi, yanacaq odun kömürü olmayan bir ailənin bu ehtiyacının aradan qaldırılması, əskik bir faylın sənədlərinin tamamlanması və bunlar kimi işlərin yoluna qoyulub əskiklərin aradan qaldırıldığı bütün işlərdə Allah`ın Cəbbar adı təcəlli etmişdir.      

      Maddi aləmdə bu mənasıyla təcəlli edən cəbbar adı mənəvi aləmdə təcəlli etdiyində qullarının hallarını islah edər, onlara tövbəni nəsib edər, əxlaqlarını gözəlləşdirər, edə bilmədikləri ibadətləri onlara asanlaşdırar və qulunun məna aləmindəki əskikliklərini aradan qaldırar. Allah Cəbbar adı hörmətinə maddi və mənəvi işlərimizi yoluna qoysun və əskikliklərimizi aradan qaldırsın.
 

3- Qırıqları təmir etməsi və dərdlərə dərman verməsi.      

     Allah Cəbbardır. Qırıqları təmir edər, dərdlərə dərman lütf edər. Qırılan bir ürəyin təsəllisi Cəbbar adı ilə olar. Qırılan bir sümük bu adın təcəllisiylə yaxşılaşar. Tərəddüd içində qalanlara maddi və mənəvi yollar göstərər, ehtiyac sahiblərinə imdad edər, ağır bəlalara düşən qullarının fəryadına yetişər. Xəstələr bu adda şəfa, dərdlilər dərdlərinə dərman tapar. Demək ki xəstəyə şəfa, dərdliyə dərman, borcluya əda bu ad ilə göndərilər. Küslər bu adın təcəllisi ilə barışır,

    Məsələmiz Allah`ı tanımaq və hər şeydə ona bir pəncərə açmaq. Görəsən qırılan bir əşyamızı bir-birinə yapışdırdığımızda, bu hərəkətin cəbbar adının bir təcəllisi olduğu heç düşündükmü? 

    Və ya borcumuz var amma ödəmə imkanımız yox. Qara-qara düşünərkən heç gözləmədiyimiz bir yerdən gələn köməklə borcumuzu ödədiyimizdə, dərdimizə dərman olan Allah`ı cəbbar adıyla təfəkkür etdikmi? 
 

4- Çox böyük və əzəmətli padşah olması    

     Allah cəbbardır. Çox böyük və əzəmətli padşahdır. O elə bir padşahdır ki; səltənətinin başlanğıcı olmadığı kimi sonu də yoxdur. Onun səltənətindən başqa heç bir səltənətin davamı da yoxdur.      

    O elə bir sultandır ki; ağcaqanadın qanadından, səmavatın şamlarına qədər, bədənin hüceyrələrindən, səmanın bürclərinə qədər hər şey O`nun mülküdür. O nəhəng günəş O`nun mülkündə kiçik bir lampa, ulduzlar bir şam və ay bir təqvimçidir.      

    Bəli kainatın sultanı birdir. Hər şeyin açarı O`nun yanında, hər şeyin dizgini(cilov) O`nun əlindədir. Hər şey O`nun əmriylə həll edilər.Bu mənalar insana ifadə edər ki;      

    O`nu bulan nəyi itirər? Və O`nu itirən nəyi bulur? Sultan-ı Kainatı bulan hər şeyi bular. Həddsiz minnətlərdən və qorxulardan xilas olar. O`nu bulamayan isə heç bir şey bulamaz. Bulsa bulsa başına bəla bulur.

El- Cebbar

"Allah" lafzı cəlal Allahın adıdır. Quranda -Bismillahla birlikdə-2800 dən çox "Allah" adı keçməkdədir.

İxlas surəsində iştirak edən "De ki: O Allahdır, birdir" tərcüməsindəki ayə, Allahın özünə bu adı qoyduğunu açıqca bəyan etmişdir. "İstər Allah deyə çağırın, istər Rəhman.. fərq etməz,  gözəl adlar onundur"(İsra, 110) tərcüməsindəki ayədə də Allah lafzı cəlal ilə, Rəhman adı arasında bir fərq olmadığı, ikisinin də Onun xüsusi adları olduğuna işarə edilmişdir.

İlah məbud mənasını verər. Bu söz bu baxımdan həm batil ilahlar, bütlər üçün istifadə edilər həm də həqiqi məbud olan Allah üçün də istifadə edilər. "La ilahə illəllah" sözü bu iki xüsusu da əhatə etmişdir.  Lakin, Uca yaradıcını yalnız məbud xüsusiyyətiylə deyil, bütün sifətlərini xatırladan bir ünvanla zikr etmək istədiyimizdə bunu Allah adıyla edərik. Çünki, bu ad ancaq belə əhatəlidir.

İlah və tanrı sözləri, "Allah" lafzı cəlalın yerini tuta bilməz. Bu səbəblə, "tanrı" sözü ilə "ilah" sözü bir-birinin yerinə istifadə edilə bilər.

Və aleykumussalam və rahmətullah.

Allah Quddüs'dür. Bütün qüsur və nöqsanlıqlardan uzaqdır. Acizlikdən, fəqirlikdən, zəiflikdən və bütün əskikliklərdən münəzzəhdir. Bu ismin digər bir mənası isə bütün yaratdıqlarını maddi və mənəvi kirlərdən təmizləyəndir.

Bəli, gözəllik gözəldən gələr, mükəmməllik kamaldan gələr, ehsan comərdlikdən və sərvət zənginlikdən gələr.

Bu âləm bütün gözəlliyiylə Cənab-ı Haqq'ın gözəlliyinə, qüsursuzluğuyla O`nun sonsuz elminə, icadı və intizamlı hərəkətləriylə O`nun bənzərsiz qüdrətinə, xəzinələriylə nəhayətsiz sərvətinə, ehsanlarıyla O`nun sonsuz comərdliyinə işarə edər. Yəni sözün özü: Kâinat bütün gözəlliyiylə və mükəmməlliyilə O`nun kamalına və Qüddüs isminə bir aynadır.

İndi də Qüddüs adının digər bir cilvəsi olan, "Yaratdıqlarını maddi və mənəvi kirlərdən təmizləyən" ​​mənasına baxacağıq!

Bir küçə görsəniz ki, bir süpürgə tərəfindən təmizlənir və sizlər süpürgəni tutan əli görməsəniz. Görəsən bütün dünya toplansa, bu küçəni məhz süpürgənin özünün təmizlədiyini iddia etsə, inanarsınızmı? Əlbəttə xeyr! Hətta bu iddiaya gülərsiniz​​. Çünki:

• Küçəni süpürmək üçün həyat sahibi olmaq lazımdır. Həyatı olmayan süpürə bilməz. Halbuki süpürgənin həyatı yoxdur.

• Həm süpürənin qüvvəti olmalı. Halbuki süpürgənin qüvvəti də yoxdur.

• Həm süpürənin iradəsi olmalı. Təmizləməyi təmizləməməyə dəyişməli. Halbuki süpürgənin iradəsi də yoxdur.

• Və bu sifətlərlə birlikdə elmi olmalı, süpürməyi bilməli.

• Mərhəməti olmalı. Küçə sakinlərinə mərhəmət etməli.

• Hikməti olmalı, faydanı anlaya bilməli. Və daha bir çox vəsfi olmalıdır.

Halbuki bu sifətlərin heç biri süpürgədə yoxdur. Məhz bundan görə, süpürgəni tutan əli görməsək də bu hikmətli fəaliyyəti, bu sifətləri daşıyan bir failə verərik. O əli görə bilməməyimiz yoxluğuna dəlalət etməz, əksinə bu hikmətli fəaliyyət onun varlığına dəlalət edər.

Görəsən kiçicik bir küçəni təmizləmək belə süpürgəyə isnad edilə bilməzsə, bu böyük kainatı və kainatın küçələrindən biri olan Dünya'nı təmizləmək, necə olar da süpürgə hökmündəki səbəblərə həvalə edilə bilər.

Bəli, bu kâinat və bu Dünya, daima işləyən böyük bir fabrik və hər vaxt dollar-boşalar bir ev və bir müsafirxanədir. Halbuki belə işlək fabriklər, evlər və müsafirxanələr tullantı və zibillərlə çox kirlənir. Əgər çox diqqətli baxılmazsa və təmizlənməzsə içində dayanılmaz, insan onda boğular. Halbuki bu kâinat fabriki və dünya müsafirxanəsi o dərəcə pak, təmiz və kirsizdir ki lüzumsuz bir şey, mənfətsiz bir maddə, təsadüfi bir kir tapılmaz. Tapılsa da tez bir şəkildə təmizlənər. Demək, bu fabrikə baxan zat çox yaxşı baxır. Və bu fabrikin elə bir sahibi var ki, o nəhəng fabriki və bu böyük sarayı, kiçik bir otaq kimi süpürdər, təmizləyər.

Bir insan bir ay yuyunmazsa, kiçik otağını süpürməzsə çox kirlənər, pislənər. Demək bu âləm sarayındakı paklıq və təmizlik, hikmətli və diqqətli bir təmizlikdən irəli gəlir. Əgər o daimi təmizlik və diqqətli baxmaq olmasaydı, bir ildə bütün heyvanların yüz min millətləri yer üzündə boğulacaqdılar. Və kosmosdakı ulduzların tullantıları ölümə səbəb olacaq, dağlar böyüklüyündəki daşları başımıza yağdıracaqdılar ...

Halbuki bu âləm Quddus isminin təcəllisi ilə yuyulmuş və təmizliyiylə O`nun Qüddüs isminə ayna olmuşdur.

Bax dənizlər! Hər gün minlərlə balıq ölür, amma heç bir cənazə görə bilməzsiniz.

Bax meşələr! İçlərində yüz minlərlə heyvan yaşayır, hər gün minlərləsi doğular və minlərləsi ölər, amma çirklilik əsəri yoxdur.

Və məxluqların özlərini necə təmizlədiklərinə bax! Qüddüs adının bir cilvəsini gör!

Və indi də Qüddüs isminin əsgərləri və məmurları olan hayvanlara bax! Kim onlara təmizlik etməyi öyrətdi? Və kimin əmri ilə çalışırlar?

Görəsən yaradılış qayəmiz və vəzifəmiz Allah'ı tanımaq və O`nu ad və sifətləriylə bilmək olmasına baxmayaraq, heç buludlardan endirilən yağış damlaları yer üzünün yuyunduğunu gördüyümüzdə Allah'ı Qüddüs ismiylə yad etdik mi?

Yağışların yağması Quddüs isminin bir cilvəsi olduğu kimi, küləklərin əsməsi də bu ismin bir təcəllisidir. Bu sayədə havadakı pis qoxular və zəmin üzü təmizlənər.

Və göz qapaqları gözləri təmizləməklə bu ada aynadır. Və biz hər nəfəs alıb verərkən qanımızın təmizlənməsiylə Qüddüs isminin cilvəsinə hər an məzhər olarıq.

Və bu ismin təcəllisi sayəsində qapqara torpaqdan və qupquru budaqlardan çıxardılan tərtəmiz tərəvəz, meyvə və çiçəklərə bax! Və sonra, Ya Quddüs! Ya Quddüs! Ya Quddüs! deyərək Yaradanını təsbih et!

Ya Rəbbi Sən Quddüs`sən. Bizləri maddi və mənəvi bütün kirlərdən təmizlə. Sənin Quddüs isminə ayna ola bilməmiz üçün könül aynamızı təmizlə, bizləri pak və təmiz eylə. Beynimizi, düşüncələrimizi, ağlımızı, zərrələrimizi, hüceyrələrimizi,hislərimizi və  arzularımızı bulaşdığı kirlərdən təmizlə və onları pak saxla.Amin...

Allah`ın Quddüs adını çox təkrar etmək, beynimizi açar?

ƏL-QUDDÛS

Əl- Quddüs

Allahu Azimüsşanın xas adları qullara ad olaraq verilməz. Ancaq sifətləri ad olaraq verilə bilər. Məsələn; Kərim, Hafiz, Qadir, kimi sözləri insanlara ad olaraq vermək caizdir. Ancaq bu adların başına bir (Abd-Əbd) sözü əlavə edərək söyləmək çox gözəl bir diqqətdir. Çünki (Abd-Əbd) sözünü əlavə edərək söylədiyiniz təqdirdə Kərimi Abdülkərim olaraq söyləyərsiniz. Bu təqdirdə Kərimin qulu demiş olacağınızdan məna çox gözəl bir şəkil alar.

Necə ki Rəhimin başına da bir (Əbd) sözü əlavə edərək söylədiyinizdə rəhimin qulu mənasına Əbdülrəhim demiş olarsınız. Məcburu olmasa da gözəl bir həssaslıq olar.

Əlavə məlumat üçün:

http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=show_qna&id=1528

Sualınız cavabı aşağıdakı məqalədə yer alır:

http://www.suallarlaislam.com/index.php?s=article&aid=43

   Bu kainatın və içindəki varlıqların Sanisi (yaradıcısı) olan Cənabı-Haqq bu kainatı çox ciddi qayələr üçün yaratmışdır. Quran bunu belə bildirir:

"Halbuki (biz), göyü, yeri və bunların arasında olanları, oyunçular(ın işi, əyləncəsi) olaraq yaratmadıq.." (Əl-Ənbiya, 21/16)

"Həm göyü, yeri və onların arasında olanları boş yerə yaratmadıq.." (Sad, 38/27)

   Bütün varlıqlar özlərinə məxsus dillərlə Uca Yaradıcını təsbih və təqdis edirlər. Özlərinə verilən vəzifələri böyük bir zövq və şövqlə yerinə yetirirlər. Məsələn, günəş bir saniyə belə geri qalmadan özü üçün təyin edilmiş orbitdə yoluna davam edir. Çaylar bir coşqunluqla dənizlərə doğru axır. İnsanın əmrinə verilən heyvanlar tam bir itaətlə ona xidmət edir.

  Bundan başqa kainat yaradılmasaydı, Allahın sifətlərinin və isimlərinin o sonsuz kamilliyi və gözəlliyi bilinməyəcəkdi. Bu bilgi yalnız Allaha məxsus qalacaqdı. Cənabı-Haqq isim və sifətlərinin mənəvi gözəlliklərini təcəlli etdirməklə, öz cəmal və kamalını bu əsərlərində özü şəxsən müşahidə etdiyi kimi, mələkləri, insanları və cinləri də bu şərəfə, bu lütfə şərik etmək istədi.

    Məxluqatı yaradıb yaratmamaq barəsində Allah, İlahi seçimini yaratma şəklində etmiş və bu seçim məxluqat üçün sonsuz bir rəhmət olmuşdur. Yoxsa, bir adı Saməd (Hər şey ona möhtacdır, O isə heç bir şeyə möhtac deyil) olan Allahın bu aləmi yaratmasının, əstağfirullah- bir ehtiyacdan irəli gəldiyi düşünülə bilməz ...

Müəllif:

Alaaddin Başar (Prof.Dr)

Əvvəla sualda istifadə edilən məntiq özü öz içində içində ziddiyyətlidir.

Çünki "Allahın hər şeyə gücü yetər" mühakiməsi, nəzəri bir iddia deyildir. Əksinə

burada istifadə edilən "hər şey" ifadəsi kainatda var olan hər şeyi əhatə etdiyi kimi, var

olmayanları da var etməməklə əhatə edir.

Yəni "Allahın hər şeyə gücü yetər" demək, həm var etməyə, həm də var etməməyə

gücü yetər mənasına gəlir. Bu isə onsuz da (var olanlar və olmayanlar) reallığı ortaya

qoyur.

Bu səbəbdən, var olanları var etməyə və var olmayanları da var etməməyə gücü

çatan bir yaradıcıdır.

"Məlumatının son sərhəddi olan insan .." ifadəsi də problemlidir.

Çünki yaradılmış olan insanın məlumatının da bir sərhəddi yoxdur. Nə qədər

yeni məlumat olursa olsun onları bilməyə qadir bir mahiyyət sözün mövzusudur. İnsan

məlumatının sərhədləri yoxdur. Yalnız sonsuz bir şəkildə irəliləyən bir məlumatlanma

prosesi sözün mövzusudur.

O halda yaradıcının məlumatının sərhəddindən danışmaq əbəsdir.

Digər əsassız ifadə isə "yalan" anlayışı ilə yaradıcının əlaqələndirilməsidir.

Çünki "yalan" bir şeyi elə olmadığını bildiyi halda olduğundan fərqli göstərməkdir. Var

olan və var edilməyən şeylərin hamısı, olduqları kimidirlər. Öz gerçəkliklərinin

fenomenləridirlər.

Yalan yalnız şeytanda və bir şeytan əməli olaraq insanda mövcuddur. Bunun səbəbi

isə əsl gerçəklik Allah olduğu halda bu həqiqətə əsaslanmamaqdan qaynaqlanan

istisna halıdır. Bu istisna halı da nəticədə doğrunu ifadə edir. İfadə edilən doğru isə

Allaha əsaslanmama gerçəkliyindən ibarətdir.

Ancaq bu əsaslanmama faktiki bir gerçəklik olmayıb, vəhmi (qondarma) bir dil

oyunundan ibarətdir. Çünki bu əməliyyat da ilahi təqdirin məlumatı və izni daxilində

yaradılır.

Əgər bu icazə verilməmiş olsa, insanın azad iradəsindən də bəhs edilə bilməzdi. Bu

səbəbdən iradənin gərəyi fərdlər (işi görən) üçün layiq olduqları dərəcələnmədən söhbət

gedə bilməzdi.

Nəticədə Allah ismi-şərifi dəlalət etdiyi uca Yaradıcımızın camiliyidir (əhatə

edicilik) .

Allah sözü, Cövşən adlı Peyğəmbər Əfəndimizin (s.ə.s.) duasında, min bir olaraq ifadə

edilən bütün ilahi xüsusiyyət və isimlərin cəmindən zühur edən zatlığın ismidir.

Yenə "min" "bir" ifadəsi ilə çoxluq və birlik arasındakı paradoksal ziddiyyəti bir

araya gətirən mənasını da ifadə edilir.

Yenə hədislərdə bəyan edilən 99 Əsma isə, Allah adının içindəki əsmaları sayır, onların

cəmi olaraq yüzüncü də Allah ismi olur.

Bu isimlərdən biri də "sadiqul-vəd" doğru sözlü olandır (vədində sadiq olan).

Yaradılmış olan insanların hansı dindən, hansı fikirdən olursa olsun şeytanlaşmamış bir

şəkildə vicdanı korlanmamış hansından soruşsaq, yalanı rədd edəcəkdir.

Üstəlik bu bütün insanların doğuşdan gətirdiyi bir dəyərdir.

O halda bu yalanı rədd etmə və qəbul etməmə Yaradandan qaynaqlanmaqdadır.

Allah ismi eyni zamanda bir negation (inkar edici) olaraq bəzi xüsusiyyətləri də rədd

edir.

Buna görə yalan söyləyən, zülm edən, əbəs məşğul olan Allah ola bilməz.

Halbuki  Allahdan başqa tarix boyunca qəbul edilən saxta ilahlar hər cür qeyri əxlaqi

xüsusiyyətlərə sahibdirlər.

Bu mövzuda antik Yunan mifologiyası batil etiqadların tanrı anlayışlarının absurdluğunu

qəti olaraq ortaya qoyur.

Unudulmamalıdır ki, həm məntiqi olaraq, həm də faktiki olaraq, Allah bütün nöqsan

sifətlərdən münəzzəh olma və bütün kamil sifətləri ilə də vəsflənmiş olma

mərtəbəsinin adıdır.

Dekartın ontoloji sübutunda ifadə etdiyi kimi, bu mərtəbənin məlumatı zehnimizdə

mövcuddur. Bu məlumat bizə nöqsan olan özümüzdən, ya da kainatdan gələ

bilməyəcəyinə görə açıqdır ki, bizim və kainatın xaricindəki yaradıcımızdan gəlir və

onun zatına xas olan bu mərtəbənin ismi də Allahdır.

1) Bəzi alimlərə görə Allah hər görülən şeyi görür; hər eşidilən şeyi eşidir. (Bax.

Zəmaxşəri, Mücadilə, 58/1. Ayənin təfsiri)

- Bu şərhdə olduğu kimi Allahın görməsi, görülənlər cinsindən olan şeylərə məxsus

olduğunu söyləyənlərə görə, "Allahın hər şeyi görməsi", iki mənaya gəlir:

a) Allah görülənlər cinsindən olanların hamısını görür.

b) Allah, görülənlər növündən olmayanları isə bilir. Yəni bu sahədəki görməsi, elmiylə

bilməsi mənasına gəlir. (Bax. Razi, əl-Bəqərə, 2/96. Ayənin təfsiri)

Buna görə sevgi, nifrət kimi görünə bilən sahənin xaricində qalan xüsusları da Allah

görür, lakin elmi ilə görür / yəni bilir.

2) Eşitmə mövzusu da görmə mövzusu kimidir. İslam alimləri Allahın görməsi və

eşitməsini elm olaraq qiymətləndirməyin yanlış olduğunu bildirmişlər.

Yəni -Mötəzilənin iddia etdiyi kimi- Allahın "Basar-Səmi '" isimlərini və' basar-səm

'sifətlərini, "Alim" ismi və elm sifəti çərçivəsində qiymətləndirmək əhli-sünnə alimləri

tərəfindən qəbul edilməmişdir. (Bax. Qəzali, əl-İqtisad fil-İtiqad, 1 / 65-67)

- Bunu bilirik ki, Allahın eşitməsi və görməsi, bizim eşitməyimiz və görməyimiz kimi

deyildir. Onun alətə ehtiyacı yoxdur. Uzaq-yaxın onun üçün birdir.

- Bəzi alimlərə görə isə Allah görünmə xüsusiyyətinə sahib olmayan şeyləri də

görür, eşidilmə xüsusiyyətinə sahib olmayan şeyləri də eşidir.

Lakin İbn Hazm kimi bəzi alimlər, bunun mümkün olmaqla birlikdə belə bir təsəvvürün

İslami olmayacağını bildirmişlər.

Məsələn, "Allahın rəngləri eşitdiyini, səsləri gördüyü" deyə bilmərik. Çünki, Quran Ərəb

diliylə gəlmişdir. Bu dildə etibarlı olmayan mənalar qəbul edilməz.

Ərəb dilində "Basar" sözü cisimlər kimi görünən şeyləri görən kəs üçün istifadə edilir.

Həmçinin, "Səmi '" sözü, eşidilən səs növündən olan şeyləri eşidən kəs üçün istifadə

edilir. Quranda açıq bir şəkildə bunun xaricində bir mənaya gəldiyini bildirən bir ayədən

də söhbət getmir. Bu səbəblə, bu sözləri əsl lüğət mənaları xaricində qiymətləndirmək

doğru deyildir.

Yalnız Allahın eşitməsi, görməsi, əgər bilməsi mənasında istifadə edilərsə, bu halda

"Onun rəngləri eşitdiyini, səsləri gördüyünü" söyləyə bilərik. (Bax. İbn Həzm, Fəslun fil-

Miləli vəl-Əhvai vən-Nihəl, 2 / 109-111)

3) Allah var olmuş, var olan, var olacaq olan hər şeyi bilir. "Yeddi göyü və yerdən də bir

o qədərini yaradan Allahdır. Vəhy onların arasında ona görə nazil olur ki, Allahın

hər şeyə qadir olduğunu və Allahın hər şeyi elmi ilə əhatə etdiyini biləsiniz.

" (Talaq, 65/12) tərcüməsindəki ayə və bənzərlərindən heç bir şeyin Allahın elminin

xaricində olmadığı bildirilmişdir.

   Vəd söz vermək, ümumi mənada yaxşılıq, pislik, mükafat və təhdid, hər cür söz vermə; Allahın vəd etdiyinin həyata keçməsi mənasında Əqaid və Kəlam terminidir.

     Pislik vəya təhdid ifadə edən söz verməyə isə; "Vaid" deyilir.

    Cənnət Allahın vədi, Cəhənnəm isə vaididir.

    - Bu mövzuda alimlərin fərqli şərhləri vardır.

    Vəd ilə Vaid arasında fərq görməyənlər və hər iki mövzuda da Allahın sözünü yerinə yetirməsi gərəkdiyini söyləyənlər vardır.

   Bir də, Vəd ilə Vaidi ayrı görənlər və cəzanı verməmək mənasına gələn Vaidi  yerinə yetirməməyin Allah üçün caiz olduğunu söyləyənlər var. (Bax. Ət-Təftazani, Şərhul-Məqasid, 2 / 225-238)

 -Xulful-Vaidin (cəzanı bağışlamaq) Allah haqqında caiz olduğunu söyləyənləri dəstəkləmək üçün bu dəlilləri göstərmək mümkündür:

   a) Vədə (gözəl işə mükafat vermə sözündə) vəfasızlıq göstərmək çirkin bir şeydir. Onun üçün Allah haqqında beləbir şey düşünülməz. Çünki bu ədalət anlayışına ziddir.

  Xulful-Vaid (cəzanıbağışlamaq) isə, ədalətdən ikrama, ehsana keçməkdir.Cəzalandırmaqdan əfvə getməkdir ki, bu çox gözəl bir şeydir və Allah haqqında caizdir.(Bax. Şərhul-Məqasid, a.k.y, Şeyx əl-Useymini, Məcmuu'l-Fətava, 8 / 220-221)

  b) Qur`anda olan "cəzalandırma" sözü yalnız kafirlər üçündür. Mükafat sözü isə möminlər üçündür.Buna görə, Xulful-Vaidi (cəzanı bağışlamaq) caiz görənlər bunu yəni möminlər haqqındakı əfvi qəsd etmiş ola bilərlər.Buna cəvaz verməyənlər isə bunu yəni kafirlər haqqındakı əfvi qəsd etmiş ola bilərlər. Bununla hər iki qrup alimlərin fikirlərini uzlaşdırmaq mümkündür. (Bax. Şərhul-Məqasid,a.k.y; əl-Useymini, a.g.y)

c) "Şübhəsiz ki, Allah Ona şərik qoşmağı bağışlamayacaq. Bundan başqa olan (günahları) isəistədiyi kimsəyə bağışlayacaqdır. "(Nisa, 4/116) məalındakı ayədə şirkin / küfrün xaricində bütün günahların bağışlana biləcəyi ifadə edilir. Bu əfvin içinə böyük günahlar da daxildir. O halda qətl kimi böyük bir günah da buna daxildir.

    Halbuki, bilərək haqsız yerəbir mömini qətlə yetirməyin cəzasının əbədi cəhənnəm olduğu bildirilmişdir. (Nisa, 4/93)

     Bu da göstərir ki, imansız qəbirə girənlər xaricində mömin olaraq qəbrə girənlərin layiq olduqları cəzaları bağışlana bilər. Demək ki, Xulful-Vaid caizdir. (Bax. Əbu Talib əl Məkki,Kutul-Qulub, 1/323)

   d) Bir rəvayətəgörə, Peyğəmbərimiz salallahu aleyhi və səlləm belə buyurdu: 

"Allah, savab cəhətiylə edilən gözəl bir əməllə əlaqədar verdiyi mükafat sözünü mütləq yerinə yetirər. Günah cəhətiylə edilən pis bir əməllə əlaqədar verdiyi cəzalandırma sözünü isə istərsə yerinə yetirər, istərsə yerinə yetirməz. " (Əbu Yalə, Müsnəd, 6/66; Əbu Talib əl-Məkki,Kutu'l-Qulub, 1/323; Əbul Qasim ət-Təbəri, əl-Laləkai, Şərhi Əqaid əhlis-Sünnəti vəl-cəmaa, 6/1154)

      Bu hədis rəvayətindədəaydın olur ki, Xulful-vaid Allah haqqında caizdir.

Cavab üçün aşağıdakı körpüyə daxil olun:

http://www.suallarlaislam.com/index.php?s=article&aid=43

  Və aleykumusSalam və Rahmətullah. Allah haradadır deyərkən Allah vardır sualı nəzərdə tutulmuşdur. Təbii ki, Allah gözlə görülə bilməyəcəyi üçün ağılla onun varlığını bilə bilərik.

Allahın varlığının dəlilləri nələrdir? Allahın varlığını necə isbat edə və ona necə dəlil gətirə bilərik?

Varın isbatı, yoxun isbatında hər zaman daha asandır. Bir alma cinsinin yer üzündə olduğunu, bir tək almanı göstərməklə isbat edə bilərik. Halbuki yoxluğunu iddia edən kimsə bütün yer üzünü, hətta kainatı gəzib, ancaq ondan sonra onun yoxluğunu isbat edə bilər. Bu isə, imkansızlıq səviyyəsində bir zorluq deməkdir. Elə isə deyə bilərik ki; yox, heç bir zaman isbat edilə bilməz ...

Bir sarayın qapılarından 999-u açıq, biri bağlı olsa, kimsə o saraya girilə bilməyəcəyini iddia edə bilməz. Məhz inkarçı, davamlı surətdə qapalı olan o bir tək qapını nəzərə verib onu göstərmək istər. Əslində o qapı da, o inkarçı və onun kimi olanların gözlərinə çəkilmiş pərdə səbəbiylə onların ruh dünyalarına qapalıdır. Mömin üçün bağlı qapı yoxdur. Yetər ki gözlərini yummasın! ... Onsuz da 999-u hər kəsə açıqdır. Həm də ardına qədər ...

Məhz o qapı və dəlillərdən bir neçəsi:

İmkan Dəlili: İmkan, bir şeyin olması ilə olmamasının bərabər ehtimala sahib olması deməkdir. Gündəlik danışıqlarımızda da mümkün deyərkən ola bilər də olmaya bilər də mənasını qəsd edirik. Yaradılmış olan hər varlıq bizə bu həqiqəti belə bildirir: Mənim olmağımla olmamağım bərabər idi. Bu an mən varamsa, var olmağımı yoxluqda qalmağıma tərcih edən (seçən, dəyişən) biri var deməkdir. O isə ancaq Allahdır.

Hudus dəlili: Hudus, sonradan olma deməkdir. Hudusun ən böyük dəlili dəyişmək. Bir varlıqda dəyişmə varsa, bu hərəkətin bir ilk nöqtəsi olacaq. Məhz o nöqtədən əvvəl o şey varlıq sahəsinə çıxmamışdı. Hələ yoxluqda ikən var olmağı öz-özünə iradə edə bilməyəcəyinə və buna güc yetirə bilməyəcəyinə görə bu var olmayan Allahın yaratmasıyla gerçəkləşmişdir deməkdir. Maddənin termodinamika qanununa görə daimia yoxluğa doğru yeri dəyişməsi, kainatın durmadan genişlənməsi, günəşin sürətlə tükənməyən doğru yol alması kimi hadisələr, bu varlıq aləminin bir başlanğıcı olduğunu göstərir.

Sənət: Atomdan insana, hüceyrədən qalaktikalara qədər bütün kainatda, incə və baş döndürən bir sənət gözə dəyməkdədir. Bəli, bir başdan bir başa kainatdakı hər əsər bu xüsusiyyətlərə malikdir:

• Böyük sənət dəyəri daşıyır.

• Çox qiymətlidir.

• Çox qısa zamanda və çox asan qurulur.

• Çox sayda olur.

• Qarışıq və çeşid çeşiddir.

• Davamlıdır.

Halbuki, qısa zamanda, çox sayda, asan və qarışıq edilən işlərdə sənət və qiymət olmaması gərəkdir. Ancaq edən Allah (cc) olarsa, o zaman hər şey dəyişər və ziddlər bir araya gələ bilər! ..

Dövr və Silsilənin Muhal (imkansiz, qeyri-mümkün) olması: Dövrün qeyri-mümkün olduğu bu misalla açıqlanır. Toyuğun bir yumurtanı yumurtaladığını iddia edən adamdan soruşursunuz. Toyuğu kim yaratdı? Buna qarşılıq onun çıxdığı yumurtanı göstərir. Buna görə toyuğu aradan çıxardığımızda yumurta yumurtanı etmiş olur. Bu isə mümkünsüzdür (qeyri-mümkün). Təsəlsül (silsilə, zəncirləmək) isə bir şeyin silsilə halında ta ilk nöqtəsinə qədər gedib o ilk varlığı kimin yaratdığını soruşmaq surətiylə Allahın varlığını isbat metodudur. Yəni bu meyvəni bu ağac verdi, o bir öncəki meyvədən oldu, o da bir əvvəlki ağacdan. Beləcə ilk ağaca yaxud ilk meyvəyə qədər çatır və soruşuruq: Bunu kim yaratdı deyə.

Quran yolu dövr və təsəlsüldən çox fərqlidir. Yumurtanı kim etdi? Yaxud meyvəni kim yaratdı? sualının cavabı, birbaşa, "Allah yaratdı" deyə cavab verilir. Elm, iradə, şəfqət, mərhəmət anlayışlarından bir nəsibi olmayan, insanı tanımayan, hikmətdən, sənətdən anlamayan bu səbəblərin (toyuğun və ağacın) nəticənin yaradılmasında heç bir təsirləri olmadığı isbat edilir. Beləcə dövr yaxud təsəlsül dəlilinə ehtiyac duyulmaz.

Hikmət və qayə dəlili: Hər varlıqda özünə məxsus bir qayə, bir məqsəd, bir fayda təqib edildiyi gözə dəyir və heç bir şeydə qayəsizlik, mənasızlıq və israf sayılacaq hər hansı bir vəziyyət müşahidə edilmir. Halbuki, nə maddə aləmində, nə bitki və heyvanat dünyasında, nə də əşya və hadisələrdə şüur ​​və idrak mövcud deyil ki, bu məqsədlər silsiləsi izlənilsin. Elə isə, kainatdakı bu şüurlu işləyişi və bu hikmət və məqsədləri ancaq Allaha isnad etməklə məqbul bir yol tutmuş ola bilərik.

Yardımlaşma dəlili: Yağışın torpağın imdadına, günəşin gözlərin köməyinə qaçmalarından, ta havanın qanı təmizləməsinə qədər, bu aləm bir yardımlaşma hərəkətiylə sanki dolub daşmaqdadır. Bu yardım edən tərəflər bir-birlərini tanımır, bilmirlər Elə isə bu mərhəmətli icra olunanları səbəblərə vermək mümkün deyil.

Təmizlik: Kainatdakı nəzafət (paklıq) və təmizlik, başlı başına bir dəlil olaraq, bizə Quddus ismiylə müsəmma bir Zatı (cc) anladır. Torpağı təmizləyən bakteriyalar, böcəklər, qarışqalar və nə qədər yırtıcı quşlar; külək, yağış və qar; dənizlərdə və balıqlar; planetimizdə atmosfer, kosmosda qara dəliklər; bədənimizdə qanımızı təmizləyən oksigen və ruhumuzu çətinliklərdən qurtaran mənəvi əsintilər, həmişə Quddus ismindən xəbər verməkdə və o adın vərasındakı (həqiqət) Zat-ı Müqəddəsi göstərir.

Simalar: Hər hansı bir insanın siması, ən incə təfərrüatına qədər özündən əvvəl keçmiş milyardlarla insandan heç birisinə eynilə bənzəmir. Bu qayda, özündən sonra gələcəklər üçün də eynilə etibarlıdır. Bir cəhətdə bir-birinin eyni, digər cəhətdə bir-birindən ayrı milyardlarla rəsmi kiçik bir sahədə çəkib, sonra da özləri kimi olması mümkün, milyardlarla şəkildən ayırmaq və hər şeyi sonsuz ehtimal yolları içində bir yola və bir şəklə salmaq, əlbəttə və əlbəttə yaratdığı hər varlığı, həm də heç qapalı bir yanı qalmamaq üzrə bilən və o varlığa istədiyi şəkli verməyə gücü və elmi yetən Cənab-ı Haqqı ən kar qulaqlara belə eşitdirəcək qüvvətdə bir elandır.

Fitrət və Vicdan Dəlili: Allahı tanımanın sayıla bilməyəcək qədər çox dəlil və işarələri insanın yaradılışında, fitrətində mövcuddur. Bunlardan bir neçə nümunə: İnsan fitrəti və vicdanı hər nemətin mütləq şükür istədiyini bilir. Bir peyğəmbərə qovuşmuş və hidayətə çatmışdırsa şükrünü Allaha edər. Əks halda batil məbudlara sitayiş edər. Bu sitayiş insan vicdanının insanı məcbur etməsiylə reallaşar. Gözəlliyi təqdir hissi də insan fitrətində mövcuddur. Sərgilər bu his ilə gerçəkləşir. İnsan bu yaradılışının gərəyi olaraq, bu səma üzündə sərgilənən ulduzları, yer üzündə boy göstərən çiçəkləri, ağacları, meşələri dolduran ceyranları, aslanları, dənizlərdə qaynaşan balıqları seyr və onlardakı İlahi sənətin mükəmməlliyini təqdir etmək vəziyyətindədir.

Tarix: Dinlər tarixi şahiddir ki, insanlıq heç bir dövrünü dinsiz keçirməyib. Batil, hətta gülünc belə olsa, demək olar ki, hər dövrdə bir dinə inanmış və bir mənəvi sistemi izləmişdir. İnsan fitrətinə inanma duyğusunu Allah qoymuşdur və insan Ona (Allaha) inanmaqla mükəlləfdir.

Quran: Quran-ı Kərimin Kəlamullah olduğunu isbat edən bütün dəlillər, eyni zamanda Cənab-ı Haqqın varlığını da isbat edər vəziyyətdədir. Quranın Allah kəlamı olduğuna dair yüzlərlə dəlil vardır. Bunlar, Quran ilə əlaqəli İslam qaynaqlarında ən incə təfərrüatına qədər mövcuddur. Bütün bu dəlillər, özlərinə məxsus dilləriylə "Allah vardır" deyərlər.

Peyğəmbərlər: Peyğəmbərlərin və xüsusilə də Peyğəmbərlərin Əfəndisi İki Cahan Sərvərinin (s.ə.s.) peyğəmbərliyini isbat edən bütün dəlillər də, yenə Cənab-ı Haqqı izah edən dəlillərə daxil edilməlidir. Çünki Peyğəmbərlərin varlıqlarının qayəsi, Tövhid; yəni Allahın varlıq və birliyini elan etməkdir. Elə isə, hər peyğəmbərin öz peyğəmbərliyini isbat edən bütün dəlilləri, eyni zamanda, Cənab-ı Haqqın varlığına da dəlil olmaqdadır. Bir peyğəmbərin haqq nəbi olduğunu ifadə edən bütün dəlillər, eyni qüvvətlə, hətta daha da üstün bir qüvvətlə "Allah vardır və birdir" deməkdədir.

Yazıçı

Məmməd Qırxıncı

Qeyd: Saytımıza sual yazanda Allah rızası üçün yalnız bir sual ünvanlayın. Yəni bir sual içində bir neçə sual yerləşdirməyin. Əks halda ikinci sualı cavablandıra bilməyəcəyik.

Kainat və içindəki varlıqlar nə üçün yaradılmışdır?

Bir sənətkarın, meydana gətirdiyi əsərini, hər şeydən əvvəl özünün dəfələrlə seyr edəcəyi şübhəsizdir. Sənətinin gözəlliyi o, bundan fəxr duyacaq. Həmçinin yazdığı bu əsərini, sənətdən anlayanlara da göstərərək, onların heyrət və təqdirlərini toplamaq və özünü onlara bəyəndirməyi arzu edəcək. Hətta bu istək və arzusunu aradan qaldırmaq üçün, bəzən, bir sərgi də açacaq. Bu hal, istisnasız bütün sənətkârlarda, üstünlük və hünər sahiblərindən vardır.

Kainatın və içindəki varlıqların yaradılış hikmətinə bu külli qanun işığında baxa bilərik. Çünki Cənabi-Haqq da, özündə olan gözəl sifətlərini və bu sifətlərin təcəllilərini; "Əsma-yi Hüsna" adlandırılan gözəl isimlərinin cilvələrini, gizli və sonsuz rəhmət xəzinələrini, çeşidli əsərlərində həm şəxsən özü görmək və izləmək, həm də başqalarına göstərmək və tanıtdırmaq, sevdirib öydürmək istəmişdir. Bu səbəblə də bu ehtişamlı kainat sarayını, bu geniş və böyük aləmi -içindeki tamaşaçı məxluqlarla birlikdə sonsuz qüdrət və hikmətiylə yaratmışdır.

Bu məqsəd və hikmətə, bir hədis-i qüdsidə də belə işarə edilməkdədir:

"Mən gizli bir xəzinə idim. Bilinmək, tanınmaq istədim, bu səbəblə də məni tanımaları, gizli gözəlliklərimi bilmələri üçün varlıqları yaratdım. "(Bax: əl-Acluni, Kəşful-Hafa, II, 132 (2016. hədisi); İşaratül-i'caz, 4; İsmail Haqqı Bursəvi, Kənz-i Mahfi, II, 3.)

Muhyiddin-i Ərəbi, bu qüdsi hədisi "Məxluqatı yaratdım ki, mənə güzgü olsun və o aynada gözəlliyimi görüm" məalında təfsir etmişdir. (İşaratül-i'caz)

Bir ayə-yi kərimədə isə, insanların yaradılış məqsədləri barəsində belə buyurulmaqdadır:

"Mən insanları və cinləri, ancaq məni tanıyıb ibadət etsinlər deyə yaratdım". (Əz-Zariyat, 56.)

Ayət-i kərimədə keçən "Liya'budûnî" yəni "mənə ibadət etmələri üçün" sözünə İbn-i Abbas həzrətləri, "liya'rifûni" yəni "məni tanımaları, bilmələri, iman etmələri üçün" mənasını vermişdir. (Bax: əl-Acluni, Kəşful-Hafa, II, 132)

İbn-i Abbasın bu təfsiri, yuxarıdakı qüdsi hədisin mənasını qüvvətləndirir. Bu hədis və ayədən, kainatın və içində olan məxluqatın və xüsusilə də insanın yaradılışındakı hikmət və məqsədin; Allahı iman ilə tanımaq; Ona ibadət etməklə, tanıyıb itaət etdiyini və sevdiyini bildirmək olduğu açıq şəkildə aydın olur.

Qurana görə göylərin və yerin yaradılışı necə olmuşdur?

Quran-ı Kərimdə, göylərin və yerin altı gündə, (1) dünyamızın isə iki gündə yaradıldığı (Fussilət, 9) ifadə buyurulmaqdadır.

Bəzi kəslərin, kainatın milyonlarla ildə meydana gəldiyini irəli sürərək, Quranın bu hökmünü tənqid etməyə qalxdıqları görülməkdədir. Halbuki, bu ayələrdə "Gün" deyə bəhs edilən zaman müddəti, iyirmi dörd saat davam edən dünya günü deyil. İyirmi dörd saatlıq gün məfhumu, insanların dünyamızın öz ətrafında bir dəfə dönüşünü əsas götürərək təsbit etdikləri bir zaman vahididir. Halbuki səmada öz oxu ətrafında dönüşünü minlərlə ildə ancaq tamamlaya bilən ulduzlar vardır. O ulduzların bir günü, yəni, öz ətraflarında bir dəfə dönmələri, dünya günüylə minlərlə ildir. Quranda bizim günümüzlə "min" və hətta "əlli min" ilə bərabər olan günlərdən bəhs edilir. Yenə Quranda mələklərin, belə dünya günü ilə əlli min il davam edən bir günlük müddət içində Allaha uruc etdikləri (yükseldikleri) izah edilməkdədir. (Əl-Həcc, 16; əs-Səcdə, 5; əl-Məaric, 4)

Bu halda, yer və göyün yaradılması ilə əlaqədar ayələrdə keçən "gün" ifadəsini, müddətini ancaq Allahın bildiyi bir "Dövr" və "SAFHA(yəni dövr)" mənasındadır. Yəni, Allah göyləri və yeri "ALTI Dövr" də, 6 ayrı mərhələdə yaratmışdır. Dünyamız isə "İKİ SAFHA" da təşəkkül edib bugünkü şəklini almışdır. (2)

İndi ayələrin və elmin işığı altında bu yaradılış safhalarına bir nəzər salaq:

Cənabi-Haqq, ilk əvvəl, su kimi axıcı olan və kainatın hər tərəfini əhatə etmiş olan "əsir" deyilən bir maddəni yaratmışdır. Göylər və yer də bu əsir maddəsindən yaradılmışdır. (3) Belə ki:

 "Səmavat və ərz bir-biriylə yapışıq idi. Sonra onları bir-birindən ayırdıq. "(Əl-Ənbiya, 31) tərcüməsindəki ayənin işarə etdiyi və müsbət elmin də təsdiq etdiyi kimi, günəş sistemi ilə dünyamız, cənab-ı Haqq'ın qüdrətiylə əsir maddəsindən yoğrulmuş bir xəmir şəklində bir-birinə bitişik idi. Əsir maddəsi, digər maddələrə nəzərən su kimi axıcı bir xüsusiyyətə sahib və hər yerə nüfuz etmə qabiliyyətində olan bir maddədir. (Və kənə arşuhu alə'l-mai) ayəsi bu əsir maddəsinə işarə edir ki, "Cənab-ı Haqq'ın Ərşi, axıcılıq və nüfuz qabiliyyəti səbəbiylə, bir növ su hökmündə olan bu əsir maddəsi üzərində idi "deməkdir.

Əsir maddəsi, heçdən yaradıldıqdan sonra, cənab-ı Haqqın, müxtəlif icadlarına ilk və təməl maddə olmuşdur. Yəni, uca Allah əsir maddəsini yaratdıqdan sonra, onu atomlar halına gətirmişdir. Sonra bu atomları qaz və maye kütlələr halında bir-birindən ayıraraq bir qismini sıxışdırmışdır. İlk qatılaşıb sıxlaşan kütlə də dünyamız olmuşdur.

Beləcə, səmadakı ulduz və planetlər, uzun müddət, əvvəl qaz, sonra maye bir atəş kütləsi halında qaldığı halda, (4) yer üzü hamısından əvvəl sıxlaşıb qatılaşıb tələsik qabıq bağlayaraq həyat mənşəyi olmuşdur. Bu etibarla, dünyamızın yaradılışı və təşəkkülü; göylərdən və digər planetlərdən əvvəl olmuşdur. (5)

Lakin yer üzünün yayılıb nizamlanması və üstündə insan nəslinin yaşamasına əlverişli hala gəlməsi isə; səmanın tam olaraq təşəkkülündən, yayılıb tənzimin olunmasından sonradır. "Arzı (yeri) da səmanın təsviyə (düz hələ gətirmə) və tənzimindən sonra (ellips şəklində) yayıb düzəltdi" (6) məalındakı ayə-yi Kərimə bu xüsusu ifadə etməkdədir.

 "Yer ilə göy bir-birlərinə yapışıq idilər, sonra biz onları bir-birindən ayırdıq." (Əl-Ənbiya, 31) tərcüməsindəki ayənin ifadəsindən də, yaradılışın başlanğıcında yerin və göylərin birlikdə olduqları; sonra bir-birlərindən ayrıldıqları aydın olur. Beləcə bu üç hökm arasındakı, görünüşdəki ziddlik aradan qaldırılmış olur. (7)

Haşiyələr:

1- Hud, 7

2- Bu barədə təfsilatlı məlumat üçün baxın, M. Qırxıncı, Hikmət parıltıları, S. 241-244

3- Bax: İşaratül-i'caz, s. 238-239 ... Əsir maddəsi hq. geniş 'məlumat üçün bax: a.g.e., s. 239-240; Lem'alar, s. 60, 61, 323; Zəfər jurnalı, sayı: 15, s. 7; Elm və Texniki, sayı: 112, s. 6

4- Fussilət, ll'de "sonra səmaya yönəldi; o, yəni səma, duman (buxar, qaz) halında idi. "deyilməkdədir ki, səmanın təşəkkülündən əvvəl qaz halında olduğuna işarə edilməkdədir.

5- Bəqərə surəsinin 29.âyəsində, dünyamızın təşəkkülünün səmanın təşəkkülündən əvvəl olduğuna işarə edilməkdədir.

6- ən-Naziat, 30. Yer üzü, insanın yaradılışından çox əvvəl həyata mənşə 'olmuşdu. Bitkilər və heyvanlar, insandan əvvəl yaradılmış, yer üzünün ilk canlıları idilər. Elmi qazıntılar bu xüsusu artıq isbat etmişdir.

7- İşaratül-i'caz, 238-239. Bu üç hökm: Birincisi, ərzin (yerin) səmadan əvvəl yaradıldığı; ikincisi, səmanın ərzdə (yerdən) əvvəl təşəkkül etdiyi; üçüncüsü də, ərz və səmanın başlanğıcda bir-birinə yapışıq olub sonradan bir-birlərindən ayrıldıqları məsələsidir. Yuxarıdakı izahatdan, hər biri bir ayəyə söykənən üç hökmün də doğru olduğu, bir-birini pozan bir hal tapılmadığı aydın olur.

İnsan nə üçün yaradılmışdır? Allahın bizim ibadətimizin nə ehtiyacı vardır?

 "İnsan nə üçün yaradılmışdır?" Sualı ilə tez-tez təmasda oluruq. Belə bir sualı özümüzə yaxud bir başqasına verməyimiz, bizim üçün böyük bir İlahi ehsandır.Belə ki:

Bu sualı günəş özündən soruşa bilmədiyi kimi, bir başqa ulduz da günəşə verə bilmiş deyil. Yenə bu sualı bir arı bir başqa arını verməkdən acizdir. Demək olar ki, bu problemin cavabını axtaran insan, öz varlığını istədiyi sahədə istifadə etmə mövzusunda sərbəst buraxılmış; bir axtarış içində və bu mövzuda bir imtahana tabe tutulmuşdur.

Bu imtahanı qazanmağın tək yolu, sualın cavabını bizi yaradandan öyrənməyimizdir. Bu nöqtəyə çatan insanlar gerçəyin qapısını çalmış olurlar. Və özlərinə Quran diliylə, Peyğəmbər (s.ə.s.) diliylə cavabları verilir.

"Mən cinləri və insanları, ancaq mənə ibadət -qulluq- etsinlər deyə yaratdım." (Zariyat, 51/56)

Nur Külliyyatında ibadətə "mərifət (hünər, bacarıq)" mənası verilir. Bu məna üzərində çoxu təfsir alimlərimiz ittifaq etmişlər. Namaz, oruc kimi ibadətlər isə, bu mərifətin nəticəsidir. Yəni, insan nemətin şükrü gərəkdirdiyini idrak edəcəkdir ki, sonra bu şükür və həmd vəzifəsini yerinə yetirsin.

İnsan, bu kainatı dolduran İlahi möcüzələrin təfəkkür və heyrəti zərurət etdirdiklərini biləcək ki, təsbeh və təkbir vəzifəsini ifa etsin.

İnsan, başqa insanlara mərhəmət etməsi lazım olduğunun şüuruna çatacaq ki, zəkat və sədəqə vermə yolunu tutsun.

Bütün bunlar imanın və bacarığın, yəni Allaha inanmanın və onu tanımanın meyvələridir.

Nur külliyyatından bir mərifət dərsi:

"Bu kainatda məqsəd-ı ala (ali məqsəd), Rübubiyyət təzahürünə qarşı, ubudiyyət-i külliyyə-yi insaniyyədir (külli insan ibadətləridir)." (Sözlər, 264)

Rububiyyət, tərbiyə edicilik mənasına gəlir. Bütün aləmlərin hər birində bu hərəkət bir başqa şəkildə, bir başqa gözəllikdə, bir başqa mükəmməllikdə özünü göstərir. Və biz hər namazda Fatihə surəsini oxuyarkən, aləmlərin Rəbbinə həmd etməklə bu fərqli tərbiyəyə şüurunda olduğumuzu elan etmiş olarıq.

İşıqlar aləmini də Allah tərbiyə edir, gözlər aləmini də. Və biz, günəşin işıq verəcək şəkildə, gözümüzün də ondan faydalanacaq şəkildə tərbiyə edildiklərini düşünərək Rəbbimizə şükr etməklə "Rübubiyyət təzahürünə qarşı, ubudiyyət (ibadət)" vəzifəmizi yerinə yetiririk.

Qida maddələrinin yeyiləcək şəkildə, ağzımızın, dilimizin, mədəmizi də onlardan faydalanacaq tərzdə tərbiyə edildiklərini nəzərə alaraq, Rəbbimizin bu sonsuz ehsanını heyrət və təşəkkürlə qarşıladığımızda, yenə o rububiyyətə qarşı ubudiyyətlə qarşılıq vermiş oluruq.

Kainatın yaradılması insan üçün, insanın yaradılması isə ubudiyyət üçündür. Burada diqqətimizi iki söz çəkir; alə (ali) və külliyyə sözləri. Bu iki kəlimə bizə bu vəzifəni görən daha başqa varlıqlar da olduğunu xəbər verirlər. Bura da var ki, insan ubudiyyət vəzifəsini onlardan daha üstün və daha küllü bir dərəcədə edə biləcək bir istedada sahibdir. Sözünü etmək istədiyimiz bu varlıqlar, mələklərlə cinlərdir.

Bir mələk, bir meyvəni təfəkkür edərkən, dünənin şəkilsiz, rəngsiz elementlərinin bu gün gözəl bir varlıq halına gəlmələrini, sərt ağacdan bu yumşaq meyvələrin çıxmasını heyrətlə seyr edər. Amma o meyvənin dadını, vitaminini, kalorisini düşünə bilməz, təfəkkür edə bilməz. Çünki, istedadı buna uyğun deyil.

İnsana bu nöqtədə tam fərqli bir qabiliyyət verilmişdir. O, ağlıyla, xəyaliylə yalnız hazır əşyanı deyil, o anda görmədiyi nə qədər şeyləri hətta keçmişi və gələcəyi düşünə bilər. Beləcə fikri, düşüncəsi, anlayışı və feyzi küllîləşir. Əlinə aldığı bir meyvəni yeyərkən, o anda bir milyonu ötən canlı növünün sonsuz deyiləcək qədər çox fərdlərinin rüziləndirdiklərini, özünün də bu İlahi süfrədən faydalanan bir fərd olduğunu düşünə bilər və beləcə Allahın Rəzzaq adını külli mənada təfəkkür etmə imkanına qovuşar.

İstəsə, düşüncəsini keçmiş və gələcək zamanlara da götürər. Bütün zamanlarda və məkanlardakı hər cür neməti və onlardan istifadə edənləri, xəyalının köməyi ilə, birlikdə düşünür və təfəkkürü daha da küllîləşir.

Bütün İlahi adların təcəlliləri üçün bənzər şeylər söylənən bilər.

Nur Külliyyatında, "İyyəkə nə'budu / Biz ancaq sənə ibadət edirik." Ayəsinin şərhi edilərkən, ayə-yi kərimədə nə üçün mən deyil də biz deyildiyinə diqqət çəkilir və belə deyilməklə üç ayrı camaatın qəsd edildiyi dərs verilir. Bunlardan biri bütün möminlər, digəri bədənimizdə vəzifə görən və hər biri özünə məxsus bir ibadətlə məşğul olan bütün orqanlar, hüceyrələr, duyğular, .., üçüncüsü isə bütün bir varlıq aləmi.

Demək olar ki insan, bütün varlıq aləmi adına "İyyəkə nə'budu" deyə biləcək bir qabiliyyətdədir. Məhz tək başına da namaz qılsa, ferdilikdən qurtulub bu üç camaatın ibadətlərini Rəbbinə təqdim edən insan küllü bir ibadət etmiş deməkdir.

İnsanın bu kainata meyvə olması da belə bir nəticəni doğurmaqdadır.Bir ağacın bütün bölmələrini şüurlu fərz etsəniz, ən küllü təfəkkürü meyvə edəcəkdir. Çünki meyvənin içindəki nüvə bütün ağacdan süzüldüyü üçün o meyvədə ağacın bütününün ibadətlərini təmsil etmə, təfəkkür etmə qabiliyyəti olacaq.

Bu külli übudiyyət ən irəli dərəcədə edənlər kainat ağacının ən mükəmməl meyvələri olan peyğəmbərlər və xüsusilə Peyğəmbər Əfəndimiz Hz. Məhəmməd (s.ə.s..) 'Dir.

"Ali məqsəd və külli ibadət" mənaları bu qüdsi hədis arasında yaxın bir əlaqə vardır:

"Sən olmasaydın mən fələkləri yaratmazdım."

Nur Külliyyatında insanın vəzifəsi əlaqədar bir çox bəhs mövcuddur. Bunların bir xülasəsi olaraq bir neçə maddəni təqdim etmək istəyirəm:

- Ruhuna bir İlahi ikram olaraq taxılan, elm, iradə, görmə, eşitmə kimi sifətlərini Allahın sifətlərini bilməyə bir vasitə olaraq istifadə etmək. Öz ruhundan İlahi sifətləri bilmək üçün açılan bu mərifət (hünər, bacarıq) pəncərələrini yaxşı qiymətləndirmək.

- Ağıl qüvvətini hikmət dairəsində, şəhvət qüvvətini iffət dairəsində, qəzəb qüvvətini şücaət dairəsində istifadə etmək.

- Məhəbbətini ancaq Allaha vermək və məxluqatı da yenə Onun adına, Onun adlarına ayna olmaları, kamalına işarə etmələri, camalından xəbər vermələri cəhətiylə sevmək.

- "İbadətlərin bütün növlərinə müstaid (istedadı, qabiliyyəti olan) bir fitrətdə" yaradıldığının şüurunda olub, bütün ibadət növlərinin ayrı-ayrı feyizlərini əzəmətli ölçüdə nəsiblənməyə çalışmaq.

- Özünə verilən "qəlb, sirr, ruh, ağıl hətta xəyal və sair qüvvələrin üzlərini əbədi həyata çevirmək." Beləcə bunların hər birini özünə məxsus ibadetiylə məşğul etmək.

- Duyğularının hər biriylə Allahın rəhmət xəzinələrindən birini açmaq, ondan gözəl faydalanmaq və külli şükr etmək.

- Acizliyini ölçü alaraq Allahın qüdrətini, fəqirliyinə baxaraq Onun rəhmətini, nöqsanlıqlarını düşünərək Onun kamalını təfəkkür etmək. Rəbbini sonsuz kamal, rəhmət və qüdrət sahibi, öz nəfsini isə yenə sonsuz aciz, kasıb və nöqsan bilmək.

- Ruhunu günahlardan, bədənini də hər tüllü kirlərdən, pisliklərdən uzaq tutaraq İlahi hüzura çıxmaq.

- Özünü Allahın ən mükəmməl əsəri olma cəhətiylə mələklərin, ruhanilərin seyrinə, tamaşasına gözəlcə təqdim etmək.

Məhz insan bu kimi ülvi məqsədlər üçün yaradılmışdır. Amma çox təəssüf ki, bir çox insan, özünü unutmuş və bu məqsədlərdən qafil olaraq yalnız dünya həyatını rahat bir şəkildə keçirmək üçün çırpınar. Bütün kainatın ibadətlərini təmsil etmə qabiliyyətinə sahib olduğu halda, yalnız ətrafındakı bir qrup insanın təvəccöhünü qazanmağı və özünü onlara bəyəndirmək həyatına məqsəd edər.

Bir müddət sonra özü də, o insanlar da dünyadan köçüb getməkdə və bütün bu məqsədlər də onun bədəniylə birlikdə sanki torpağa basdırılıb qeyb olmaqdadır.

* * *

Bir həkim, bir xəstəyə bəzi dərmanları mütləq istifadə etməsi lazım olduğunu söyləsə, xəstə da o həkimə, "Bu dərmanları mənim istifadə etməyimə sənin nə ehtiyacın var?" deyə bilərmi? Xeyr. Çünki o dərmanlara həkimin deyil xəstənin ehtiyacı vardır. Bunun kimi ibadətlərə də -əstağfirullah- Allahın deyil, bizim ehtiyacımız var.

Yer üzünün hamısını kiçik güzgülərdən meydana gəlmiş fərz edək. Bu güzgüləri işıq və istiliyi göydəki günəşdən alacaqları açıq-aşkar bir həqiqətdir. Göydəki günəşin güzgülərdə əks olunmasında, onları ışıklandırmasında bir ehtiyacı olduğu düşünülə bilməz. Yəni günəşin güzgülərdə əks olunub olunmaması bir ehtiyacdan ötəri deyil. Əks olunduğu hadisəsi olmasa da onun işığından, istiliyindən, yeddi rəngindən heç bir şey azalmaz. Günəş işığı və kütləsi ilə nə isə yenə odur. Əks hadisəsindəki bütün fayda və mənfəət, ancaq güzgülərə aiddir. Onlar, qaranlıqdan qurtulub, işığa qovuşma barəsində günəşə möhtacdırlar. Yoxsa günəş, onların aydınlığa çıxmalarına möhtac deyil.

İndi yuxarıdakı nümunəni bir az daha inkişaf etdirərək günəşi elm, iradə, güc və həyat sahibi; aynaları da ağıl və şüur ​​sahibi olaraq qəbul edək. İndi təkrar düşünək, ağıl və şüur ​​sahibi güzgülər, günəşi sevmələriylə günəşin mükəmməlliyinə, möhtəşəmliyinə nə qata bilərlər? Yaxud ona üsyan edərək onun uca şanından nə əksildə bilərlər? Məsələn günəşin bitki və heyvanlara işıq verməsində nə faydası ola bilər? Yaxud verməməsindən, onun üçün nə əskiklik düşünülə bilər? Əlbəttə, həm fayda həm də zərər onlara aiddir.

Eynilə yuxarıdakı misallar kimi, Allahın varlıq aləmini yaratmasında Onun sonsuz kamalını bir çoxluq olduğu düşünülə bilməz. Mövcud olanları yaratmasaydı yenə onun kamalından heç bir şey əskik olmazdı. Məsələn, hədsiz ulduzlarla yaldızlanmış bu göy qübbənin, üzərimizdə bir çadır kimi qurulmasında və yer üzünün rəngarəng çiçəklərlə bəzənmiş bir halı kimi ayağımızın altına sərilməsindəki bütün faydalar bizə aiddir.

Haqq Təala, nə varlıqların yoxluqdan varlıq aləminə çıxmalarına, nə mələklərin onu səna və mədh etmələrinə, nə də insanların ibadət və itaətlərinə möhtacdır. Bunlar olsun ya da olmasın, O, zatında həmd və sənaya layiq, həyat yoldaşı, misali, dəng (tayı) olmayan bir Allahdır. Sonsuz zənginlik sahibi, hər şey özünə möhtac və o heç bir şeyə möhtac olmayan Allahın ehtiyacdan uzaq olduğunu beləcə təsbit etdikdən sonra, kainatı nə üçün yaratdığı xüsusuna baxaq.

Kainatın yaradılmasındakı ən əhəmiyyətli cəhət, Allahın öz mənəvi camal və kamalını, yəni elminin əsərlərini, qüdrətinin möcüzələrini, adlarının təcəllilərini, zənginliyinin genişliyini, ehsan, şəfqət və mərhəmətinin əks olunmalarını, varlıq aynalarında şəxsən özünün müşahidə etməsidir.

Kainatın yaradılmasının ikinci cəhəti Allahın rəhmətidir. Rəhman və Rəhim olan Allah, insanları və digər canlıları yoxluq qaranlığında buraxmağı diləyə bilərdi. Amma Onun o sonsuz rəhməti buna icazə etməmiş və bu varlıq aləmi və ondakı bu sonsuz canlı aləmlər varlıq meydanına çıxmışlar.

Kainatın yaradılışının üçüncü cəhəti isə axirət aləminə baxır. Hədis-i şərifdə bildirildiyi kimi "Dünya axirətin tarlasıdır." Tarlanın yaradılması məhsulları üçündür. Bu fani dünyanın məhsulu əbədi axirət aləmləridir.

Bu üçüncü qayədə ən böyük pay insan növünə və o növün təmsilçiləri olan peyğəmbərlər tayfasına və onların rəisi olan Axır Zaman Peyğəmbəri, bizim peyğəmbərimiz Hz. Muhammədə (s.ə.s..) Aiddir. Yəni aləmlər Onun üçün və onun təbliğ yoldaşları olan digər peyğəmbərlər üçün və bu irşad və xəbərdarlıq karvanının izində gedən saleh ümmətlər üçün yaradılmışdır.