İslama görə cinlər; ağıl, idrak, iradə və şüur sahibi varlıqlardır. Bu səbəblə Allah`a iman etməklə, Onun əmrlərinə itaət və ibadət etməklə mükəlləf olduqları da qaçınılmaz olacaq. Bu Qur`an-i Kərimdə Cin Surəsində və digər ayələrdə, gərəksə hədis-i şəriflərdə bildirilməkdədir. (1) Necə ki həm Peyğəmbərimizə (sallallahu aleyhi və səlləm) həm də Hz. Musa (Aleyhissalam) və digər peyğəmbərlərlə həmsöhbət olub təbliğlərini dinləmişlər və bir qismi iman edib bir qismi də inkar etmişlər. (2)
Evlənib Çoxalmaları və Ömürləri
Cinlər, erkək və dişi olan, və Qur`an-i Kərimdə, cinsi istiqamətlərinə işarə edildiyinə görə də, insanlar kimi nikah yoluyla evlənən(3), insanlar kimi törəyib çoxalan, doğulub böyüyən və ölən varlıqlardır. (4) Ancaq nə var ki ömürləri insanlarınkından çox uzundur. Bu mövzuda cinlərin 1000 ilə 1500 ilə qədər yaşaya biləcəkləri deyilməkdədir. (5) Çünki cinlər fərqli bir zaman ölçüsündə yaşamaqdadırlar. Orada zamanın axışı da fərqlidir. Buna bağlı olaraq, cinlər yoluyla alındığı iddia edilən xəbərlərin qeybi məlumatlar deyil, yaşa və təcrübəyə dayanan məlumatlar olduğu ortadadır. Çünki bizə bağlı olan qeyb aləmi onlara da bağlıdır.
İman və Küfr Baxımından Vəziyyətləri
Mömin, münafiq və kafirləri olan cinlərin, kafirlərinə şeytan deyilməkdədir. (6) Cinlər də bu dünyada imtahan vermək və axirətdə hesaba çəkilib, cənnətə ya da cəhənnəmə gedə biləcəklər. İnsanlarda olduğu kimi, iman edib saleh əməl edən, xeyirli işlər işləyənlər cənnətə, inkar edib kafir olanlar, iman və tövbə etmədən ölənlər də cəhənnəmə gedəcəklər və cəza görəcəklər. Necə ki Qur`an-i Kərimdə belə buyurulmaqdadır:
"And olsun ki, Cəhənnəm üçün də bir çox cin və insan yaratdıq. Onların ürəkləri vardır amma anlamazlar, gözləri vardır görməzlər, qulaqları vardır amma eşitməzlər. Onlar heyvan kimidirlər, hətta daha çox zəlalətdədirlər. Onlar əsl qafillərdir! " (7)
Başqa bir ayə də belədir:
" Onların hamısını toplayacağı gün (Allah deyəcək): “Ey cin tayfası, insanların bir çoxunu azdırdınız”.Onların (cinlərin) insanlardan olan dostları deyəcəklər: “Ey Rəbbimiz! Biz bir-birimizdən bəhrələndik, və bizim üçün müəyyən etdiyin əcəlimiz çatdı!”. (Allah) deyəcək: “Atəş, içində əbədi qalacağınız yerinizdir. Ancaq Allah`ın istədiyi istisnadır!” Şübhəsiz ki, Rəbbin hikmət sahibi, elm sahibidir!"(8)
Cinlər Yer üzünün Sakinləridir
Yuxarıda tərcüməsini verdiyimiz ayə və digər bəzi ayələrə görə gərək kafir cinlərdən olan şeytanlar, gərəksə cinlər, insanlara görünmədən onları müşahidə edə bilər. Sağından solundan, ardından və qarşısından soxularaq onlara vəsvəsə verib azdıra bilər və səhv yollara sövq edə bilərlər. (9) Yenə cinlərin də insanlar kimi yer üzünün sakinlərindən olduğu, varlıqları Qur`an və Sünnə ilə sabit olduğu üçün, varlıqlarını inkar etmək küfr sayılmışdır. (10)
İnsanların onları görə bilməməsi yox olduqlarına dəlil olmaz. Çünki insan, yalnız cinləri deyil, daha bir çox şeyi də görə bilməməkdədir. İnsanın görməsi, eşitməsi, anlaması da məhduddur. Xüsusilə varlıqların milyonda beşini ancaq görə bildiyimiz və ağrı, sızı, sevgi, nifrət, qorxu, ağıl, elektrik, külək vs. kimi, görmədiyimiz şeylərin bir çoxuna inandığımız da düşünülsə, mövzu daha rahat aydın olacaq.
Cinlər Yalançıdır?
Qur`an-i Kərim və hədis-i şəriflərdə cinlərin yalançı olduqları və Allah`a qarşı yalan uydurduqları bildirilməkdədir. (11) Ancaq bunun yenə iman və təqva ilə əlaqəsi olmalıdır. Çünki möminin yalan danışması qadağan olduğu kimi, cinlərin möminlərinin də eyni vəziyyətdə olmaları söz mövzusudur. Beləliklə yalançılar, ya kafir, ya da münafiq cinlər olmalı ya da imanda kamala çatmamış cinlərə məxsus olmalıdır.
Hər Ölkədə və Hər Şəhərdə Yaşayarlar
Cinlər, insanların məskun olduğu yerlərdə yaşadıqları kimi, yer üzünün digər yerlərində də yaşaya bilərlər. Asiya, Avropa, Amerika, Ərəbistan, Türkistan, Rusiya vs. kimi ölkələrdə yaşadıqları və buralara mənsub olduqları kimi, bu ölkələrin şəhərlərində yaşayıb oralara da mənsub ola bilərlər və Bakılı, Sumqayıtlı, Gəncəli, Gədəbəyli, Qubalı vs. deyə adlandırıla bilərlər. Necə ki Rəsulullah sallallahu aleyhi və səlləm`i dinləməyə gələn bir qisim cinlərin Diyarbəkir ətrafında olan Nusaybin`dən olduqları bildirilmişdir. (12) Ayrıca Hz. Peyğəmbərə (Aleyhissalatu Vəssalam) gələn başqa bir cin heyətinin, Cəzirəli (13) olduğu və Hz. Peyğəmbərin, Mədinədə Müsəlman olmuş bir qrup cin olduğunu (14) xəbər verdiyi də yenə hədislərlə bildirilən xüsuslardandır. Buna əlavə olaraq, Hz. Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm`i dinləməyə gələn bəzi cinlərin də Yəmənli və o ətrafda olan Nəsibinli (və ya Nusaybin) cinlər olduqları da bildirilməkdədir. (15)
Hər İnsanın Bir Cini Vardır
Cinlərin insanlarla birlikdə yaşadıqları da həmişə bilinən xüsuslardan biridir. Buna görə onların da insanlar kimi təşkilatlanması, əsgəri, polisi və bunların rütbələrinin olması, hər cür İslami və İslami olmayan ictimai, siyasi qrupların və partiyaların da olması, insanlarda qalib olan zehniyyət və düşüncənin onlarda da qalib və ya məğlub olması, inkişaf və ya geri qalmışlığın olması mümkündür. Yəni onlardakı həyat nizamı və idarə sisteminin də insanları bir növ təqlid etməkdən ibarət ola bilər. Necə ki Müslimin rəvayət etdiyi bir hədisi şərifdə, "Hər insanın mələklərdən və cinlərdən bir yoldaşı olduğu." bildirilmişdir. (16) Cabirdən nəql edilən bir hədisi şərifdə Peyğəmbərimiz (sallallahu aleyhi və səlləm); "Yanlarında ərləri olmayan qadınları ziyarət etməyin. Çünki şeytan, hər hansı birinizin damarlarında, qan necə axırsa o şəkildə gəzməkdədir." Buyurmuşdur. Bunun üzərinə səhabələr: "Sənindəmi?" deyə soruşdular. Hz. Peyğəmbər: "Mənim də, lakin Allah, şeytana qarşı mənə kömək etdi, o mənə təslim oldu (və ya Müsəlman oldu)" buyurmuşdur. (17) Hədisdə mötərizə içində verdiyimiz "Müsəlman oldu" ifadəsi seçilən bir başqa mənadır. Ancaq hədisçilər, şeytanın Müsəlman olmasının söz mövzusu olmadığını söyləyərək, "təslim oldu, boyun əydi" mənasında istifadə etmənin daha doğru olacağını söyləmişlər. (18) Burada nəzərdə tutulanın kafir bir cin olduğunu düşünmək, problemi həll edər. Necə ki cinlərin kafirlərinə şeytan deyildiyini söyləmişdik.
Mənbələr:
(1) Yazar, Haqq Dini, VIII, 360; Ənam, 6/130; Zariyat, 51/56
(2) Ənam, 6/130; Əhqaf, 46/29-30; Cin, 72/1-2; Buxari, Təfsir, 72/1; Azan, 105; Müslim, Salat, 149-150, 153; Tirmizi, Təfsir, 72/2-3, Nömrə: 3323-3324; A. H. Müsned, I, 252.
(3) Rəhman, 55/56; Əbu Yala əl-Ferra, əl-Mutemed, s. 174. Atəş
(4) Buxari, Tövhid, 7; Zikr, 67; Karş. A. H. Müsned, I, 302.
(5) İmam Şibli, Cinlərin Sirri, s. 32.
(6) Kəhf, 18/50; İ. Malik, Muvatta, Şaar, 4/10; A. H. Müsned, III, 419; İbn Cevzi, Telbis, s. 35-36; Müslim, Münafiqin, 69.
(7) Əraf, 7/179; Cin, 72/5.
(8) Ənam, 6/128.
(9) Ə'RAF, 7/27; Zuxruf, 43/36-39; Nisa, 4/38; Qaf, 50/27.
(10) A. Naim, Təcridi Sarih Terc., II, 403.
(11) Əraf, 7/27; Cin, 72/5; Tirmizi, S. Quran 3, (2883); Yazar, A. g. e., IV, 29.
(12) Buxari, Mənakıbu'l-Ənsar, 32.
(13) Müslim, Salat, 150.
(14) Müslim, Salam, 141; İ. Malik, Muvatta, İsti'zan, 13/33.
(15) Tirmizi, Təharət, 14/18. Cinn, 72/6; Yazar, A. k. ə., VII, 118; VIII, 369-371.
(16) Müslim, Münafiqin, 69.
(17) Tirmizi, Rada, 17/1172; A. H. Müsned, III, 309; Darımı, Sünen, II, 320, Rikak, 66.
(18) Tirmizi, Rada, 17/1172; İ. Cevzi, Telbisü İblis, s. 34.
Ruhani varlıqların bir qisim insan və ya heyvanlar şəklinə girib insanlara görünə biləcəklərinə dair Qur`an`da və sünnədə işarələr vardır. Məsələn; Hz. Cəbrayılın Hz. Məryəmə bir insan şəklində görünməsi buna işarə etməkdədir. Ayrıca Cəbrayıl (Aleyhissalam), həm əsl heyətiylə(1), həm də səhabədən Dıhyetü'l-Kelbi(2) şəklində Peyğəmbərimizə görünmüşdür. Bunu da tək Peyğəmbərimiz Aleyhissalatu Vəssalam deyil yanında olan səhabələri də görmüşdür. Bu hədis təvatür dərəcəsində möhkəm olaraq və "Cəbrayıl" hədisi adıyla rəvayət edilmiş və belə məşhur olmuşdur.
İslam qaynaqlarında Əzrail və Cəbrayılın və Allahın təqdir etdiyi digər bəzi mələklərlə cinlərin də fərqli şəkillərdə insanlara görünə biləcəklərinə dair görüşlər vardır. Bu fikirlərdən bəzilərini rəvayət etmək istəyirik:
"Həm ruhların bədənlərə girmələrinə və insanlara görünmələrinə işarə edən Həzrəti Süleyman`ın (ə.s.) cinləri cəlb və teshirine (itaət etdirmə) dair ayələr (3), həm "Deyərkən ona Cəbrayılı göndərdik; o da eynilə bir bəşər surətində ona göründü" (Məryəm, 19:17-18) kimi bəzi ayələr, ruhanilərin görünmələrinə işarə etməklə birlikdə ruhların cəlbinə də işarə edirlər. Lakin işarə olunan yaxşı ruhları cəlb etmək isə, mədənilərin etdiyi kimi ciddilikdən uzaq bəzi axmaqlıqlar şəklində bəzi oyuncaqlara, o çox ciddi bir aləmdə olan ruhlara hörmətsizlik edib, öz yerinə və oyuncaqlara celp etmək deyil, bəlkə ciddi olaraq və ciddi bir məqsəd üçün Muhyiddini Ərəbi kimi şəxslər ki, istədiyi vaxt ervah ilə görüşən bir qisim vəlayət əhli kimi onlara bağlı olub münasibət qurmaq və onların yerinə gedib aləmlərinə bir dərəcə yaxınlaşmaqla ruhaniyyətlərindən mənəvi istifadə etməkdir ki, ayələr ona işarə edər. "(4)
Ayələrdən və müşahhas bəzi hadisələrdən aydın olmaqdadır ki, mələklərin, cinlərin və digər ruhanilərin də insan surətinə girə biləcəkləri mümkün görünməkdədir. Bu ruhani varlıqlar, peyğəmbərlər xaricində başqa kəslərə də görünə bilməkdədirlər. Necə ki Cəbrayılı normal, cavan bir insan şəklində görən Hz. Məryəm Peyğəmbər deyildi. O görə bildiyinə görə digər bəzi insanlar niyə görə bilməsin? Sualı ağla gəlir. Yenə Süleyman Aleyhissalam-ın qövmündən və ümmətindən bir qisim kəslərin cinlərdən bir cini gördükləri və onların öz şəkilləriylə Hz. Süleymanın əmrində bir inşaat işçisi kimi işlədikləri, dənizlərin dibindən xəzinə çıxardıqları və sair işlər etdikləri bilinməkdədir. Yenə Peyğəmbərimizin səhabələrindən də başda İbn Məsud, Əbu Hureyre və Əbu Əyyub əl-Ənsarı (Allah onlardan razı olsun), kimi bəzi səhabələr cinləri fərqli şəkillərdə gördüyünü söyləmiş və Peyğəmbərimiz sallallahu aleyhi və səlləm bunlardan bəzilərini şeytan, bəzilərini də cin olaraq xarakterizə etmişdir. Cinlərin kafir olanlarına şeytan deyildiyinə görə, demək ki temessül (cisimləşən) edən yenə cinlərdən biri idi. Necə ki İslam alimlərindən bir qismi bu mövzudakı bəzi hədisləri əsas alaraq, mələklər kimi, şeytan və cinlərin də yaradılmış olduqları əsl şəkilləriylə görünmələrindən əlavə başqa surət və şəkillərdə də görünə biləcəklərini söyləmişlər. Buna dəlil olaraq da Hz. Peyğəmbərin namazda özünə hücum edən şeytanı məğlub etməsi, boğması və Məscid-i Nəbəvinin dirəklərindən birinə bağlamaq istəməsi ilə, Səba Məlikesi Belkısın taxtını Hz. Süleymana gətirə biləcəyindən bəhs edən ayəni (Nəml, 27:39) göstərməkdədirlər(5).
“Cinlərdən olan bir ifrit dedi: “Sən yerindən qalxmamış mən onu sənə gətirərəm. Axı mən bu iş üçün çox qüvvətliyəm, etibarlıyam!”” (Nəml surəsi, 27:39)
İslam alimlərindən digər bəziləri isə, mələk, cin və şeytanların öz iradə və istəkləriylə yaradılışlarını dəyişdirməyə, əsl şəkillərindən başqa surətlərə girməyə güclərinin olmadığına diqqət çəkmişlər. Məsələn, ər-Razi; cinlərin başqa şəkillərə və ya insanların surətlərinə girə bildiklərinin qəbul edilməsi halında, dünyada insanlara güvənin qalmayacağını, bir adamın yoldaşının, dostunun, anasının, atasının, arvadının və uşağının cin deyil də özləri olduğunun bilinə bilməyəcəyini qeyd etməkdədir. (6) Yenə ər-Razi, onların peyğəmbərlərin surətlərinə girə bilməyəcəklərini, əks halda Din və Şəriətdən heç bir şeyə güvən qalmayacağını, alim və zahidlərin surətinə də girə bilməyəcəklərini, əks halda onları öldürmənin, məmləkətlərini xarab etmənin, əsərlərini parçalamanın insanlara vacib olması lazım olduğunu söyləməkdədir. (7) Əbu Yala əl-Ferra isə, Allah`ın iradə və qüdrətiylə etməsi müstəsna, cin, şeytan və mələklərin əsl şəkillərini dəyişdirə bilməyəcəklərini, onların özbaşlarına başqa şəkillərə girmələrinin mümkün olmadığını söyləmişdir. (8)
(1) Nəcm, 52/6-14; Qarş. Yazar, Haqq Dini, I,
(2) Buxari, Fədailül-Qur`an, 1;
(3) Karş. Sad, 38/38; Ənbiya, 21/82; Nəml, 27/40.
(4) Sözlər, (20), 235.
(5) Eyni, Umdetü'l-Kari, VII, 102.
(6) Razi, Mefatihu'l-Gayb, XIV, 54.
(7) Razi, A.k.ə., XXVI, 208.
(8) əl-Ferra, əl-Mutemed fi Usülid idin, s. 174-175;
Cinlərin var olduğu ayə və hədislərlə bildirilmişdir.
Cinlərin mahiyyəti və xüsusiyyətləri haqqında ətraflı məlumat verərsinizmi? Cinlərlə evlənmək olarmı? Cinlər namazda camaat olurmu? Cinlər gözlə görülə bilərmi?
Cin sözü, lüğətdə bir şeyi örtmək mənasına gəlir. Termin mənası isə, gözlə görülməyən bir sıra ruhani varlıqların adıdır. Cinlər, müxtəlif şəkillərə girə bilən, havadan və oddan yaradılmış, ağıllı və gözlə görülməz varlıqlardır. (Dr. Süleyman Atəş, İslama etirazlar və Quran-ı Kərimdən Cavablar, 34.) Müxtəlif heyvanlar görünüşündə, hətta çox dəfə də ilan surətində görüldükləri rəvayət olunur. (M. Vehbi, Hülâsatü'I-Bəyan, 15, 6175.)
Rağib əl-İsfəhânî'nin, Müfrədat'ında açıqladığına görə, cin kəliməsi, bu iki mənada istifadə olunur:
1) duyğulardan (beş duyğu) gizli qalan bütün ruhani varlıqlara deyilir ki, bu təqdirdə mələklər və şeytanları da içinə alır. Bu mənaya görə, hər mələk cindir; lakin hər cin mələk deyildir.
2) Cin, ruhani varlıqların hamısı deyil, bir hissəsidir. Ruhani varlıqlar üçə ayrılar:
a) Hamısı xeyirli olan ruhanilər: Bunlar yuxarıda zikr etdiyimiz mələklərdir.
b) Hamısı şərli olan ruhanilər: Bunlar insanları pisliyə sövq edən şeytanlardır.
c) Həm xeyirlisi, həm də şərlisi olan ruhanilər: Məhz cin deyilincə, əsl bunlar aydın olur. (Ragıp əl-İsfəhanî, əl-Müfrədat, "CİN" maddəsi.)
Cinlər də insanlar kimi iman və ibadətlə yüklüdürlər. Rəsuli-Əkrəm (s.ə.s.), həm insanlara, həm də cinlərə peyğəmbər olaraq göndərilmişdir. Quran-ı Kərimdə "Ey insanlar və cinlər birliyi!" (Ər-Rəhman, 30) deyə başlayan ayələr vardır.
"Sizin də hesabınızı görəcəyik ey səqalân" (ər-Rəhman, 31) tərcüməsindəki ayət-i kərimədə, SƏQALÂN, iki səqal deməkdir. Bu iki səqaldan biri, cinlər; digəri, insanlardır. Səqal isə, ağırlıq deməkdir. Cinlər və insanlar yerə cisimləriylə ağırlıq verdiklərindən və ya günahlarla yüklü olduqlarından ötəri, onlara bu ad verildiyi deyilmişdir.
Cinlərin də insanlar kimi müsəlmanı-kafiri, yaxşısı-pisi vardır. Onlar da etdikləri işlərinin qarşılığını görəcəklər; yaxşıları Cənnətə, pisləri də Cəhənnəmə Gedəcəkdir.
Quran-ı Kərimdə cinlər haqqında müstəqil bir surə mövcuddur. Bu surədə, onların müsəlmanı-kafiri, yaxşısı-pisi olduğu, Allaha qarşı heç birinin bir qüvvəti olmayıb hamısının aciz və məsul olduğu, Allaha inanan möminlərin onlardan qorxmaması gərəkdiyi. Peyğəmbərin göndərilməsiylə cinlərin artıq cəhalət və fətrət zamanlarında etdiklərini edə bilməyəcəkləri, çünki Həzrəti-i Muhammədin (S.Ə.S.) göndərilməsindən sonra, artıq əvvəlki kimi göylərdən xəbər oğurlamaq və bu xəbərləri kahinlərə bildirmək üçün, səmanın üst təbəqələrinə soxula bilmədikləri, çünki üzərlərinə alovdan qığılcımlar göndərildiyi, hələ pisliklərinə davam etmək istəyənlər varsa da Allahın qüdrətinə qarşı onların bir təsiri olmayacağı, Allaha inananlara bir zərər verə bilməyəcəklər, əksinə, özlərinin həlak olub Cəhənnəm yanacağı olacaqları, müsəlman olan cinlərin isə pisliyə deyil, yaxşılığa çalışacaqları, məscidlərdə və digər yerlərdə Allahdan başqa kimsəyə dua və ibadət edilməməsinin gərəkdiyi izah edilməkdədir.
Yenə Quranın bildirdiyinə görə, cinlərdən bir qrup gəlib Quranı dinləmiş, müsəlman olmuş, millətlərinə gedib onları imana çağırmışlar. (Cin. 1)
İbn-i Abbasdan gələn bir rəvayət, bu mövzuda bizə bu məlumatı verməkdədir:
"Həzrəti Peyğəmbər (S.Ə.S.), Əshabi-ı Kiram'dan bir neçə adam ilə Ukaz yarmarkasına gedərkən Nəhlə deyilən yerdə səhər namazını qıldırdıqları anda oxuduğu Quranı cinlərdən bir qrup dinləmişdi. O vaxtlarda şeytanlar və cinlərin göydən xəbər ala bilməz olmuşlar, üzərlərinə alovdan qığılcımlar atılmışdı. Aralarında: "Hər halda yeni bir hadisə oldu ki, bizimlə göy xəbərləri arasına pərdə gərildi. Yerin şərqinə, qərbinə gedib baxın, o hadisə nədir? "Demişlər və bu səbəblə şərqi və qərbi araşdırmışdılar.
Tihâmə tərəfinə gedən qrup, Həzrəti Peyğəmbərin Nəhlədə səhər namazında oxuduğu Quranı eşidincə, diqqətlə dinləmişlər və "Məhz sizin göy xəbərlərini almağınıza mane olan şey budur" demişlər; oradan millətlərinə gedib: "Ey qövmümüz! Bizi doğru yola sövq edən ibrətli və əcaib bir Quran dinlədik və ona iman etdik. Artıq; bundan belə Rəbbimizə ortaq və şərik qoşmayacağıq "deyə xəbər vermişdilər.
Məhz bu hadisə üzərinə Cənab-ı Haqq, "Cin surəsi" ni göndərmiş və cinlərin bu sözlərini Rəsuli-Əkrəmə (s.ə.s) nəql etmişdir. "(Məhəmməd Həmdi Yazır, Haqq Dini Quran Dili, VII, 5381 vd)
Bundan başqa, Hz. Rəsulullah, cinlərə xüsusi olaraq da bir neçə dəfə Quran oxumuşdur. Bunların ən məşhuru İbn-i Məsudun rəvayət etdiyi hadisədir.
Bu rəvayətə görə Tâifdə Rəsulullahdan Quran dinləmək və qövmlərinə təbliğ etmək üzrə cindən bir tayfa gəlmiş, Quranı öyrənmiş və Rəsulullah tərəfindən öz qövmlərinə də öyrətmələri üçün məmur olmuşdular.
Cinlərlə evlənmək olarmı?
-İnsanlarla Cinlər arasında nigâh cərəyan etməz. Çünki nigahın gərəyi; yoldaşların bir-birinə ülfət etmələridir. Halbuki, insanlarla cinnilər arasında ülfət mümkün deyildir. Çünki yemək və içmək, məskən və sığınmaqdan bir-biriylə heç bir ortaq nöqtə olmadığından qaynayıb-qarışma ola bilməz. Bu halda evlilikdən gözlənilən ünsiyyət ola bilmədiyi cəhətlə aralarında nigahın cərəyanında bir fayda yoxdur. Buna görə də nikah da yoxdur. Çünki nigahın cəvazı qəbul edilsə, zinadan hamilə olan qadınlar, həmlinin cinnîden olan kişisindən olduğunu iddia edər, bu səbəblə aləmə fəsad saçılmasına səbəb olar. Bu səbəblə bu fəsadın aradan qaldırılması üçün də, nigâh caiz olmamaq lazım gəlir.
Cinlər namazda camaat olurmu?
Cinnîlərlə əlaqədar hökmlərdən biri də, onlarla namaz qılmaqla camaat mənası gerçəkləşir. Hətta bir kimsə azanla və qamətlə yalnız olduğu halda namaz qılsa, sonra "mən camaatla namaz qıldım" deyə and etsə, andında yalançı olmaz. Çünki azan və qamətlə əda etdiyi üçün, o məkanda olan muslim cinnilerin özünə tabe olma ehtimalı vardır. (M.Vəhbi, Hülâsatü'I-Bəyan, 15, 6176)
Cinlər gözlə görülə bilərmi?
Cinlər işıq kimi lətif cisimlərdir. Əllə tutulmaz, fəqət gözlə görülə bilərlər. Hərçənd İmam-ı Şafiî'nin Əraf surəsinin iyirmi birinci ayəsinə istinadən, cinlərin görülə bilməyəcəyini söylədiyi və "Cinni gördüm, deyənin şahidliyi qəbul edilməz" dediyi rəvayət edilirsə da, "Hayatu'l-Heyvan" adlı əsərin sahibi Dəmiri: "Bu sözün cinlərin əsl mahiyətləriylə görülə bilməyəcəyi mənasında başa düşülməsi lazım gəldiyini "bəyan etmişdir. Çünki müxtəlif şəkillərə girmiş cinləri, Səhabələrdən və başqa kəslərdən çox görən olmuşdur. (Əlavə: Qazı İyaz, Şəfa-i Şərif, 1 / 279-280)
İmam-ı Gazali də eyni nöqtəyə təmas edərək, mələk və cinləri əsl şəkilləriylə ancaq peyğəmbərlərin görə biləcəyini, sair insanların -xüsusilə kəşfi açıq mənəviyyat ərbabının (mütəxəssis) isə- ancaq müxtəlif şəkillərdə müşahidə edə bildiklərini söyləyir. (İmam-ı Gazali, İhyau ulûmiddin, 111/53, Misir, 1387)
Cin surəsi
Quran-ı Kərimin yetmiş ikinci surəsi. Məkkədə nazil olmuşdur. İyirmi səkkiz ayə, iki yüz səksən beş söz və yeddi yüz əlli doqquz hərfdən ibarətdir.
Cinlərdən bəhs etdiyi üçün bu adı almışdır. Buna "Qul ûhiye" surəsi də deyilir.
Surənin ana mövzusu cinlərdir. İlk ayədə belə deyilməkdədir: "Ey Muhamməd! Də ki; Cinlərdən bir birliyin Quranı dinlədiyi mənə vəhy olundu;" Onlar belə demişdirlər;
"Həqiqətən, biz, doğru yola aparan, heyrətə salan bir Quran dinlədik də ona iman gətirdik və biz Rəbbimizə heç bir şeyi şərik qoşmayacağıq."
Qədimdən bəri insanlar cinlərin varlığı barəsində ixtilafa düşmüşlər.
Duyğulara xitab edən bir zahiri qismdən, surənin mövzusuna, mənalarına, göstərdiyi hədəflərə baxdığımızda, bir çox işarə və ilhamlarla qarşılaşırıq.
Əvvəl müşriklərin inkar etdikləri, bu barədə çətin mübarizələrə girişdikləri, əllərində heç bir dəlilləri olmadan irəli geri danışdıqları və bəzən də Muhammədin (s.ə.s.) onlara bəhs etdiyi şeyləri cinlərdən əldə etdiyinə dair yayılmış qənaətlərini içinə alan məlumatlar və çoxu o biri aləmlə əlaqədar, əqaidə dair məsələlər yer almaqdadır. İnkar edib mübarizə etdikləri məsələlərdən birinə şəxsən cinlərin şəhadət edincəyə və bu hadisə Muhamməddən (s.ə.s.) eşidilincəyə qədər, Qurandan xəbərləri yox idi. Quranı onlar eşidincə sarsılmış, heyrətə və dəhşətə düşmüşlər. Könülləri dolub daşmış; eşitdiklərini saxlamayacaq, bildiklərini toplaya bilməyəcək, hiss etdiklərini xülasə edə bilməyəcək vəziyyətə gəlmişdilər. Təsiri altında qaldıqları bu böyük hadisədən bütün kainatda izlərini və nəticələrini buraxan hadisədən qorxu və dəhşət içində qalmışdılar. Bu, bütün bəşəriyyətin ruhunda dərin izlər buraxacaq dərəcədə, qiymətli bir şəhadət idi.
İkinci olaraq bu surə ilə cinlər aləmi haqqında, əvvəl həmsöhbətlərinin sonra da gələcək və keçmiş bütün insanların nəfslərini bir çox vəhimlər (qorxu, şübhə) düzəldilməkdə; bu görünməyən varlıqların həqiqəti ortaya qoyulmaqdadır.
Bu surə Ərəb müşriklərinin və başqalarının bu kainatda cinlərin qüdrəti və hərəkət qabiliyyətlərinə dair inanclarını da düzəltməyi öz üzərinə götürməkdən. Bu varlıqların varlığını etinasız olaraq inkar edənlərin vəziyyətinə gəlincə; bunların, bu dərəcə qətiyyətlə küfrünü və cinlərin varlığına inanmağla ələ salmaqlarını və xurafat deyə adlandırmalarını hansı əsasa söykədikləri mövzusuna burada əyilmək lazımdır.
Görəsən bu inkarçıların kainatdakı bütün məxluqatı bilirlər ancaq, aralarında cinləri tapa bilmədiklərindən ötəri belə yalan söyləyirlərmi? Şübhəsiz ki, bu gün belə heç bir alim bunu iddia edə bilməz. Çünki yer üzündə varlığı daha yeni kəşf edilən canlılar çoxdur. Və heç bir kimsə də iddia edə bilməz ki, bu gün yer üzündəki canlıların artıq kəşf zəncirinin halqaları qopmuşdur və ya yaxında qopacaq.
Bu surə-i Cəlilə keçən surələrə nisbətlə, ulûhiyyet və ubûdiyet'in həqiqətini mövzu edərək İslami təsəvvürün inşasına böyük yer verib, daha sonra da, kainat və məxluqlardan və bunların arasındakı möhkəm əlaqədə bəhs edir.
Cinlərə aid sözlərdə Allahın vəhdaniyyətinə, zövcə və övladı olmasının rəddinə, axirətdə cəzanın isbatına, Allahın məxluqlarından heç birinin Onu yer üzündə aciz buraxa bilməyəcəyinə, Onun əlindən heç bir kimsənin qurtulub qaça bilməyəcəyinə və ədalətli cəzasının çata bilməyəcəyi heç kimin olmadığına dəlalət və şəhadətlər vardır. Rəsulullaha (s.ə.s.) xitablarda bu həqiqətlərin bəzisinin təkrarlandığı görülməkdədir! "Ey Həbibim! De ki;" Mən yalnız öz Rəbbimə dua edər və Ona heç kəsi şərik qoşmaram. "De ki" Mən sizə zərər verməyə də yaxşılıq etməyə qadir deyiləm. "De ki;
"Məni heç kim Allaha qarşı müdafiə edə bilməz və mən Ondan başqa bir sığınacaq tapa bilmərəm."
Bunlar, cinlərin bu gerçəkləri tam və açıq bir şəkildə şəhadətlə qəbul etmələrindən sonra zikr edilir.
Necə ki bu şəhadətə, üluhiyyətin yalnız Allaha məxsus olduğunu, übudiyyətin də bəşərin çata biləcəyi ən yüksək dərəcə olduğu bəyan buyurulmaqdadır: "Allahın qulu Muhamməd, Ona ibadətə qalxınca, az qala ətrafında qarışar, bir-birlərinə girərdilər ..."
Təqib edən ayədə, Rəsulullaha (s.ə.s.) yönəldilən xitabla, bu həqiqət təkid edilir: De ki: "Mən sizə zərər verməyə də yaxşılıq etməyə də qadir deyiləm." "Qeyb yalnız Allaha buraxılmışdır. Cin taifesi onu bilməməkdədir. Yer üzündə onlara pislik murad edildi yaxud Rəbbləri onlara bir yaxşılıq diləmişdirmi ki, doğrusu, biz bilmirik ..." Peyğəmbərlər də qeybi, ancaq Allahu təalanın bir hikmətdən ötəri bildirdiyi qədər bilə bilərlər: Ey Həbibim! De ki; "Sizə vəd olunan əzabın yaxın olduğunu, yoxsa Rəbbim onu uzun müddətli qılmışdırmı mən bilə bilmərəm. Qeybi bilən Allah, qeybə kimsəni şahid qılmaz. Ancaq peyğəmbərlərdən bildirmək istədiyi müstəsna. O, hər peyğəmbərin qarşısından və ardından gözçülər salar".
Surədə işarə edilən hadisə, bir qrup cinin Quranı dinləmələri hadisəsidir. Bu xüsusdakı rəvayətlər fərqlilik göstərir.
İmam Əbu Bəkr əl-Beyhəqi "Dəlailün-Nübüvvə" adlı kitabında belə deyir: Bizə Əbu Həsən Əli b. Əhməd b. Abdan, Əhməd b. Abid, İsmail əl-Qazı, Müsəddəd, Əbu Avanə Əbu Bişir'dən, Səid bin Cübeyr İbn Abbasdan nəql etdiklərini görə İbn Abbas (ra) belə demişdir: Rəsulullah (s.ə.s.) cinlərə Quran oxumadığı kimi onları da görməmişdir. Rəsulullah, yanında bir qisim səhabələri olduğu halda Ukaz bazarına getmək üzrə ayrılmışlar. (Nəhl deyilən mövqedə, səhər namazını qıldıqları sırada oxuduğu Quranı cinlər dinləmişdi). O anda şeytanların səmadan almağa çalışdıqları xəbərlər kəsilmiş və üzərlərinə də şihablar (alov) göndərilmişdi. Bunun üzərinə şeytanlar qövmlərinə dönərək: "Sizə nə olur" demişdilər. Onlar da "göy xəbəri ilə aramıza pərdə gərildi, ilahi xəbəri ala bilməz olduq. Və üzərimizə də şihablar göndərildi ..." Səma xəbəri ilə aramıza girən mütləq yeni bir hadisədir. "Şərqə və qərbə gedib araşdırın görək" demişlər; şərqə və qərbə gedərək səma ilə aralarına girən şeyin nə olduğunu axtarışa qoyulmuşdular. Tihâmə tərəfinə gedənləri, Ukaz bazarına getməkdə olan peyğəmbəri, Nəhlə deyilən yerdə səhabələriylə səhər namazını qılarkən tapdılar. Və oxuduğu Quranı eşidib diqqətlə dinləməyə başladılar. "Allaha and olsun ki, məhz göy üzü xəbəri ilə aramıza girən şey budur" dedilər. Buradan da qövmlərinə dönüncə belə dedilər: "Ey qövmümüz biz şübhəsiz ki, doğru yola aparan, heyrətə salan bir Quran dinlədik də ona iman gətirdik. Biz Rəbbimizə heç bir kimsəni şərik qoşmayacağıq ..." Bu hadisə üzərinə də Allahu Təala, Rəsuluna: "De ki, cinlərdən bir birliyin Quranı dinlədiyi mənə vəhy olundu ..." və Allah ona cinlərin sözlərini vəhy etmiş oldu. (Buxari, Təfsir Surə, 72)
Digər rəvayət isə belədir. Müslim Səhihində Amirdən belə rəvayət edir. Amir dedi ki: Alkamədən soruşdum: "İbn-i Məsud cin gecəsində Rəsulullah (s.ə.s.) ilə birlikdə idimi?" Bu sual üzərinə Alkamə belə cavab verdi! "Mən də İbn-i Məsuda" Cin gecəsində Rəsulullah ilə birlikdə sizdən bir kimsə var idimi "deyə soruşdum. İbn Məsud" Xeyr "dedi, lakin biz Rəsulullahla birlikdə bir gecə olarkən birdən-birə yanımızdan qeyb oldu. Yolları və vadiləri axtardığımızda; "hər halda qaçırıldı" və ya "öldürüldü" deyildi. Beləcə çox qorxulu bir gecə keçirdik. Sabah olunca bir də baxdıq ki Hira tərəfindən gəlir. İbn Məsud davamla, biz "Ya Rəsulallah! Seni aramızda görə bilməyincə axtardıq tapa bilmədik beləcə çox qorxulu bir gecə keçirdik "dedik. Rəsulullah (s.ə.s.) buyurdu ki:" Mənə cin dəvətçiləri gəldilər. Onlarla birlikdə getdim və onlara Quran oxudum. "
İbn Məsud deyir ki: "Bizi də oraya apardı, onlardan artıq qalanları və atəş qalıqlarını göstərdi. Peyğəmbərdən cinlərin yediklərini soruşdular o da" üzərinə Allahın adı zikr edilən və sizin yeyib üzərlərində çox miqdar ət buraxdığınız bütün sümüklər, bütün dəvə və at gübrələri ... Bundan sonra Rəsulullah (s.ə.s.) belə buyurdu.
"Artıq bu ikisi ilə təharətlənməyin, çünki onlar qardaşlarınızın yediyi şeylərdir." (Muslim, Salat, 150)
"İbn İshaqın rəvayətinə görə, hadisə, Rəsulullahın (s.ə.s.) Sakif irəli gələnlərinin üzərinə saldığı qruplarından(cahillərdən, bədəvilərdən) gördüyü əziyyətlərlə, könlü qırıq olaraq Taifə dönüşündən sonra olmuşdur. Onun Rəbbinə qarşı etmiş olduğu bu hüznlü və sevgi dolu duadan sonra cinlərlə qarşılaşması həqiqətən düşündürücü və ibrət vericidir. Allahın cinlərdən bir bölüyünü onunla qarşılaşdırmasında ondan eşitdiklərini qövmlərinə bildirmələrində son dərəcə hikmətlər vardır. Zamanı və əlaqəsi nə olursa olsun, bu böyük bir hadisədir. məzmunu və işarələri baxımından da böyükdür. Ardınca cinlərin Qurandan və dindən bəhs etməkləri də diqqəti cəlb edir. Biz bütün bunlara Quranı Kərimin bildirdiyi kimi iman edirik.
"Ey Həbibim! De ki:" Cinlərdən bir birliyin Quranı dinlədiyi mənə vəhy olundu. Onlar Belə demişdilər. Həqiqətən, biz, doğru yola aparan, heyrətə salan, bir Quran dinlədik də dərhal Ona iman etdik; biz Rəbbimizə heç bir şeyi şərik qoşmayacağıq. "(1-2)
Doğrusu Rəbbimizin ucalığı hər ucalıqdan üstündür. O, zövcə və uşaq götürməmişdir. (3)
- Doğrusu aramızdakı beyinsiz, Allaha qarşı yalanlar uydururdu. (4)
- Doğrusu insanların və cinlərin Allaha qarşı yalan uydura biləcəklərini sanmazdıq. (5)
- Gerçəkdən, bəzi insanlar cinlərin bir qrupuna sığınırdılar onların azğınlığını artırırdılar. (6)
"- Şübhəsiz ki, onlar da sizin Allahın kimsəni yenidən dirildən bilməyəcəyini sandığınız kimi zənn etmişdilər." (7)
"Nəfər", bilindiyi kimi üçdən doqquza qədər olan qrupa deyilir. "Raht" da belədir. Yeddi adama deyildiyi də rəvayət edilməkdədir.
Bu başlanğıcın, Rəsulullah (s.ə.s.) cinlərin özünü dinlədiklərini bildiyini və onlardan bir bölüyünün özündən Quranı eşitdikdən sonra vaqe olduğunu da göstərir. Rəsulullah (s.ə.s.) bu məlumatı, Allahu Təalanın vəhyi və olanlardan xəbərdar etməsi ilə mümkün olmuşdur. Çünki daha əvvəl Rəsulullah (s.ə.s.) bundan xəbərdar deyildi. Görünür bu şəkliylə bir dəfə vaqe olmuş, ardından eyni yerdə onun məlumatı və istəməsiylə Quranı cinlərə oxuması bir və ya bir neçə dəfə reallaşmışdır.
"Həqiqətən, biz heyrətə salan bir Quran dinlədik."
Onlarda buraxdığı ilk təsir, indiyə qədər vərdiş olmadıqları "heyrətə salan" bir şey idi. O, qəlblərində bir ürpərmə meydana gətirmişdi. Məhz bu hal, onu açıq bir ürəklə, incəlmiş duyğuyla, dərin bir zövqlə dinləyib duyan kəslərdə Quranın buraxdığı bir təsirdir. Bəli heyrətə salır, çünki ruhlara və qəlblərin dərinliklərinə işləyən gücə, fövqəladə bir cazibəyə, böyük bir təsirə malikdir. Heyrətə salır. Bu, cin tayfası üzərində buraxdığı təsirdən həqiqətən də aydın olmuşdur ki, onlar həqiqətən bundan zövq almışdırlar.
"Doğru yola götürən."
Bu da Quranın ikinci açıq bir sifətidir. Və Quranda bu sirr mövcuddur. Bunu cinlərdən bir dəstə, həqiqətini qəlblərində tapdıqları anda hiss etmişdilər. "Rüşd" kəliməsi, geniş mənası olan bir kəlimə. Quran bu sifətiylə hidayətə, haqqa və doğruya götürməkdən. Rüşd sözü bunlardan başqa, bu mənaları da ehtiva etməkdədir. Yetkinlik, üstünlük; hidayətə, haqqa və doğruya çatdıran bir məlumat və bu həqiqətləri qəlb gözüylə görə bilmə idrakı ... Məhz bu vəsfləriylə ürəkdə elə bir hal meydana gətirər ki; bu hal, sahibini xeyirə və doğruya götürər.
"Və biz Ona iman gətirdik."
Bu, Quranı dinlədikdən sonra salamat bir idrakın gərəkdirdiyi şey; yaradılışa uyğun dümdüz bir qəbulda ibarətdir. Ayədə zikr edilən cinlər isə, Quranı dinləyincə heyrətə düşmüşlər, cadulanmış kimi təsir altında qalmışlar; özlərindən keçəcək qədər ruhi sarsıntı içinə düşmüşdülər. Sonra da bunlar Haqqı tanımış, qəbul etmişlər və şüurlu bir şəkildə "biz ona iman gətirdik" deyərək imanlarını elan etmişlər; müşriklərin etdiyi kimi ona qarşı, ruhlarına təsiri səbəbiylə, inad və inkar yoluna sapmamışdılar.
"Biz, Rəbbimizə heç bir şeyi şərik qoşmayacağıq."
Imanları açıq, sağlam və xalis idi. Vəhmlə, şirklə və xurafatla bulaşmış deyildi. Quranın həqiqətini idrakdan fışqırmış bir imanın da vəsfi budur. Quranın dəvət etdiyi həqiqət; şirklə bulaşmayan bir tərzdə Allahu Təalanın vəhdaniyyətini ibarətdir.
Bundan sonra da cinlər, Allahın hidayəti qarşısında öz vəziyyətlərini izah etməyə çalışırlar. Bundan onların da insanlar kimi hidayət və zəlalət olmaq üzrə ikitərəfli qabiliyyətə sahib olduqlarını anlayırıq. Bu birlik, möminlər olaraq Rəbbi haqqındakı inanclarından və hidayətə çatan və dəlalətə düşənlər haqqında bəslədikləri qənaətlərdən söz etməkdədirlər.
"Həqiqətən, aramızda yaxşılar də vardır, bundan aşağı olanlar da vardır. Bizlər müxtəlif yollarda olan topluluqları idik. Yer üzündə qalsaq da Allahı aciz buraxa bilməyəcəyimiz, başqa yerə qaçsaq da Onu aciz qıla bilməyəcəyimiz gerçəyini şübhəsiz anladıq. Şübhəsiz, doğruluq rəhbəri olan Quranı dinlediğimizde ona iman gətirdik. Kim Rəbbinə iman gətirsə, o əcrinin əksildiləcəyindən və özünə haqsızlıq ediləcəyindən qorxmaz. İçimizdə, özünü Allaha vermiş olanlar da yazıq edənlər də vardır. Özünü Allaha verən kəslər, məhz onlar, doğru yolu axtaranlar, ona layiq olanlardır . Onlara yazıq edənlərə gəlincə, onlar Cəhənnəmin odunları oldular. " (11-15)
Cinlərin bu şərhi göstərir ki, içlərində salehlər də var, saleh olmayanlar da. Itaətkar da var, zalımı də. Bunlar, cinlərin ikiqat qabiliyyətdə olduğunu; sırf şər üçün yaradılan şeytan və yardımçılarını ayıracaq olsaq, insanlar kimi xeyirə və şərə qabiliyyətləri olduğunu göstərir.
"Məbədlər şübhəsiz Allaha məxsusdur. Elə isə oralarda Allaha yalvararkən başqasını qatmayın." (18)
Hər iki halda da səcdələrdən və ya səcdə yeri olan məscidlərin yalnız Allaha məxsus olacağı bəyan buyurulmaqdadır. Belə olsa gerçək tövhid mümkün ola bilər, hər kəsin mübtəla olduğu hər əlaqə, hər qiymət və hər meyil geriyə atılmış və xalis ibadətin yalnız Allahu Təalaya məxsus olduğu gerçəyi ortaya çıxmış olur. Allaha ibadət edərkən bəzən insan, Ondan başqasına iltica və ürəyini açma vəziyyətinə girər.
Ayə, cinlərin sözü olduğu təqdirdə əvvəldən keçən bu sözlərini təkid etmiş olur: "Şübhəsiz ki, biz Rəbbimizə heç bir şərik qoşmayacağıq ..." Yəni ibadət və səcdə yerində şərik qoşmayacağıq. Bu, birbaşa Allahın kəlamı isə cinlərin sözləri, öz Rəbbinə yönəlməsi və Onu tövhid etmələri münasibətiylə. Bu da Quran üslubuna görə yerində gəlmişdir.
"Ey Həbibim! De ki:" Sizə söz verilən yaxındırmı, yoxsa Rəbbim onu uzun müddətli qılmışdırmı, mən bilə bilmərəm "Qeybi bilən Allah qeybə kimsəni şahid (öyrənmiş, xəbər almış) qılmaz. Ancaq peyğəmbərlərdən, bildirmək istədiyi bunun xaricindədir. Rəbbinin əmrlərini təbliğ etmələrindən xəbərdar olmaq üçün, hər peyğəmbərin qarşısından və ardından gözçülər salar, onların etdiklərini elmi əhatə edər və hər şeyi bir-bir sayır "
Beləcə qorxuducu və ürpərdici bir ifadəylə surə sona çatır. Başlanğıcı da cinlərin uzun təfsilatlı və böyük bir heyrət ehtiva edən sözlərində ifadəsini tapan qorxu, titrəmə, ürpərmə və heyrət vericiliikdə olmuşdu. İyirmi səkkiz ayəni keçməyən bu surə bu kimi əsas həqiqətləri ortaya qoyur: Bir müsəlmanın əqidəsini qüvvətləndirməyə yarayan şey; ona doğru, açıq, ölçülü düşüncəsini heç bir ifrat və təfritə düşmədən, ruhunu məlumat üfüqlərinə bağlamadan, əfsanəvi qorxular arxasında qaçmadan özünü inşa və təsbit etmə fürsətini verməkdir. Quranı eşidər eşitməz iman edən və bu sözləri söyləyən cinlər birliyi nə qədər doğru söyləmişdir:
"Həqiqətən, biz doğru yola götürən, heyrətə salan bir Quran dinlədik də dərhal ona inandıq ..."
İE
