Gözümüzün qarşısından heç ayrılmayan günümüz fitnəsi, bəzi müsəlmanları çalışmağa sövq etdiyi halda, bəzilərini də ümidsizliyə salır. Bunlar, içlərindəki fışqırmaya istiqamət verə bilmədiklərindən, təsəllini, günahkarlara söymədə, üsyankarlara çatmada, onları kafirliklə ittiham etmədə tapırlar. Şeytan, bu kimi müsəlmanları böyük bir təhlükənin, dəhşətli bir uçurumun kənarına itələyir.

    Peyğəmbər əfəndimizi (s.ə.s.) dinləyək: "kim qardaşına kafir desə, ikisindən biri mütləq kafir olmuşdur. Əgər ittiham edilən kafir deyilsə, küfr ittiham edənə dönər."  (Buxârî, Ədəb, 73; Müslim, Îmân, 26)

   Bəli bu yağışdan qaçarkən doluya tutulmağın ən acınacaqlı görüntüsüdür... Nəfs dayanmadan məcbur edir, şeytan fasiləsiz təşviq edir: buna söy! Bunu döy! Buna kafir, buna münafiq de!. Bu, böyük bir yaramazlıqdır. 

    Qarşımızda günah işləyən, tanımadığımız biri. İç aləmimizdə bir mübarizə: pisə yozmaqla (suyi zənn), yaxşıya yozmaq (hüsnü zənn) arasında qalırıq. Nəfs deyir ki, bu adam kafir olmasa bu böyük günahı işləməz... Ürək və vicdan isə, "böyük günah işləmək adamı kafir etməz, bəlkə bu günahı küfründən deyil də nəfsinə hakim ola bilmədiyindən, yaxud cəhalətindən işləməkdədir; günahkardır, fasiqdir, amma kafir olduğunu dərhal iddia etməməliyik" deyərək tədbir yolunu tuturlar.

    "Günah-ı kəbâir (böyük günahlar) işləyən kafirdirmi?" mübahisəsi Əhli sünnə alimləri ilə xaricilər və mutəzilə arasında əsrlərcə davam etdi. Xaricilər böyük olsun kiçik olsun hər günah işləyənin kafir olub əbədi olaraq cəhənnəmdə qalacağını iddia etdiyi halda, mutəzilə böyük günah işləyənin nə kafir nə də mömin olmayıb, imanla küfr arasında qalacağını müdafiə etdi. Beləcə hər iki qrup da həqiqətdən uzaqlaşaraq "dəlalətə" düşdülər.

    Bu mübarizənin sonunda qalibiyyət Əhl-i sünnənin oldu. Bu qalibiyyət bayraqları saymaqla bitməz. Biz yalnız ikisini nəql etməklə kifayətlənəcəyik:

     Yəhya bin Muaz buyurur:

    "Bir anlıq iman, yetmiş illik küfrü məhv edər, yox edər. Necə olur ki yetmiş illik iman, bir anlıq günahla yox olur."

 "Kim Allahın endirdiyi ilə hökm etməzsə, məhz onlar kafirdirlər" (Maidə, 44)

   ayəsini səhv təfsir edərək, "Allaha üsyan edən, günah işləyən hər kəs kafirdir" deyən xaricilərə qarşı, əhli sünnə alimlərinin fikirlərini bir kimyagər kimi təhlil edən Fəxrəddin Razi həzrətləri bu barədə ən məqsədəuyğun görüşün Hz. İkrimiyə (r.ə.) aid olduğunu ifadə buyurar.

    İkrimə həzrətlərinin zəfər bayrağımız olan bu ifadələrini birlikdə oxuyaq:

"Haqq təalanın ‘kim Allahın endirdiyiylə hökm etməzsə...' ifadəsi, həm qəlbi, həm də diliylə inkar edənləri əhatə edir. Qəlbi ilə onun Allahın hökmü olduğunu bilib sonra da diliylə onun Allahın hökmü olduğunu təsdiq edib, buna zidd olan şeyləri edən kimsəyə gəlincə, o da Allahın endirdiyi ilə hökm etmiş, amma onu əməli olaraq yerinə yetirməmiş olar. Buna görə də, belə bir kimsənin bu ayənin hökmünə daxil olması gərəkməz..." (Təfsir-i kəbir-9/86)

    Yaxın tariximizdə bir fətrət dövrü yaşadıq. Xurafatlar çıxdı; sapıq fikirlər yenidən canlandı... Yenə təkfir moda düşdü. Amma bu dəfə xaricilər tərəfindən deyil. İşin qəribə tərəfi bu işi edənlər Xaricilik nədir, Mötəzilə nədir, hətta əlfaz-ı küfr nədir elə də bilmirdilər. Əzbərlədikləri bəzi şüarları soyuq damğa etmiş, önlərinə gələnin alınına basırdılar. Bunlar Rəsulullah Əfəndimizin (s.ə.s.) təkfirlə əlaqədar xəbərdarlıq hədisindən də qafil idilər...

    Təkfir məsələsinə küfrün tərifindən başlayaq. Küfr nədir?.. Lüğət mənasıyla küfr, nemətə qarşı nankorluq etmək, neməti gizləmək, küfran etmək mənasını verir. Şər`i termində isə, küfr, "heç bir məcburiyyət olmadan öz iradə və istəyi ilə iman həqiqətlərini inkar və təkzib etmək, yaxud təsdiq etməmək, iman edilməsi lazım olan müqəddəsatı təhqir etmək, onlara lağ etmək, haramı halal, halalı haram qəbul etmək" mənasındadır.

     İman, necə ki qəlbin təsdiqi və dilin iqrarıyla sabit olursa, küfr də eyni yolla sabit olar. Bu nöqtədə qarşımıza "əlfaz-ı küfr" bəhsi çıxır, yəni küfr olan sözlər.

   Bu sözləri söylədiyini eşitdiyimiz bir kimsəyə dərhal kafir deyə bilərikmi? Burada alimlərimiz bizə bu sualı yönəldirlər: onun qəlbi haqqında məlumatın varmı? O sözü cahilliyindənmi söyləyir, yoxsa müqəddəsata düşmənlik adına yaxud onunla lağ etmək niyyətiyləmi? Bu nöqtə çox mühümdür. Və bu incəlik, hərəkətlər üçün əməllər üçün də keçərlidir...

    Mərhum Əlmalılı Həmdi Yazar, "təkzib-i feil  ilə adəm-i feil arasında böyük fərq vardır" deyərək bu nöqtəyə diqqətimizi çəkir. Təkzib-i feil, bir işin, bir hərəkətin, bir vəzifənin inkar edilməsi, "elə bir şey yoxdur" deyilməsi. Adəm-i feilisə, o işin, o hərəkətin, varlığı qəbul edilməklə birlikdə, edilməməsi, yerinə yetirilməməsi. Namazı inkar etmək başqa, namaz qılmamaq isə başqadır. Birincisi təkzib-i feil, ikincisi isə adəm-i feildir.

    Buna görə, bir insan Qur`an-i Kərimin namaz əmrini inkar edərsə küfrə girər; amma, bu əmri qəbul etdiyi halda namaz qılmazsa qətiyyən kafir olmaz. Haramları işləmək də belədir. Faiz alıb verməyi Qur`anın qadağan etdiyini, bunun ilahi bir qadağan olduğunu qəbul edən bir insanın nəfsinə məğlub olaraq bu haramı işləməsi halında kafir olmayacağı bəllidir.

    Bir də Əhməd Ziyaəddin Gümüşhanəvi Həzrətlərini dinləyək:

     "Bir kimsənin sərf etdiyi bir söz, bir çox cəhətləri ilə küfr sayıla da, bir cəhətdən küfrdən qurtarırsa, müftinin onu seçməsi lazımdır. Çünki müsəlmanlar haqqında hüsn-ü zənn  əsasdır. Həmçinin, bu adamın niyyəti küfr deyilsə Müsəlmandır, lakin niyyəti küfr isə müftinin fətvası onu qurtara bilməz." (Əhli-Sünnə Etiqadı, s.68)

       Bu elm və irfan saçan ifadələrdə iki yaramızı birdən seyr edirik. Birisi, "sui-zənn", yəni pisə yozmaq, mənfi qiymətləndirmək, nəticə çıxarmaq. Digəri də, müftinin vəzifəsini hər kəsin yüklənməsi. Fətvanın cahillər əlinə düşməsi ...

      Təkfir mövzusunda Risale-i Nur Külliyyatından "Sünuhat" adlı əsərdə yer alan bu öz, doyurucu və gözəl ifadələri, bu əsrin insanı kəlmə kəlmə əzbərləməli, hərf-hərf yaşamalı. Yoxsa həm özü böyük günaha girər, həm də bilməyərək qarşısındakını Islâm'dan uzaqlaşdırar:

"Məsələn: demiş bu şey küfrdür. Yəni, o sifət imandan nəşət etməmiş (meydana gəlməmiş), o sifət kâfirədir. O heysiyyət ilə o şəxs küfr etdi, deyilər. Lakin mevsufu isə məsumə və imandan nəşət etdikləri kimi, imanın tərəşşuhatına (sızıntılarına) da sahib olan başqa vəsflərə malik olduğundan, o şəxs kafirdir deyilməz. İllâ ki, o sifətin küfrdən nəşət etdiyi yəqinən bilinə ... Çünki başqa səbəbdən də nəşət edə bilər. Sifətin dəlalətinə şək var. İmanın varlığında da yəqin var. Şək isə yəqinin hökmünü aradan qaldırmaz. Təkfirə tez cürət edənlər düşünsünlər! ... "(Sünuhat, s.20)

     Demək ki, bir mömində, imandan qaynaqlanmayan bəlkə cəhalətdən, səfahatdən yaxud digər başqa bir mənbədən qidalanan sifətlər ola bilər. Bu sifətlərə "kafirə" təbir edilir.

    Yenə o möminin, imanından qaynaqlanan bir çox da məsum sifəti var. Bax bu sifətlər, o şəxsə kafir deməmizə əngəldir. Onun dilindən küfrü zərurət edən bir söz çıxmışsa, yaxud o mömin, imandan qaynaqlanmayan və ancaq kafirlərə yaraşacaq hərəkətlər işləmişsə yuxarıda verilən ölçüyə görə, bunların küfrdən doğduğunu, yəni o adamın küfr niyyətiylə, İslam`ı inkar qəsdiylə bunları etdiyini mütləq bilmədikcə onu təkfir edə bilmərik ; özünə kafir deyə bilmərik.  "Sifətin dəlalətində şək var." cümləsi qəti hökm verməyimizi əngəlləyir. Yəni o etdiyi işin, söylədiyi sözün, daşıdığı sifətin, onun kafir olduğuna dəlil olması şübhəlidir. Bunları küfr qəsdiylə etdiyini qəti olaraq bilmirik. Amma onun mömin olduğunu bilirik. Özündən soruşsaq, "mən möminəm, Müsəlmanam" deyəcəkdir. Buna görə imanın dəlalətində yəqin var, dəqiqliyə var, qətiyyət var. Amma küfrün varlığında şəkk, yəni şübhə var, zənn var, təxmin var. Biz yəqini, şək ilə ləğv edə bilmərik və o adama kafir deyə bilmərik.

Əl-Əzhərî'nin "Qur'an'a məxluq deyən kimsəyə kafir deyilə bilərmi?" Sualına verdiyi bu cavab çox gözəldir:

- Söylədiyi şey küfrdür! ..

Sual özünə üç dəfə təkrar edilir. Daim eyni cavabı verir və sonunda belə buyurur:

- Bəzən Müsəlmanın ağzından küfr çıxa bilər.

     Yenə Nur Külliyyatından "Münazarat" ın diaqnoz və müalicə etdiyi bir yaramıza da bu vəsiləylə barmaq basalım.

    Xarici siyasət mövzusunda Müsəlmanlar arasında fikir ayrılığı ola bilir. Bu çox normaldır. Fikir azadlığı içərisində anlayışla qarşılanmalıdır. Amma bəzən, bu tip müzakirələrdə ölçü qaçır. Adam, fikrən məğlub düşdüyünü hiss edər etməz, həmsöhbətini dərhal təkfirə yönəlir. "Sən bu fikrinlə xristianları dəstəkləmiş oldun və küfrə girdin." deyə bilir. Bu yanlışını düzəltməyə qalxdığınızda səsinin tonunu əməlli başlı yüksəldir və arxayın bir əda ilə Qur'an-ı Kərimdə, "Yəhudiləri və Nasranîləri dost tutmayın." buyurulmurmu? deyə sizə qarşı çıxır. Bu böyük yanlışın, bu dəhşətli xəstəliyin və məsuliyyəti çox böyük ittihamın resepti bu bir neçə cümlədə mövcud:

"Bu nəhy (qadağa), Yəhudi və Nasara ilə, Yahudiyət və Nasraniyət olan ayinləri hesabıyladır. Həm də bir adam, zatı üçün sevilməz. Bəlkə məhəbbət sifət (xasiyyət) və sənəti üçündür. "

   Demək ki, ayət-i kərimə Yəhudiliyə və Xristianlığa məhəbbət etməyi qadağan edir. Məsələn, Xristian bir dövləti xristianlığı səbəbiylə sevmək, bu ayənin qadağasına girir. O dövlətin sənətini, texnologiyasını bəyənmək, təqdir etmək bu qadağanın xaricində.

     Yuxarıda nəql etdiyimiz ifadələr belə sonlanır: "Kitab əhlindən bir hərəmin olsa əlbəttə sevəcəksən." Yəni, bir müsəlmanın Kitab əhlindən, məsələn Xristian bir xanımı olsa, onu xanımı olduğu üçün sevəcək, amma onun Xristiyanlığına məhəbbət etməyəcəkdir. Bax bu incə ölçüdən məhrumiyyət bizə çox baha başa gəlir ...

     Yeri gəlmişkən yanlış dəyərləndirilən bir hədis-i şərifdən də söz etmək istəyirəm. Rəsulullah Əfəndimizin (s.ə.s..) Bir hədis-i şərifində münafiqin əlamətlərini belə sıralar:

"Danışanda yalan söyləyər, Söz verəndə sözünü tutmaz. Özünə etimad edilincə xəyanət edər. "

   Bu hədis-i şərifdə böyük bir tərbiyə metodu mövcuddur. Bu hədisi yanlış qiymətləndirənlər də daxil olmaq üzrə, hər müsəlman çox yaxşı bilir ki, "yalan danışmaq", "sözündə durmamaq", "əmanətə xəyanət etmək" insanı kafir etməz. Yenə hamımız bilirik ki, münafiq kafirdən daha alçaqdır. Çünki, münafiq gerçəkdə kafir olduğu halda, küfrünü gizləyən, müsəlman görünən kimsədir. Bu adam İslâm'ın gizli düşmənidir və açıq düşməndən daha təhlükəlidir. Sizi nə zaman və necə vuracağı naməlum.

    İndi, yalan söyləyən bir müsəlmanın belə xain bir kafirdən daha aşağı olduğunu söyləmək mümkündürmü? Əlbəttə ki, yox! O halda hədis-i şərifdəki incəliyi belə anlayacağıq. Rəsulullah Əfəndimiz (s.ə.s.) bu sözü ilə möminlərə xəbərdarlıq edir: "Əsla bu günahlara yaxınlaşmayın! Çünki onlar kafirdən daha alçaq olan münafiqin sifətləridir." Bu fövqəladə təsirli bir xəbərdarlıq, bir çəkindirmə metodudur. Bu incəliyi sezməyərək, yuxarıdakı günahları işləyən bir mömini nifaqa girməklə ittiham etmək, təkfir kimi böyük bir cinayət, böyük bir günah, böyük bir cəhalət və dəhşətli bir suizəndir ...

    Uşaqlığımızda çox dinlədiyimiz bir lətifə var. Möminləri təkfir etməyə can atanların psixologiyasını çox gözəl ifadə edir:

    "Bir adama ləqəb qoymuşlar "ördək "deyə. Adını verməz, onu beləcə çağırırlarmış. Bir gün biri, söhbət əsnasında "Bugün hava buludlu." demiş. Adam "Sən mənə nə üçün ördək dedin, bunu necə edərsən." deyə başlamış təhqirlər yağdırmağa. Bəriki nəyə uğradığını bilməmiş və nəzakətli soruşmuş, "Qardaşım mən sənə nə zaman 'ördək' dedim?" Aldığı cavab bu olmuş: "Hava buludlu oldu mu yağış yağar; yağış yağdı mı su göllenir; göldə də ördəklər üzür."

    Təəssüf ki, bu gün, günahkar möminlərin hər sözünü və hər hərəkətini min bir bəhanə ilə küfrə yozan insanlara çox rast gəlirik. Alimlərimiz, âriflərimiz, öndərlərimiz beləmi edirdilər!? .. Bax sizə kəlmələri belə bir-birinə çox bənzəyən iki ifadə; bəlli ki eyni bulaqdan içmiş, eyni tərbiyədən keçmişlər:

"Səidi bilənlər bilirlər ki, mümkün olduğu qədər təkfirdən çəkinir. Hətta sarih (aşkar) küfrü bir adamdan görsə də, yenə tə'vilə çalışar. Onu təkfir etməz. "(Bədiüzzaman)

"Bir Müsəlmanın sözünü, zəif bir rəvayət də olsa mümkün olduğu qədər yaxşıya yozmaq lazımdır." (Gümüşhanevi)

      Bu gün top yekun İslam aləmi, elmli, fəzilətli, təvazökar, hər kəsin dərdinə dərman olmağa qaçan, günahkarlara bir şəfqətli ata kimi kədərlənən çalışqan Müsəlman tipinə son dərəcə möhtac ...

    Cahil, fitnəçi, islah nədir bilməyən, xəstəyə söyməyi müalicə zənn edən, xoşagəlməz, araşdırmadan, şəfqətsiz, xırçın və əlinə fürsət keçsə guya haqq naminə necə zülmlər işləməyə hazır, şüar maşını, anarxist tiplər İslâm'ı təmsil edə bilməzlər ...

    Bizim vəzifəmiz, əvvəla nəfsimizi birinci qrupa salmağa çalışmaq, başqalarının da belə olmalarına səy göstərmək; digər qrupa bilməyərək düşən qardaşlarımızın də qurtuluşlarına dua etməkdir. Bu nöqtədə bu hədis-i şərif bütün möminlər üçün nə böyük bir irşaddır! ..

Əbu Hureyrə (r.a.) nəql edir. Rəsulullaha (a.s.m.),

- Ey Allah'ın Rəsulu! Müşriklərə bəddua et, onları lə'nətlə, deyilmişdi. Bu cavabı verdi:

- Mən rəhmət olaraq göndərildim, lənətləyici olaraq deyil! ..

Prof. Dr. Alaaddin Başar

Allahın əmrlərinə zidd davranan, günahkar, pis xasiyyətli, pislik etməyi vərdiş halına gətirən kimsədir.

Ərəbcə "Fə-Sə-Ka" kökündən gəlir.

Lüğətdə, çıxmaq mənasını verər. Daha xüsusi bir məna ilə "yetkin xurmanın qabığından çölə çıxmasına" deyilir. Termində isə, Allaha itaəti tərk edib Ona üsyana başlamaqdır. Yəni qısaca ilahı əmrlərin xaricinə çıxmaqdır.

Abdurrahim Gözəl

Biri demişdir:

"Əlimdə kifayət qədər bir qüvvət olsa, yer kürəsini yerindən oynadaram."

Qənaətimiz tərəfindən hər adam da bunu deyə bilməlidir:

"Ürəyimdə kifayət qədər iman tapsam, yer kürəsi qədər böyük çətinlikləri yerindən oynadaram."

Bu mövzunu çox fəlsəfi ölçüləri ilə uzatmadan, bir neçə maddə halında bəzilərini göstərməkdə fayda görürük:

- Hər şeydən əvvəl "pozğun düşüncəni" yaxşı yoxlamaq lazımdır. Bu, həqiqətən ağıl  və beynimizdən çıxan bir problemdir? Yoxsa zehinimizdən gəlib keçən xəyal və təsəvvürlərdir? Bilindiyi kimi, dilə tökülmədən içdən təsəvvür edilən bir söyüş, həqiqi söyməyi ifadə etmədiyi kimi, küfrün təsəvvürü də küfr deyil. Bir şüşə vaza içərisindəki bir ilanın -əlimiz vazaya toxunsa belə- dişləməsi söz mövzusu olmadığı kimi, xəyal və təsəvvür axarında meydana çıxan küfr və pozğunluq ilanı da sahibini dişləyə bilməz.

- Əgər söz mövzusu pozğun düşüncənin bir təsəvvür deyil, həqiqi bir xəstəlik olduğuna qərar versək, bu təqdirdə bunun qaynağını tapmamız lazımdır ki, ona görə müalicə edə bilək.

- Deyilə bilər ki, bu kimi şübhələrin, pozğun düşüncə axınlarının qaynağı cahillikdir. Elə isə, bunu müalicə etmək lazımdır. İman mövzusunda və bu kimi şübhələri aradan qaldırma barəsində, əsrimizdə birinci qaynaq Risaləyi Nur Külliyyatı olduğunu, onu oxuyan minlərlə elm adamı təsdiq etməkdədir.

Bir soyuqdəymədən ötəri həkimə baş vurmağı lazımlı görən bu əsrin insanının, əbədi həyatını məhvinə çalışan pozitivist və materialist fəlsəfə axınlarının meydana gətirdiyi dəyişik pozğunluq xəstəliyindən ötəri müdrik-həkimə müraciət etməmək böyük bir qəflətdir. Bu həkim kitablar olduğu kimi, şəxsən məlumatına güvəndiyimiz kəslər də ola bilər.

- Bir tərəfdən əlaqədar mənəvi həkimlərə baş vurarkən, digər tərəfdən də bu şübhələrdən qurtarması üçün Allaha yalvarmaq lazımdır. Allah, insanların hər hansı bir mövzuda səmimiyyətini ölçmək üçün, onun o mövzudakı israrını, ciddiliyini yoxlayar. Bu səbəblə "yalvarışlarıma, yalvarışlarıma bir qarşılıq görə bilmədim" deyib tələsik etməmək lazımdır.

Tam adı Utbə bin Əbu Ləhəb bin Abdulmuttalib əl-Qureyşi əl-Haşimidir. Ləqəbi isə, Əbu Qəyyumdur. Peyğəmbərlikdən əvvəl Rəsulu Əkrəm Əfəndimizin (s.ə.s.) mübarək qızlarından Hz. Rukiye (r.ə.) ilə evlənmişdi. Peyğəmbərlikdən sonra İslam dininə olan düşmənliklərindən ötəri başda atası Əbu Ləhəb olmaq üzrə ailəsinin də təzyiqləri ilə Hz. Rukiyəni (r.ə.) boşamışdır.

Utbə, Nəcm Surəsi endiyi zaman, Rəsulu Əkrəm Əfəndimiz (s.ə.s.)ə gələrək küfrünü açıqlamış, təhqirlərdə olmuş və bununla da qalmayıb mübarək köynəyindən çəkərək cırmışdır. Peyğəmbər Əfəndimiz də (s.ə.s.) "Allahım ona bir itini müsəllət et " buyuraraq özünə qarğış etmişdir.

Abdullah İbni Abbasdan (r.ə.) edilən rəvayətə görə bu hadisədən sonra Utbə ticarət karvanı ilə birlikdə Şama getmək üzrə yola çıxdı. Karvan Şam yolu üzərində olan Ğadıra Vadisində gecəni keçirmək üzrə yerləşdi. Oradakı yerlilər onlara, gecələri vəhşi heyvanların gəldiyini söylədilər. Əbu Ləhəb yoldaşlarına, "Ey əhli Qureyş, oğulumu qorumaq üçün bir tədbir görün. Çünki Məhəmməd ona qarğış etdi" dedi. Bunun üzərinə, karvanda olanlar bir saf halında düzüldü və Utbə də bu safın ortasına oldu. Dəvələr də arxa və önə yerləşdirilərək bir qalxan yaradıldı. Karvanda olan Həbbar bin Esved belə deyər: "Gecə bir aslan dəvələrin arasından gələrək sıra ilə hər kəsi iylədi. Sıra Utbəyə gəldiyində onu pəncələri arasına alaraq parçaladı."

Utbə bin Əbu Ləhəbin bu hadisəsi, siyer və təfsir qaynaqlarında, Zəmahşəri, Əbul-Fereç əl-İsfehani və İbni Kəsr kimi alimlərin ifadələrində dəyişik üslublarla izah edilər. Ayrıca söz mövzusu hadisə Rəsulu Əkrəm Əfəndimizin (s.ə.s.) şairlərindən olan Həsən bin Sabitin (r.ə.) şeirində isə, hadisə Utbənin ləqəbi ilə izah edilər: " Qəyyumun  başına gələn nədir? Aslanın onun parçalaması nə üçündür? Şübhəsiz bu hadisədə, özünə tabe olunan Rəsulu Əkrəm Əfəndimiz (s.ə.s.) və ona inananlar üçün böyük bir ibrət vardır…"

Bəzi insanlar, bu əsrdə İslami hökmlərlə hökm etmənin mümkün olmadığını iddia edərkən, digərləri də İslam hökmləri ilə hökm etməyən hər kəsi, niyyətlərinə baxmadan, dərhal küfrlə ittiham edirlər. Bunların biri ifratdadır digəri, təfritdə. Yəni ikisi də həddindən artıq, ikisi də istiqamətdən çıxmışdır...

Əvvəl birinci yanılmadan danışmaq istəyirəm. Məşhur bir qanun vardır. " Bir şey sabit olsa, ləvazimatı ilə sabit olar." Əl, barmaqlar onun lazımıdır. Əli, barmaqsız düşünə bilməzsiniz. Və belə bir əldən istifadə edə bilməzsiniz. Üz, göz ondan ayrıla bilməz. Gözsüz bir üzün əhəmiyyətli bir tərəfi əskik deməkdir. Gözün də ağı qurusundan ayrıla bilməz. Barmaq əlin, göz üzün, göz bəbəyi də gözün lazımıdır. Ondan ayırar və tək olaraq düşünsəniz bir fayda əldə edə bilməzsiniz. İslami hökmlər də belədir. Bir bütün olaraq düşünülməlidir.

İslamın təməl şərtlərinin laqeydliyə düşdüyü, fərdi və ailəvi həyatın səhv əsaslar üzərinə bina edildiyi bir cəmiyyətdə, yalnız cəza hökmlərinin tətbiqi çox bir fayda verməz. Yaxud bu hökmlərin, belə bir cəmiyyətə tətbiqi mümkün olmaya bilər. Olsa belə, bir çox kimsə, bunlara, inanmadan və istəməyərək uyğun gəlməklə nifaqa düşər. Müsəlman görünər, amma bir İslam düşməni olaraq yaşar.

Bu vəziyyətdə, İslami hökmlərin insanları islah edə bilmədiyi iddia edilə bilməz. Nöqsanlıq hökmdə deyil ətrafdadır; cəmiyyətin quruluşundadır.

Gələk, istiqamət sərhədlərini aşan ikinci iddiaya. Bir cəmiyyətdə, İslamı tam tətbiq etməyən, hökmünü ona görə verməyən və ya verə bilməyən bir insana dərhal kafir damğası vurmaq da insaf deyil. Çünki, iman küfrə ziddir. Bir insan İslama zidd bir hökm verir, bir iş edirsə, bunu İslamı rədd edərək edəcək ki küfrə girsin. Əks halda onun küfründən deyil günahından, üsyanından söz edilə bilər. İman kimi küfrdə də niyyət və iradə şərti vardır. Bir adam ancaq, "İslamın bu xüsusdakı hökmü belə amma, mən onu qəbul etmir və belə hərəkət edirəm" desə küfrə girər belə bir niyyəti və iradəsi yoxsa, işlədiyi səhv, verdiyi səhv hökm tamami ilə cahilliyindən yaxud iradə zəifliyindən qaynaqlanırsa, etdiyinin də səhv olduğunu bilirsə bu adama kafir demək əhli sünnə etiqadı tərəfindən mümkün deyil. Bunu ancaq, böyük günah işləyənin kafir olduğuna hökm edən "Xaricilər", yaxud belə bir kimsənin imanla küfr arasında qalacağını müdafiə edən "Mutəzilə" iddia edə bilər. Bunların isə əhli dəlalət olduqlarında bütün əhli sünnə alimləri müttəfiqdir...

Çox diqqətli olmaq gərək, İslamı müdafiə edirəm deyərkən, bilmədən dəlalət əhli olma təhlükəsi də mövcuddur...

Hidayət, qulun iradəsini istifadə etməsindən sonra, Allahın o qulun ürəyinə qoyduğu bir nurdur.

Xeyr və şərin Allahdan olması cəhətiylə, insanları hidayətə çatdıran və dəlalətə salan ancaq odur. İnsanlar bir-birinin hidayət və dəlalətinə yalnız səbəb olarlar. Hidayət və dəlaləti Cənabı Haqqın yaratmasını səhv anlayan bəzi kəslər, "hidayət Allahdandır, o nəsib etmədikdən sonra insan doğru yola girə bilməz" deyərək, həm başqalarını xəbərdarlıq və irşat etmə yolunu bağlamaqda, həm də özlərini qüsurlarında üzrlü göstərmək istəməkdədirlər.

Əvvəl bunu ifadə edək. Cənabı Haqqın dilədiyinə hidayət buyurması caizdir. İnsanları səadətə çatdıran ancaq Odur. Lakin uca rəbbimizin bir qulunda dəlalət yaratması, o qulun öz cüzi iradəsini sui-istifadə etməsi səbəbiylədir. Yoxsa, qul öz qabiliyyətini dəlalət yoluna yönəltmədikcə, Cənabı haqq onu o yola sövq etməz. Eyni vəziyyət hidayət üçün də söz mövzusudur. Necə ki insan ruzi üçün lazımlı bütün təşəbbüsləri etdikdən və səbəblərə təvəssül etdikdən sonra nəticəni Allahdan gözləyər. Çünki Rəzzaq (ruzi verici) ancaq odur.. Eynilə elə də bir kimsəyə Allahın əmr və qadağanlarını ən gözəl bir şəkildə təbliğ edən insan, nəticəyə qəti gözüylə baxa bilməz. Çünki, Hadi (hidayətə çatdırıcı) ancaq odur. Allahın dilədiyinə hidayət verməsi isə, hidayət şərtlərinə riayət edən kimsəyə, diləsə hidayət verməsi deməkdir. Yoxsa, "hidayət üçün lazımlı heç bir səbəbə riayətin lazım olmadığı" mənasını verməz. Bu düşüncə tərzi ruzi misalında, tarlaya toxum əkmədən məhsul gözləməyə bənzər.

Hidayət və dəlalətə dair bütün ayələr Allahın rəhman və rəhm olduğu, Qurani Kərimin müttəqilərə hidayət olmaq üzrə nazil edildiyi və peyğəmbər əfəndimizin (s.ə.s.) Aləmlərə rəhmət olaraq göndərildiyi göz önünə alınaraq mütaliə edildiyində, məsələnin heç də etiraza və ya istismara əlverişli olmadığı açıqca görüləcək.

Adam, gərək İslam dövlətində yaşasın gərəksə müsəlman olmayan bir ölkədə yaşasın, zina və livata kimi bir hərəkətdə olması haramdır.

Livata hərəkətini işləyən adam böyük günah işləmiş olar. Bu günahın cəzasını Allah diləsə cəhənnəmlə cəzalandırar, diləsə cəzalandırmaz. Bunu ancaq Allah bilər. Yəni "böyük günahları işləyən adam qəti cəhənnəmə gedəcək" kimi bir ifadə doğru deyil.

Adam işlədiyi günahdan ötəri tövbə etsə və Allah tövbəsini qəbul etsə, inşallah xilas olar. Ancaq tövbə etməyən adam da bu günahının cəzasını çəkəcəkdir.

Hz. Musa (ə.s.) zamanında yaşamış və sonradan irtidat etmiş olan elm adamı.

Əraf surəsinin 175-176-cı ayələri münasibətiylə adı müxtəlif təfsir və tarix kitablarına girmiş olan Bəlam İbn Baura (və ya Bəlam İbn Əbər)in, İsrailoğullarından, nəhənglər ölkəsindən, Yəmən diyarından və ya Kənan elindən Allahın dinini öyrənmiş, elm və mədəniyyət sahibi, duası müstəcap, lakin sonradan itaətsizliyə düşmüş bir kimsə olduğu şəklində rəvayətlər vardır. Hər nə qədər Lut (ə.s.)ın qızlarından biri ilə evlənmiş olduğu deyilsə də, bunun Yəhudilər tərəfindən müsəlmanlar əleyhinə uydurulmuş bir böhtan olduğu bilinməkdədir. (Taberi, Tefsiru't-Taberi, Misir, 1373/1954, IX, 119-120; Fahruddin ər-Razi, Mefatihu'l-Gayb, Misir, 1308, XV, 54; D. B. Macdonald, İA, "Bəlam İbn Baura" Mad.)

Bəlama mövzu təşkil edən ayə tərcümələri belədir: " Həbibim! Onlara, şeytanın arxasına düşdüyü və özünə verdiyimiz ayələrdən çıxaraq azğınlardan olan adamın hadisəsini izah et. Diləsəydik, onu ayələrimizlə üstün edərdik; lakin o, dünyaya meyl etdi və həvəsinə uydu. Vəziyyəti, üstünə düşsən də, öz halına buraxsan da, dilini çıxardıb tənəffüs edən itin vəziyyəti kimidir. Ayələrimizi yalan sayan kəslərin halı belədir. Sən onlara bu hekayəni izah et, bəlkə üzərində düşünərlər. " (Əraf, 7/175-176).

Bəlamla əlaqədar olaraq İslami qaynaqlarda bunlar izah edilməkdədir: "Rəvayətə görə Musa (ə.s.), Kənanıların Şamdakı torpaqlarına girmişdi. Bu sırada Bəlam, əl-Belka kəndlərindən Balada olurdu. Kənanlılardan bəziləri Bəlamın yanına gələrək: "Ey Bəlam, Musa İbn İmran İsrailoğullarının başında olduğu halda bizi yurdumuzdan çıxarmaq və öldürmək üçün gəldi. Bizim ölkəmizə İsrailoğullarını yerləşdirəcək. Sənin qövmün olan bizlərin isə yerləşəcək bir yerimiz yoxdur. Sən duası qəbul edilən bir kimsəsən. Onları rədd etməsi üçün Allaha dua et", dedilər. Bəlam: "-Təəssüflər olsun sizə! O Allah elçisidir; mələklər və möminlər də onunla bərabərdir; onlar əleyhinə necə dua edə bilərəm! Bildiyimi mənə Allah öyrətdi" deyə rədd cavabı verdi. Qövmü dua etməsi barəsində israr etdilər. Bəlam da eşşəyinə minərək, İsrailoğullarının çıxmaqda olduğu dağa doğru irəlilədi. Bu dağ, Husban dağıdır. Bir az getdikdən sonra eşşəyi yerə çökdü. Eşşəyinə minərək bir az irəlilədikdən sonra heyvan yenə çökdü. Bəlam bir az əvvəlki kimi hərəkət etdikdən sonra təkrar heyvanına mindi. Bir az yol getdikdən sonra eşşək yenə çökdü. O, yenə eşşəyi yerindən qalxana qədər döydü. Nəhayət eşşək, Bəlam əleyhində bir dəlil təşkil etsin deyə, Allahın icazəsi ilə danışaraq belə dedi: "Ey Bəlam, hara gedirsən? Mələklərin önümdə dayanaraq məni yolumdan çevirdiklərini görmürsən? Allah elçisi ilə möminlər sənin qövmün əleyhində dua etməkdədirlər." Lakin Bəlam, buna diqqət etmədən eşşəyini döyərək yoluna davam etdi. Nəhayət eşşək onu Husban dağına çıxardı, Musa (ə.s.)ın ordusunun və İsrailoğullarının qarşısına apardı. Bəlam onlara qarğış etməyə başladı; lakin İsrailoğullarına qarğış edərkən Allah onun dilini öz qövmü əleyhinə çevirdi. Yanında olan xalq, onun öz əleyhlərinə qarğış etməkdə olduğunu görüncə: "Ey Bəlam! Nə etdiyini bilirsən? Sən İsrailoğullarına xeyir-duada, bizə qarğışda olursan " dedilər. O: "Mən bunu öz iradəmlə etmirəm, Allah dilimə hakim oldu" dedi. Bunun üzərinə dili ağızından çıxaraq sinəsi üzərinə sallandı. Sonra qövmünə: Dünya və axirət mənim əlimdən getdi, artıq hiyləyə müraciət etməkdən başqa çarə yoxdur..." dedi. (Taberi, a. g. e., IX, 124-126; Razi, a. g. e., XV, 54; İbnü'l-Esir, əl-Kamil fi't-Tarih, Beyrut 1385/1965, I, 200 vd; İbni Kəsr, e! Bidaye vən-Nihayə, Riyad 1966, I, 322 vd.)

Ancaq Bəlam, dünyəvi çıxar və hesablar üçün Allahın dinini təhrif edən bir elm və din adamını küfr sistemlərinə və kafir idarəçilərə yaranmaq məqsədi ilə Allahın hökmlərini tapdalayan və əsl məqsədindən azdıran kəsləri təmsil etməkdədir.

Əhməd Güc

Zina etmək böyük günahdır. Ancaq böyük günah işləyən dindən çıxmaz. Dindən çıxan kimsənin bütün savabları silinər.

Əvvəla bu həqiqəti xatırlatmaqla mövzuya başlamaqda fayda vardır. Hesab soruşmaq, ancaq Allahu Azimüşşanın haqqıdır. Məxluqatın Ona sual və hesab soruşmağa haqqı yoxdur.

Ümumi mülkün yeganə sahibi, tək hakimi Allahu Azi-müşşandır. O Sultanı Əzəl və Əbəd öz mülkündə əlbəttə dilədiyi kimi hökm edər. Amma O Ədalətli Hakim və Rəhmi Mütləqin bütün tasarrufatı hakimanə, rəhmanə və adilənədir. Heç kim Onun məxluqatına Ondan başqa şəfqətli və mərhəmətli ola bilməz.

Qədər və ədalətlə əlaqədar məsələlərin tədqiqində bu həqiqətin gözdən uzaq tutulmaması lazımdır. Hər bir insanın, bu aləmdə içində olduğu fərqli həyat şərtləri, fərd, ailə və qohum dairələrində qarşılaşdığı ayrı-ayrı məsələləri, məişət (dolanışıq) nöqtəsindəki dəyişik problemləri və nəhayət içində olduğu məmləkətin özünə xas ictimai quruluşuyla ayrı bir dünyası vardır. Hikmətlərini haqqıyla bilmədiyimiz, lakin ədalətli olduğundan da şübhə etmədiyimiz bu İlahi təqdimatın nəticələri axirətdə, uca ədalət günündə sərgilənəcək, Zilzal Surəsində də bəyan buyurulduğu kimi zərrə qədər xeyr və zərrə qədər şərin hesabı orada görüləcək.

Bu dünyada faydalı sanılan bir çox hallar, orada məsuliyyətinin ağırlığı ilə qulun böyük bir yükü olarkən, zəhmət və məşəqqət olaraq görünən nə qədər hadisələr -səbr etmək şərtiylə- orada günahların bağışlanmasına vəsilə olacaq.

Həşir meydanı, heyvanların belə gərək insanlardan və gərəksə bir-birilərindən olan haqqlarının alınacağı, hətta bir kafirin Müsəlmanda olan haqqının da hesaba qatılacağı bir uca ədalət divanı olaraq insanları gözləməkdədir. Heyvanların bir-birində olan kiçik haqqlarını belə, mahiyyətini bilmədiyimiz həssas bir tərəzi ilə dartan O Ədalətli Mütləq, əlbəttə ki insanları da o mütləq ədaləti ilə mühakimə edəcək.

Bir qisim insanların, Qədər və İlahi ədalət nöqtəsindəki vəsvəsələri, bu ədalət gününü düşünməməkdən irəli gəlməkdədir. O günü düşünmədən, bir cəhətdə yolun ortası olan bu dünyada, İlahi ədalətin qulların imtahan şərtlərindəki təcəllisini layiqi ilə anlamamız, əlbəttə qeyri-mümkündür.

Zərrə qədər şərin diqqətə alınacağı o ədalət günündə, İlahi ədalətə böhtan atanların da hesaba çəkiləcəyi gözdən uzaq tutulmamalıdır. Aydın olmayan məsələlərə etiraz etmək yerinə, maraqla əyilmək və öyrənmək ağıl və hikmətin tələbidir. Həm bir cür ibadətdir. Cənabı Haqq, Qurani Kərimində:

"Allah, adama ancaq gücünün çatacağı qədər yükləyər" (Bəqərə Surəsi, ayə: 286.) buyurmaqla, qullarına götürə bilməyəcəkləri yükləri yükləmədiyini bildirməkdədir. İnsanın bədəninin taqət gətirə bilməyəcəyi və ya mal varlığının kafi gəlməyəcəyi yüklər olduğu kimi, ağlının da tək başına çata bilməyəcəyi həqiqətlər vardır. Bunların hamısı, qullara çəkə bilməyəcəkləri yüklərin yüklənmədiyi həqiqəti içərisindədir. Mövzunu bəzi misallarla açıqlayaq:

- Ayaqda dayana bilməyəcək qədər xəstə olan bir kimsə, namazını oturaraq qılar.

- Otura bilməyəcək və tərpənə bilməyəcək vəziyyətdə olan bir xəstənin isə namazı təxirə salar.

- Ramazanda unudaraq yemək yeyən kimsənin orucu pozulmaz.

- Özünə zorla haram bir şey yedirilən kimsə məsul olmaz.

- Kasıb bir Müsəlmana həccə getmək və zəkat vermək fərz deyil.

 Bəzi üləmaya görə əhli fetrət üç qisimdir:

Birincisi, fetrət zamanında yaşadıqları halda ağıl və nəzərləriylə Allahı təsdiq edənlərdir, bunlar əhli Cənnətdir.

İkincisi, Cənabı Allaha şərik qoşanlardır, bunlar da əhli nardır.

Üçüncüsü, qəflət üzrə olub fikiri Üluhiyyətdən zahil olanlardır. İxtilaf bu qisim haqqındadır. "

Yuxarıdakı ifadələrin sadələşdirilmiş şəkli:

"Fetrət zamanında yaşayan və özlərinə peyğəmbər səsi çatmayan kəslər də, Cənabı Haqqa iman etməklə mükəlləfdir. Çünki, ağılları, pozulmamış fitrətləri özlərini Allahı bilməyə və birliyinə inanmağa aparar. Lakin, bunlar digər dini hökmlərdən məsul deyildirlər. Çünki, bu kimi hökmlər, peyğəmbərlər tarlasından təbliğ edilmədikcə ağılla aydın ola bilməz.

Fetrət, kəsilmə mənasınadır, peyğəmbərlərin göndərilməsinə ara verilərək, İlahi vəhyin kəsildiyi zamana deyilir. Xüsusi ilə Hz. İsa ilə son Peyğəmbər Hz. Məhəmməd (s.ə.s.) arasında keçən zaman üçün istifadə edilər. Belə bir zamanın insanlarına fetrət dövründə yaşayan kəslər deyilər.

Peyğəmbərimizin, peyğəmbər olaraq göndərilməsindən sonra, dünyaya gəldikləri halda, tək olaraq, dağ başında və ya dünyanın bilinməyən bir yerində yaşadıqları üçün özlərinə İslamın səsi çatmayan Huluslar da, fetrət zamanında yaşamış insanlar hökmündədir.

Bu səbəbdən bunlar bu cəhətlə üzrlü sayıldıqlarından namaz, oruc kimi dini hökmlərlə mükəlləf olmazlar. Ancaq, Cənabı Haqqa iman etmənin bunlara fərz olub olmaması barəsində ixtilaf vardır.

Məmməd Qırxıncı -Qədər Nədir-

   Şübhə, insanı gizli gizli gəmirən və yavaş-yavaş ölümə aparan, qorxunc bir xəstəlikdir. İnsan; bir dəfə inanc, düşüncə və təsəvvürləri ilə özünü bu xəstəliyə qapdırdımı, artıq həyatî bütün funksiyalarıyla, rûhî bütün duyğularıyla iflic olmuş sayılar.

    Şübhə və şübhəçiliyin iki təmələ əsaslandırılması mümkündür:

    1. İrâdî olaraq mənimsənilən, keçmişdəkilərin reybîlik dedikləri şübhəçilik;

  2. Daxili idrak və xarici müşahidə natarazlığından; niyyət və nəzər inhirâfından (sapmaq); məlumatda, bilgidə tərkib qabiliyyətinə sahib olmamaqdan ortaya çıxan digər bir şübhəçilik ...

    İkinci bənd şübhəçilik, demək olar ki hər yerdə üzərində durduğumuz bir mövzudur və qənaətimcə aradan qaldırılması də mümkündür. Birinci bənddəki şübhəçilik isə, bir fitrət, xilqət xəstəliyidir. Bu növ şübhəçilər üçün Spinoza; "Həqiqi reybi'nin (şübhəçi)  vəzifəsi susub oturmaqdır." demişdi. Kaş ki bu nəsihəti dinləmiş olsaydılar. Heç olmazsa zərərləri başqalarına toxunmaz; sadəcə nəfslərinə müstəsna qalardı.

   Faktiki şübhənin, bir də elmi məqsəd ilə şərtləndirilmiş və müvəqqəti olanı vardır ki, o cür şübhəyə kimsənin deyəcəyi bir şey yoxdur. Gəl ki, bizim burada xəstəlik dediyimiz şübhə, Dr. Paul Sollierin də ifadə etdiyi kimi "həll edilməsi qeyri-mümkün və həll edilə bilməyəcək kimi olan şübhədir." Belə bir şübhə, davamlı olaraq şüurumuzu təzyiq altına alar və davam edər. Sonra bütün əhval-i rûhiyemizi və bütün zehni fəaliyyətlərimizi iflic edər. Bu hala gəlmiş bir insan ruhu, min bir tərəddüdün mərkəz nöqtəsi olduğu kimi, min bir qərarsızlığın, iç-içə kəsişib durduğu qarmaqarışıq və içindən çıxılmaz yollara bənzəyir.

     Şübhələrini aşa bilməmiş və onlara söz dinlədə bilməmiş bir insan üçün; fiziki iqtidarsızlıq, zehni və əxlaqi qarışıqlıq və inhiraflar qarşısı alınmaz, qaçınılmaz hadisələrdəndir.

    Şübhə insanın davranışlarında qatılıq, ruhunda sıxıntı və bacarıqsızlıq hasil edər. Buna görə də şübhəçi insanlar, bədənə aid olan işlərdə həmişə qaçmaq arzusu; yorğunluq gətirən şeylərə qarşı da nifrət göstərərlər. Heç bir iş görmədən yorulmuş bu cür tiplərə, psixiatriyanın qoyacağı diaqnozlar nə qədər iddialı olursa olsun, bunlar haqqında, daxili çatışmazlığın rolunu inkar etmək mümkün olmayacaqdır.

    Şübhənin zehin üzərindəki təsirinə gəlincə; bu xəstəliyə mübtəlâ olanlar davamlı və ciddi zehni fəaliyyət göstərə bilməzlər. Az çox beyni uzun müddət şübhə dalğalarıyla sarsılmış bir insanın səlim düşünməsi bir xeyli müşküldür. Belələrinin ən bariz xüsusiyyəti, diqqətlərinin zəifliyə uğraması, zehinlərinin aktivliyini itirməsi və yaddaşlarının sıxıntıya düşməsi kimi hallardır. Artıq, bu tiplər üçün, hər şey get-gedə qeyri mümkün bir hala çevrilər və önlərinə "olmazlardan" aşıla bilməyən təpələr çıxar. Onların önündə bir tək açıq qapı və gedilə bilən bir tək yol vardır; o da başqalarını tənqid yolu. Bununla yaşayar və bununla varlıqlarını davam etdirərlər.

   Bir də şübhənin, əxlaqı təzyiq altında tutması məsələsi vardır ki, mənə görə ən təhlükəlisi də budur. Arzu və istəklərin; ehtiras və təmayüllərin; xülasə şəxsiyyətin ən daxili və səmimi əsasını təşkil edən şeylərin məruz qaldıqları sarsıntılar və ziddiyətli dalğalanmalar, şübhəli insanların zehinlərində meydana gətirdikləri nəticələrin bir eynisini də əxlaqi sahədə meydana gətirirlər.

    Hələ, irəli dərəcədə böyük şübhəçilərdə, bəzən heç bir şeydən mütəəssir olmamaq kimi bir sərtlik, qatılıq və cansızlık hökm etdiyi kimi, bəzən də, tamamilə yıxılmış mənəvi şəxsiyyətləri etibarilə, cəmiyyət insanı olma xüsusiyyətini  tamamiylə itirərlər.

   Şübhə, ictimai nəticələri etibarilə də çox təhlükəli bir xəstəlikdir. Ətrafından və ətrafında baş verən şeylərdən şübhəyə düşmüş bir kimsə, göz görə görə özünü min bir narahatlığın içinə atar, həm özünü, həm də ətrafını rahatsız edər. Və hələ, mütərəddid və şübhələrə mübtəlâ olanların, məsuliyyət narahatlığıyla, hərəkət etməli  olduqları yerdə geri çəkilmələri və yaxud hərəkət vaxtını qaçırmaq kimi vəziyyətləri o qədər təhlükəlidir ki; bəzən bir camaatın tamamiylə məhv olmasına səbəb ola bilər. Xüsusilə əhəmiyyətli və böyük işlərdə, siyasət və hərbidə, başı tutanların tərəddüd və şübhələri millətləri və orduları batırmağa kifayətdir.

   Əslində, özündən şübhə edənin başqaları üçün bir istinatgâh olması da düşünülə bilməz; çünki, özündən şübhə edənin, necə hərəkət edəcəyi müəyyən olmadığından, arxasında bir neçə dəfə yanılmağa məruz qalmış camaat var. Bunlar onun, ən məsum və məqbul davranışlarını da həmişə şübhəylə qarşılayarlar.

   Bununla yanaşı, şübhəçilərin böyük bir qisminin "olduğu kimi" qalmaq meylində olmalarına qarşlıq, az bir qisminin da, irəli getmək, həmlə etmək səyləri kiçik hesab edilməyəcək nisbətdədir.

   Xülasə, şübhəçilərin nə düşüncələrində, nə də iş və davranışlarında etidal və müvazinət yoxdur. Onlar içində, mövqelərini, peşələrini, məmuriyətlərini məsuliyyət qorxusuyla tərk edən o qədər çox insan vardır ki (maazallah) belələri kritik bir dövrdə bir millət və bir dövləti iflic edə bilər. Bunların irəli atılmaları bir macəra olduğu kimi, qorxudan qaynaqlanan tədbirləri də bir sönüb getmə və ətalətdir. Bəzilərinə görə bu hal bir iradəsizlikdən qaynaqlanırmış kimi görünsə belə, əslində heç də elə deyil. Əslində bu hal məqsədəuyğun və ardıcıl qərar verə bilməməkdən, həyatla əlaqəli ümumi əhval və hadisələrin bizə ifadə etdiyi müxtəlif çıxış yollarından birini seçim edə bilməməkdən qaynaqlanmaqdadır.

Va aleykumussalam!

Heç bir məzhəbə tabe olmamaq mütləq  xətalar və yanlışlıqlar içinda qalıb sapmağa gedən yoldur. Siz hansı sərf edirsə onu götürə götürə axırda haramlara da halal deyə bilərsiz. Əgər hansı sərf edirəsə onu da etmək olardısa onda dinin, şəriətin, peyğəmbərlərin göndərilməsinə nə ehtiyac qalırdı. Allah onsuz da insana özünə xeyir edəni seçə bilmə bacarığı veribdir.

İnsan etiqadı ilə Cənnət və Cəhənnəmə gedəcəksə onda Allah əməlləri niyə əmr edirdi? Namaz, oruc, zəkat, həcc, ümrə, sədəqə və s. bu qədər əməllərin əmr edilməsi sizə görə artıq olmurmu? Etiqadınız düzdür, artıq əmələ nə ehtiyac qaldı.

Bilirsiz, İslam dini iki broşur, beş il universitet oxumaqla başa gələcək qədər bəsit bir din deyil ki, hər yetən öz bildiyi kimi davrana və öz ağlının kəsdiyi şəkildə hökm verib o əsasda da yaşaya. Sizin o tanışınızın ibadəti haqda heç bir şey demək istəmirəm. Boyük alimlərdən birinin bu barədə sözünü xatırlatmaq istəyirəm: "Məzhəbsizlik dinsizliyə gedən körpüdür,"- deyir həmin alim.

Məzhəbsizlik bilirsiniz nəyə bənzəyir? Xəstə birisinin xəstəliyi haqda bir iki məqalə oxuyub aptekə gedərək rəngi, qiyməti, qutusu və s bu kimi şeyləri xoşuna gələn istədiyi dərmanı alıb içən xəstəyə bənzəyir. Sizcə həmin xəstə sağala r? Quran ayələri, hədislər ən müxtəlif qutulara yığılmış dərmanlardır. Onların necə nəyə dəlil olmasını, onlarla necə əməl etməyi təyin edən məzhəb alimləridir. Yəni xəstəliyin dərmanını həkimindən almaq mütləq lazımdır. Müvəffəq edən Allahdır.

Məzhəblərə tabe olmayanların vəziyyətinin nə olduğunu izah edərsinizmi?

Avam Dəlillərdən Hökm Çıxara Bilərmi?

Mezhepler Dosyası - Birinci Bölüm

Məzhəblər.

   Bəli, Allah dilədiyini hidayətə, dilədiyini də dəlalətə düşürər. Bu həqiqət Qurani-Kərimdə bir çox yerdə bildirilir. Bu xüsusda Allahın iradəsi əsasdır. Hidayət və dəlalət Allahın yaratması ilədir. Amma bunun səbəbləri insanın əməlləri ilə gerçəkləşir. Baş verən proseslərə insanın cüzi iradə ilə müdaxiləsi yox sayılacaq qədər azdır.

    Mövzunu bir az daha geniş şərh edək: Məsələn, insan yemək yemə və su içmə prosesini yerinə yetirir. Yemək-içməklə onun hüceyrələrinə daxil olan müxtəlif protein və vitaminlər bədəndə öz funksiyalarını yerinə yetirirlər. Bütün bu proseslər elə incə hesablarla cərəyan edir ki, insan sadəcə loğmanı ağzına qoymaqla bu işi görə bilməz. İnsana loğmasını ağzına qoyması üçün lazım olan hər şey − əldəki qüvvət, zehnində qurduğu plan və s. Allah tərəfindən ona verilmişdir. İnsan loğmanı ağzına qoyur, Allah tüpürcək vəzlərini hərəkətə keçirir və ağız suyu ifraz olunur. Yemək hələ ağızda islanan zaman beyinə xəbər gedir və dərhal ordan mədəyə “belə bir yemək gəlir. Lazım olan turşunu ifraz et!” − deyə siqnal göndərilir. Beləliklə mədədə olan bütün hüceyrələr fəaliyyətə keçir və mədə öz üzərinə düşən funksiyanı icra etməyə başlayır. Daha sonra bağırsaqlara siqnal göndərilir və orada yapışqan maddələr müxtəlif ifrazatlarla həzm edilir.

    Bütün bunlara insanın heç bir müdaxiləsi yoxdur. Bağırsaqlar çox nazik olsalar da insan üçün həyati əhəmiyyətə malik olan qidaları orqanizmə sorur, qalıqları isə bədəndən xaric edirlər. Sellülozalı maddələr bağırsaqlarda başqa funksiyanı yerinə yetirir. Məsələn, alma qabığı kimi sərt maddələri insan orqanizmində həzm edəcək elementlər olmadığından onlar ərimir və bədəndən ixrac edilir. Bütün bunlar fövqəladə bir nizamla cərəyan edir.

    Daha çox şərhə ehtiyac olmadığını düşünürəm. İnsan, loğmanı ağzına qoyduqdan sonra, bu loğma, ağıza girdiyi andan etibarən vücudda faydalı hala gələnə qədər minlərlə prosesdən keçir. Bütün bu proseslərdə demək olar ki, insanın heç bir müdaxiləsi yoxdur.

    İndi nankor biri qalxıb “bütün bu fəaliyyətləri öz iradəmlə etdim!” desə, Allahın icraatında özünü Ona şərik qoşmuş olmazmı? Lakin o, bunun yerinə belə deməlidir: “Mən ağzıma loğmanı qoydum, əsrarəngiz mexanizma bir anda sanki, qeybdən gələn bir əl tərəfindən işlədilməyə başladı. Bu loğmanın həzm edilməsində mənim heç bir müdaxiləm olmadı.

  Hidayət məsələsinə gəldikdə isə, o insanın müdaxiləsi olmayacaq qədər mühüm məsələdir. Məsələn, siz çox vaxt səmimi hiss və duyğularla kiməsə İlahi həqiqətləri anlatmağa çalışırsız. Anladacağınız şeyləri, mümkün qədər təsir edici bir üslubla söyləyirsiniz. Amma heç cür həmsöhbətlərinizə təsir edə bilmirsiniz. Nə qədər arzu edirsiniz ki, namaza durduğunuz zaman xuşu içində olasınız. İstəyirsiniz ki, vəcdə gələrək və namazın içində qərq olaraq özünüzü unudasınız. Dünya və onun içindəkiləri unudub, Allaha yönələsiniz, amma buna müvəffəq ola bilmirsiniz. Allah, istədiklərinizi lütf etsə də, hər zaman istəklərimizi yerinə yetirməz. Bunun olması Onun (c.c.) istəyinə bağlıdır.

    İmanın verdiyi zövq, sevgi və həzz, Cənnəti  çox istəmək və Cənabı-Haqqa yönəlməyə susamış olmaq elə bir ilahi lütfdür ki, Allah bunu sadəcə dilədiklərinə verər. Taftazani bu mövzunu şərh etdiyi zaman “İman, insanın cüzi iradəsini istifadə edərək, Allahın insanın içində yandırdığı bir şamdır” − deyir. Şamı yandıran Allahdır və bunda insanın heç bir müdaxiləsi yoxdur. Beləcə insan cüzi iradəsiylə düyməyə toxunar və Allah onun həyatını nurlandırar. İnsan, ağızdakı loğma nümunəsində olduğu kimi, bu məsələni də, elə qəbul etmək məcburiyyətindədir.“(Ey insanlar! Onu da bilin ki) Allah istəməsə, siz (bunu) istəyə bilməzsiniz.” (İnsan surəsi, 76/30; Təkvir surəsi, 81/29.) Bəli, işin çoxu Ona (c.c.) aiddir. İnsana aid olan, o qədər kiçikdir ki, bunu görməzlikdən gələrək bütünə sahib çıxmaq, Allaha qarşı böyük bir  ədəbsizlikdir.