Mövzusunda ən çox maraqlanılan

Qulağına azan və iqamə oxuyaraq uşağa ad qoymaq: Bu adət şəxsən Peyğəmbər Əfəndimizdən gəlməkdədir. Tirmizidə nəql edildiyinə görə, Hz. Həsən dünyaya gəlincə Peyğəmbərimiz onun sağ qulağına azan oxumuşdur. (1)

Hz. Hüseynin rəvayətinə görə isə Peyğəmbərimiz bu adətlərinin hikməti barəsində də belə buyurmuşlar:

"Kimin bir uşağı olar da, sağ qulağına azan, sol qulağına iqamə oxusa, o uşağa ümmüsıbyan xəstəliyi zərər verməz (cin zərər verməz)." (2)

Azan və iqamə uşağa edilən ilk iman təlqinidir. Çünki azanın məna və məzmununda təkbir, tövhid, peyğəmbərlik və namaz kimi dinin əsaslarıdır.

Ad verilərkən, uşağa gözəl, İslami adların verilməsinə diqqət yetirilməlidir. Bu barədə Peyğəmbərimizin bir çox tövsiyə, xəbərdarlıq və tətbiqləri vardır. Bu hədislərdən birinin tərcüməsi belədir:

"Qiyamət gününündə öz adlarınız və atalarınızın adlarıyla çağırılacaqsınız. Elə isə adlarınızı gözəl qoyun. "(3)

Uşağın adının doğulduğu günün axşamında verilməsi tövsiyə edilməkdədir; lakin yeddinci günə qədər də təxirə salına bilər.

Azan və iqamə işini hər kəs edə bilər. Namazdan əvvəl oxunan iqamə sol qulağa oxunar.

(1) Tirmizi, Edaha:15.

(2) Feyzü'l-Kadir,6:237.

(3) Buxari, Ədəb: 108.

Məmməd Paksu, Çağın Gətirdiyi Problemlər

Saqqal, Rəsulu Əkrəm Əfəndimizin əhəmiyyətli sünnələrindən biridir. Heç bir alim fərz olduğunu irəli sürmədiyi üçün, tərkində də fərzin tərki kimi bir hökm verilməmişdir. Saqqal sünnəsində Şafi ilə Hənəfi arasında fərqli görüş vardır. Şafiyə görə saqqal sünnədir.

Hənəfi də və digər iki məzhəbdə isə hökm fərqlidir. Saqqalı buraxdıqdan sonra kəsmək, məkruhdur.

Dinimiz bu mövzuda bir zərurət gətirmədiyi üçün bəzi insanların saqqal buraxmamasına niyə buraxmırsan deyilməz. Dinimiz saqqal buraxmamağı məhrum etməmişdir tərk edən sünnə savabından məhrum qalar amma günahkar da olmaz.

Peyğəmbər Əfəndimizin (s.ə.s.) gətirdiyi əsas, qanun və prinsiplər həyatın bütün mərhələlərini içinə alar.

Peyğəmbərimizin yaşayışı ən gözəl bir nümunə və möminlər üçün ən açıq bir misaldır. Bu xüsusu Rəbbimiz Qurani Kərimdə belə ifadə edər : «Həqiqətən Allahı, axirət gününü arzulayanlar və Allahı çox zikr edənlər üçün, sizə Allahın Rəsulunda (izləyəcəyiniz) çox gözəl bir nümunə vardır.» (Əhzab, 21)

Peyğəmbərimizin bəzi sünnələri vardır ki, bunlar, onun fitri rəftarları şəklindədir. Geyinməsi, yeyib içməsi, bədəninin baxımı və təmizliyi bu qabildəndir. Bunların bir çoxu davranış  sinifinə girməkdədir. Möminlər isə, bu sünnələrə uyğun gəlməklə hərəkətlərini nurlandırmış olarlar.

Yeni doğan körpənin başındakı ilk saçlarına akika; bu uşağın doğumundan yeddi gün sonra başındakı tükləri qismən və ya tamamilə qırxıb adını qoyduqdan sonra Allahu Təalaya şükr üçün kəsilən qurbana akika qurbanı deyilir.

Hz. Aişə (r.ə.)dan belə rəvayət edilməkdədir.

"Rəsulu Əkrəm (s.ə.s.) bizə oğlanlar üçün iki, qız uşaqları üçün bir qoyun "akika" olaraq qurban kəsməyimizi əmr etdi." (İbn Macə hədis nömrə: 3163, Zebaih, nömrə: 1515).

Yenə Hz. Aişə anamızın rəvayətinə görə, Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.), nəvələri Həsən ilə Hüseynin doğumlarının yeddinci günü akika qurbanlarını kəsmiş və adlarını qoymuşdur. (Təcridi Sarih Tərcüməsi, XI, 401)

Bu qurban uşağın doğulduğu gündən yetkin olacağı günə qədər kəsilə bilər. Ancaq doğumun yeddinci günündə kəsilməsi daha çox savab qazanmağa səbəbdir. Kəsilən qurbanın sümükləri uşağın sağlam olmasına səbəb olsun niyyətiylə qırılmayıb oynaq yerlərindən sıyrılar və eləcə bişirilər. Sonra bu sümüklər bir yerə basdırılar. Akika qurbanının ətindən bunu tasadduk edən kimsənin yeyə biləcəyi kimi ev xalqı da bu ətdən istifadə edər. Bir qismi də ehtiyac sahiblərinə paylanar.

İslamdan əvvəlki cahili Ərəb cəmiyyətində yalnız oğlanlar üçün qurban kəsilərdi. Qız uşaqları üçün belə bir mərasim söz mövzusu deyildi. İslam bu dəyişikliyi edərək qız uşaqlarına da dəyər verilməsini təmin etmişdir .

Qadınların başı açıq tərcümə oxumaları caizdir. Adət halındakı qadınların oxumaları da caizdir.

Qüslsüz, adətli və ya lohusa olan qadın Quran ayələrindən heç birini oxuya bilməz, caiz deyil.

Bu barədə Rəsulullah (s.ə.v.) belə buyurur:

"Qüslsüz və adətli qadın Qurandan heç bir şey oxuya bilməz. "1

Yəni sırf Qurani Kərim oxumaq niyyətiylə bir ayədən daha az belə oxuya bilməz. Ancaq dua, Allaha sığınma, zikr və ya bir iş başlanğıcında yaxud öyrətmək məqsədiylə Qurandan bəzi ayələri oxumaq caizdir.

Məsələn, bir nəqliyyat vasitəsinə minərkən oxunması sünnət olan "Sübhanellezi sahhara lena həzzə vema künna lehi mukrinin (Hər cür nöqsandan münəzzəhdir o Allah ki, bunu bizim xidmətimizə verdi, yoxsa bizim buna gücümüz çatmazdı. "2

Eyni vasitədən enərkən də "Rabbena enzilni münzelen mübareken və endə hayrü'l-münzilin (Ey Rəbbim, məni xeyr və bərəkəti bol bir yerə endir. Qonaq saxlayanların ən xeyirlisi Sənsən). 3

Yenə bir işə başlarkən "Bismilləhir-rahmənir-rahim" demək, şükr məqsədiylə "Əlhəmdülillah" demək də bu qabildəndir.

Eyni şəkildə Fatihə, Ayetü'l-kürsi, Fələq, Nas və İxlas Surələrini zikr məqsədiylə, Allahı xatırlamaq düşüncəsiylə oxumaq haram deyil.

Maliki Məzhəbinə görə, aybaşılı və lohusa olan qadının az miqdarda Quran oxumasında bir üzr yoxdur. Bu az miqdar da yuxarıda adı çəkilən surələr miqdarıdır. Bu məsələyə dəlil olaraq; qadınların uzun müddət bu halda qalmış olduqlarından ötəri caiz görmüşlər.

Hənbəli və Hənəfi Məzhəbinə görə, Qurani Kərimin sözlərini hecalayaraq, hərf hərf oxumaq caizdir. Çünki belə bir oxuyuş "qiraət"ə girməməkdədir. Yenə tilavət olmadan Müqəddəs kitaba baxmağı, səsini çıxarmadan içindən oxumasını da caiz qəbul etmişlər. Çünki bu vəziyyətdə də qiraətdən (oxumaqdan) söz edilməz. 5

Bütün bu görüşlər müctəhid imamların müxtəlif dəlillərə dayanaraq çatdıqları ictihad fərqlilikləridir və hamısı da doğrudur.

Bunun yanında, Kəlmeyi-şəhadət, Tövhid, istiğfar, salavatı şərifə kimi tövhid və zikr cümlələrini bir və ya birdən çox oxumaq caizdir.

Xanımların bu xüsusi günlərdə Quranı Kərimin xaricində təfsir, hədis və fiqh kimi dini kitabları əllərinə almaları İmamı Azama görə caizdir. Ancaq bu kitabların içində olan ayələrə əl sürməmələri lazımdır.

Quran ayələrinin bu vəziyyətdə ikən yazılması məsələsində əl-Feteva'l-Hindiyye'de bu qeydləri oxuyuruq:

"Qüslsüz və ya aybaşılı olanların yazmaqda olduqları sətirlərin arasına Qurandan bir ayə yazmaları məkruhdur. Lakin yazdıqları bu ayələri oxumazlarsa məkruh olmaz."

"İmamı Məhəmməd isə, bu kəslərin Quran yazmamaları mənə görə ən sevimli davranışdır, deyərək bu barədə ehtiyatlı və diqqətli olmağı tövsiyə etməkdədir."

Buna görə, Bəsmələ də Qurandan bir ayə olduğundan aybaşılı ikən yazılmaması daha məqsədə uyğun olar.

Bu vaxt hansı məzhəbə bağlı olsa olsun, bu haldakı bir qadın Quranın bir ayəsinə belə əl sürə bilməz. Ancaq Qurana yapışıq olmayan təmiz bir bez və kağızla tuta bilər.

Qaynaqlar:

1. İbni Macə, Təharət: 105.

2. Zuxruf Surəsi, 13.

3. Mu'minun Surəsi, 29.

4. Bəqərə Surəsi, 256.

5. Vehbe Zuhayli, əl-Fıkhu'l-İslami və Edilletühu, İslam Fiqhi Ensiklopediyası, 1: 288-9.

6. İbni Macə, Tahare: 119.

7. Bidayetü'l-Müctehid, 1:110; əl-fıkhu'l-İslami və Edilletühu, 1: 422.

(Məmməd Paksu Ailəyə Xüsusi Fətvalar)

İslam, qadın kişi hər iki cinsin özlərinə aid xüsusiyyətlərini qorumalarını, cins naməlumluğuna səbəb olacaq görünüş və davranışlardan uzaq qalmalarını əmr edər.

Gərək geyimdə, gərəksə üz qırxmada və bənzəri hallarda mütləq hər cins öz xüsusiyyətini qorumalı, romantik azmalara səbəb ola biləcək qarşı cinsə bənzəmə görünüşünə əsla yönəlməməlidir.

Bundan ötəri Əfəndimiz (s.ə.s.) Həzrətləri, ‘qadın qadın kimi geyinib davranmalı, kişi də kişi kimi geyinib davranmalı', mənasını verəcək sözlər söyləmiş, xəbərdarlıqlarda olmuşdur.

Necə ki hədislərdə bu mövzuda bu tərcümədə xəbərdarlıqlar görməkdəyik:

- Qadınlardan kişilərə bənzəməyə, kişilərdən də qadınlara bənzəməyə cəhd edənlərə Allah rəhmətini əsirgəyər!..

Yəni hər cins hər halıyla özünə məxsus xüsusiyyətlərini qəti sərhədlərlə qorumalı, əsla cinsiyyətini şaibe altına soxacaq geyim, tutum və rəftarlara azmamalıdır!

Bu ölçülər içində saç uzunluq və qısalığına baxacaq olsaq bunları söyləyə bilərik.

- Uzun saç qadında zinətdir. Yəni qadının xüsusiyyətindəndir. Bundan ötəri qadın saçlarını uzadar, kişi isə (qadına oxşamayacaq şəkildə) qısaldar.

Qadının saçlarını uzatması, çadra altında qoruyacaq qədər olar.

Kişinin saçlarını uzatması isə çiyinlərini keçməyəcək şəkildə qalar.

Səhabə kişilərdən saç uzadanlar olmuşdur. Ancaq qadına bənzəyəcək şəkildə, kürəklərinə qədər enəcək uzunluqda deyil.

Bununla birlikdə qadının, zinəti olan saçını kəsməyidə caiz görülmüşdür. Ancaq o da kişiyə bənzəyəcək şəkildə, peysəri görünəcək qısalıqda deyil.

Fiqh dilində "iki namazı birləşdirmək" mənasını verən bu cemus-salateyn; günorta ilə ilkindi namazlarının günorta və ya ikindi vaxtında; axşam ilə şam namazlarının axşam və ya şam vaxtında birlikdə qılınmasını ifadə edər.

Cavab 1:

İslam alimləri həccə gedənlərin Ərafatda günorta ilə ilkindi namazlarını günorta vaxtında, Müzdəlifədə isə axşam ilə şam namazlarını şam vaxtında birləşdirərək qılmaları mövzusunda ittifaq etmələrinə qarşı, yolçu və mukim ikən bəhanəli və bəhanəsiz cəm edilməsi mövzusunda ixtilaf etmişlər. Hənəfi alimlər, Ərafat və Müzdəlifə xaricində cəmi caiz görməzlərkən, digər alimlər səfərdə cem etmənin caiz olduğunda ittifaq, mukim ikən ixtilaf etmişlər.

Bir çox səhih hədis; xüsusilə səfəri ikən günorta ilə ilkindi, axşam ilə şam namazlarının birləşdirilərək qılına biləcəyini nəzərdə tutmaqdadır. İbn Abbas (ö. 68/687), "Rəsulullah (ə.s.) Təbuk Döyüşü üçün getdiyi səfərdə günorta ilə ilkindi, axşam ilə şam namazlarını birləşdirərək qıldı." demişdir. Hədis ravilərindən Sad ibn Cübeyr (ö. 95/713), İbn Abbasa, "Rəsulullahı namazları birləşdirərək qılmaya sövq edən şey nədir?" deyə soruşmuş, İbn Abbas da "Ümmətinə çətinlik olmamasını istədi." cavabını vermişdir. (Müslim, Salatü'l-Müsafirin, 51, 53)

Yenə İbn Abbas, "Rəsulullah (s.ə.v.) Mədinədə (yolçu olmadığı), qorxu və yağış olmadığı halda günorta ilə ilkindi, axşam ilə şam namazlarını birləşdirərək qıldı." demişdir. Vəki ibn Cərrah (ö. 97/812) İbn Abbasa, "Bunu nə üçün etdi?" deyə soruşmuş, İbn Abbas da "Ümmətinə çətinlik çıxarmamaq üçün etdi." cavabını vermişdir. (Müslim, Salatü'l-Musafirin, 54)

Nümunə olaraq verdiyimiz bu iki hədis, səfərilikdə və mukim ikən Peyğəmbər (s.ə.v.)ın namazları birləşdirərək qıldığını ortaya qoymaqdadır. Hər namazı vaxtında qılma ilə əlaqədar bir çox hədisin varlığı da diqqətə alındığında bunu söyləmək mümkündür:

Mukim ikən hər namaz vaxtında qılınmalıdır. Ancaq zərurət və ehtiyac hallarında günorta ilə ilkindi, axşam ilə şam namazları, cəmi təqdim və ya cəmi təxir ilə qılına bilər. Bu bir icazədir. Aralarında bəzi görüş fərqlilikləri olmaqla birlikdə Maliki, Şafi və Hənbəli alimlər yağış, palçıq, şiddətli külək və qaranlıq kimi bir bəhanə səbəbiylə mükim ikən məsciddə camaatla namaz qılacaq kəslər üçün cəmi caiz görmüşlər. Mukim ikən cəm mövzusunda ən musamahalı görüş sahibləri, Hənbəli alimlərdir. Onlara görə; əmzikli qadın, xəstə olan, sidiyini tutmaqda çətinlik çəkən, zəif və halsız qoca, kor və kar, canına, malına, işinə və ismətinə zərər gəlməsindən qorxan kimsə cəm edə bilər. Hər hansı bir səbəblə namaz vaxtında qılına bilməyəcəksə cəm edilməlidir.

Səfərdə, bəhanə olsun olmasın cəm etmək caizdir. Hənəfi alimlər, hədislərdə keçən cəmi şəkli cəm olaraq şərh etmişlər. Şəkli cəm; günorta və axşam namazlarını son, ilkindi və şam namazlarını ilk vaxtında qılmaqdır. Ancaq bu, gerçəkdə cəm deyil, hər namazı vaxtında qılmaqdır.

Cəfərilər, günorta ilə ilkindi namazlarını günorta; axşam ilə şam namazlarını axşam vaxtında qılmağı davamlı hala gətirmişlər. Bu tətbiq, beş vaxt namazın üç vaxtda qılınması kimi bir nəticə doğurmuşdur. Bu vəziyyət, hər namazı vaxtında qılmağı nəzərdə tutan hədislərə tərs düşməkdədir.

Cəmə icazə verən alimlər, cəmi tərk edib hər namazı vaxtında qılmanın daha fəzilətli olduğunu söyləmişlər. Bəhanəsiz olaraq cəmi caiz görənlər də "vərdiş halına gətirməmə" şərtini qoymuşlar. Bu səbəblə səfərdə cəmi bəhanə və ehtiyac halına hasretmək daha məqsədəuyğun olacaq.

Tətbiqi belədir: Günorta ilə ilkindi, axşam ilə şamın fərzləri, günorta və ya ilkindi axşam və ya şam vaxtında arxa arxaya, ara vermədən qılınar, iki fərz arasındakı sünnə qılınmaz, başqa bir şeylə məşğul olunmaz.

Cavab 2:

http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=11926
 

Niyyət deyilincə, ağlımıza əvvəlcə namaz yaxud oruc gəlir. Bu ibadətləri edərkən Allah rizasına çatmağı tələb edərik. Və bunu işin başında dərhal dilə gətirərik. Razılığın ziddi riyadır. Razılıq Haqq üçündür, riya isə xalq üçündür. Birincisində İlahi təvəccöhə və rəhmətə çatmaq əsasdır; ikincisində isə insanlara xoş görünmək, onların təqdirlərinə və alqışlarına can atmaq. Bu isə məncə dilənçiliyin bir başqa cürüdür.

Hər kəsin öz nəfsini bəyəndiyi bir dünyada, riya yolunu tutmamız və özümüzü başqalarına bəyəndirmə sevdasına qapılmamız böyük bir qəflətdir. Amma gəl gör ki, nəfs aldanmağa can atır və bu buna bilərək və sevərək girir.

Dünyada məsud bir həyat yaşamamız və ölümlə başlayan əbədiyyət səfərimizdə səadət yurduna çatmamız, əvvəlcə, niyyət şərtinə bağlıdır. İbadətlərimizdə niyyət Allah rizası olduğu kimi, dünya işlərinə işimizdə də niyyətimiz "halal qazanmaq, ailə fərdlərimizə halal loxma yedirmək, nümunə bir zəngin olaraq başqalarını da halal dairəsində işə təşviq etmək, məmləkətimizin maddi inkişafında rol boynuna götürərək düşmənlərimiz qarşısında ölkəmizi daha güclü etmək" kimi yüksək məqsədlər olmalıdır. Bu niyyətlə etdiyimiz dünyəvi işlərimiz axirətimizə mal ola bilər. Nur Külliyyatından Dördüncü Sözdə belə buyurulur:

"Namaz qılanın digər mübah dünyəvi əməlləri gözəl bir niyyət ilə ibadət hökmünü alar."

Yuxarıda bu gözəl niyyətlərdən bir neçəsini saymış olduq.

"Başqalarına üstün gəlmək, barmaqla göstərilmək, rəqiblərimizi qısqandırmaq, alqış və təqdir yığmaq" kimi nəfsin xoşuna gələn niyyətlər o işlərimizin faydasını yalnız bu dünyada verər. O qədər yorulmamıza baxmayaraq axirətimizə bir şey apara bilmərik.

Ustad Bədiüzzaman Həzrətləri, "Sizi və sizdən əvvəlkiləri yaradan Rəbbinizə ibadət edin ki təqva mərtəbəsinə nail olasınız." tərcüməsindəki ayənin təfsirində, çox əhəmiyyətli bir nöqtəyə işarə edir:

İnsan, Rəbbinə, əvvəlcə, Rəbbi olduğu üçün ibadət etməlidir. Bu ibadətin sonunda çatacağı mövqelər və lütflər ikinci dərəcədə qalar.

Atamıza nə üçün hörmət edərik?

Atamız olduğu üçün; yoxsa, bizə hədiyyələr verəcəyi, yaxud miras buraxacağı üçün deyil. Çünki bu ikinci halda, sevgimizə mənfəət qarışmış olar.

Ayədə, "Allaha ibadət edin." yerinə "Rəbbinizə ibadət edin." buyurulmaqla bu incəliyə diqqət çəkilməkdədir.

Qüsl Nə Deməkdir?

Qüsl Nə zaman lazımdır?

Qüslü gərəkdirən hallar ilə Əlaqəli Bəzi Məsələlər:

Təsbihatın necə ediləcəyi, hansı dua və təsbehlərin oxunacağı şəxsən Peyğəmbərimiz (s.ə.v.) tərəfindən təsbit edilmişdir. Hz. Sevbandan gələn bir rəvayətə görə, Rəsulullah (s.ə.v.) namazdan çıxdığı zaman üç dəfə istiğfar edər, "Əstağirullah" deyərdi. (1)

Bu istiğfarı "Əstağirullahe'l-azimə'l-kərimə'lləzi la İlahə İlla hu. əl-Haylü'l-Kəymumü və ətubü İleyh" şəklində söyləmək də mümkündür.

Fərz və sünnələri qılıb tesbihatta, əvvəl Ayetelkürsi, İxlas, Fələq və Nas surələrini oxduqdan sonra 33 dəfə "Sübhanallah," 33 dəfə "Əlhəmdülillah" və 33 dəfə "Allahu Əkbər" deyilir. Sonra da, "La İlahə İllallahü Vahdehu..." duası oxunar və duaya keçilər.

Hədisdə və digər fiqh kitablarında Ayətəlkürsi oxunduqdan sonra təsbehə və insanın üzərinə üfləmək kimi bir şey yoxdur. Ancaq Rəsulu Əkrəm Əfəndimiz yatağa girmədən əvvəl yuxarıda keçən surələri oxuduqdan sonra ovucuna üfləyər, əlinin çatdığı yerə qədər bütün bədəninə sürtərdi. Lakin təsbihat anında belə bir vəziyyət yoxdur.

1. Müslim, Müsafirin: 135.

Məmməd Paksu "İbadət Həyatımız"

Üzü quylu yatmaq ədəbə zidddir.

Yatmadan əvvəl alovu söndürmək lazımdır. İndiki vaxtda isə; ocağın, sobanın, kombinin, vs. nin açıq olub olmadığına baxmaq lazımdır. Əgər kombi kimi cihazlar tam təhlükəsiz deyilsə, ən yaxşısı yatarkən bağlanılmalıdır.

Hz. Salam (r.ə.) Peyğəmbər Əfəndimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir: "Evinizdə yatacağınız zaman alovu bağlayın və söndürün." (Ramıq, c. 2/467-4)

Xüsusi ilə kömür, odun sobaları yadıranlar bu xüsusa diqqət yetirməlidirlər. Yatmadan əvvəl dəstnamaz almaq lazımdır. Bera min Azıbdan (r.ə.) rəvayət edildiyinə görə Rəsulullah (s.ə.s.) belə buyurur: "Yatacağın zaman əvvəl namaz dəstnamazı kimi dəstnamaz al, sonra sağ tərəfinə uzanıb yat. Daha sonra da belə dua et: 'Allahım Sənə təslim oldum. İşimi də Sənə həvalə etdim. Səni sevdiyim və Səndən qorxduğum üçün Sənə sığınıram. Ancaq Sənə sığınıram. Qurtuluşumda Səndəndir. Endirdiyin Kitaba və göndərdiyin Peyğəmbərə iman etdim.' "Əgər bu şəkildə hərəkət edib o gecə ölsən, Müsəlman olaraq ölmüş olarsan. Elə isə son sözlərin bunlar olsun." (Müslim, Zikr: 56)

Yatmadan əvvəl oxunacaq bir çox dua vardır. Bunlardan asanı oxunmalıdır. Məsələn, Peyğəmbər Əfəndimiz; "Allahım! Qullarını diriltdiyin gündə, məni əzabından qoru!" deyə dua edərdi. (Gündəlik Həyat, c. 2/158)

Yuxu görülüncə nə etməli?

Yuxu yuxunun bir parçasıdır. Dərhal hər insan bir çox yuxu görər. Yaxşı yuxu görülüncə nə etmək lazımdır. Bu barədə Peyğəmbər Əfəndimiz belə buyurmuşdur:

"İçinizdən hər hansı biriniz sevdiyi bir yuxu gördüyü zaman sevdiyindən başqasına izah etməsin! Sevmədiyi bir yuxu gördüyündə isə, sol tərəfinə üç dəfə tüpürsün; qovulmuş şeytandan və onun şərindən Allaha sığınsın! O yuxunu kimsəyə şərh etməsin. Çünki o vəziyyətdə, bu yuxu özünə zərər verə bilməz." (Gündəlik Həyat, c. 2/245)

Günorta namazını qıldıqdan sonra bir müddət yatmaq isə çox faydalıdır.

Yeməyə duz ilə başlayıb duz ilə bitirmək yemək ədəbindəndir.

Peyğəmbər əfəndimizin sünnələri.

Sünnənin tərifinə bir baxaq. Peyğəmbərimizin etdiyi, danışdığı, hal və hərəkətlərinin hamısına sünnə deyirik. Elə isə həyatı boyunca etdiyi hər şeyə sünnə deyə bilərik. Fiqh kitablarında keçən sünnə sözü isə, daha çox "etsək savabı var, etməzsək günahı yox" mənasını verir. Məsələn, yeməyi sağ əllə yemək, dişləri təmizləmək, ayaqda yemək yeməmək kimi. Ancaq sünnə sözünü geniş mənasıyla ələ aldığımızda Peyğəmbərimizin etdiyi hər şeyi əhatə edər. Bu vəziyyətdə, Allahın istəkləri və qadağanları da sünnənin içində iştirak edər. Məsələn, Peyğəmbərimiz namaz qılmışmı? Bəli. Elə isə namaz qılmaqda bir sünnədir. Bu halda sünnəni hissələrə ayırmaq lazım olacaq.

Fərz olanları: Allahın mütləq etməmizi və ya tərk etməmizi istədiyi hər şeydir. Allahın əmr və qadağanlarını ən yaxşı şəkildə tətbiq edib nümunə olan Peyğəmbərimizdir. Biz də ona uyğun gəlmək surətiylə ən üst səviyyədə Peyğəmbərimizə uyğun gəlmiş olarıq. Namaz qılmaq , Oruc tutmaq, Zina etməmək, haram yeməmək kimi.

Vacib olanlar: Dinimizin vacibləri. Məsələn gecə namazını 3 rükət olaraq qılmaq vacibdir.

Nafilə olanlar: İbadətləri edərkən fərz və vaciblərin xaricindəki etdiyimiz şeylərdir. Məsələn namaz qılarkən Qurandan bəzi surələri oxumaq fərz, amma subhaneke duasını oxumaq nafilədir.

Ədəb olanlar: Bunlara da ədəb deyirik. Yemək yeyərkən, yatarkən, məscidə, tualetə girib çıxarkən (vs.) gündəlik işlərimizi edərkən Peyğəmbərimizə baxsaq o işi ədəbinə uyğun etmiş olarıq.

Demək ki Sünnəni fərz, vacib, nafilə və ədəb deyə ayıra bilərik. Sünnənin ən yüksəyi və ən fəzilətlisi bu sıraya görədir. Bunu bir insanın bədəni kimi düşünə bilərik. İnsanın yaşaması üçün lazımlı orqanları vardır. Beyin, ürək, baş və sairə. İman etməmiz lazım olan əsaslarda ruhumuzun beyni ürəyi kimidir. Bədənimizin gözü, qulağı, əli, ayağı və sairə duyğu orqanları vardır. Fərzlər də bunun kimidir. Ruhumuzun gözü, qulağı, əli, ayağıdır. Fərzləri etməyən əlsiz, ayaqsız, gözsüz, qulaqsız bir insan kimi əskikdir. Bədənimiz də bir də barmaq, qaş, saç kimi gözəlliklər və bəzəklər vardır. Bunlar olmasa da yaşayarıq. Amma olduğu zaman daha mükəmməl insan olarıq. Bunun kimi sünnənin nafilə və ədəb qisimləri də ruhumuzun bəzəyi və gözəlliyidir. Etsək çox savabı var, etməsək günahı yox. Yekunlaşdırsaq, fərz və vacib qisimlər mütləq edilməsi lazım olan sünnələrdir. Nafilə və ədəb qisimlər isə etsək çox savabı var. Haramların vəziyyətini soruşsan o da bədəninizi aids, zəhər və alov kimi öldürücü şeylərdən qoruduğumuz kimi ruhumuzu da öldürücü və zəhərləyici haramlardan qorumamız lazımdır.

Bir ibadətin, başqa zamanlarda edilmədiyi halda, sırf başqasına nümayiş olsun deyə Allah rizasından uzaq, mənfəət üçün edilməsinə riya deyilir. İbadətlərini Allah rizası üçün edən adam riyaya girməz. Çünki dünyəvi bir mənfəət üçün etməməkdədir.

Əsrimizdə sünnələr unudulmağa başladığı üçün, bunların açıqdan edilməsi gizli edilməsindən daha xeyirlidir. Çünki bu ibadətlər unudulmağa başlamışdır. Bu cür unudulmağa başlayan sünnələri Müsəlmanlar arasında yaymaq üçün açıqdan edilməsində bir qorxu yoxdur.

Hər insan vicdani olaraq etdiyi ibadətə riya qarışdırıb qarışdırmadığını bilər. Tək bu mövzuda çox vəsvəsə etməmək lazımdır. Çünki şeytan insanı ibadətdən uzaqlaşdırmaq üçün vəsvəsə verərək etdiyi ibadətin riya olduğunu təlqin edər. Şeytanın vəsvəsəsinə qapılmamaq lazımdır. Yeri və zamanı gəldiyində bir ibadəti etdiyini ifadə etmək riyaya girməz. Məsələn, "Namaz qılır sanmı?" kimi bir suala qarşılıq etdiyimizi ifadə etmək riya deyil.

Riyanın hər növü əxlaqsızlıq olduğu halda, ibadətlərdə riyakar olmaq çox daha böyük bir əxlaqsızlıqdır. Rəsulullah Əfəndimiz (s.ə.v.);

"Şübhəsiz ki, sizin üçün ən çox qorxduğum şey, kiçik şirk, yəni riyadır. "(Tirmizi, Hüdud, 24)

buyurmuşdur. İbadət, Allah üçün edilər. Allahın razılığı xaricində bir məqsəd; nümayiş olaraq ibadət etmək, Allah rizasını ortadan qaldırar. Nümayiş üçün və bir mənfəət düşüncəsiylə Quran oxumaq, namaz qılmaq, oruc tutmaq, zəkat vermək, həccə getmək, sədəqə vermək, ibadətləri boşa çıxarar. Allah Təala belə buyurmuşdur:

"Ey iman gətirənlər! Sədəqələrinizi, özünü camaata göstərmək məqsədilə xərcləyən, Allaha və Axirət gününə inanmayan şəxs kimi minnət qoymaqla və əziyyət verməklə puç etməyin. Bunun məsəli üzərində torpaq olan hamar qayanın məsəlinə bənzəyir ki, şiddətli yağış yağıb onu çılpaq hala salmışdır. Onlar qazandıqlarından heç bir şeyə nail olmazlar. Allah kafir xalqı doğru yola yönəltməz."(Bəqərə, 264)

Bu halda, Allahın əmrini və razılığını düşünərək deyil də, dindar görünmək üçün ibadət etmək, alim və məlumatlı desinlər deyə elmlə məşğul olmaq, comərd tanınmaq üçün zəkat və sədəqə vermək, riyadır. Rəsulullah (s.ə.v.) belə buyurmuşdur:

"Hər kim bilinsin deyə bir iş işlərsə, Allah onun qiymətsizliyini eşitdirər. Hər kim nümayiş olsun deyə bir iş etsə, Allah da onun nümayiş etməsini və dəyərsizliyini ortaya çıxarar." (Müslim, Zühd, 38);

"Şübhəsiz riya şirkdir." (İbn Macə, Fiten, 16).

Dünyəvi mənfəət söz mövzusu olunca əməllər boşa çıxar. Yenə Rasulüllah (s.ə.s) belə buyurar:

"Nümayiş üçün oruc tutan, namaz qılan, sədəqə verən kimsə Allaha şirk qoşmuşdur." (ət-Tergib ver-Terhib, I, 32).

Hədisi Qüdsidə də Cənabı Allah belə buyurar:

"Mən ortaqların ortaqlığından ən müstağni olanıyam. Hər kim bir iş edər də, onda, məndən başqasını ortaq etsə onu da, o ortaqlığını da tərk edərəm." (Müslim, Zühd, 46).

Riya çox dəyişik şəkillərdə edilməklə birlikdə, bunlarda ortaq xüsusiyyət, dindarlıq və ya dürüstlük görünüşü altında, insanlar arasında çıxar təmin etmək, şan və şöhrətə çatmaq arzusudur. Sevmədikləri kəsləri sevirmiş kimi görünən, onlara yağ çəkən, tərifləyən və beləcə mənfəət təmin etməyə çalışan riyakarlara da bol bol rast gəlinər.

Allaha və insanlara qarşı səmimi davranaraq riyadan uzaq dayanmaq mümkün olduğu qədər ibadətləri gizli etmək, Allah rizasını insanların tərifi, istəyi, tənqidi, qorxusu və çıxar düşüncəsinə seçmək, Müsəlmanın prinsiplərindəndir.

Qızlarımıza verilən Kezban adı vardır ki, zənn edərik səhv başa düşülən adlardan biri də budur. Kezbanı həmişə yalançı mənasına anlayanlar, Qurandakı (tükezziban) ilə qarışdırmışlar.

Çox kəslər Farscadakı (ev xanımı) mənasını verən (Kedban)dan alınma Kezbanı, Ərəbcədəki 'yalanlayan' mənasını verən tükezzibandan alınma sanaraq bu addan həmişə ürkmüşlər. Halbuki "keziban" adı "ev xanımı" mənasını verməkdədir. Bu adın qoyulması caizdir, dəyişdirməyə də ehtiyac yoxdur.

Misvak istifadə edərkən ölçü, misvağın boyunun əllə tutulan qisimdən etibarən çənə uzunluğu qədər bir uzunluğa sahib olmasıdır. Yəni tutulan qisimin xaricində qalan hissə ağıza girməlidir. Buna görə qısa misvakların istifadə edilməsi təmizlik baxımından uyğun deyil.

Ayrıca misvağı tozun, pisliyin olmayacağı bir yerdə daşımaq, hətta mümkünsə xüsusi neylon paket içində daşımaq səhhət üçün daha uyğundur. Ayrıca ağıza alınan qisiminə çirkli əllə toxunmamaq, misvakla ağzı təmizlədikdən sonra uc qismini su ilə təmizləyib, üzərində ağız artıqlarını buraxmamaq ən gözəlidir.

İnsan günah işləyə bilən bir varlıqdır. "Mənim günah işləməyim mümkün deyil."deyə bilən bir adam yoxdur. Hər insan, bu və ya digər şəkildə, az və ya çox günah çuxuruna yaxınlaşır, bəzən də içinə düşür.

Bizlər ağıl və qəlb müvazinəti içində həyatımızı yaşayırıq.Ancaq insan sadəcə ağıl və qəlbdən ibarət olmadığı üçün başda nəfs olmaqla, basqın duyğular, söz dinləməz hislər, önüalınmaz həvəslər və qarşısıalınmaz vəhmlər altında bəzən iradi və ya qeyri-iradi iradəmizi ram edə bilməyir və günah işləyirik.

Əslində, Uca Allah bizi Özünə yaxınlaşdırmaq, bizi Özünə möhtac etmək, bizi Özünə çəkmək üçün bir-birindən fərqli, müxtəlif vəsilələr yaratmışdır. Məsələn, acmaq kimi bir duyğu verib, bizi qidaya möhtac etmiş, Rəzzaq olduğunu göstərmiş və bizi bu yolla Özünə bağlamışdır. Biz də qul olaraq bütün ehtiyaclarımızı Ondan istəmiş, Onu Rəzzaq olaraq bilmiş, həqiqi mənada ruzi verən olaraq Onu tanımışıq. Deməli, Rəzzaq adı acmağımızı tələb edir.

Eyni şəkildə, biz günahkarıq, Allah bağışlayandır. Biz xəta edirik, Allah əfv edəndir. Biz üsyana qapılırıq, Allah məğfirət edəndir. Biz tövbə edirik, Allah tövbəmizi qəbul edəndir. Allah Qafurdur, Əfuvvdur, Qaffardır, Təvvabdır. İşlədiyimiz günahlar bizi Allahın bu mübarək adlarına yönləndirir, bizi Ona aparır. Beləliklə, Allahı Qafur və Qaffar adları ilə tanımış oluruq.

Bədiüzzamanın dediyi kimi 'Qaffar ismi günahların vücudunu və Səttar ismi qüsurların olmasını tələb edir.' Açıqçası, günah işlənsin ki, Allahın Qaffar adı təcəlli etsin; qüsur edilsin, xəta işlənsin ki, Allah da qulunun qüsurunu üzünə vurmayıb örtərək Səttar olduğunu göstərsin.
Bir hədisində, Sevgili Peyğəmbərimiz (s.ə.s) bu gerçəyi necə də gözəl dilə gətirir:

"Nəfsim qüdrət əlində olan Zata and içirəm ki, əgər siz heç günah işləməsəniz, Allah sizin hamınızı həlak edər, sonra günah işləyən, ardınca da istiğfar edən bir qövm yaradar və onları məğfirət edərdi."1

Nə qədər günah, o qədər tövbə

İnsan nəfsinə aldanar, şeytana uyar, hislərinə hakim ola bilməz, iradəsinə söz keçirə bilməz , sonda bir günah işləyər, ardınca da etdiyinə min peşman olar və tövbə ardınca tövbə edər. Qulun ,günah işləmiş də olsa, tövbə ilə Rəbbinə yönəldiyi bu hal, hədislərdən öyrəndiyimizə görə, Cənab-ı Haqqı xoşnud edir.

Əbu Hüreyrə (r.ə) rəvayət edir: "Rəsulullah (s.ə.s) buyurdular ki:

"Bir qul günah işlədi və 'Ya Rəbbim, günahımı əfv et!' dedi.
Haqq Təala da 'Qulum bir günah işlədi; ardından bildi ki, günahları əfv edən və ya günah səbəbiylə cəzalandıran bir Rəbbi var' buyurdu.
Sonra qul dönüb təkrar günah işlədi və 'Ey Rəbbim, günahımı bağışla!' dedi.
Allah Təala da, 'Qulum bir günah işlədi; ardından bildi ki, günahları əfv edən və ya günah səbəbiylə cəzalandıran bir Rəbbi var' buyurdu.
Sonra qul dönüb təkrar günah işlədi və 'Ey Rəbbim, günahımı əfv et!' dedi.
Allah Təalada, 'Qulum günah işlədi və bildi ki, günahı əfv edən və ya günah səbəbiylə cəzalandıran bir Rəbbi olduğunu bildi. Ey qulum, istədiyini et, Mən səni əfv ettim.' buyurdu."2

Böyük hədis alimi İmam Nəvəvi, bu hədisdən bu hökmü çıxarmışdır:

"Günahlar yüz dəfə, hətta min və daha çox təkrar edilsə də, şəxs hər dəfəsində tövbə etsə, tövbəsi məqbuldur. Və ya bütün günahlar üçün bir tək tövbə etsə belə, yenə tövbəsi səhihdir."

Bir hədisdə də istiğfar edən kimsənin gündə yetmiş dəfə günahını təkrar etsə belə, 'günahında israr etmiş' sayılmayacağı bildirilir.3

Hz. Əlinin (r.ə) bu haqda etdiyi izah daha maraqlıdır:

"Əlində qurtuluş resepti olduğu halda həlak olan kimsənin halına təəccüblənirəm. O resept də istiğfardır."

Zatən Qaffar və Təvvab adları “çox bağışlayan, tövbələri qəbul edən,hər günah işlədikdə istiğfar edəni əfv edən, hər tövbə etdikdə tövbə edənin tövbəsini qəbul edən' mənasına gəlir. Əgər Cənab-ı Haqq qulunu həyatı boyu sadəcə bir dəfəyə məxsus olmaq üzərə əfv edəcək olsaydı, ondan sonra insana günah işləmək imkanı və fürsəti verməməsi lazım idi. Yəni, Allah əfv etmək istəməsəydi, bizə əfv istəmə duyğusunu verməzdi.

Digər tərəfdən, Cənab-ı Haqqın günahları bağışlaması Onun fəzli, lütfü və ikramıdır. Hədisdə də ifadə edildiyi kimi, günahı səbəbilə cəzalandırması isə ədalətinin təcəllisidir. Səid Nursinin bildirdiyi üzrə, "Cənab-ı Haqqın günahkarları əfv etməsi fəzldir, təzib etməsi [əzab ilə cəzalandırması] ədldir."

Əfəndimizin (s.ə.s) yanında yetişən səhabə nəsli bu incə nöqtəni çox yaxşı qavramışdı. Allahın uca adlarını mükəmməl mənada həm çox yaxşı anlamışlar, həm də həyatlarında əks etdirmişlərdi. Rəvayət etdikləri hədisələrə baxdıqda bu təlimin səviyyəsini və anlayışlarının potensialını sezmək heç də çətin deyildir.

Məsələn, qulun günahı nə qədər çox olursa olsun və qul nə qədər əfv diləyərsə diləsin, heç bir zaman istəyinin qarşılıqsız qalmayacağını Hz. Ənəs (r.ə.) xəbər verir.

Hz. Ənəs (r.ə) "Mən Rəsulullahı (s.ə.s) belə buyurarkən dinlədim" deyir.

"Allah Təala buyurdu ki: Ey Adəmoğlu! Sən mənə dua etdiyin və məndən əfv umduğun müddətcə işlədiyin günahlar nə qədər çox olursa olsun, onların böyüklüyünə baxmadan səni bağışlayaram. Ey Adəmoğlu! Günahların göyləri dolduracaq qədər olsa, sən Məndən bağışlanmağını diləyərsən, günahlarını əfv edərəm. Ey Adəmoğlu! Sən yer üzünü dolduracaq qədər günahla hüzuruma gəlsən, ancaq Mənə heç bir şeyi ortaq qoşmamış, şirkə bulaşmamış olsan, Mən də səni yer üzü dolusu məğfirətlə qarşılayaram."4

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s) bir hədisində də qulun işlədiyi günahdan dolayı tövbə edib Rəbbinə dönməsini çöl şəraitində yaşayan, çölə çıxarkən varı-yoxu bir dəvəsi olan bir insanın qəmini və sevincini dilə gətirərək bizə belə buyurur:

"Bir adam quraq, boş və təhlükəli bir ərazidə dəvəsi ilə yol gedir. Ərzağını, yemək-içməyini dəvəsinin üzərinə yükləyib. Birdən yuxu onu tutur. Oyandığında bir də görür ki, dəvəsi yoxdur. Dəvəsini axtarmağa başlayır. Heç cür tapa bilmir. Aclıqdan və susuzluqdan pərişan bir vəziyətdə öz-özünə belə deyir: 'Artıq ilk olduğum yerə gedib ölənə qədər orada yatım.' Gedir, ölmək üzərə başını qolunun üzərinə qoyur. Bir ara oyanır. Baxır ki, dəvəsi yanında dayanıb. Bütün ərzağı, yemək-içməyi də dəvəsinin üzərindədir.Bax, Allah-Təalanın qulunun tövbə etməsindən duyduğu məmnuniyyət birinizin kimsəsiz səhrada itirdiyi dəvəsini taparkən sevinməsindən daha çoxdur."5

Ana uşağını oda atar mı?

Cənab-i Haqqın rəhməti, şəfqəti və mərhəməti sonsuzdur. Bütün qullara yetər, bütün bir aləmə kafi gələr. Özünü tanıyan, ancaq günahdan əlini çəkə bilməyən, nəfsinə əsir düşmüş qullarını özbaşına buraxmaz. Bir başqa deyişlə, Cənab-i Haqq özünə yönələn qulunu çeşidli vəsilələr yaradaraq onu rəhmət iqliminə çəkər. Yəni, Allah qulunu cəzalandırmaq üçün yaratmayıb, bir fürsətini tapıb onu Cəhənnəmə atmaq üçün dünyaya göndərməyib. Necə ki, insan öz uşağını xətasından dolayı oda atmazsa, Uca Allah da Özünü Rəbb olaraq tanıyan qullarından sonsuz mərhəmətini əsirgəməz, onları Cəhənnəmə atmaz.

Həzrəti Ömər (r.ə) Səadət Əsrində şahid olduğu bir hadisəni söyləyərkən bu barədə Əfəndimizin (s.ə.s) müjdəsini də bildirir.

"Bir döyüşdən sonra əsirlər arasında uşağından ayrı düşmüş bir qadın da vardı. Qadın uşağına olan həsrətinə son qoymaq üçün gözünə dəyən hər uşağı qucaqlayır, bağrına basır və yedirirdi. Rəsulullah (s.ə.s) çevrəsindəkilərə:"

"Bu qadının öz uşağını oda atmağına ehtimal varmı?" deyə soruşdu.

"Qətiyyən, atmaz." dedilər. Bunun üzərinə Rəsulullah (s.ə.s):

" Allah Təala qullarına bu qadının balasına olan şəfqətindən daha mərhəmətlidir." buyurdu."6

Hədis-i şəriflər Cənab-ı Haqqın sonsuz məğfirətindən və rəhmətindən bəhs edir. Eyni şəkildə, dəyişməz bir prinsib olaraq ayət-i kərimələr ümumi ölçüləri verdikdən sonra vacib bir nöqtəni xatırladır. O da qulluq şüurunu zədələməmək, qulun Rəbbinə olan sayğı həddini aşmamaqdır. Tövbə, istiğfar etdikdən sonra necə olsa Allah bağışlayar deyib günah işləməyə davam etməməli ki, qulluq sirri yox olmasın. Quran bu həqiqətə belə işarə edir:

"O müttəqilər ki, bir günah iş gördükləri yaxud özlərinə zülm etdikləri zaman Allahı yada salıb (tövbə edərək) günahlarını bağışlamasını istəyərlər. Axı günahları Allahdan başqa kim bağışlaya bilər? Və onlar etdiklərini (gördükləri işin pis olduğunu) bildikdə (tövbədən sonra) bir daha ona qayıtmazlar."7

Günahla Mənəvi Tərəqqi

Qul işlədiyi günahdan dolayı Allaha daha ciddi sığındığı və daha ixlaslı şəkildə yönəldikdə mənəvi tərəqqi əldə edir. Quran bu həqiqəti 'günahların savaba çevrilməsi' şəklində bildirməkdədir.

"Ancaq tövbə edən və gözəl işlər işləyənlər bunda istisnadır. Allah onların günahlarını silib,əvəzinə yaxşılıqlar verir. Allah çox bağışlayıcı, çox mərhəmət edicidir."8

Cənab-i Haqq suç və günahlarını etiraf edən, peşmanlıq duyan kimsələrin həm günahlarını bağışlayır, həm də günahlarının yerini  savabla doldurur, beləliklə günah savabla əvəz olunur, günah savabla yer dəyişdirir. Buna əsasən bəzi hədis alimləri "Bəzi günahlar vardır ki, mömin üçün bir çox ibadətdən daha faydalıdır." deyirlər.

Hər kəs xəta işləyə bilər, hətta hər kəs mütləq xəta edər, günaha girər. Ancaq günahkarların da xeyirlisi vardır. Bu xeyri Əfəndimiz (s.ə.s) belə ifadə edir:

"Hər insan xəta işləyər, ancaq xəta işləyənlərin ən xeyirlisi çox tövbə edənlərdir."9

Xəta edənlərin tövbələri ilə, xeyirli bir insan olmaları ilə yanaşı, bir də Allahın sevdiyi bir qul olma mərtəbəsinə yüksələ bilərlər. Quranın verdiyi bu müjdə İslamın insana təqdim etdiyi ən sevimli müjdələrdən biridir:

"Həqiqətən də, Allah çox tövbə edənləri və təmizlənənləri sevir."10

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s) bu ayəni belə təfsir edir:

"Şübhəsiz Allah təkrar-təkrar günah işlədiyi halda üst-üstə tövbə edən qulunu sevər."11

Bu sevginin gerçək şüurunda olan Peyğəmbərimiz (s.ə.s) heç bir günahı olmadığı, günahlara qarşı qorunduğu halda, gündə yetmiş dəfə, bəzən yüz dəfə tövbə və istiğfar edərdi. Çünki istiğfarın içində 'məhbubiyyət' mərtəbəsi və xoşbəxtliyi var.

Ancaq bu müjdəni yanlış yerə yozaraq "Madam günahlar savaba çevrilə bilir , əvvəl günah işləyib sonra da tövbə etsək, olmaz mı?" kimi cərbəzələrlə (lüzumsuz sözlərlə) məsələyə yanaşmamaq lazımdır.

Belə bir yanaşma, her şeydən əvvəl, qulluq ədəbinə ziddir. Bu hal, -haşa- Allahı imtahan etmək, dini hökmlərə ciddi yanaşmamaq sayılır ki, bu işin sirrini qavramamaq olur. Belə bir istismara qarşı bir çox ayədə əfvin yalnız Allaha aid olduğu, Allahın istədiyini bağışlayacağı, istədiğini əzaba düçar edəcəyi bildirilərək xavf-rəca müvazinəsinə, ümid-qorxu tarazlığına diqqət çəkilir.

Qaldı ki, "Necə olsa tövbə edərəm." düşüncəsiylə günaha işləyən kimsə tövbə etmə imkanını tapa biləcəkdirmi, buna ömrü yetəcəkdirmi, bir garantı varmıdır? Və ya ən önəmlisi, davranışları Allahın qəzəbinə tuş gəldiyi halda, Allah ona tövbə etmə imkanı verəcəkdirmi? Bütün bunların da nəzərdən qaçmaması lazımdır.

"Fərzləri yerinə yetirən, kəbirələri işləməyən xilas olar."

Bütün bunlarla birlikdə, xüsusilə hər gün yüzlərcə günahın hücumuna məruz qalan möminin ən mühüm məsələsi günahdan çəkinməyə çalışması, günah mühitindən uzaq durması, günah işləməyə açıq olan qapılara yanaşmamasıdır. Bir növ 'dəfi-şər'  etməsi, şərli işlərdən uzaq qalmasıdır. Bu xüsus bu dövrdə çox böyük önəm qazanmaqdadır. Təqva sirrinə də ancaq bu yolla çatmaq mümkündür. Çünki bir haramı, böyük bir günahı tərk etmək fərzdir. Bir vacibi işləmək bir çox sünnətdən daha savabdır. Təqvanın əsas alınmasıyla minlərcə günahın hücumuna qarşılıq bir dəfəlik üz çevirməklə yüzlərcə günah tərk edilmiş, dolayısıyla yüzlərcə fərz və vacib işlənmiş olur. Beləliklə, təqva niyəti ilə, günahdan çəkinmək məqsədilə çox sayda saleh əmələ yol açılır. Çünki bu zamanda "Fərzləri yerinə yetirən, kəbirələri işləməyən xilas olar."12

Bu qurtuluşu, yəni böyük günahlardan çəkinənlərin nemətə, ikrama və Cənnət səadətinə qovuşacaqlarına Quran xəbər verir:

"Əgər sizə qadağa olunmuş günahların böyüklərindən çəkinsəniz, geri qalan günahlarınızı örtər və sizi nemət və ikramlarımızla dolu olan Cənnətə qoyarıq."13

Madam belədir, "Həyatınızı imanla canlandırın və fəraizlə zinətləndirin və günahlardan çəkinməklə mühafizə edin."14

Qaynaqlar:

1. Müslim, Tövbə 9.
2. Buxari, Tövhid 35; Müslim, Tövbə 29.
3. Müsnəd, 5:130.
4. Tirmizi, Daavat 98.
5. Müslüm, Tövbə 3.
6. Buxari, Ədəb 19, Müslüm, Tövbə 22.
7. Əl-i İmran sürəsi, 3:135.
8. Furqan sürəsi, 25:70.
9. Tirmizi, Qiyamə 49.
10. Bəqərə sürəsi, 2:222.
11. Müsnəd, 1:80.
12. Risaleyi-Nur Külliyatı, 2:1632.
13. Nisə sürəsi, 4:31.
14. Risaleyi-Nur Külliyatı, 1:5.

Məmməd Paksu

Dırnaq kəsmək yalnız həcc və ya ümrə ehramı müddətində yasaqdır. Bunun xaricində hər zaman

kəsilə bilər. Xalq arasında bəzi gün və zamanlarda, məsələn "gecə dırnaq kəsilməz" şəklində səhv

bir inanc vardır. Elektrikin olmadığı zamanlarda kəsilən dırnağın hara sıçradığının görülə bilmədiyi 

düşüncəsindən qaynaqlanan bu fikir belə hallar üçün etibarlı sayıla bilər. Lakin bu gün elektrikin 

işıqlandırdığı mühitlərdə gecə dırnaq kəsməyin heç bir qorxusu yoxdur.

Kəsilən dırnaqlar olduğu kimi buraxılmamalı, uyğun bir şəkildə ortalıqdan götürülməli, yox

edilməlidir. Bu səbəblə dırnaq gecə və ya gündüz hər zaman kəsilə bilər. Həftənin hər günü kəsilə

bilər. Cümə günü kəsmək daha yaxşı olar.

Dırnağı uzun olanın ruzisi məşəqqət ilə, sıxıntı ilə əldə edilər. Cümə namazı üçün qüsl almaq, gözəl

ətir sürtmək, yeni, təmiz geyinmək, saç, dırnaq kəsmək sünnədir. Dırnaqları cümə namazından

əvvəl və ya sonra kəsmək sünnədir. Namazdan sonra kəsmək daha yaxşıdır. (Dürrül-muxtar)

Hədisi-şərifdə, "Cümə günü dırnaq kəsmək şəfaya səbəbdir." buyuruldu. (E.Şeyh)

Başqa bir hədisi-şərifdə, Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s) cümə günü namaza getməzdən əvvəl

dırnaqlarını kəsərdi. Cümə axşamı günü də dırnaq kəsmək caizdir.

Kəsilən dırnaqları basdırmaq yaxşı olar. Hədisi-şərifdə buyuruldu ki:

"Saç və dırnağınızı torpağa basdırın, cadu edənlər onlarla sehr etməsin !." [Deyləmi]

İbadət, "Allaha qarşı qulluq vəzifələrini yerinə yetirmək, Allahın əmrlərinə boyun əymək" deməkdir.
İlahi Fərman olan Quranda belə buyrulur: Ey insanlar! Sizi və sizdən öncəkiləri yaratmış Rəbbinizə ibadət edin ki, bəlkə (Allahdan) qorxasınız. (Bəqərə Surəsi, 21)
İnsan, ibadəti nə üçün edər və bu ibadət ona nə qazandırar? Bu iki problemin cavabı bu ayədə belə verilir: "Sizi və sizdən əvvəlkiləri yaradan Rəbbinizə ibadət edin."
Ayədəki, ‘sizi və sizdən əvvəlkiləri yaradan' kəlməsi Rəbbin sifətidir. Bu sifəti bir an üçün düşünmədiyimizdə, ayə, "Rəbbinizə ibadət edin." şəklində qarşımıza çıxar. Demək ki ibadətin səbəbi, Rəbbimizin bizi tərbiyə etmiş olmasıdır. Rəbbə, ibadət edilər.
Bu qudsi vəzifəni idrak edək deyə Allah, vicdanımıza bəzi işarələr qoymuşdur. Atamıza itaət etməyi vicdanı bir vəzifə sayırıq. Nə üçün? Atamız olduğu üçün. Anamıza üsyandan çəkinirik. Nə üçün? Anamız olduğu üçün.
Ayəbizim vicdanımıza xitab edir və "Rəbbinizə ibadət edin." deyə əmr edir. Çünki sizi O tərbiyə etmişdir. Atanızın yediyi qidanı ağ qan halına O gətirmiş, sizi ana rəhmində bir sperma olaraq rəhm divarına O yapışdırmış və oradakı doqquz aylıq tərbiyənizi mərhələ mərhələ həmişə O icra etmişdir. İndi isə bir başqa rəhmdəsiniz: Kainat... Burada da sizi tərbiyə edən, bəsləyən, böyüdən, yedirib içirən ancaq Odur.
Allahın bir adı "Rəbb"dir və hər şeyi O tərbiyə etmişdir. İnsan isə quldur; hər şeyiylə Allahın tərbiyəsindən keçmişdir. Ağlımızı anlamağa, ürəyimizi sevməyə, yaddaşmı əzbərləməyə, əlimizi tutmağa, ayaqlarımızı getməyə, ciyərimizi tənəffüsə, mədəmizi həzmə, əlverişli tərzdə tərbiyə edən Allahdır..
Nəfsimizə ilişən və ətrafımızı ətraflı əhatə edən bu qədər lütfkarlığa qarşı Ona gərəyi kimi şükr edə bilməmənin xəcalətini ruhumuzun da dərinliklərində hiss edərək sevə sevə ibadət etməliyik. .
Rəbbinə qarşı şükr borcunu beləsinə hiss edən, idrak edən insan Quranın "Sizi və sizdən əvvəlkiləri yaradan Rəbbinizə ibadət edin.", "Namazı qılın.", "Ramazan ayında oruc tutun." kimi əmrlərini dinləyincə axtardığını tapmanın hüzuruna çatar.
İbadət üçün, "Qul ilə məbud arasında ən yüksək və lətif nisbət ancaq ibadətdir." (İşarat-ül İ'caz) buyrulur. Yəni, insan ibadət sayəsində, "Mən Allahın quluyam, Onun məxluquyam, bu dünyada Onun qonağıyam və öldükdən sonra da, inşallah, Onun səadət yurdu olan Cənnətə gedəcəyəm." deyə bilir. Bu isə insan ruhu üçün ən böyük bir zövq qaynağıdır.
Gündəlik həyatında bütün işlərini qul olmanın şüuruylahəmişə halal dairəsində keçirən insan, müəyyən vaxtlarda Rəbbinin hüzurunda əl bağlayır. Ona, yenə Onun əmr etdiyi şəkildə ibadətini edər.
Acizliyini, kasıblığını və zillətini tam hiss edən bir insanın ürəyi Rəbbinə qarşı dərin bir xəcalətlə dolar. Bu iç burukluğuna "inkisar" deyilir. Və İmamı Rəbbani Həzrətləri "İbadət, tezellül və inkisardan ibarətdir." buyuraraq bu halı ibadətin təməli, əsası sayır.
"Nə üçün ibadət edirik?" sualı, bərabərində iki sualı birlikdə gətirir. Daha doğrusu, bu problemin içində iki ayrı sual gizli:
- İbadət etməmizin səbəbi, illəti nədir? - İbadət etməmizin hikməti, faydası nədir?
Bəziləri bu sualı yalnız ikinci mənanı nəzərdə tutaraq soruşarlar. Birinci və ən əhəmiyyətli nöqtəni unudarlar. Bunun nəticəsi olaraq hikmət sahəsində özlərinə bəzi faydalar verilər və bu faydaların başqa yollarla da əldə edilə biləcəyini irəli sürərək, ibadəti rədd edici bir rəftara girərlər.
İllət, ibadət etməmizi lazımlı edən ana səbəbdir. Hikmət isə etdiyimiz ibadətdən hasil olan faydadır.
Dünya işlərindən bir misal: Anadoludan İstanbula gələn bir tacirin bu səyahətinin xəstəliyi "ticarət"dir. Hikməti isə daha çox zəngin olmaq və dünya nemətlərindən daha çox istifadə etmək. Buna görə söz mövzusu şəxsə, "İstanbula nə üçün gedirsən?" desək, "zəngin olmağa" deyə cavab verməz. Bu, hikmətə aid bir cavabdır və yerində deyil. Sualımızın cavabı "ticarət etməyə" şəklində gəlməlidir. Belə bir cavab illətə aiddir və məqsədəuyğundur.
O halda, "Nə üçün ibadət edirsən?" şəklindəki bir problemin cavabı da "Rəbbim əmr etdiyi üçün" şəklində olacaq. Bu əmri etmənin gərək dünyada, gərək axirətdə bir çox faydası vardır. Amma ibadət bu faydalar üçün edilməz; bunlar məsələnin hikmət istiqamətidir.
Qulun işi ibadətdir; əmr dinləmək, qadağanlardan çəkinməkdir. Qula qulluq yaraşar. İbadətini bu şüurla edən bir quluna Rəbbinin edəcəyi lütfkarlıqlar, ikramlar və Cənnətdə verəcəyi dərəcələr ibadətin hikmət istiqamətidir.

Sözün özü: Rəhman və Rəhm Rəbbimizin bütün əmrlərində bizim üçün nə qədər faydalar vardır. Amma, biz ibadətimizi bu faydalar üçün deyil, Onun əmrini bilərək və razılığını ümid edərək edərik.

Mövzu başqa səhifəyə köçürülmüşdür...

http://www.suallarlaislam.com/index.php?s=show_qna&id=135

Olmaz, təyəmmüm almağın şərtləri vardır və bu şərt orda yoxdur. Məcburən qüsl alıb namazı qəza etməlidir.

Azan və quran oxuyan kimsəyə salam verilməz. Bu kimi fəaliyyətlərdə olan kimsənin verilən salamı alması lazım deyil. Amma vəziyyətə görə azan dinləyən bir kimsəyə səssiz bir şəkildə və ya işarə ilə salam verilə bilər, salam verənin salamı alına bilər. Amma lazım deyilsə azanın bitməsini gözləyib sonra salam vermək daha uyğun olar.

Alimlərin hədis rəvayətlərinə istinadən Ramazan Bayramının bir gün, Qurban Bayramının isə dörd gün olduğunu söyləmişlər. (bax. V. Zuhayli, əl-Fıkhu'l-İslami, 2/582-583).

     Çox elm sahibi olmaq demək çox iman sahibi olmaq mənasına gəlməz. Namaz qılına qılına vərdiş halına gətirilir namaz haqqında çox kitab oxuyaraq deyil. Oxuma yazması olmayan nənələrimiz heç təhəccüd namazını qaçırmaz, amma namaz mövzusunda hər cür kitabı oxumuş olan bizlər nə üçünsə heç təhəccüd namazı qıla bilmirik. Bu vəziyyətdə israrla pratikanı tətbiq etmək çox  əhəmiyyətlidir.

     İnsan həyatının ən ön sırasına dini qoymalıdır. Dinimizi dünyaya deyil, dünyanı dinimizə uydurmalıyıq. Bunu bacardığımız  zaman özümüzü daha asan mühafizə edə bilərik. Diqqət edəcəyimiz çox əhəmiyyətli xüsuslardan biri, günahlardır. İnsan günaha girdikcə namazdan ibadətlərdən sıxılır, ibadət  etmək onu sıxmağa başlayır. Bir insan ibadətlərini tam olaraq yerinə yetirmirsə demək ki, onu ibadətdən məhrum buraxan bir günah vardır. Günahlar iman zəifliyinə səbəb olur; təqva ilə   (günahlardan çəkinməklə) iman qüvvət tapır. Hər şeydən əvvəl  həyatımızı gözdən keçirib haralarda səhv edirik, bizi ibadətlərdən saxlayacaq hansı günahlarımız var, bunları təsbit edib tövbəvə istiğfarla örtməyəçalışmalıyıq.

    Digər bir xüsus ətrafımızdır. İnsan ətraf mühitini, dini həyatını nəzarət altına ala biləcək şəkildətəkil etməlidir. Ətrafında  mənəviyyatı yüksək insanların çoxluğu ona mənəvi qüvvəolacaqdır. Mənəviyyatdan uzaq insanların çoxluğu isəonu zamanla ibadətlərdən soyudacaqdır. Bu mövzu çox əhəmiyyətlidir. Təqva sahibi insanlar insanın imanına qüvvət verərkən, günahkar  insanlar da insanın imanını zəifləşdirir. Bu gizli bir təlqin kimidir.

    Bir başqa xüsus isə, ibadətlərin yanında təbliği unutmamaqdır. İnsanın vəzifəsi iki istiqamətlidir. Biri vəlayətədigəri risalətəbaxır.Vəlayət insanın ibadətləri vətəqvasıdır. Risalət isətəbliğə baxır. Birindən birinin əskikliyi digərini dəgeri salır. Həm Allaha qul olmalı, həm də insanları şüurlu qulluğa dəvət etməlidir. Beləcə başqalarını qurtarmağa çalışarkən özümüzü də qurtarmış olacağıq.

    Ən əhəmiyyətli xüsus isə, iman qüvvətinin artırılmasıdır. Hər cür əksikliyin qaynağı iman zəifliyidir. Zamanımızın ən böyük xəstəliyi iman zəifliyidir. Təəssüf ki, ətrafımızda açıq-aşkar işlənən günahlar, mənəvi dünyamız üzərindəçox böyük təsirlər buraxır.  Fərqində olmadan imansızlıq təlqininə məruz qalmaqdayıq.

    "Hər işlənən günahda küfrə gedən bir yol vardır." Günah işləyən insana Allahın vəmələklərin onu görməsi ağır gəlir. Müvəqqəti də olsa Allahın varlığını mələklərin varlığını yox sayır. Bu hal davam etdikcə küfr toxumu cücərir, kök salır. Bu hal çox təhlükəlidir, tövbə ilə tez örtülməzsə, insanı küfrə aparana qədər ürəyini qaraldır. Açıqdan günah işləyən insan özünə zərər verdiyi kimi ətrafına də zərər verir. Sərbəst və sıxılmadan işlənən günahlarla ətrafına imansızlıq təlqini edir.

     İnsanlar bu təlqinə gün boyunca çox məruz qalırlar. Bu təlqinin zərərlərindən xilas olmaq üçün eyni şəkildə iman təlqini ilə qarşılıq vermək lazımdır. İmanı qüvvətləndirən əsərləri çoxlu oxumaq və ətrafımızdakı insanlara təbliğ etməklə  özümüzü, ətraf mühitin zərərli təlqinlərindən qorumaqla birlikdə ətrafımıza iman təlqini etmiş olarıq. Allah cümləmizə təqva üzərinə səbr qüvvəti nəsib etsin.

Və aleykum Salam .

Hicrətin 1-ci ili. Milâdî  622.

    Məkkə`də ikən Müsəlmanlar ibadətlərini gizlicə edir, namazlarını kimsənin görə bilməyəcəyi yerlərdə qılırdılar. Bu səbəbdən orada namaza açıqdan dəvət etmək kimi bir məsələ söz mövzusu ola bilməzdi.

    Ancaq, Mədinə`də mənzərə tamamiylə dəyişmişdi. Dinî sərbəstlik vardı. Müsəlmanlar rahatlıqla ibadətlərini yerinə yetirirdilər. Din və vicdanları təzyiq altında deyildi. Müşriklərin zülm, əziyyət və təhqirləri də mövzu bəhs deyildi.

    Məscid-i Nəbəvî tikilmişdi. Lakin, Müsəlmanları namaz vaxtlarında bir yerə toplayacaq bir dəvət şəkli hələ təsbit edilməmişdi. Müsəlmanlar gəlib vaxtın girməsini gözləyir, vaxt girincə namazlarını ədâ edirdilər.(Sîre,2/154; Buxarî, 1/114 )

    Rəsûl-i Əkrəm aləyhissalâtu vəssəlâm bir gün Ashab-ı Kirâmı yığaraq onlarla necə bir dəvət şəkli təsbit etmələri lazım olduğu barəsində müşavirə etdi. Səhabələrin bəziləri, Xristianlarda olduğu kimi zəng çalınmasını, digər bir qisimi Yəhudilər kimi boru çalaq, bir qisimi də Məcûsilərinki kimi namaz vaxtlarında atəş yandırılıb, yüksək bir yerə aparılmasını təklif etdi. Peyğəmbər Əfəndimiz sallallahu aleyhi və səlləm, bu təkliflərin heç birini bəyənmədi.(Buxarî, 2/3; Əbû Davud, 1/134)

O sırada Hz. Ömər radıyallahu anh söz aldı:

"Yâ Rəsulullah! Xalqı namaza çağırmaq üçün niyə bir adam göndərmirsiniz?" deyə soruşdu.

Rəsûl-i  Əkrəm o anda Hz. Ömər`in təklifini uyğun gördü və Hz. Bilâl'a, "Qalx yâ Bîlâl, namaz üçün səslən" deyə əmr etdi.

İbn Ömər radıyallahu anh rəvayət edir ki, müsəlmanlar Mədinəyə hicrət etdikdən sonra (əvvəl-əvvəl) namaz vaxtını təqribi hesablayıb bir yerə toplaşardılar. Çünki o vaxt heç kəs (camaatı) namaza çağırmırdı. Bir gün müsəlmanlar bu haqda söhbət açdılar və onların bəzisi dedi: “Xristianlar kimi zəng çalın.” Bəziləridə: “Yox, yəhudilər kimi buynuzabənzər bir alətdən istifadə edin”– dedi. Ömər isə dedi: “Bəlkə bir adam təyin edəsiniz (camaatı) namaza çağırsın?” Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm buyurdu:“Ey Bilal, qalx, (camaatı) namaza çağır!” (əl-Buxari, 604)

    Bunun üzərinə Hz.Bîlâl radıyallahu anh bir müddət Mədinə küçələrində, "Əssəlâ, Əssəlâ (Buyurun namaza! Buyurun namaza!)" deyə səslənərək Müsəlmanları namaza çağırmağa başladı.(Buxarî, 1/114)

Abdullah İbn Zeyd(radıyallahu anh)`in Yuxusu

Aradan çox da zaman keçmədən Səhabələrdən Abdullah İbn Zeyd bir yuxu gördü. Yuxusunda, bu günkü azân şəkli ona öyrədildi.

Həzrət-i Abdullah səhər açılar-açılmaz ,sevinc içində gəlib yuxusunu Peyğəmbər Əfəndimiz (aləhissalâtu vəsəâm)`ə anlatdı. Rəsûl-i Əkrəm, "İnşallah bu gerçək bir yuxudur" buyuraraq dəvətin bu şəklini təsdiq etdi. (Sîrə, 2/155; Müsnəd, 4/43)

Hz. Abdullah(radıyallahu anh), Rəsûl-i Əkrəmin əmriylə azan şəklini Hz. Bilâl'a öyrətdi. Hz.Bilâl, yüksək və gur sədasıyla Mədinə üfüqlərini azan səsləriylə çınlatmaya başladı:

"Allahu Əkbər, Allahu Əkbər

Allahu Əkbər, Allahu Əkbər

Əşhədü ən Lâ ilâhə illallah,

Əşhədü ən Lâ ilâhə illallah

Əşhədü ənnə Muhammədən Rasûlullah

Əşhədü ənnə Muhammədən Rasûlullah

Hayyə âlə's-salâh, Hayyə âlə's-salâh

Hayyə âlə'l-fəlâh, Hayyə âlə'l-fəlâh

Allahü Əkbər, Allahü Əkbər

Lâ ilâhə illallah!"

Hz. Ömər radıyallahu anh da Eyni Yuxunu Görür

Mədinə üfüqlərinin bu səda ilə çınladığını eşidən Hz. Ömər, həyəcan içində evindən çıxaraq, Rəsûl-i Əkrəmin hüzuruna vardı. Vəziyyəti öyrənincə, "Yâ Rəsûlullah! Səni haqq dinlə göndərən Allah`a and içərəm ki, Abdullah`ın gördüyünün eynisini mən də görmüşdüm" dedi.

Bir az sonra bir neçə adam daha gəldi, eyni yuxunu gördüklərini söylədilər. Peyğəmbərimiz aləyhissalâtu vesselâm  bir neçə adamın eyni şeyi görməsindən ötəri Allah`a həmd etdi. (Sîrə, 2/155; Əbû Davud, 1/117)

İslâmın  nə dərəcə fitrî və təmiz,gözəl bir din olduğunu bu dəvət şəklinin təsbitindən də anlayırıq. Ruhsuz, mənâsız, həyəcansız və dadsız zəng çalmaq, boru ötdürmək və ya od yandırmaq harada? Yer üzündə "tövhid" ülvî həqiqətini elân edən, Rəsûl-i  Əkrəmin Peyğəmbərliyini hayqıran və dolayısilə îmân əsaslarının hamısını xalqa eşitdirən mənâ və kudsiyet dolu "azan" şəkli harada?

"Hüquq-u Şahsiyyə (şəxsi hüquq)" və "hüquq-u umumiyyə (ümumî hüquq)" adıyla iki növü hüquq olduğu kimi, şəriət məsələləri də iki qisimdir. Bir qisimi şəxslərlə əlaqədardır, fərdidir. Digər qisimi ümumiyə baxar, ümûmîdir. Onlara "Şəâir-i İslâmiyyə" təbir edilir.Şəâir-i İslâmiyyənin ən böyüklərindən biri də işdə bu hicrətin birinci ilində məşru(qanuni) edilən və "şahidlikləri dinin təməli" olan azandır. Bədiüzzaman Said Nursi Həzrətlərinin "Şəâir-i İslâmiyyə" ilə əlaqədar çox mühüm izah və qiymətləndirmələri vardır. Məktûbât adlı əsərinin 29. Məktubunda belə açıqlanır:

"Şəriət məsələlərindən bir qisiminə 'Taabbüdî' deyilir; ağılın mühakiməsinə bağlı deyildir; əmrolduğu üçün edilər. İlləti(əsil səbəb) əmrdir.

"Bir qisiminə “Mâkulü'l-Mânâ”* təbir edilər. Yəni; bir hikmət və məsləhət* var ki, o hökmün seçilməsinə səbəb olmuş; lakin səbəb və illət deyil. Çünki; həqiqi illət, əmr və nəhy-i İlâhîdir*. "Şəriətin taabbüdî* qisimi; hikmət və məsləhət onu dəyişdirə bilməz, taabbüdilik cəhəti üstün gəlir,seçilir; ona ilişilməz. Yüz min fayda gəlsə, onu dəyişdirə bilməz. Elə də; 'Şəriətin faydası, tək məlum faydadır' deyilməz və elə bilmək xətâdır. Bəlkə, o məsləhətlər isə, çox hikmətlərdən bir fâydası ola bilər. "İslâmın mühüm bir simvolu olan azânla əlaqədar olaraq da bunlar deyilir: "Məsələn biri desə: 'Azanın hikməti, Müsəlmanları namaza çağırmaqdır, bu halda bir tüfəng atmaq kâfidir.' Halbuki, o divanə bilməz ki, minlər azân məqsədləri içində o bir məqsəddir. Tüfəng səsi, o məsləhəti(gayəni) versə, görəsən nev-i bəşər(insanlıq) adına, yaxud o şəhər əhalisi adına, kainatın yaradılışının böyük nəticəsi və nev-i bəşərin yaradılış nəticəsi olan ilân-ı tevhid* və Rububiyyət-i İlâhiyəyə*  qarşı izhâr-ı ubudiyyete*  vasitə olan azânın yerini necə tutacaq?"

Xülasə: Cəhənnəm lüzûmsuz deyil; çox işlər var ki, bütün qüvvətiylə 'Yaşasın Cəhənnəm' deyər. Cənnət də ucuz deyil; mühüm qiymət istər."

* taabbüdî : sırf əmr olunduğu üçün edilən şeylər, ibadətlər

*Mâkulü'l-Mânâ :hikməti ağılla qavranıla bilər

*məsləhət : fayda, məqsəd

* nehy-i İlâhî : Allahın qadağan etməsi

* rububiyet-i İlâhiye : Allah`ın hər bir varlığa yaradılış məqsədlərinə çatmaları üçün möhtac olduğu şeyləri verməsi, onları tərbiyə edib idarəsi və hakimliyi altında saxlaması

* izhar-ı ubûdiyet : qulluğun göstərilməsi, ifadə edilməsi

* ilân-ı tevhid : hər şeyin bir olan Allah`a aid olduğunu elan etmə

Salih Suruç

Və aleykumusSalam və rahmətullah. 

- Bu mövzu uzun bir tarix boyunca gəlmiş və həll edilməmiş problemlər yumağıyla əlaqəlidir. Bütün dünya toplansa, nə Şiələri nə də sünniləri öz cizgisindən çıxarda bilməyəcəkdir. Ortada yüzlərlə məsələ vardır. İlk olaraq Şiələrə görə, üç dörd adam xaricində səhabənin hamısı dindən çıxmışdır. Sünnilərə görə, səhabənin hamısı iman, ədalət, fəzilət sahibi kəslərdir. (Bədr əhli, Rıdvan ağacının əhli, Mühacir və Ənsar ünvanıyla xatırlanan səhabələrin) bir çoxunun Quranın və hədislərin işarəsiylə Cənnətlikdir.

- Sünnilərə görə, Hz. Əbu Bəkir və Hz. Ömər haqq xəlifələrdir. Şiəliyə görə onlar zalım və mürtəddir.

- Şiələrə görə, Hz. Əli təxminən 25 illik bir dövrdə haqlı olduğunu bildiyi halda qorxusundan səsini çıxartmamış, yəni "təqiyyə" etmişdir. Sünnilərə görə, əgər Hz. Ali həqiqətən haqqının qəsb edildiyini düşünsəydi, 25 il deyil, 25 dəqiqə belə durmaz, qəhrəmancasına haqqını müdafiə edərdi. Bu siyahı uzanıb gedər ...

- Sünnilərin namazı, Quran və sünnətlə sabitdir. Hz. Peyğəmbər necə qıldısa, nəsildən nəsilə elə gəlmişdir. Şiələr də namazın 5 vaxt olduğunu inkar etmirlər. Yalnız rüxsətə (icazə, icazə) görə cəm etməyi rüxsətdən çıxarıb məzhəblərinin təməl əsası olaraq qəbul etmişdirlər.

Hz. Əli də həyatda olduğu müddətdə sünnilər kimi namaz qılmışdır. Digər Əhli-beyt imamları da eyni şəkildə namaz qılmışlar. Tarix boyunca, sünnilərin içində yaşamış və eynən onlar kimi ibadət etmiş olduqlarının ən böyük dəlili, qaynaqlarda bu mövzuda bir ixtilafın səsləndirilməməsidir.

- Şiələrin sünniləri səhv olaraq görməkləri məzhəblərinin gərəyidir. Eyni şey sünnilər üçün də keçərlidir. Sünnilərin ən böyük imamlarının açıq ifadələrinə görə "firqə-i dallə --- yolunu azmış qruplar" arasında şiələr qədər yalançı bir qrup yoxdur.

- Hz. Peyğəmbər: "Ümmətim dəlalətdə birləşməz" buyurmuşdur. İslam ümmətinin böyük əksəriyyətinin Sünnilər olduğunda şübhə yoxdur. Demək ki sünnilər haqq üzrədir.

- Tarix içində bəzi şiə alimlər, Hz. Əli ilə əlaqədar Quranda bir surə olduğunu, sünnilər tərəfindən itirildiyini söyləyirdilər. Şükürlər olsun, ağlı başında şiə alimləri belə bu cür düşünmənin küfr olduğunu və belə, bir şeyin əsla baş vermədiyini ifadə etmişdirlər.

İxlas surəsini fərqli sayda oxumağın fəzilətlərinə dair hədislər olduğu (1) kimi, 1000 dəfə oxumağın fəziləti əlaqəli rəvayətlər də vardır:

"Kim min dəfə 'Qulhuvallahu Əhəd' surəsini oxuyarsa, öz nəfsini Allahdan satın almış olar."(2)

"Kim Ərəfə günündə min dəfə 'Qulhuvallahu Əhəd' surəsini oxuyarsa, Allah Təala ona istədiyini verəcəkdir."(3)

Bu səbəblə ərəfə günü min dəfə İxlas surəsini oxumaq, sələfi-salehindən gələn bir adət olmuşdur. Bədiüzzaman Həzrətləri də

"Ərəfə günündə bəyənilən bir İslami adətə görə İxlas surəsini yüz dəfə təkrar edərək oxuyub .." (4) demək surətiylə bu ənənəyə işarə etmişdir. Bu ədədin min olduğunu da bu sözlərlə ifadə etmişdir:

"Bizim məmləkətdə qədimdə ərəfə günündə min İxlası-Şərif oxuyardıq."(5)

Rəqəm verilərək bəzi zikrlərin təkrar edilməsi barəsində bir çox hədis vardır. Məsələn;

Hz. Aişə deyir: Hz. Peyğəmbər (ə.s.v) gecə təhəccüd namazı üçün qalxarkən, əvvəl on dəfə təkbir (Allahu əkbər), on dəfə təhmid (Əlhəmdulilləh), on dəfə təsbih (Subhənallah), on dəfə təhlil (ləiləhə illəllah) və on dəfə istiğfar çəkərək başlayardı. Ardından on dəfə "Allahım! Məni bağışla, məni doğru yolda sabit et və mənə ruzi ver. "(məalındakı) duanı oxuyardı. Sonra da "Allahım! Hesab günündə çətinliyə düşməkdən Sənə sığınıram. "(məalındakı) duanı oxuyardı."(6)

"Kim mənə bir dəfə salavat gətirərsə, Allah ona on həsənə / savab verər."Digər bir rəvayətdə; Abdullah ibni Əmr ibni As demişdir ki; "Kim Allahın Rəsuluna bir dəfə salavat gətirərsə, Allah və mələkləri ona yetmiş dəfə salat edərlər (Allah rəhmət edər, mələklər də onun üçün istiğfar və dua edərlər)." (7)

Bundan başqa -şəfa üçün- Fatihə surəsinin yeddi dəfə oxunması, təsbihlərin otuz üç dəfə oxunması kimi daha bir çox səhih hədislərdə müəyyən ədədlər verilərək zikrlərin edilməsi istənmişdir.

Haşiyələr:

1) bax. Tirmizi, Fəzaiul-Quran, 11; Müsnəd, 3: 437, 5: 141; Darimi, Fəzailul-Quran, 24; Suyuti, əl-Fəthul-Kəbir, 3/227; Beyhəqi, Şuabul-İman, 2 / 506-508.

2) Suyuti, əl-Fəthul-Kəbir, 3/227; Münavi, Feyzul-Qədir, 6/203 hədis no: 8953.

3) bax. Münavi, Feyzul-Qədir, 6/203 hədisin şərhi.

4) Məktubat, İyirmi AltıncıMəktub, Dördüncü Mebhas,Doqquzuncu Məsələ.

5) Şüalar (13. Şüa-299)

6) Əbu Davud, Əhməd ibni Hənbəl və Təbəraninin rəvayət etdiyi bu hədis səhih olaraq qiymətləndirilmişdir. bax. Məcmauz-Zəvaid, 2/263.

7) Əhməd ibni Hənbəlin bu rəvayətləri səhihdir. bax. Məcmauz-Zəvaid, 10/160.