Bir miras hüququ termini olaraq avliyə: Hissələri ayə və Hədislərdə təyin olunan ashabut-fəraizin hissələri cəmi, əsl məsələnin ortaq məxrəcindən böyük çıxarsa belə məsələyə "avl və ya avliyə" deyilir. Burada hissələr cəmi məxrəc qəbul edilərək, bu əksiklik hər varisə hissəsi nisbətində əks etdirilər. Başqa bir deyimlə hissələri o nisbətdə azalmış olar.
Avliyede hissələr, bütün varislərə kafi olmayan bir mal içində toplanmışdır. Hissələri vermək üçün yığmaq lazımdır. Ayə və ya hədisin gərəyi ilə sabit olan, şəxsən nassla sabit olmuş kimidir. İbn Abbas xaricində, digər səhabənin bu mövzuda icması vardır (əl-Məvsili, əl-Qoca, V, 96).
Avliyə ilk olaraq Hz. Ömər dövründə olmuşdur. Hz. Ömər (r.ə.) səhabə ilə müşavirə nəticəsi, hissələr cəmini məxrəc etmiş və bu yolla əksikliyi bütün varislərə əks etdirmişdir. Bu mövzuda ona, İbn Abbas xaricində qarşı çıxan olmamışdır (əl-Məvsili, a.k.ə, V, 97).
Avliyə məsələsinə nümunələr: Vəfat edən bir qadının varis olaraq; əri anası və iki dənə öz bacısı olsa miras hissələri və bölünməsi belə olar. Böyük/ər ikidə bir; ana altıda bir; iki bacı birlikdə üçdə iki hissə alar. Bu məsələdə ortaq məxrəc 6, hissələr cəmi isə 8 olar. 6 ortaq məxrəc ilə 8 hissəni vermək riyaziyyat baxımından mümkün olmadığından, hissələr 8 üzərindən verilər.
Avliyə üsulu ilə, miras varislərə bölünmə edilincə müəyyən hissələrində müəyyən ölçüdə azalma meydana gəlir. Beləcə miras qalan mal bütün hissələri qarşılamadığı halda hamısının varis olması təmin edilər.
Mövzusunda ən çox maraqlanılan
Salam aleykum.
Bişr əl-Ganəvî radiyallâhu anh'dan nəql edildiyinə görə o, Nəbî –sallâllâhu aleyhi və səlləmi belə buyurarkən dinləmişdir:
"İstanbul mütləq fəth ediləcək. Onu fəth edən komandir nə gözəl komandir; o ordu nə gözəl ordudur! . ." ( Ahməd bin Hanbəl, IV, 335; Buxârî, ət-Tarixu'l-Kəbîr, I (ikinci qisim), 81; ət-Târixu's-Sagîr, I, 341; Tabərânî, əl-Mu'cəmu'l-Kəbîr, II, 24; Hâkim, Müstədrək IV, 422; Heysəmî, Məcməu'z-Zəvâid, VI, 219; bax. Hədislərlə Gerçəklər, c. 2; s. 251-254))
Qaynaqları: İstanbulun fəthini, az qala səkkiz yarım əsr əvvəlindən, hər hansı bir tərəddüdə yer buraxmayacaq qətilikdə bir üslub ilə xəbər verən hədisimiz, Kütüb-i Sittə dövründə hətta əvvəlində təsnif edilmiş qaynaqlarda iştirak etməkdədir. Əhməd b. Hənbəl (v. 241/855)`ın Müsnədi və şəxsən Buxari (v. 256/870)`nin ət-Tarixu'l-Kəbir və ət-Tarihu's-Sagir'i, Ibn Əbi Haysəmə (v. 279/892)`nın Kitabu't-Tarix'i, Bəzzar (v. 292/905)`ın Müsnədi hədisimizin təsnif dövrünə aid qaynaqları olmaqdadır.
Daha sonrakı dövrdə Tabərânî'nin əl-Mu'cəmu'l-Kəbîr'i, Ibn Kaani (v. 351/962)'nin Mu'cəmu's-Sahâbə'si, Hâkim (v. 405/1014)'in Müstədrək'i hədisimiz üçün əhəmiyyətli qaynaqlardır. Xatîb Bağdâdî (v. 911/1505)'nin ət-Təlhîs (I, 283)'indən Suyûtî (v. 911/ 1505)'nin əl-Câmiu's-Sagîr'inə qədər sonrakı dövr əsərləri də hədisimizə yer verməkdədirlər.
Digər tərəfdən, əl-Istiâb, Üsdu'l-Gabə və əl-Isâbə kimi səhabə bioqrafiyaları ilə əlaqədar qaynaqlarda da Bişr əl-Ganəvi maddəsində hədisimiz zikr edilməkdədir. Hədisin doğruluğu qısaca Kütüb-i Sittə deyə bilinən altı hədis kitabında (Buxârî, Müslim, Tirmizî, Əbû Davud, Nəsâî, Ibn Mâcə) olmaması səbəbindən hədisimizin səhih olmadığı düşünülməməlidir.
Çünki üsul baxımından Allame Qasım b. Kutlubuga`nın isabətlə ifadə etdiyi kimi "Bir hədisin səhhəti(doğruluğu), hansı kitabda olduğuna baxılaraq deyil, onu nəql edən kəslərin halına baxılaraq təyin və təsbit edilər. "( Qasimî, Qavâid, s. 82.)
Hədisimizin bütün qaynaqlardakı sənədi az qala eynidir. Sənəddəki ricâlin ayrı-ayrı tədqiqindən çıxan nəticə, sənədin muttasıl (bitişik, yan-yana olan, ara vermədən) olduğudur.
Buna görə də hədisimizin haqqında Hakim, "isnâd-ı sahîh" deyərkən, məşhur rical alimi Zəhəbî, Hâkim'in fikrinə iştirak ilə hədisin "səhih" olduğunu ifadə etməkdədir. Ayrıca buna da qeyd edək ki, İstanbulun fəth ediləcəyini xəbər verən daha bir çox hədis vardır və bunların bir qisimi də Kütüb-i Sittə'də yer almaqdadır. (Bax. Buxârî, cihad, 93, 157; Əbû Dâvûd, cihad, 22; fitən, 6; məlâhim, 3-4; Tirmizî, fitən, 5; Ibn Macə, cihad, 11; fitən, 35; Dârimî, Mukaddimə, 43.)
Bu həqiqət heç vaxt unudulmamalıdır; bir hədisin Kutubu Sittədə olmaması onun səhih olmadığı mənasını verməz. Kutubu Sittə xaricindəki qaynaqlarda da bir çox səhih hədis vardır. Məhz hədisimiz də onlardan biridir. "Hədis deyə uydurulmuş sözlər" ilə əlaqədar kitab yazmış, üləmadan heç kimin hədisimiz üçün "uydurma" iddiasında olmamasına baxmayaraq, özünü Əbû Hənifə və Şafiî'den daha âlim görən (Bax. S. Murtaza ər-Razavî, Mə'a ricâli'l-fikr fi'l-Qâhirə. S. 292.), anlayış olaraq da müstəşrik (şərq ilə məşğul olan, şərqşünas-qərb gözü və gözlüyü ilə şərq mədəniyyətlərinin tarixini (ümumiyyətlə subyektiv olaraq) araşdıran insanlara verilən addır) və Şiələrə çox daha yaxın olan Mahmud Əbû Rəyyə, "Bu hədisin Yezid b. Müaviyə üçün uydurulmuş olması mümkündür, çünki Kostantiniyyə(istanbulun əvvəlki adı) döyüşündə olan ordunun komandiri oydu" (Bax. Muhammədî Sünnətin Aydınlaşdırılması, s.145.) deyə bir iddia ortaya atmaqdadır. Beləcə də nə qədər dayaqsız, ciddiyətsiz və tərəfgir bir yanaşmaya sahib olduğunu sərgiləməkdədir. Çünki hədisdəki müjdələmə, Kostantiniyyəyi əhatə edən deyil, fəth edən komandir və ordu üçündür. Bu yanaşması, Əbû Reyyə'nin digər fikirlərində də nə qədər keyfî (istəyə bağlı olan) ola biləcəyini göstərməkdədir.
Hədisləri qiymətləndirmədə çox rahat hərəkət edən araşdırmaçı Nəsirəddin əl-Albani də, Hədisimizin ravilərindən Abdullah b. Bişr əl-Ganəvî haqqındakı Ibn-i Hibbanın müsbət görüşünün onu təmin etmədiyi səbəbiylə, "mənə görə hədis səhih deyil" deməkdə və "zəif" olduğuna işarə etmektedir.( Bax. Silsilətu'l-əhâdisi'z-zâifə, II, 268-269.)
Belə bir səbəbə söykənən şəxsi qənaətin(rəyin), nəzərə alınacaq bir tərəfinin olmadığı da ortadadır.
Prof. Dr. İsmail.Lütfi Çakan
Cavab 1:
Bu yaşadığımız zamanda ümmətin vəziyyəti, İslam'ı doğru anlamaq, doğru həyata keçirmək və İttihad-ı İslamın (İslam Birliyi) reallaşdırması ilə düzələ bilər.
- Bu mövzuda gəldiyimiz qənaətə görə, ən mükəmməl rəhbər, bu əsrin bir mücəddidi olan və Qur'anın mesajlarını ən doğru bir şəkildə bildirən Risale-i Nur əsərləridir.
Məsələn bu aşağıdakı reseptlər hal-hazırda çörək qədər ehtiyac duyulan xüsuslardır:
a) Əsl düşmənlərimiz bizim öz içimizdədir, onlarla savaçmaq fərz-ı ayındır (hər kəsə məxsus):
"Bizim düşmənimiz cəhalət, zərurət, ixtilafdır. Bu üç düşmənə qarşı; sənət, marifət, ittifaq silahı ilə cihad edəcəyik. "(Divan-ı Hərb-i Örfi, 15)
b) Daxildə qılınc istifadə edilməz: "İslâmiyyət, səlm və barışdır; daxildə Çəkişmə və düşmənçilik istəməz "
c) İslam aləminin həyatı, iman qardaşlığını əsas alan ittihadla (birlik, ittifaq) mümkündür:
"Ey Aləm-i İslami! Həyatın ittihadda. Gər ittihad istərsən düsturu bu olmalı:
"Huvəl haqqı" yerinə "Hüvə Haqqun" olmalı. "Huvəl Həsən" yerinə "huvəl Ahsən" olmalı ... (Yəni:) Hər müslim öz peşə, məzhəbinə deməli: "Məhz bu haqqdır, başqasına ilişmərəm. Başqaları gözəlsə, mənim ən gözəlidir."
Deməməlidir: "Budur haqq, başqaları batildir." Ya da "Yalnız mənimkidir gözəli; başqaları yanlışdır, həm çirkindir." (Sözler, 719)
d) Gələcəyi bir Barış hövzəsinə çevirmək üçün, xüsusilə müsəlmanların təhqiqi imanı əldə etmələri və bu imanla Allah'ın razılığını qayə etmələri, haqqın xətrini hər cür xətirlərin üstündə tutmaları, axirəti qazanmaq hədəfinə yönəlmələri və təqva dairəsində hərəkət etmələri lazımdır. Çünki, gələcəyin təmir və inşası tahribatçı olan əxlaqsızların işi ola bilməz. Öncə Müsəlmanlar fərd fərd adam kimi adam olacaqlar. Bunun ən qısa yolu, bu əsrdə Kitab və sünnətlə birlikdə, bu Qüdsi qaynaqların ən doğru şərhi olan Risalə-i Nur'un düsturlarını bir kompas kimi istifadə etməkdir. İslam əxlaqını yaşayanlar gələcəyi inşa edə bilərlər. Məhz sekulyar əxlaqın ortaya qoyduğu əxlaqsızlığa edilən bir vurğu:
"Həm də iyirmi ildən bəri təxribkâr şiddətli zülm altında o dərəcə əxlaq pozulmuş, o dərəcə mətanət və sədaqət qeyb olmuş ki; ondan bəlkə iyirmidən birinə etimad edilməz. Bu əcaib hala qarşı, çox fövqəladə səbat və mətanət və hamiyet-i İslamiyə lazımdır; yoxsa (İslam adına edilən hərəkətlər) puça çıxar, zərər verər. "(Sikkə-i Təsdiq-i Qeybi, 50)
e) Bədiüzzaman həzrətləri bundan bir əsr əvvəl Gələcəkdə İslam'ın hakim olacağını bildirmiş və bu iddianın sosioloji dəlillərini ortaya qoymuşdur. Bu mövzunu oradan oxuya bilərərsiz. Aşağıda bir hissəni nümunə olaraq yazırıq:
"Ey Məscid-i Əməvî'dəki qardaşlarım və yarım əsr sonrakı Aləm-i İslâm Camiindəki ixvanlarım! Məgər başdan buraya qədər olan müqəddimələr nəticə vermir mi ki; gələcəyin qitələrində həqiqi və mənəvi hakim olacaq və bəşəri, dünyəvi və üxrəvi səadətə sövq edəcək yalnız İslâmiyətdir və İslamiyyətə çevrilmiş və xurafatdan və təhriflərdən təmizlənib İsəvilərin həqiqi dinidir ki Qur'an'a tabe olar, ittifaq edər. "(Xütbə-i Şamıya, 32)
Cavab 2-3:
İraq və Suriyanın qarışmasını, bir növ İslam'ın yenidən doğum sancıları olaraq görürük.
Şam bölgəsi, İraq-Suriya və Fələstini içinə alan geniş bir bölgənin adıdır. Dəccalın Fələstin-Şam bölgəsində olan Lüdd qapısında öldürülməsi (Tirmizi, Fitən, 59), bu üç İslam ölkəsinin dəccal fitnəsindən xilas olacağına işarədir.
Hədislərdə, dəccalın ən böyük qüvvəsi Yəhudilər olduğu ifadə edilməsi də Müsəlmanlarla İsrail arasındakı qarşıdurmaların Hz. İsa (və onun mənəvi şəxsiyyətini təmsil edən həqiqi Xristianların Qur'anın həqiqətinə tabe olmalarının nəticəsi olaraq) Bədiüzzaman həzrətlərinin yuxarıdakı fikrini dəstəkləməkdədir.
Bundan aydın olur ki, İraq-Fələstin və Suriya üçlüyündəki qarşıdurmaların qaynağı, dünya səviyyəsində fəaliyyət göstərən Dəccalizmin bir məhsuludur. Bu müharibə, Hz. İsa və Mehdi (Səmimi müsəlmanlar və İslam'ın tövhid əqidəsini və Qur'anın həqiqətlərini qəbul edən "yeni müsəlman İsəvilər" ünvanına layiq Xristianlar) tərəfindən altüst ediləcək.
Cavab 4:
Ümmətin tarix içərisindəki macərasını anladan müxtəlif hədislər vardır. Burada ən əhatəli kimi görünən bu hədislə kifayətlənəcəyik:
"Hz. Hüzeyfə nəql edir: Rəsulullah (aleyhissalatu vassəlam.) belə buyurdu:
"Peyğəmbərlik içinizdə -Allah'ın dilədiyi qədər davam edər; sonra dilədiyi zaman onu ortadan qaldırar. Sonra, peyğəmbərlik sistemində bir xilafət olacaqdır. Bu da-Allah'ın dilədiyi qədər davam edər; sonra Allah onu da -dilədiyi zaman- ortadan qaldırar. Sonra dişləyici bir səltənət olar. O da -Allah'ın dilədiyi qədər- davam edir, sonra Allah dilədiyində onu ortadan qaldırar. Daha sonra cəbərut bir səltənət / bir krallıq / zalım idarəçilər başa gələr; o da -Allah'ın dilədiyi qədər- davam eder, ardınca Allah dilədiyi zaman onu ortadan qaldırar. Sonra, peyğəmbərlik sistemində bir xilafət olar" buyurdu və sonra susdu. (bax. Əhməd b. Hənbəl, 4/273)
Hafiz əl-Heysəmi; "Hədisi, Əhməd b. Hənbəl, Bəzzar -daha tam-, Təbəranî -bir qismini- rəvayət etmişdir; Raviləri etibarlıdır. "deyərək hədisin doğruluğuna hökm etmişdir. (bax. Məcmauz-Zəvaid, 5/226)
Beyhəqi də eyni hadisə yer vermişdir. (bax. Beyhəqi, Dəlailün-nübüvvə, 7/413)
Bu hədis-i şərifdə İslam ümmətinin keçirəcəyi həyat mərhələləri xəbər verilmiş və tarix tərəfindən təsdiq edilmişdir. Bu baxımdan bu hədis-i şərif, ümmətin keçirəcəyi həyat mərhələləri etibarilə gələcəkdən xəbər verməsi baxımından bir möcüzədir.
- Bu hədisin izah etdiyi mərhələləri belə sıralaya bilərik:
1. Peyğəmbərlik dövrü; 23 il davam etdi.
2. Raşit xəlifələr dövrü; 30 il davam etdi.
3. Səltənət dövrü; Hz. Müaviyə (və ya oğlu Yezid) ilə başlayan və Osmanlı dövlətinin sonuna qədər davam edən müddət.
4. cəbərut dövrü; Osmanlı dövlətinin süqutundan sonra bütün İslam aləmində kiçik-böyük dövlətlərdə hökm sürmüş və sürməkdə olan şiddətli zülm, şiddətli despotizm və cəbərut dövrünə işarədir. Bu dövr -bütün İslam aləmində- artıq ölüm bihuşluğu dövrünə başlamış, istənilən halda yaxında öləcəkdir.
5. Asr-ı səadətə bənzər bir dövr; İnsanların yenidən dinə döndüyü, dinsizliyin çökdüyü, əxlaqsızlığın iflas etdiyi, dindarlıq, dürüstlük, elm və sirati-müstəqim yolunun açıldığı bir dövr olaraq reallaşacağına ümidimiz tamdır. Bu hədisin xəbər verdiyi dörd mərhələnin doğruluğu, beşinci mərhələnin da doğruluğunun zəmanət göstəricisidir.
"Ümidvar olun, bu gələcək inqilabı içində ən yüksək gur səda İslamın sədası olacaqdır!" (Tarixçə-i Həyat, 133), "Bu gələcək zülümatı və inkılabları içərisində ən gur və ən möhtəşəm sada, Quranın sədası olacaqdır!" (Tarixçə-i Həyat, 145) müjdəsini verən Bədiüzzaman həzrətlərinin bu vəciz ifadəsi, söz mövzusu hədisin son bəndinin bir növü şərhi hökmündədir.
İbn Sinanın Şiə olduğuna dair bir məlumata sahib deyilik. Əhli sünnəyə uyğun gəlməyən fikirləri də vardır.
http://www.sorularlaislamiyet.com/subpage.php?s=article&aid=11976
