"Tüğyan" (azğınlıq) kökündən gəlir, əsli "ceberut = zorbalıq" kimi "tağavut" olub, yer dəyişdirməklə "tavagut" edilərək "vav", "əlif"ə çevrilmişdir; təkə, çoxluğa, kişiyə, dişiyə deyilər. Tüğyanın (azğınlığın) özü kəsilmiş, isyankar, azğın demək kimidir.

İbnü Cərir et-Taberinin təsvir etdiyi kimi, Allaha qarşı isyankar olub zorla, məcbur etmə ilə və ya könül razılığıyla özünə tapınılıb məbud tutulan, gərək insan, gərək şeytan, gərək büt, gərək obelisk və gərəksə digər hər hansı bir şey deməkdir. Bunun təfsirində "şeytan və ya sehrbaz, yaxud kahin ya da insanların və cinlərin, inad edib böyüklük göstərənləri və ya Allaha qarşı mabut tanınıb buna razı olan Firon və Nemrud kimilər və ya bütlər deyə müxtəlif rəvayətlərə rast gəlinər.

Əbu Hayyan deyər ki: "Bunların bir örnəklə açıqlanması lazımdır. Çünki tağut bunların hər birinə həsr edilmiş (qapalı)dir.." Yukardaki tərif, bunların hamısını içinə almaqdadır. Bununla birlikdə Kadi Beydavi bu xüsusa: "Allah yolundan daşınmağa çağıranlar" lətifəsini də əlavə etmişdir ki, daha ümumi bir tərifi ehtiva edər. Çünki bunu edənlər, məbud tanınmış olmağa bilər. Bu qədər ki, bu da "Heva və həvəsini ilah əldə edən kimsəni gördünmü?" (Casiyə, 45/23) ayəsi lazımı qədər uyğun gəlib öz-özünə mabut rütbəsi vermiş sayıla biləcəyi düşünülsə əvvəlki tərifə daxil olacaq. Bu şərhdən bir neçə fayda əldə edəcəyik:

Əvvəl, tağutun müxtəlif təfsirləri (şərhləri) nümunə və ya növlərini göstərə biləcəyi kimi "şeytan, sehrbaz, kahin, batil məbud, insanların və cinlərin böyüklük göstərib inad edənləri" sözlərinin hər biri tağut sözüylə tərifə bənzər və uyğun düşəcək bir tərzdə ifadə edildiyinə görə bunların, məna etibarıyla tam sinonim deyilsələr belə çox yaxın və ya bir-birini tələb edən şeylər olaraq istifadə edildiklərinə də işarə edə bilər. İkinci olaraq demək olur ki, tağutun açığı da, gizlisi də, görünürü də, görünmezi də vardır. Üçüncü olaraq, tüğyan (üsyan, azğınlıq) anlayışından aydın olur ki, bütlər ikinci dərəcədə tağutlardır. Baxılsa ağıl sahibi olmayan bütlərin və obelisklərin tağutlardan belə sayılmaması lazım idi. Çünki bunların özləri Allaha qarşı bir azğınlığa sahib ola bilməzlər və azğınlığa razılıq göstərə bilməzlər. Lakin rədd də edə bilməzlər. Bu səbəblə nəhayət bir azğınlıq səbəbi ola bilərlər. Bu səbəbi də azğınlar taparlar. Bütlər, əslində kişi və ya dişi tağutların xəyalları və azğınların azmağınlarıdır. Gizli və ya açıq azğınlar, bunlarla öz azğınlıqlarını irəli sürərlər. Bu istiqamətiylə bütlər, əsl tağut deyil, tağutların nümayəndələridirlər. Belə "Kim tağutu inkar etsə..." ifadəsi bunu bildirmiş olur ki, tövhid əmrində ilk iş, bütlərdən əvvəl ona sövq edən azğın isyankarlara söymək (onları inkar etmək)dir. Dördüncü olaraq, Allaha qarşı isyankar olmayan və bununla birlikdə bəzi isyankarlar tərəfindən ilah deyə qəbul edilən Hz. İsa və Üzeyr kimi böyük insanların özləri tağutun tərifindən və özlərinə tağut deyilənlərdən xaricdirlər.

Tövhid əmrində, "başqa heç bir ilah yoxdur" deyərkən bunların ilahlığını da mənfi edib inkar etmək, ibadət etməmək fərz olduğu halda, digər tərəfdən bunları inkar caiz olmayacaq, əksinə Allaha imanın gərəklərindən olaraq peyğəmbərlərə iman və hörmət də imanın şərtlərinə daxil olacaq. Bu çox əhəmiyyətli nöqtəyə işarə edilərək "kim tağutu inkar etsə..." buyurulmuş da digərlərini inkar şərt qaçılmamışdır. Demək ki tövhidin şərti Allahdan başqalarını inkar etmək deyil, Allahdan başqalarından ilahlıq xüsusiyyətini qaldırmaq və bu vaxt tağutları inkar etmək, yəni onları heç tanımamaq, digərlərinin də ilahlıq altındakı dərəcələrinə görə haqqlarını tanımaqdır. Çünki haqq Allahındır. Nəhayət bunu da qətiliklə ifadə edir ki, Allahın birliyinə inanan bir mömin olmaq üçün, Allaha imandan əvvəl küfrə tövbə etmək şərtdir. Və bu tövbənin şərti də tağutları əsla tanımamağa qəti qərar verməkdir. Bu vəziyyətdə, "kim tağutu inkar edər də Allaha iman etsə..." ifadəsi, "Allahdan başqa heç bir ilah yoxdur." sözü tövhidinin bir təfsiri deməkdir. İşdə belə içi və xarici ilə iman edən mütləq möhkəm qulpa yapışmış olar ki, buna yapışanların Allahın Kürsisinə, cənnətin ən yüksək təbəqələrinə doğru çəkilib, aparılacaqları və gedərkən buraxanların da dəhşətli bir şəkildə düşəcəkləri kəlamın mənasından aydın olur.

Almalılı Həmdi, Təfsir

İnsanın fitrətən ərtafında baş verən hadisələrə müəyyən mənalar yükləməyə meyllidir. Bu kimi meyllər daha çox bütpərəstlik dövründə olmuşdur. Həmin dövrdə insanlar bir çox hadisələri uğursuzluq kimi yorumlamağa çalışmışlar. Əfsuslar olsun ki, ta həmin dövrdən qalma batil inanclar inanan cəmiyyətlərə də qismən təsir etmişdir. Günümüzdə cəmiyyətdə qarşılaşdığımız “evin damında bayquş uladı, başıma bir fəlakət gələcək, filankəsin iti uladı evimizdən cənazə çıxacaq” kimi fikirlər məhz həmin batil düşüncələrdəndir ki, bunların dinlə heç bir əlaqəsi yoxdur. Bunların heç biri Allaha inanmaq və güvənməklə əlaqəli ola bilməz. Ayədə bildirilir ki, “Allah hər şeyi ən gözəl şəkildə yaratmışdır.” (Səcdə, 32/7)

Müsəlman heç bir hadisəni uğursuzluğa yozmamalıdır. İnanan insanın fikrincə hər şey Allahın qüdrəti ilə baş verir və baş verən hər işdə bizim bilmədiyimiz bir çox hikmətlər və xeyirlər vardır. Buna görə də müsəlman hər şeyi ancaq xeyrə yozmalı, haqqında xeyirli olanı istəməli, xeyirlə yatıb, xeyirlə qalxmalı, Allahdan ancaq xeyir diləməlidir.

Uğursuzluq inancına gəlincə, Rəsulullah (s.ə.s) bir hədisində, “Əşyada uğursuzluq yoxdur, səfər ayında uğursuzluq yoxdur, bayquşun ulamağında uğursuzluq yoxdur.”[1] – buyurmuşdur.

Ay və günəş tutulması, it və bayquş ulaması, yolda pişik və itin qarşımızdan keçməsi, pilləkənin altından keçmək, on üç rəqəmi, gecə güzgüyə baxmaq və ya dırnaq kəsmək və bənzərlərində uğursuzluq olduğuna inanmaq əsla doğru deyil. Belə şeylərdə yaxşılıq və pislik ola bilməz. Əgər hər hansı əşya və ya hadisəni yozmaq lazımdırsa onu Rəsulullahın (s.ə.s) tövsiyəsinə uyğun olaraq mütləq xeyrə yozmalıyıq.

Allah Rəsulunun (s.ə.s.) yanında uğursuzluqdan söz açıldı. Rəsulullah uğursuzluq haqda buyurdu: “Ən yaxşısı xeyrə yozmaqdır. Uğursuzluq düşüncəsi heç bir müsəlmanı yolundan ayırmasın (Faili-Həqiqi Allahdır (c.c.). Onun gücü hər şeyə yetər). Əgər xoşagəlməz bir şey görsəniz, bu duanı oxuyun: “Allahummə lə yəti bil-hasənəti illə əntə və lə yədfəus seyyiəti illə əntə və lə havlə və lə quvvətə illə bik – Allahım! Xeyirlər ancaq Səndəndir, şəri də ancaq Sən uzaqlaşdıra bilərsən. Yeganə güc və qüvvət sahibi Sənsən, həqiqi güc və qüvvət Səndəndir”. [Əbu Davud, Tibb 24]

Başqa hədisində isə, Rəsulullah (s.ə.s) belə buyurmuşdur:

“İnsanın ən uğurlu və ən uğursuz orqanı iki çənəsi arasındakı dilidir”.[2] Bu isə o deməkdir ki, danışdıqlarımıza diqqət eləməli, xoşrəftar, gülərüz və şirindil olmağı əsla unutmamalıyıq.

Bunlardan hərəkətlə bu qənaətə gələ bilərik ki, Rəsulullah (s.ə.s) uğur və uğursuzluq qavramlarını işlətdiyimiz təqdirdə bunu öz hərəkət və davranışlarımıza aid etməyi və bizi narahat edən, insanlarla münasibətlərimizi korlayan davranışlardan uzaq durmağımız gərəkdiyini, Allahın qüdrətini ittiham edirmiş kimi nədəsə uğursuzluq olduğuna inanmamağı tövsiyə etmişdir.

Rəsulullahın bu mövzu haqqındakı hədisi belədir, “Hər hansı bir məsələdə zənnə (gümana) qapılanda bunu həqiqətmiş kimi qəbul etməyin. Şeytan qəlbinizə həsəd duyğusu atanda ona uyaraq zülm etməyin. Hər hansı bir iş haqqında uğursuzluq zənninə qapılanda bundan hərəkətlə işlərinizdən geri qalmayın. Allaha təvəkkül edin. Satmaq üçün nəyisə çəkəndə artıqlamasıyla çəkin (çəkidə aldatmayın)”.[3]

Bayquşun ölüm xəbərçisi olması və uğursuzluq gətirdiyi inancı isə batildir. Kiminsə dünyasını dəyişməyinin bayquşun ulaması ilə heç bir əlaqəsi yoxdur və ola bilməz.

Bayquş, qarğa, sağsağan, xoruz kimi heyvanların səslərini uğursuz qəbul etmək İslamda qadağan olunmuşdur. Necə ki, Rəsulullah (s.ə.s) bir hədisində

“İslamda “təşəüm” (bəzi əşyaları və hadisələri uğursuz saymaq, bunları şər bilmək və həmişə pis ehtimalları ön plana çıxarmaq) yoxdur…” – buyurmuşdur.[4]

Bundan əlavə onu qeyd edək ki, göyərçin, qarğa, bayquş və başqa quşların uçuşlarından, ulamasından hər hansı məna çıxarmaq Babil və Misirdə yaşayan yəhudi və xristianlarda mövcud idi. Cahiliyyə ərəbləri də quşların uçuşlarını və çıxardığı səsləri uğursuz qəbul edirdilər.

Rəsulullah (s.ə.s) xəstəliyin özbaşına ortaya çıxmadığını, quşun uçmasında, səfər ayında və  ya bayquşun ulamasında uğurlusluq heç bir uğursuzluq ola bilməyəcəyini bildirmişdir.[5]

Rəsulullah (s.ə.s) həmçinin İslamda uğursuzluq düşüncəsinin olmadığını, həmişə xoş və gözəl sözlər söyləmək gərəkdiyini bildirmişdir.[6]

Xülasə hər hansı bir quşun səsini, uçuşunu, heyvayın yerişini və s. uğursuzluq əlaməti qəbul etmək doğru deyildir. Yaradılan hər hansı bir canlını uğursuz qəbul etmək İslama ziddir. Kainatda heç bir hadisə mənasız, boş yerə cərəyan etmir. Hər əşya və hadisə öz dili ilə Yaradanından xəbər verir.

[1] Müslim, Salam, 102.

[2] Camius-Sağir, II, 1640.

[3] Camius-Sağir, I, 405.

[4] Buxari, Tibb, 54.

[5] Buxari, Tibb, 54; Müslim, Salam, 102.

[6] Buxari, Tibb, 44, 54.

Kafirlərin əbədi cəhənnəmdə qalması necə ədalət olur? Cəhənnəm əzabı nə üçün əbədi olsun? Allahın şəfqəti ana şəfqətindən daha çox olduğu halda, niyə cəhənnəmi yaratdı?

Edama layiq olan bir adama, ömürlük həbs cəzası vermək bir rəhmətdir.Bu baxımdan ömürlük həbs demək olan cəhənnəm də bir mərhəmətdir. Bir ana, uşağının həyatının xilası üçün əlinin, qolunun kəsilməsinə razı olmaz mı? Demək ki, daha böyük bir nemət üçün bəzi şeylər gözə alına bilir. 

Mövzunu bəzi sual və cavablarla açıqlamağa çalışaq:

Sual: Bir kafirin küfr ilə əlaqədar günahı mahduttur, qısa bir zamanı işğal edir. Əbədi və sonsuz bir cəza ilə cəzalandırılması İlahi ədalətə uyğun olmadığı kimi, Əzəli hikmətə də müvafiq deyil; mərhəmət-i İlahiyyə icazə etməz? ..

Cavab: O kafirin cəzasının qeyri-mütenahi (sonsuz) olduğu və qısa bir zamanda işlənə bilən o küfrün sonsuz bir cinayət olduğu altı cəhətlə sabitdir:

Birincisi: Küfr üzerində ölən bir kafir, əbədi bir ömür yaşayacaq olarsa, o sonsuz ömrünü hər halda küfrlə keçirəcəyi şübhəsizdir. Çünki kafirin cövhər-i ruhu pozulmuşdur. Bu etibarla, o pozulmuş olan qəlbin sərhədsiz bir cinayətə istedadı vardır. Buna görə də, əbədi cəzası, ədalətə müxalif deyildir.

İkincisi: O kafirin günahı məhdud bir zamanda isə də, sonsuz dərəcədə böyük olan ümum kainatın vəhdaniyyətə (Allahın birliyinə) olan şəhadətlərinə qarşı sonsuz bir cinayətdir.

Üçüncüsü: Küfr, sonsuz nemətlərə təhqir olduğundan, sonsuz bir cinayətdir.

Dördüncüsü: Küfr, sonsuz olan zat və sifət-ı İlâhiyyəyə (Allahın zat və sifətlərinə) qarşı cinayətdir.

Beşincisi: İnsanın vicdanı, görünüşcə sonlu isə də, gerçəkdə əbədə baxır və əbədiyyət istəyir. Bu etibarla, sonsuz qabiliyyəti olan o vicdan küfrlə pislənərək məhv olar, gedər.

Altıncısı: Zidd, ziddinə tərs isə də, çox yöndə eyni özəllik daşıyır. Buna görə də iman, əbədi ləzzətləri meyvə olaraq verdiyi kimi, küfrün də axirətdə ələmli və sonsuz əzablarla nəticələnməsi şə'nindendir (qabiliyyətindəndir, halındandır).

Bu altı cəhətin çıxan nəticə və sonsuz olan bir cəza, sonsuz bir cinayətə qarşı ədalətin eynisidir.

Bu mövzu ilə əlaqədar başqa bir sual: Qısa bir zamandakı küfrə müqabil, hədsiz bir zaman cəhənnəmdə həbs necə ədalət ola bilər?

Cavab: Sənə, üç yüz altmış beş gün hesabıyla, bir dəqiqədə cinayət, yeddi milyon səkkiz yüz səksən dörd min dəqiqə həbs vermək ədalət qanunu ikən; bir dəqiqə küfr, min qətl hökmündə olduğundan, iyirmi il ömrünü küfrlə keçirən və küfr ilə ölən bir adam, ədalət qanunuyla əlli yeddi trilyon iki yüz bir milyard iki yüz milyon il bəşərin ədalət qanunuyla həbsə layiq olar.

"Bir-birindən çox uzaq iki ədədin münasibət sirri budur ki: Qətl və küfr, təxrib və təcavüz olduğu üçün, qeyrisinə də təsir edər. Bir dəqiqədə qətl, ən azından zahiri adətə görə on beş il maktulün (qətl edilənin) həyatını zorla əlindən alar, onun yerinə həbsə girər. Bir dəqiqə küfr, min-bir esma-yi ilahini inkar və naxışlarını zəiflətmək (kiçiltmək, dəyərsiz bilmək) və kainatın hüququna təcavüz və kamilliyini inkar və hədsiz vəhdaniyyət (Allahın təkliyi) dəlillərini təkzib və şəhadətlərini rədd etmək olduğundan kafiri minlərlə ildən çox əsfəl-i safilînə(cəhənnəmin ən aşağı yeri, dibi)  atar, Xalidinə  həbs edər. "(Lem'alar, İyirmi Səkkizinci Lema)

"Sual: Yaxşı, o əbədi cəza hikmətə müvafiqdir; qəbul etdik. Amma mərhəmət və İlahi şəfqətə nə deyirsən?"

"Cavab: Əzizim! O kafir haqqında iki ehtimal var. O kafir, ya yoxluğa gedəcəkdir və ya daimi bir əzab içində mövcud qalacaqdır. Varlığın -istər Cəhənnəmdə olsun- yoxluqdan daha xeyirli olduğu vicdani bir hökmdür. Çünki yoxluq sırf şərr olduğu kimi, bütün müsibət və pisliklərin də təşkilatıçısıdır. Bədən isə, istər Cəhənnəm də olsa, xeyirdir. Buna görə kafirin məskəni Cəhənnəmdir və əbədi olaraq orada qalacaqdır. "

"Fəqət kafir, öz əməli ilə bu vəziyyətə layiq olmuşsa, əməlinin cəzasını çəkdikdən sonra, odla bir cür ülfət peyda edər və əvvəlki şiddətlərdən azad olar. O kafirlərin dünyada etdikləri xeyirli əməllərinə mükafat olaraq, bu mərhəmət-i İlâhiyyəyə məzhər olduqlarına dair İşarat-ı hədisiyə vardır . " (İşaratül-İ'caz, s.81)

Yuxarıdakı sual və cavablardan sonra aydın oldu ki, bir insanın məhdud bir həyatda işlədiyi küfr günahı üzündən əbədi cəhənnəmdə qalacaq. Bu adamın imanı olmadığından cənnətə girməsi mümkün deyildir. Məhz yuxarıda edilən hesablamalar işığında, Rəhmət-i ilahiyyəni də göz qarşısında saxlamaq surətiylə, cəhənnəmə girəcək insanların əbədi cəhənnəmdə qalsa belə atəşə ülfət edəcəyini (öyrəşəcəyini) Bədiüzzaman həzrətləri, hədislərə əsaslanaraq bildirir. Bu cümlənin izahına gəlincə, iki - üç tərzdə izahı edilə bilər.

1. "Səbəkat rahməti alə qadabi", məalı: "rəhmətim qəzəbimi keçdi" qüdsi hədisindən dərs çıxarıla bilər. Yəni, Allahın rəhməti, müəyyən bir zaman sonra bu insanı rahatlaşdıracaq və atəşə qarşı bir ülfət verəcək. Yəni, Allah qəzəbindən çox rəhmətiylə rəftar edəcək. Çünki yuxarıdakı ifadə də keçdiyi kimi, dünyada etdikləri yaxşı əməllərə mükafat olaraq, mərhəmət-i ilahiyyəyə məzhər olacaqlar.

Mövzuyla əlaqədar bir qeyd:

Muhyiddini Ərəbi həzrətləri, "Onlar orada əbədi qalacaqlar." Tərcüməsindəki ayət-i kəriməsini təfsir edərkən, kafirlərin cəhənnəmdə əbədi qalmaqla birlikdə, əzabı əbədi olaraq eyni səviyyədə dadmayacaklarını saxlayır və zamanla oraya məxsus ayrı bir həyat növünə girib köhnə azaplarından bir cür qurtulmuş olacaqlarını söyləyir. Nur Külliyyatında keçən bu cümlələr də o böyük vəlinin bu kəşfini, az fərqlə, təsdiq mahiyyətindədir:

"Kafir, öz əməli ilə bu vəziyyətə layiq olmuşsa, əməlinin cəzasını çəkdikdən sonra, atəş ilə bir növ ülfət peyda edər və əvvəlki şiddətlərdən azad olar." (İşaratül-İ'caz, s.81)

"Əvvəlki  şiddətlərdən azad olma" ifadəsindən, əzabın əbədi olaraq davam edəcəyi, amma şiddətinin əvvəlkilərdən daha xəfif olacağı aydın olur. Muhyiddini Ərəbi həzrətləri isə əzabın öz yerini adı, əhəmiyyətsiz, bayağı bir həyata buraxacağı və kafirin cəhənnəmdə bu halıyla əbədi olaraq qalacağı qənaətindədir.

Nur Müəllifi nəql etdiyimiz ifadələrinin sonunda, buna dair "işarat-ı hədisinin" (hədislərdən işarə) olduğunu qeyd edir. Sözü edilən hədisin mətni haqqında bir məlumatımız yoxdur. Ancaq, Muyyiddin Ərəbi Həzrətlərinin bu mövzunu işlərkən tez-tez nəzərə verdiyi bir qüdsi hədis var; Ustadın sözünü etdiyi hədis də o olsa gərək:

"Rəhmətim qəzəbimi keçdi."

2. Ədalət-i ilahiyyə nöqtəsindən baxıla bilər. Yəni bu insanın -yukarıda edilən hesablardan da aydın olacağı kimi-etdiyi və işlədiyi günahlardan ötəri əzab görəcəkdir. Amma bu insanlar, Bədiüzzamanın dediyi kimi, etdiklərinin cəzasını çəkdikdən sonra, atəşə ülfət yəni öyrəşməsi ədalətinin nəticəsidir.

3. Kainatda nə varsa, Allahın bir adını göstərir, onun aynasıdır. Bu vəziyyətdə, cəhənnəmdə olan insanların da Allahın bəzi adlarına mahzar olması da mümkündür. Kim bilir bəlkə də Allahın "Mətin" adına məzhəriyyət veriləcək və atəşə qarşı dayanıqlılıq veriləcəkdir. Keyfiyyətini Allah bilir. Bizə düşən iman etmək və O dəhşətli cəhənnəmdən xilas olmaq üçün, ibadət, istiğfar və taət qalxanına girməkdir.

Cəhənnəmdə olanlar müəyyən bir surə sonra əzaba öyrəşəcəklər deyilir. Məncə bu onlar üçün əzabın yüngülləşməsi mənasına gəlir. Sizcə necədir? Ayə və ya hədislərlə izah etsəniz sevinərəm.

Cəhənnəm küfrün cəzasının və əbədidir. Dünyada iman etmədən ölən bir insan o əzab diyarında əbədi olaraq qalacaqdır. Bir ayət-i kərimədə onların cildləri yandığında yenilənəcək beləcə əbədi olaraq əzab çəkəcəkləri xəbər verilir. Cəhənnəm əzabı deyilincə ilk ağla gələn maddi əzabdır, atəş əzabıdır. Bunun yanında davamlı olaraq qaranlıqda qalma əzabı, cənnətdən əbədiyyən məhrum qalma əzabı kimi fərqli əzablar da vardır. Bunlardan bədənin odla əzab çəkməsinə, kəşf əhli bəzi övliya, ancaq Allahın biləcəyi çox uzun bir müddətdən sonra bir dərəcə öyrəşiləcəyini və odla bir növ ünsiyyət ediləcəyini xəbər vermişlər.

Nur Külliyyatında da bir məktubda bu mövzuya qısaca toxunulur və bu xəbərin qaynağı olaraq, "Hədisin işarəsindən aydın olur." Qeydi yazılır. Buna görə bu mövzuda sarih bir ayə və hədis olmamaqla birlikdə bir hədisin işari mənasından hərəkətlə və kəşfə əsaslanaraq bir xəbər verilmişdir. Bu xəbərdən Muhyiddin Ərəbi həzrətləri də çox danışır. Hətta o daha da irəli gedərək "bir növ ülfət" yerinə "bir növ zövq alınacağından" bəhs edir.

Əlbəttə ki bu ülfət və bu zövq dünyadakı bəzi heyvanların bizim çox iğrendiğimiz həyat mühitlərinə öyrəşmələri yaxud ondan zövq almaları cinsindən olsa gərək. Cənnətin o tərif sığmaz zövqləri, orada ediləcək peyğəmbər söhbətləri və nəhayət bütün cənnət ləzzətlərini geri buraxan Rü'yətullah (Allahın cəmalını görmək) ləzzətini nəzərə alaraq cəhənnəm əhlinin o ülfət və ləzzətlərinin gerçək mənada bir ləzzət və zövq ola bilməyəcəyi aydın olur. Sözü edilən hədis haqqında Nur Külliyyatında bir şərh edilməmiş. Ancaq Muhyiddin Ərəbi həzrətlərinin bu və bənzəri mövzularda tez-tez nəzərə verdiyi bir hədis-i qüdsi var: rəhmətinin qəzəbimi keçdi. Ustadın sözünü etdiyi hədis də bu olsa gərək.

Bunu da əhəmiyyətlə ifadə etmək istəyirik: Bu kimi mövzular nə imana, nə də ibadətə mövzu təşkil edirlər. Bu səbəbdən bu mövzularda, əks fikri müdafiə edən kəslərlə bir müzakirəyə girmənin gərəksiz olduğunu düşünürük.

Yazar

Alaaddin Başar (Prof.Dr.)

Kafirlərin başına gələn fəlakətlər günahlarına kəffarə olurmu? Bizlər (müsəlmanlar) başımıza gələn hadisələri bəzən imtahan, bəzən günahlarımızın kəffarəsi olaraq izah edirik.

Cənnətə girmənin birinci şərti iman etməkdir; imanın əsaslarını qəbul etməkdir.

Elm və icad sahibi insanlar dünyada ikən bu elmlərinin onsuz da qarşılığını alır. Bununla birlikdə cəhənnəmə getsə belə etdiyi yaxşılıqlar boşa getməyəcək; cəhənnəmdəki əzabının şiddəti yüngülləşəcəkdir.

Cəhənnəm əzabının hamısı eyni deyildir. Birinin əzabı digərinə görə min qat daha şiddətli ola bilər. Bu baxımdan bu dünyada başlarına müsibət gələn adam kafir olsa da, axirətdə cəhənnəm əzabının azalmasına səbəb olur.

Kömür kimi maddələr, bəzəməklə və ya yumaqla kömürlükdən xilas ola bilməz. Bu səbəblə yaradıcısına inanmayan bir insan başqalarına yaxşılıq etməklə Allaha iman etmə məsuliyyətindən xilas ola bilməz.

İslamdan xəbəri olmayan hər kəs mütləq cəhənnəmə gedəcək deyə bir şey də yoxdur. Bu səbəblə İslamdan xəbəri olmayanların məsul olmayacaqlarını da bilmənizi istəyirik (məs; Fətrət dövrü insanları).

Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) göndərilməsindən sonra, dəvətini duymayanlarla əlaqədar olaraq İmam Qəzalinin insanları üç sinifdə incələdiyini görməkdəyik:

1. Peyğəmbərin (s.ə.s.) dəvətini eşitməmiş, özündən xəbərdar da olmamışdır. Bu sinifə girən insanlar qəti olaraq əhli-i nəcat olub Cənnətlikdir.

2. Peyğəmbərin (s.ə.s.) dəvətini, göstərdiyi möcüzələri və gözəl əxlaqını eşitmiş olmaqla birlikdə iman etməmişdir. Bu sinif qəti olaraq əzaba uğradılacaqdır.

3. Peyğəmbərin (s.ə.s.) adını eşitdikləri halda, əleyhinə edilən mənfi təbliğatlarda başqa bir şey eşitmədiklərindən, kimsə onlara doğrunu söyləyib onları təşviq etmədiyindən maraqlanmamaqdadırlar. Bunların da əhli-i nəcat olacaqlarını, yəni cənnətə girəcəklərini ümid edirəm.

Axır zamanda bir növ fətrət dövrünün yaşandığını ifadə edən Bədiüzzaman həzrətləri Umumi hərblərdə ölən bəzi belə məsumların da əhli-i nəcat olacaqlarına diqqəti çəkməkdədir. Bədiüzzamanın ifadəsi eynilə belədir:

"Axır zamanda madam fətrət dərəcəsində din və din-i Muhammədiyyəyə (ə.s.m) bir laqeydlik pərdəsi gəlmiş və madam axırzamanda Hz. İsanın həqiqi dini hökm edəcək və İslamiyyət ilə çiyin-çiyinə gələcək. Əlbəttə indi fətrət kimi qaranlıqda qalan Hz. İsa ' ya mənsub Xristianların çəkdikləri fəlakətlər, onlar haqqında bir növ şəhadətdir. "(Kastamonu Lahikası, s. 77)