Mövzusunda ən çox maraqlanılan

Ölünün qəbiri torpaqla örtülüb düzləndiyi və insanlar dağılmağa başladıqları zaman, qəbrin yanında dayanıb belə deməyi səhabələr müstəhəb görərdilər: "Ey filan, Lə ilahə illəllah da." Bunu üç dəfə təkrar edər. Sonra yenə ölüyə xitab olaraq: "Ey filan, Rəbbim Allah, dinim islam, Peyğəmbərim Məhəmməddir (s.ə.s.) də" deyə təlqində olarlar.

Dəfindən sonra təlqin vermək qanunidir. Amma edilməsi qətiliklə əmr edilmiş bir iş deyil. Peyğəmbərimizin təlqin verdiyinə dair bir xəbərə rast gəlinməmişdir. Ancaq səhabələrdən və təbiindən yuxarıdakı rəvayətlər gəlmişdir.

Ölü ruhun cəsədindən ayrılmasından sonra öldüyünü anlamaqdadır. Necə ki hədislərdən də aydın olduğu kimi ruhun cəsəddən ayrılması ilə nemət və əzab başlamaqdadır. Ayrıca ölünün yalnız baş tərəfi deyil bütün vucudunun üstünə taxta, kərpic və ya qamışdan şeylərlə örtmək müstəhəbdir.

Ölüm mütləq yoxluq deyil, bir haldan bir başqa hala keçiş və bir evdən digər bir evə köçüşdür şübhəsiz. Bu köçüşün başlanğıcı, dünyada bir-birinə ən möhkəm bağlarla bağlı olan, bədənlə ruhun bir-birindən ayrılmalarıdır. Bu səbəblə ruhun bədəndən ayrılışı, çıxışı və bundan sonra əbədi istirahətgahı olan Cənnət ya da Cəhənnəmə çatana qədər olan səfəri və bu səfər əsnasında keçəcək olan hadisələr əhəmiyyətlidir.

Ruh bədəndən ayrılınca, yəni insan ölüncə artıq biz onun olduğu aləmdə davam etdirdiyi həyatı müşahidə edə bilmirik. Amma şəri naslarda xəbər verilmiş olan hər şeyə qəti olaraq inanırıq. Müşahidə və təcrübə sahəsindən uzaq olan, dünyadakı qatı cisimlərin idrakı üçün verilmiş olan duyğularımızla idrak edə bilmədiyimiz bu fizika sonrası aləmdə meydana gələn hadisələri və ölümdən etibarən insanların başına gələcək şeyləri ancaq nəqli dəlillərdən öyrənə bilərik. İnsanların bu əbədiyyət səfəri əsnasındakı halları, ayə və hədislərdə yetəri dərəcədə izah edilmişdir.

Qurani Kərimdə həm: "Sizdən birinizə ölüm gəldiyi vaxt, elçilərimiz (mələklərimiz) onun ruhunu alarlar." 1 buyurulmaqda, həm: . "Allah, nəfslərin ölümü zamanında canlarını alar." 2 buyurulmaqda, və həm də: "(Ey Rəsulum, onlara) de ki; sizin canınızı almağa vəkil olan ölüm mələyi (Əzrail) canınızı alacaq..." 3 buyurulmaqdadır. Buna görə, ölüm mələyi,. Allah Təala və Allahın ruhları almaqla vəzifələndirdiyi mələklər ruhu almaqdadırlar.

Ölüm mələyinin ruhları alışı, Allahın icazəsiylədir. Allahın icazəsi olmadan bir ağcaqanadın canını almağa belə güc çatdıra bilməz. 5 çünki mələklərin azad iradələri olmadığı kimi, əmr olunan işləri etmək üçün lazım olan qüdrəti də özlərinə Allah Təala verər. Onun əmri və icazəsi olmadan heç bir şeyə güc çatdıra bilməzlər.

Ölüm mələyinin köməkçiləri, rəhmət və əzab mələklərindəndir. Bir insan vəfat edəcəyi zaman ölüm mələyi ilə birlikdə rəhmət və əzab mələkləri də hazır olar. Bunların saylarının dörd, ya da üç rəhmət, üç də əzab olmaq üzrə altı olduğunu bildirən rəvayətlər vardır. 6

Haşiyələr:

1) Ən'am, 6/61.

2) Zumər, 39/42.

3) Səcdə, 32/11.

4) Eyni əsər, s. 25-26.

5) Baxın. Eyni əsər, s. 25.

Qaynaq: Süleyman Torpaq, Ölüm və Sonrası

Əhli Sünnəyə görə, Münkər və Nəkir (İnkir-Minkir), ölən adama Rəbbini, dinini və peyğəmbərini soruşarlar. Mömin adam bu suallara cavab verər, amma kafir verə bilməz. Bu xüsusdakı hədislər çoxdur. Bu iki mələk ölünün qəbirinə gəlir, Allah ölünü dirildər və mələklər suallarını yönəldərlər (Pezdəvi, "Əhli Sünnə Əqaidi" Çev., Şerafettin Gölcük, İstanbul 1980, 237).

Əbu Hüreyrədən; Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) belə buyurduğu rəvayət edilmişdir:

"Ölü dəfn edildiyində, ona göy gözlü qapqara iki mələk gəlir. Bunlardan birinə Münkər digərinə də Nəkir deyilir. Ölüyə: "Bu adam (Rəsulullah) haqqında nə deyirsən?" deyə soruşarlar. O da həyatda ikən söyləməkdə olduğu; "O, Allahın qulu və Rəsuludur. Allahdan başqa Allah olmadığına, Məhəmməd (s. ə. s. )in ONun qulu və elçisi olduğuna şahidlik edərəm"sözlərini söyləyər. Mələklər; "Biz də bunu söylədiyini bilirdik onsuz da" deyərlər. Sonra qəbiri yetmiş dəfə yetmiş qədər genişlədilər və işıqlandırılar. Sonra ona "Yat!" deyilir. "Ailəmə dönüb onlara xəbər versəm mi?" deyə soruşar. Onlar da; "Qohumlarından ən çox sevdiyi kimsədən başqası səni oyandırmadan, yat!" deyərlər. Beləcə, Cənabı Allah onu təkrar dirildənə qədər yatar.

Əgər münafiq isə, "İnsanların söylədiklərini eşidib eynisini söyləyərdim, bilmirəm" deyər. Mələklər də, "Belə söylədiyini onsuz da bilirdik" deyərlər. Sonra ərzə: "Onu sıxışdır" deyilir. Ərz onu sıxışdırar da qabırğa sümükləri bir-birinə keçər. Allah onu yatdığı bu yerdən təkrar dirildənə qədər özünə əzab edilər." (Tirmizi, Cenaiz, 70)

Əqaid kitablarının az qala bütünündə, Münkər-Nəkirdən, bunların qəbirdə ölüyə yönəltdikləri suallardan bəhs edilər. Qurani Kərimdə bu iki mələyin adından danışılmadığı kimi qəbirdə ölünün sorğuya çəkiləcəyinə dair açıq bir ifadəyə də rast gəlinməz. Ancaq bəzi ayələrin buna işarə etdiyi, hətta bəzilərinin tamamilə qəbir sualı ilə əlaqədar olduğu Əhli Sünnə alimlərin tərəfindən qəbul edilmişdir. Ömər Nesefinin "Əqaid"ində: "Münkər və Nəkirin sualı Kitab və Sünnələ sabitdir" deyilməkdədir.

"Allah, iman edənləri dünyada da axirətdə də dəyişməyən möhkəm söz üzərində sabit edər. Zalımları isə sapdırar. Allah dilədiyini edər" (İbrahim, 14/27) ayəsində keçən axirət həyatından məqsəd qəbir; "sabit sözdən məqsəd də "Kəlmeyi-şəhadətdir deyilmişdir. İbn Macə, Sünenində belə deməkdədir:

"Allah, iman edənləri sabit bir söz ilə mətanətli edər" ayəsi, qəbir əzabı (sorğusu) haqqında endi. Ölüyə qəbirdə; "Sənin Rəbbin kim?" deyə soruşular. O da; "Rəbbim Allahdır, Peyğəmbərim Məhəmməd (s.ə.s)dır" deyə cavab verər. Mömin ölünün belə cavabı; "Allah iman edənləri sabit söz ilə dünya həyatında və axirətdə mətanətli edər" tərcüməsindəki ayənin ifadəsidir (İbn Macə, Zühd, 32; Ayrıca bax. Buxari, Təfsir, Surə, 14).

Bu hədis, kütübü sittenin hamısında rəvayət edilmişdir. Bəzi rəvayətlərdə qəbirdə ölüyə soruşulan suallar; "Rəbbin kimdir, dinin nədir, peyğəmbərin kimdir?" deyə üçə çıxarılmışdır.

"Onlar səhər axşam atəşə təqdim edilərlər. Qiyamət çatdığı gün; Fironun adamlarını əzabın ən ağırına soxun, deyilir" (Alimimin, 40/46) ayəsinin də qəbir sualı və qəbir əzabı ilə əlaqədar olduğu təfsir kitablarında ifadə edilmişdir (İbn Kəsr, "Tefsirül-Kuranil-Azim", 40/46. ayənin təfsiri).

Bu hədislərin bir qisimində ölünün sorğuya çəkiləcəyindən danışılmaqda, ancaq hər hansı bir mələkdən bəhs edilməməkdədir:

"Ölü məzara qoyular. Saleh adam qəbirində narahatlıqsız və qorxusuz oturdular. Sonra ona; "Hansı dində idin?" idiyə soruşular. O; "Mən İslam dinində idim" deyə cavab verər. Sonra ona; "Bu adam (Rasulüllah, s.ə.s.) kimdir?" deyə soruşular. O da; "Məhəmməd (s.ə.s.), Allahın Rəsuludur. O, bizə Allah qatından açıq-aşkar ayələr gətirdi; biz də ONU təsdiqlədik" deyə cavab verər. Daha sonra bu ölüyə; "Sən Allahı gördünmü? deyə soruşular. O da "Heç bir kimsə Allahı görməyə layiq deyil" deyə cavab verər. Bu sual və cavablardan sonra onun üçün atəş tərəfinə bir pəncərə açılar. Ölü ona baxaraq atəş alovlarının bir-birini qırıb məğlub etməyə çalışdığını görər. Sonra ona; "Allahın səni qoruduğu atəşə bax" deyilir. Daha sonra onun üçün Cənnət tərəfinə bir pəncərə açılar. O da bu dəfə Cənnətin bəzəyinə və nemətlərinə baxar. Özünə; "Bu yer sənin yerindir" deyildikdən sonra; "Sən səmimi iman üzərində idin, bu möhkəm iman üzərində öldün və inşallah iman üzərində diriləcəksən" deyilir" (İbn Macə, Zühd, 32).

Görüldüyü kimi yuxardakı hədisdə hər hansı bir mələkdən danışılmamaqda, mücərrəd olaraq qəbir sualı zikr edilməkdədir. Başqa bir hədisdə isə ölünü sorğuya çəkəcək olanın bir mələk olduğu ifadə edilməkdə ancaq adından bəhs edilməməkdədir:

"Bu ümmət qəbirlərində sınanılacaq. İnsan dəfn edilib yoldaşları ondan ayrılınca, əlində toppuzla bir mələk gələrək onu oturdar və; "Bu adam (Rasulüllah) haqqında nə deyərsən "? deyə soruşar. Adam mömin isə; "Allahdan başqa ilah olmadığına və Məhəmməd (s.ə.s)ın, Allahın qulu və Rəsulu olduğuna şahidlik edərəm" deyə cavab verər. Mələk də ona; "Doğru söylədin" deyər..." (Əhməd İbn Hənbəl, Müsned, III, 3, 40).

Daha əvvəl keçən Əbu Hüreyrə hədisində iki sorğu mələyindən danışılmaqda və birinin adının Münkər, digərinin də Nəkir olduğu bəyan edilməkdədir.

Əhli Sünnəyə görə Münkər və Nəkirin qəbirdə ölünü sorğuya çəkmələri haqqdır. Qəbirin sıxması və əzabı haqqdır. Bu bütün kafirlər və üsyankar bəzi möminlər üçün olan bir şeydir (İmam Əzəm, "Fiqhi Əkbər", trc. H. Bəsri Çantay, Ankara 1985, s. 14).

2) Hər insan istər ölərək torpağa basdırılsın, istər boğularaq dənizin dibində qalsın və ya vəhşi heyvan qarınında olsun və ya yanaraq külü havaya qarışsan, mütləq qəbir həyatı keçirəcək. Qəbir əzabı və sorğu sual ruha da ediləcəyi üçün adamın cəsədi qəbirdə olmasa belə qəbir əzabı və sorğu suala tabe olacaq. Onsuz da cəsədlər torpağa basdırılsa belə, müəyyən bir zaman sonra çürüyə bilməkdədir. Bu baxımdan qəbir həyatını, sorğu sualı, mükafat və ya cəzanı torpağa qoyulan cəsədə bağlamamaq lazımdır.

Ölüm ruhun bədəndən ayrılma hadisəsidir. Ölən ruh deyil, bədəndir. İnsan isə əsl olaraq ruh deməkdir. Bədən onun paltarı hökmündədir. Paltarın dəyişməsiylə, yaxud parçalanması, yox olmasıyla adamın varlığına bir zərər gəlməz. Bu dünya həyatında bizə bu bədəni geydirən və kainatla olan münasibətimizi beləcə quran Rəbbimiz, bizi bu aləmdən köç etdirdiyində ruhumuzu bu paltardan ayırmaqda, bu binadan çıxarmaqdadır.

Ölüm yoxluq deyil. Daha gözəl bir aləmin qapısıdır. Necə ki, torpaqaltına girən bir toxum, görünüşcə ölür, çürüyür və yox olur. Lakin gerçəkdə daha gözəl bir həyata keçiş edir. Toxum həyatından ağaclıq həyatına keçir.

Eynilə bunun kimi, ölən bir insan da görünüşcə torpağa girir, çürüyür amma əslində boğaz və qəbir aləmində daha mükəmməl bir həyata qovuşur.

Bədən ilə ruh, lampa ilə elektrik kimidir. Lampa qırılınca elektrik yox olmur və var olmağa davam edir. Biz onu görməsəkdə inanırıq ki, elektrik hələ mövcuddur. Eynilə bunun kimi, insan ölməklə ruh bədəndən çıxır. Lakin var olmağa davam edir. Cənabı Allah Ruha münasib daha gözəl bir paltar geydirərək, qəbir aləmində həyatını davam etdirir.

Və aleykum Salam və Rahmətullah. 

    Heyvanların və bitkilərin ruhu var mıdır?

Cavab 1:

   Bilindiyi kimi canlılar üç yerə ayrılır. Bitkilər, heyvanlar və insanlar. Bu səbəbdən burada üç həyat mərtəbəsi vardır. Birincisi bitki həyatı, ikincisi heyvan ən yüksəyi də insanın həyat mərtəbəsidir.

     Bitkilərdə ruhun yerini bir sıra qanunlar alır. Böyümək, inkişaf və fərqləndirmə qanunları kimi. Bitkilər kimi yarı canlıların -inkişafına vəsilə olan- bu qanuna bir növ bioloji ruh deyilə bilər. Böyümə, inkişaf və fərqləndirmə qanunları kimi.

   Əslində bu qanunlar heyvanlar və insanlarda da mövcuddur. Heyvanların ruh mərtəbələri, yəni ruhun sahib olduğu bəzi duyğular və dərk etmə insanlara görə daha aşağı səviyyədədir.

    Heyvanların şüursuz -lakin xüsusi və öz sahələriylə bağlı- bir növ ilhama olunan bir ruhları vardır.

  İnsanların ruhu isə, başına şüur ​​qoyulmuş, özünə zahiri bir bədən paltarı geyindirilmiş bir qanun əmridir.

Cavab 2:

    Biologiyanın mövzusunu təşkil edən canlılar aləminin ruh strukturları baxımından üç yerə ayrılması doğrudur. Bitkilər, heyvanlar və insanlar.

   Göbələklər, bitkilər aləmi içərisindədir.

   Bakteriyalar və daha aşağı strukturlu canlılar, bitki və heyvanlara daxil olunmursa, ikisinin arasında qəbul edilirlər.

İnsan, hər nə qədər hüceyrə quruluşu baxımından heyvanlar aləmində yer alsa da ruh, şüur ​​və his baxımından onlardan tamamilə fərqlidir. İnsan, sahib olduğu xəyal, yaddaş, maraq, narahatlıq, mühakimə, təsəvvür, təxəyyül və təfəkkür istiqamətiylə əşrəfi məxluqat; varlıqların ən üstünü və ən şərəflisidir.

   Biologiyanın mövzusuna daxil olmayan, amma var olduğuna inandığımız ruh və şüur ​​sahibi cinlər, mələklər və ruhaniyyət də əlbəttə canlıların içərisində ruh sahibi olaraq iştirak alırlar.

Heyvanlardakı ruh ilə insandakı ruhun fərqləri vardırmı?

- Bütün canlılarda ruh deyilən bir həyat cövhəri vardır. Ancaq, heyvanlardakı ruh ilə insanlardakı ruh arasındakı fərq, insanlarla heyvanlar arasındakı fərq qədər aşkardır.

Allah sözlərində israf etmədiyi kimi, yaratmaqda da israf etməz. Quran necə çox yığcam ifadələrlə çox geniş mənalar ifadə etməkdədir, eyni şəkildə varlıqlar da -hər biri öz yaradılış qayəsinə uyğun- yığcam bir təchizata sahibdir. Filin özünə məxsus təchizatı, qarışqanın özünə məxsus təchizatından daha sənətli deyildir.

   Məhz bu aspektdən baxıldığında ,rahatlıqla deyilə bilər ki, insan və heyvan deyilən varlıqlar RUH ortaq məxrəcə sahibdir. Fəqət İnsanın ruhu, insana yaraşan, heyvanın ruhu da heyvana yaraşan bir xüsusiyyətə malikdir. Hər iki ruh da əmr  aləmindən olmaqla yanaşı özlərinə xarici bir bədən paltarı geydirilmişdir. İnsan ruhu isə bir çox üstünlükləri ilə ayrıca, başına şüur ​​da qoyulmuşdur. İnsanlar ilə heyvanlar arasındakı fərq, bu iki ruhun fərqliliyinin göstəricisidir.

Quranda ruhun aləm-i əmrdən olduğu və haqqında insanların çox məlumatlarının olmadığına və ola bilməyəcəyinə işarə edilmişdir.

"Bir də səndən" ruh "haqqında sual soruşarlar. De ki: "Ruh Rəbbimin əmrindədir, Onun biləcəyi işlərdəndir. Sizə yalnız az bir elm verilmişdir. "(İsra, 17/85).

Necə ki bu gün də elm çevrələrində ruhun mahiyyəti haqqında elə də bir məlumat yoxdur. Ruhdan bəhs edənlər tez-tez onun bədəndəki işini diqqətə alaraq onu əksiklik olmadan açıqlayarlar. Lakin elmi araşdırmalar bədən üzərində hakim olan və bədəndən ayrı bir ünsürün varlığını qəbul edir. Necə ki ölən bir insanın və ya hər hansı bir canlının bədənindən bir şeyin əksilmədiyi təsbit edilmişdir. Bununla bərabər, ölüm hadisəsiylə birlikdə insanın iradəsi və - beyin daxil olmaqla- digər təchizatları funksiyalarını icra edə bilmədikləri görülməkdədir. Bu da cismani bədəndən ayrı bir ruhun varlığına işarə etməkdədir. (Krş. İbn Aşur, əlaqədar ayənin təfsiri)

    - Ruh vardır və bədəndən azaddır, müstəqildir. Ancaq, hərəkətləri bədənin orqanlarıyla uyğunluq içindədir. Məsələn, beynin bir bölgəsi ziyan gördüyü zaman, ruh o bölgənin fəaliyyətlərini ləğv edir.

   Bunu bir örnəklə bir az daha yaxşı anlaya bilərik. Ruhun bədəndəki vəziyyəti, sanki bir otağın içindəki insanın vəziyyəti kimidir. Siz bir otaqdan çölü ancaq bir pəncərə vasitəsilə görə bilərsiniz. Burada görən pəncərə deyil, otağın içindəki insandır. Ruh da bu aləmi göz vasitəsiylə görməkdədir. Yəni görən göz deyil, ruhdur. Necə ki, otaqdan çölü görmək üçün pəncərə lazımdırsa, ruhun da çölü görməsi üçün göz lazımlıdır.

    Gözləri bağlanan birinin bu aləmi görməsi mümkün deyildir. Ancaq, onun ruhunda bir problem yoxdur. Biz otaqdan və hətta binadan çölə çıxdığımız zaman, artıq pəncərə hadisəsi yoxdur. Hər tərəfi görə bilərik. Ruh da belədir. Bədəni tərk etdiyi zaman, öz lətafətinə uyğun bir libas geyinər və görmək üçün gözə, eşitmək üçün qulağa, düşünmək üçün beynə ehtiyacı qalmamışdır.

 Digər tərəfdən divarların kərpiclərinin dəyişməsi kimi, hüceyrələrimiz də dayanmadan   dəyişib yeniləndiyi halda, bu orqanların gördüyü işlər eynilə davam etməkdədir. Məsələn gözlərimizin hüceyrələri davamlı dəyişməkdə, ancaq görmə xüsusiyyətimiz davam etməkdədir.

    Eyni şey, digər orqanlarımız üçün də keçərlidir. Bu da ruhun varlığına ayrı bir dəlildir. Demək ki, iş görən bədən deyil, ruh dediyimiz bir varlıqdır.

    Mövzumuza işıq tutacaq belə bir hadisə izah edilir:

   Bir zamanlar bir Bədəvi səhrada yol alıb gedərkən, dəvəsi birdən xəstələnib ölür. Bədəvi təəccüb edərək dəvəsinə belə deyir; "Demək səndə, səndən başqa bir şey var ki, o həm səni, həm məni, həm də yükümü aparırdı. Görəsən, səni, məni və yükümü aparan o qüvvət nə idi?"

   Bədəvi haqlı idi. Çünki o bədən bir az əvvəl gedir, görür və yük daşıyırdı. Demək o bədəndən, bədəvinin görə bilmədiyi bir şey çıxıb getmişdi. Məhz o, ruhdan başqası deyil.

   Müntəzəm idarə edilən bir məmləkət bir sultanı göstərdiyi kimi, bədən də, onda fəaliyyət göstərən və hökm edən bir ruhu göstərir. Bir ölkəni idarə edən nəzarətçinin özünü inkar etməsi nə qədər qəribədirsə, bir bədəni idarə edən ruhun da öz varlığını inkar etməsi ondan minlər dərəcə daha qəribədir ...

Sekr adam ilə ağlı arasına girən, ağlı aradan qaldıran bir hal deməkdir ki, ağlı aradan qaldıran sərxoş edici maddələrə ümumiyyətlə "müskir" ya da "musekkir" adı verilməkdədir. Bu söz qəzəb, eşq, əzab, dalğınlıq və ya bir ağrıdan ötəri gələn huşunu itirmə üçün də istifadə edilməkdə və bu hala da "sekr" deyilməkdədir ki, buradakı qəsdimiz budur. Yəni burada "sekr" ən çoxluğu olan "sekerat" ilə, öləm anındakı izdirab və huşunu itirmələr nəzərdə tutulmaqdadır .

Buna görə, Quranı bir termin olan "Sekeratü'l-Mevt" termini "İnsanın ölumünə dəlalət edən ölüm sərxoşluğu" mənasını verər.

Hamımızın bildiyi kimi ölüm, ruhun cəsəddən ayrılışıdır ki, ölümün sekeratı vardır. Necə ki ayədə ölümdən qaçan insanlara bir gün mütləq bu sekeratı ölümün gələcəyi bildirilmişdir.

Hz. Aişə anamızdan rəvayət edildiyinə görə, Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) ən son xəstəliyində yanında bir qab içərisində su vardı. Rəsulullah (s.ə.s.) mübarək əllərini suya salıb üzünə sürtür və belə deyirdi: "Allahdan başqa ilah yoxdur. Şübhəsiz ölümün sekeratı vardır." sonra əllərini qaldırıb : "Refiku'l-A'la'da" deyir, ta ki ruhu alınıb əli aşağıya düşüncəyə qədər.

Hz. Aişə anamız deyir ki; "Mən Hz. Peyğəmbərin, vəfatında çəkdiyi izdirabı gördükdən sonra asan ölməsindən ötəri kimsəyə qibtə etməm" Digər bir rəvayətdə də Hz. Aişə: Rəsulullah (s.ə.s.), mənim mədəmlə boğaz çuxurum arasında (sinəmdə) olduğu halda vəfat etdi. Rəsulullah (s.ə.s.) deyil gördüyüm şeydən sonra, ölümün şiddətini kimsə üçün çirkin saymam." demişdir.

Dos. Dr. Süleyman Torpaq, Ölümdən Sonrakı Həyat

Ölən insanlar Bərzax aləmində gözləyəcəklər. Əgər ölən adam mömin və saleh bir insan isə o Bərzax aləmi ona cənnət bağçası halına gələcək və minlərlə il qalsa belə sanki bir gün keçmiş kimi zənn edəcək.

Ancaq kafirlər və günahkar insanlar üçün Bərzax aləmi bir əzab yeri olacaq onların bir anı minlərlə il kimi uzun ola biləcək. Bərzax aləmindəki həyat və zaman bu dünyadakı kimi deyil. Adamın əməlinə görə oradakı nemətlər və əzablar şəkillənməkdədir.

Bərzax aləmindəkilərin də özlərinə görə bir həyatı vardır, ləzzətləri, əzabları, fərah və sevincləri hiss edər. Lakin hələ maddə aləmində olanlar ruhun bədəndən sonrakı həyatını və orada adamın nələr hiss etdiyini, nələrlə qarşılaşacağını normal duyğularıyla hiss edə bilməz.

Mömin ruhların Bərzax aləmində bir-birləriylə görüşdüklərini Peyğəmbərimizin hədislərindən anlamaqdayıq. Ayrıca ölülərin həyatdakılardan xəbər aldıqları və qəbirlərinin başına gedən kəsləri gördükləri yenə rəvayətlərdə vardır. Onlar üçün edilən dua və mənəvi hədiyyələrin kimlərdən gəldiyini belə bilərlər. Mömin ruhlar nemət içində olduqları üçün və ruhları sərbəst olduqları üçün sərbəst gəzə bilərlər. Ancaq kafirlərin ruhları və günahları çox olan möminlərin ruhları əzabla məşğuldurlar.

Bərzax aləmindəki yaşayış necədir? sualının cavabında Şah Vəliyyullah Dəhləvi belə deyər: "Bu aləmdə insanların (yəni ruhlarının) sayıla bilməyəcək qədər çox təbəqələri vardır. Lakin bu təbəqələr başlıca dörd sinifdir. Birincisi oyanıqlıq (yakaza) əhli olanlar ki yaxşılıqlarından və pisliklərindən ötəri yaxşılıq və ya əzab görəcək olan ruhlardır. İkincisi isə təbii yuxu halında olub yuxu görən, yuxu ilə fərahlandırılan və ya əzablandırılan ruhlardır. Üçüncüsü behimi (heyvani) və mələyi istiqamətləri zəif olanlardır. Bunlardan başqa bir də fəzilət əhli yaxşı ruhlar vardır ki (dördüncü sinif) bunlar mələklərə qarışar, mələyi bir həyat sürərlər." (Huccetullahi'l-Baliğa, Qahirə 1355, I, s. 34-36).

Ruhlar dörd qrupdur:

1.      Peyğəmbərlərin ruhları, cəsədindən çıxar, müşk və kafur kimi gözəl qoxulu cəsədinin şəklinə girər. Cənnətdə olar. Yemək yeyər və cənnətin nemətlərindən faydalanır, gecə də Ərşə asılı şamların içinə sığınar.

2.      Şəhidlərin ruhları, cəsədlərindən çıxar, Cənnətdə yaşıl quşlar içində olarlar, yemək yeyər və cənnətin nemətlərindən faydalanır və gecə Ərşə asılı qəndillərin içində olar.

3.      Möminlərdən əhli itaət olan ruhlar, Cənnət ətrafında olarlar. Yeməz, içməz, faydalanmazlar, lakin Cənnətə baxmaqla istifadə edərlər.Möminlərdən əhli üsyan ruhları isə göydə və yerdə havada olurlar.

4.      Kafirlərin ruhları, Siccində yerin yeddinci qatının dibində qara quşlar içindədirlər. Cəsədləriylə əlaqələri vardır. Günəş göydə ikən işığı yerdə olduğu kimi...

Əhli Sünnəyə görə, Münkər və Nəkir, ölən adama Rəbbini, dinini və peyğəmbərini soruşarlar. Mömin adam bu suallara cavab verər, amma kafir verə bilməz. Bu xüsusdakı hədislər bir çoxdur. Söz mövzusu iki mələk ölünün qəbirinə gəlir, Allah ölünü dirildər və mələklər suallarını yönəldərlər (Pəzdəvi, "Əhli Sünnə Əqaidi" Çev., Şerafettin Gölcük, İstanbul 1980, 237).

Əbu Hüreyrədən; Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) belə buyurduğu rəvayət edilmişdir:

"Ölü dəfn edildiyində, ona göy gözlü qapqara iki mələk gəlir. Bunlardan birinə Münkər digərinə də Nəkir deyilir. Ölüyə: "Bu adam (Rəsulullah) haqqında nə deyirsən?" deyə soruşarlar. O da həyatda ikən söyləməkdə olduğu; "O, Allahın qulu və Rəsuludur. Allahdan başqa Allah olmadığına, Məhəmməd (s.ə.s.)in Onun qulu və elçisi olduğuna şahidlik edərəm"sözlərini söyləyər. Mələklər; "Biz də bunu söylədiyini bilirdik onsuz da " deyərlər. Sonra qəbiri yetmiş vurma yetmiş' qədər genişlədilər və işıqlandırılar. Sonra ona "Yat!" deyilir. "Ailəmə dönüb onlara xəbər versəm?" deyə soruşar. Onlar da; "Qohumlarından ən çox sevdiyi kimsədən başqası özünü oyandırmayan, yatması kimi yat!" deyərlər. Beləcə, yatdığı yerdən, Cənabı Allah onu təkrar dirildənə qədər yatar.

Əgər münafiq isə, "İnsanların söylədiklərini eşidib eynisini söyləyərdim, bilmirəm" deyər. Mələklər də, "Belə söylədiyini onsuz da bilirdik" deyərlər. Sonra ərzə: "Onu sıxışdır" deyilir. Ərz onu sıxışdırar da qabırğa sümükləri bir-birinə keçər. Allah onu yatdığı bu yerdən təkrar dirildənə qədər özünə əzab edilər." (Tirmizi, Cenaiz, 70)

"Allah, iman edənləri dünyada da axirətdə də dəyişməyən möhkəm söz üzərində sabit edər. Zalımları isə azdırar. Allah dilədiyini edər" (İbrahim, 14/27) ayəsində keçən axirət həyatından məqsəd qəbir; "sabit sözdən məqsəd də "Kəlmeyi-şəhadətdir deyilmişdir. İbn Macə, Sünenində belə deməkdədir:

"Allah, iman edənləri sabit bir söz ilə mətanətli edər" ayəsi, qəbir əzabı (sorğusu) haqqında endi. Ölüyə qəbirdə; "Sənin Rəbbin kim?" deyə soruşular. O da; "Rəbbim Allahdır, Peyğəmbərim Məhəmməd (s.ə.s)dır" deyə cavab verər. Mömin ölünün belə cavabı; "Allah iman edənləri sabit söz ilə dünya həyatında və axirətdə mətanətli edər" tərcüməsindəki ayənin ifadəsidir (İbn Macə, Zühd, 32; Ayrıca bx. Buxari, Təfsir, Surə, 14).

Bu hədis, kütübü sittenin hamısında rəvayət edilmişdir. Bəzi rəvayətlərdə qəbirdə ölüyə soruşulan suallar; "Rəbbin kimdir, dinin nədir, peyğəmbərin kimdir?" deyə üçə çıxarılmışdır.

Tam olaraq elə deyil. Məcazi mənada onlar gözləyirlər, yoxsa ki əllərində boşqab gözləmirlər. Bu Hədisi məcazi mənada başa düşmək lazımdır.

Ölmüş insan Bərzax aleminə keçir, və bu dünya ilə əlaqə qura bilməzlər. Bərzax aləmində (Qəbir həyarı) olan biri üçün yemək yeməsi ehtiyacı olmur. Onlar öz işləri ilə məşğul olurlar.

http://www.suallarlaislam.com/index.php?s=show_qna&id=201

Edilən hər cür ibadətin savabı keçmişlərimizə hədiyyə edilə bilər. Bu səbəblə insanlara yemək yedirməklə və bunun savabını da keçmişlərimizə hədiyyə etmək caizdir.

Kainatın həddsiz fəza boşluğunda Samanyolu Qalaktikasına mənsub və günəş sisteminə bağlı şirin bir planet olan dünya məmləkətinə imtahan üçün göndərilən insanlar, Kainatın Yaradıcısını tanımaq və Ona iman ilə ibadət etmək üçün mükəlləf olmuşlar.

Yaradılış məqsədinə uyğun iman edib yaxşı əməllər işləyən möminlər, bütün səmavi kitablarda Cənnətlə müjdələnilmiş və oranı qazanmaq üçün xeyirə və yaxşılığa təşviq edilmişlər.

Ruhani və hissi bütün nemətləri içində saxlayan Cənnət, eyni zamanda bədəni və cismani ümumi ləzzətləri də ehtiva edər. Yemək, içmək və evlənmək Cənnətin ən yüksək nemətləri arasında göstərilmişdir. Qurani Kərim və hədislərin bəyanına görə; dünya həyatında qurulan ailə həyatları, yoldaşların hər ikisi də Cənnətə ləyaqət qazanmaları halında əbədi olaraq birlikdə olacaq və ər-arvad münasibətləri sonsuza qədər Cənnətdə davam edəcək. Ancaq, imandan nəsibi olmayan və inkar üzərinə ölən yoldaş, Həzrəti Nuh və Lut (ə.s.)ın xanımları və üsyankarların əri olan Firon da olsa əbədi olaraq yoldaşından ayrı qalacaq və inkarının qarşılığını daimi olaraq Cəhənnəmdə çəkəcəklər.

İman və saleh əməllərindən ötəri Cənnətə gedən mömin qadınları, Cənabı Haqq rəhmət və qüdrətiylə hər cür dünyəvi qəzalardan təmizləyərək, tərtəmiz yoldaşlar surətində ərlərinə qaytaracaq. Hurilərdən daha gözəl olaraq yaradılan o dünyalı qadınlar, yoldaşlarına əbədi bir həyat yoldaşı olacaq və hurilərə sultan ediləcək. Heç bir qısqanclıq və rəqabət duyğusu olmadan sonsuza qədər sevdikləriylə birlikdə Cənnətdən istifadə edəcəklər.

Dünya həyatındaykən evlənə bilmədən axirət aləminə köçən iman etmiş kişi və qadınlar, Cənnətdə evləndiriləcək və orada evlənməmiş kimsə qalmayacaq. Lakin, uşaq olaraq vəfat edənlər bu qeyddən azadədir. Qurani Kərimdə keçən "Vildanün muhalledun" təbirindən aydın olduğuna görə, möminlərin buluq çağından əvvəl vəfat edən uşaqları bir-başa Cənnətə gedəcək, lakin daimi uşaq olaraq qalmaq surətiylə, uşaq sevmək və oxşamaq zövqünü ana və atalarına daddıracaqlar.

Ruh baqi qalacağına görə, bütün heyvanların ruhları özlərinə məxsus aləmdə baqi qalacaq. Süleyman (ə.s.) Şanapipiyi, Əshabi Kəhfin iti həm ruhu, həm də cəsədi ilə birlikdə Cənnətə gedəcək.

Digər heyvanların da ruhları cənnətə girəcək. Və ayrıca hər bir növ məxluqun hərdənbir istifadə edəcəyi bir cəsədinin olacağı bildirilməkdədir. Onların Cənnətdəki həyatını, harada, necə olacaqlarını isə Ancaq Cənabı Haqq bilər. Çünki o aləmin gerçək keyfiyyətinə bizim idrakımız kafi gəlməz.

Cənnətə girəcək olan bu heyvanların bu peyğəmbərlər və bu şəxslərlə olan münasibəti haqqında isə Peyğəmbərlər Tarixi adlı əsərlərdə geniş məlumat tapmaq mümküdür.

http://www.sorularlaislamiyet.com/search_addhit.php?id=58633&h=8&page=article&aid=157

Cənnətdə qısqanclıq kimi duyğular olmayacağı üçün belə bir istəyiniz olmayacaq. Həm dünya imtahanını qazanıb cənnətə girməyə layiq olan təqvalı bir qadın hurilərdən üstün olacaq. Bunlar bir cür nökər və ya xidmətçi kimi cənnətlik olanlara xidmət edəcək. Qılmanlar da belədir. Dünyadan gedən qadınlar isə xidmətçi mövqeyində olmayacaq kişinin yoldaşı və özünə xidmət edilən mövqeyində olacaq. Cənnətdəki əhvalı ora şərtlərinə görə qiymətləndirməlidir.

Peyğəmbər (s.ə.s) də Cənnət əhlini bu şəkildə təsvir etməkdədir.

"Cənnət əhlindən hər birinin iki qadını vardır ki, bədənlərinin şəffaflığından baldır sümüklərinin ilikləri üstündən görünər. Əhli Cənnət arasında nə ixtilaf vardır nə də düşmənlik; könüllər sanki bir könül, səhər axşam Allahı təsbeh edərlər" (Buxari, Bed'ül-Halk, 59, Sıfatü'l-Cenne).

Ümmü Sələmə, Peyğəmbər (s.ə.s.)ə bir gün "Ya Rəsulullah! dünyada ki qadınlarımı, yoxsa Cənnətdəki hurilərmi daha yaxşıdır?" deyə soruşar. Rəsulullah (s.ə.s); "Dünyadakı qadınların üstünlüyü, üzün astara üstünlüyü kimidir" deyə cavab verər. Ümmü Sələmə; "Nə üçün" deyincə O, belə cavab verər; "Dünyadakı qadınlar namaz qıldıqları, oruc tutduqları və bir çox ibadətlərdə olduqları üçün" (Tabaranidən; Mevdudi, Tefhimü'l-Qur'an Tərc., VI. 81).

Bədənlər ümumiyyətlə çürüyüb torpaq olduğu və ruhlar baqi qaldığı üçün "ruhlar aləmi" də deyilən ölümdən sonrakı həyat, qeybi mövzulardandır. Həyatda olan insan ilə qəbir aləminə köçmüş olan adam ayrı-ayrı aləmlərdədir. Qəbir aləmindəkilərin də özlərinə görə bir həyatı vardır, ləzzətləri, əzabları, fərah və sevincləri hiss edər. Lakin hələ maddə aləmində olanlar ruhun bədəndən sonrakı həyatını və orada adamın nələr hiss etdiyini, nələrlə qarşılaşacağını normal duyğularıyla hiss edib bilə bilməz. Bu xüsusu, ancaq ilahi həqiqətlərə sahib olan Peyğəmbərimizdən öyrənərik.

Mömin ruhların qəbir aləmində bir-birləri ilə görüşdüklərini Peyğəmbərimizin hədislərindən anlamaqdayıq. Ayrıca ölülərin həyatdakılardan xəbər aldıqları və qəbirlərinin başına gedən kəsləri gördükləri yenə rəvayətlərdə vardır. Onlar üçün edilən dua və mənəvi hədiyyələrin kimlərdən gəldiyini belə bilərlər. Mömin ruhlar nemət içində olduqları üçün və ruhları sərbəst olduqları üçün sərbəst gəzə bilərlər. Ancaq kafirlərin ruhları və günahları çox olan möminlərin ruhları əzabla məşğuldurlar.

Ölülərə Quran oxunduğu zaman evə gəlmələri mümkün ola bilər. Ancaq bunu hər ölü üçün söyləmək çətindir.

Ölülərin Qəbir aləmində bir-birləri ilə görüşmələri:

Qəbir aləmindəki ruhlar iki qisimdir: Nemət içində olanlar və əzabda olanlar. İbnul-Qayyim'in şərhinə görə əzabda olan ruhlar bir-birləri ilə görüşməyə fürsət tapa bilməzlər. Onlar bir cür məhbus kimidirlər. Amma məhbus olmayıb sərbəst olan yəni nemət içindəki ruhlar bir-birləri ilə görüşərlər, bir-birlərini ziyarət edərlər. Dünyadakı olmuş və olacaq şeyləri müzakirə edərlər. Hər ruh, əməldə öz tayı və öz dərəcəsində olan yoldaşlarıyla birlikdə olar. Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.)in ruhu isə Refiku'1-A'la (ən yüksək mərtəbə)dədir.

Nisa Surəsində: "Kim Allaha və Peyğəmbərə itaət etsə, onlar, Allahın özlərinə nemət verdiyi Peyğəmbərlərlə, siddiqlərlə, şəhidlərlə və salehlərlə bərabərdirlər. Onlar nə gözəl yoldaşdırlar. "(1) buyurulmuşdur ki, bu birlik dünyada, qəbirdə və axirətdə olmaq üzrə üç yerdədir. Bu üç aləmin hamısında da adam sevdiyi ilə bərabərdir. (2)

Həyatdakıların Qəbirdəklilərlə Görüşmələri:

Hələ həyatda olanların qəbirdəkilərlə görüşmələri oyanıq və yuxu halında olmaq üzrə iki şəkildədir.

Oyanıq ikən görüşmənin dəlili, Rəsulullah (s.ə.s.)in Miracda bəzi Peyğəmbərlərin ruhlarıyla qarşılaşdığını xəbər verən və qəbir ziyarətini öyrədən hədislərdir.

Cənabı Allah Qurani Kərimdə, Hz. Məhəmməd (s.ə.s.)a xitab olaraq: "Səndən əvvəl göndərdiyimiz peyğəmbərlərdən soruş ki; biz, Rəhmandan başqa ibadət olunacaq ilahlar etmişik? "(3) buyurmaqdadır. Təfsirçilərdən bir qisimi buradakı soruşma hərəkətinin yalnız İsra və Mirac gecəsinə xas olduğunu söyləyərkən, (4) bəziləri də hər istədiyi zaman Allah Təalanın Rəsulullah (s.ə.s.)a əvvəlki peyğəmbərlərlə danışma imkanı verdiyi şəklində təfsir etmişlər.

Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.)in əvvəlki peyğəmbərlərlə daha özü həyatda ikən görüşməsi, hadisəsi mümkün olan işlərdəndir. Və Allahın qüdrətinə görə bunda heç bir çətinlik yoxdur. Allah Təala görüşdürüncə də bu hadisə reallaşmışdır ki, Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) Mirac gecəsində, oyanıq halda ikən digər Peyğəmbərlərin ruhlarıyla Beytü'l-Makdis'de (Qüdsdəki Məscidi Axsa da) bir araya gəlmişdir. Daha sonra göylər aləmində də onlardan bəziləri ilə bir araya gəlib danışdığına səhih xəbərlər dəlalət etməkdədir, (5)

1- Nisa, 4/69.

2- İbnu'l-Kayyim, s. 17; Suyuti, Büşra'1-Keib, v. 147 b; Həsən əl-'Idvi, s. 74; Rodosizade, Əhvalı Aləmi Qəbir, əlyazma, İstanbul. Süleymaniyyə Kitabxanası. v. 19 a.

3- Zuxruf, 43/45. '

4- baxın. Ibn Kəsr, Təfsir, c. IV, s. 129.

5- Bu xüsusdakı hədislər üçün baxın. Buxari, Səhih, Salat, l, c. I, s. 91-92; Ənbiya, 5, c. IV, s.

Qaynaq: Prof. Dr. Süleyman Torpaq, Qəbir Həyatı, s. 247-258

Ölən adam ölmədən əvvəl gedəcəyi yeri gördüyünə dair rəvayətlər vardır. Ancaq bundan ötəri cəsədinin ağırlaşacağına dair bir məlumat bilmirik.

İnsanlar ölərkən yanında olanları çətinliklə tanıyar və bəzən də heç tanıya bilməz. Bunun səbəbi ölüm anındakı insanın ağlı qüvvətinin zəifləməsi olduğu sanılırsa da, o deyil. Bəlkə həyatdakıların qətiyyən anlaya bilmədikləri və anlaya bilməyəcəkləri bəzi şeylərin o vəziyyətdəki insana açılması və onun bütün mövcudiyyətinin öz mənliyinə çəkilməsidir. Ölmək üzrə olan xəstədə görülən və yanındakılar tərəfindən aydın olmayan üz ifadələri və bəzi sözlər bu hal ilə əlaqədardır. Yəni onun görüb yanındakıların görə bilmədikləri hal ilə əlaqədardır.

İbn Ebid - Dünyanın tahric etdiyinə görə, səhabədən sonra gələn nəsilin (tabenin) məşhur fakihlərindən olan Əbu Cəfər Məhəmməd b. Əli ölümü anında insana yaxşı və pis əməllərinin göstəriləcəyi və o əsnada insanın, yaxşılıqlara yönəlib pisliklərdən göz yumacağını söyləmişdir. Qıyamə Sürəsindəki "O gün insan işlədiyi və işləmədiyi (öndən göndərdiyi və təxir etdiyi) əməllərlə xəbərdar edilər. (Bütün əməlləri özünə xəbər verilər.) 1 ayəsinin təfsirində Həsəni Bəsrinin belə dediyini Suyuti xəbər vermişdir: "Ölümü anında o adamın hafaza mələkləri enər və ona xeyr və şər, bütün etdikləri ərz olunar. Bir yaxşılıq görüncə sevinərək baxar, ondan gözünü ayırmaz və üzü parlayar. Bir pislik görüncə də gözünü endirər, baxmaq istəməz və üzünü turşudar. 2

Rəsulullah (s.ə.s.)ın, ənsardan ölüm döşəyindəki bir xəstənin yanına gəlib, necə olduğunu, nələr gördüyünü soruşması və adamın da bir ağ, biri qara iki şeyin özünə hazırlandığını söyləməsi üzərinə Rəsulullah (s.ə.s.) hansının özünə yaxın olduğunu soruşar. Adamın qaranın özünə daha yaxın olduğunu söyləyib özünə dua etməsini istər. Bu istək üzərinə Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) adama dua edər və adam bu duadan sonra qaranın uzaqlaşdığını xəbər verər ki 3 bu da son anda insana əməllərinin göstərildiyinə dəlildir. Çünki adamın gördüyü qara şey, pis əməlləri, ağ da yaxşılıqlarıdır.

1- Qiyamə, 75/13

2- Sunu idi, Şerhus Sudur,

3- Eyni əsər eyni yer/yeyər

Ölümdən Sonrakı Həyat Dos. Dr. Süleyman Torpaq

Dünyadakı mömin ailənin cənnətdə birlikdə olmaları mümkündür. Çünki cənnət nemətlərindən biri də ailə həyatıdır. Burada evli olan yoldaşlar oarada da bir-birləriylə evlənəcəklər.

Mömin olan ailə fərdlərinin cənnətdə birlikdə olacaqlarını xəbər verən ayələrdə, cənnətə girməyi haqq edən yoldaşların orada birlikdə olacaqları xüsusilə vurğulanmaqdadır.

Cinsiyyətin insan həyatında əhəmiyyətli bir yer tutduğu şübhəsizdir. Dünya həyatında qarşı cinslər həyatlarını birləşdirərək ruhi təmin tapmaqdadırlar. Eyni təminin cənnət həyatında da davam etməsi təbiidir. Cənnət təsvirləriylə əlaqədar müxtəlif ayə və hədislərdə, cənnət həyatının dünyadakı insani duyğular paralelində qurulacağına işarə edilərək, cənnətdə hər kəsin mütləq yoldaşı olacağı və ailə xoşbəxtliyinin orada da sürəcəyi ifadə edilməkdədir.

1) Yetkinlik çağına girmədən ölən uşaqlar, anna ataları hansı dindən olursa olsun cənnətə girəcəklər. Bu dünyada kiçik uşağını itirən ana ataya bir mükafat olaraq Cənnətdə o uşaqları onlarla birlikdə olacaq və bu dünyadakı qısa bir uşaq sevgisinə əvəz olaraq axirətdə əbədi bir uşaq sevgisini onlara veriləcək.

Qurani Kərimdə keçən "Vildanün muhalledun" sözündən aydın olduğuna görə, möminlərin Yetkinlik çağından əvvəl vəfat edən uşaqları birbaşa Cənnətə gedəcək, lakin daimi uşaq olaraq qalmaq surətiylə, uşaq sevmək və oxşamaq zövqünü ana və atalarına veriləcəkdir.

Uşağını itirdiyi halda buna səbr edən Müsəlmana, Cənabı Allahın verdiyi mükafat Əbu Musa (rə) tərəfindən nəql edilir: "Rəsulullah (sallallahu əleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur:

Bir qulun uşağı öldüyü zaman Allah Təala mələklərinə:

- Qulumun uşağının ruhunu aldınız? buyurar. Mələklər:

- Bəli, deyərlər. Allah Təala:

- Qulumun könül meyvəsini qopardınız? buyurar. Mələklər:

- Bəli, deyərlər. Allah Təala:

- Yaxşı bəs qulum nə dedi?, buyurar. Mələklər:

- Sənə həmd etdi və ‘inna lilləhi və inna ileyhi racinin' deyə şükür etdi, deyərlər. Bunun sonra Allah Təala:

- O halda qulum üçün cənnətdə bir ev düzəldin və adını da "həmd evi" qoyun! buyurar." (Tirmizi, Cenaiz, s.36)

Sevdiyini itirən bir insan, bu vəziyyətə səbr edər, ağızından pis söz yerinə yalnız və yalnız Allahı ucaldan sözlər çıxarsa qulun bu səbri nəticəsində Cənabı Allah, onu cənnətinə daxil edər. Cənnətində də ona adı ‘həmd evi' olan bir məkan hədiyyə edər.

2) Cənnət və Cəhənnəmdə olanlar harda olduqlarını biləcəklər.

1- Qəbir əzabı; peyğəmbərimizin bildirdiyinə görə, günahkar möminlər ilə kafir olaraq ölənlər üçündür.

2- İstər mömin istər kafir olsun, başına nə gəlirsə günahlarının bağışlanmasına səbəb olacaq. Bəla, müsibət, xəstəlik, çətinlik kimi şeylər insanların günahlarının yüngülləşməsinə səbəb olmaqdadır.

Bir mömin, bu dünyada günahkar olaraq yaşar, lakin; başına gələn müsibətlər onun günahlarının azalmasına səbəb olacaq. Qəbirdə çəkdiyi əzablar da yenə günahlarına kəffarə olub onları silər.

Eynilə bunun kimi, Allah; Ədaləti mütləq olduğu üçün, kafir qullarının başına gələn müsibətləri də, cəhənnəmdəki əzablarının azalmasına səbəb saymaqdadır. Eyni günahı işləyən və kafir olan iki adamdan; biri müsibətə düşsə, digəri düşməsə, müsibətə düşənin əzabı, digərinə görə yüngülləşəcək.

Kafir cəhənnəmdə sonsuza qədər qalacağı üçün; cənnətə girə bilməyəcək amma; istər bu dünyada istərsə də qəbirdə çəkdiyi çətinlik və əzablardan ötəri, cəhənnəmdəki əzabının şiddəti yüngülləşəcək.

Bu səbəblə qəbirdə çox qalıb, çox əzab çəkən; az qalıb, az əzab çəkənə görə; daha pis olmayacaq. Bəlkə də axirətdə bu vəziyyətini öyrənincə, çox məmnun olacaq.

3- İnsanların həyatı və keçirdiyi zaman vahidləri eyni deyil. Məsələn; bir neçə dəqiqəlik yuxuda; günlər, aylar və illər keçmiş kimi gəlir. Bəzən də, yeni yatıb qalxmış kimi, bir gecənin necə keçdiyini fərq edə bilmirik.

Bunun kimi qəbirə erkən girən bir insan, axirətdə yeni qalxmış kimi ola bilər. Bir başqası isə; bir neçə il qəbirdə qalar amma; minlər il qalmış kimi əzab çəkə bilər.

Qəbirə erkən və ya gec getmək; adama, günahına və vəziyyətinə görə dəyişə bilər. Allah orada da, insanın yuxuda olduğu kimi bir vəziyyət yarada bilər.

4- Əzabın şiddəti dəyişik ola bilər. Bir volt ilə milyon voltun dərəcəsi bir olmadığı kimi; şam alovuyla, günəş alovu da bir deyil. Qəbirdə də hər kəsin vəziyyətinə görə, ayrı və müxtəlif əzablar ola bilər. Qəbirə gec gedən biri; çox qısa zamanda şiddətli əzab ilə, erkən gedən biri qədər cəza çəkə bilər.

Və aleykumussalam.

Uşaq ana bətnində qırx və ya qırx iki günlük olarkən ruh üfürüldüyünə dair hədislər var. Bu baxımdan bir uşaq əgər ruh üfürüldükdən sonra ana qarınında ölmüş isə axirətdə Cənnətdə olacağı və yenə axirətdə ana atasına şəfaətçi olacağı qənaətindəyik.

Çünki ruh qətiyyən baqidir (əbədi). Yox olması mümkün deyildir. Ruhun baqi olduğunu Bədiüzzaman Səid Nursi Həzrətləri belə açıqlayar:

"Ruhun yoxluğu, ya təxrib və inhilal (dağılma) ilədir. O təxrib və inhilal isə, vəhdət yol verməz ki girsin, besatet (düzgünlük) buraxmaz ki bozsun. Yaxud edam ilədir. Edam isə Cevad-ı Mütləqin (mütləq comərd) hədsiz mərhəməti icazə verməz və nəhayətsiz comərdliyi buraxmaz ki, verdiyi vücud nemətini o vücud nemətinə çox müştaq və layiq olan insan ruhundan geri alsın. "(29. Söz)

Düşən uşaqların orqanları müəyyən isə yuyular, ad verilər, bir bezə sarılar və cənazə namazları qılınmadan qəbirisitanlığa basdırılar.

Uşaq ana bətnində canlandıqdan sonra düşərsə bunların axirətdə təkrar diriləcəyinə və ana atasına şəfaətçi olacağını ümid edirik.

Uşaqların şəfaət etmələri, bəzi günahların əfvindən uşaqların tərbiyələri, nazları və niyazlar ilə sevimli hallarıyla, rəhmət və şəfqətə yaxın duruşlarıyla, ana və atalarını Allah'ın bağışlamasında və mərhəmət etməsində vəsilə olmaları deməkdir. Onların ricalarını rəhmət-i İlahiyyənin qəbul edəcəyini ümid etmək, Allah'a qarşı hüsn-ü zənnimizin də bir gərəyidir.

Bəli, kiçik yaşda ölən uşaq ailəsinə şafaat edər. Şəfaət dediyimiz hadisəni, Cənab-ı Haqq başda Peyğəmbərimizə (s.ə.s.) olmaq üzrə bütün enbiyaya, mələklərə, Allah'ın sevimli qulları olan vəlilərə, şəhidlərə və kiçik yaşda vəfat edən günahsız uşaqlara vermişdir. Lakin şəfaət deyilincə, Allah, cənnətə qoymaq istədiyi kəsləri Allah'ın sevdiyi kəslərin əliylə və şəfaatiylə etdirmək iradə edər. Burada Allah'ın istəmədiyi və sevmədiyi və ya qurtulmağa haqq qazana bilməyən kəsləri heç kimsə yenə qurtara bilməyəcəkdir. Dolayısilə şəfaətə haqq qazanan kəslər, yenə Allah'ın razılığını qazanan kəslərdir. Yoxsa kafir və müşrik kimi dünyada Allah'ı razı etməmiş kəslər şəfaətə haqq qazanmayacaqlar.

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.) 'in mövzu ilə əlaqədar bəzi hədisləri belədir:

"Hələ yetkinlik çağına çatmamış üç uşağı ölən hər müsəlmanı Allah, uşaqlara olan rəhmət və şəfqəti səbəbiylə cənnətə qoyar." (Buxârî, Cənaiz 6, 91; Müslim, Birr 153)

"Hər hansı bir müsəlmanın (yetkinlik çağına çatmamış) üç uşağı ölərsə, o kimsəyə cəhənnəm atəşi ancaq Allah'ın andı yerinə gələcək qədər qısa bir müddət toxunar." (Buxarî, Cənaiz 6, Eyman 9; Müslim, Birr 150)

"Sizdən (hələ yetkinlik çağına gəlməmiş) üç uşağını axirətə göndərən hər qadın üçün, bu uşaqlar cəhənnəmə qarşı mütləq sipər olar." buyurdu. İçlərindən bir qadın: "Bu hal iki uşaq göndərənlər üçün də keçərli ola bilərmi?" dedi. Bunun üzərinə Rəsulullah sallallahu əleyhi və səlləm: "Bəli, iki uşaq göndərən üçün də vəziyyət eynidir." cavabını verdi. (Buxârî, Elm 36, Cənaiz 6, 91; İ'tisam 9; Müslim, Birr 152)

"Düşmüş (ölü doğmuş) uşaqlarınıza ad verin. Çünki onlar axirətdə sizin üçün yüksək dərəcələr qazandırmaq üzrə öncülərinizdir." (Camius-Sağir, III / 1074)

"Ölü doğan uşaqlarınıza ad verin. Ki, Allah bununla tərəzinizin savab gözünü ağırlaşdırsın. Əks halda o Qiyamət günündə gələrək belə deyər: "Yâ Rəbbi! Bunlar mənə ad verməyərək, məndən əldə edəcəkləri savabı qaçırdılar." (Camius-Sağir, III / 1075)

"Yetkinliyə çatmadan ölən uşaqlar, cənnətdə çox canlıdırlar, hərəkətli balıq kimidirlər. Onlardan biri valideynini qarşılayar, paltarından tutar, Allah onunla birlikdə ata-anasını da cənnətə qoyuncaya qədər buraxmaz." (Camius-Sağir, III / 2364)

Göründüyü kimi bu hədislər, hələ yetkinlik çağına gəlməmiş üç uşağı ölən ana və atanın bu uşaq səbəbiylə cənnətə girəcəkləri mövzusunda -fərqli ifadələrlə də olsa- böyük bir müjdə verir.

Ölən uşaqların "yetkinlik çağına çatmamış" olmaları açıqca vurğulanarkən, qız oğlan ayrımınının edilmədiyi, mütləq olaraq uşaq (vələd) deyildiyi görülməkdədir. Bu səbəbdən, qız olsun oğlan olsun, buluq çağına çatmamış uşağı ölən ana və atalar, səbr edib əcrini Allahdan gözləmək şərtilə müjdələnmişdir. Yavrusunun ölümünə səbr etmə və Allah'ın hökmünə üsyan etməyib riza göstərmə şərti, bu hədislərin ifadələrindən deyilsə belə dəlalətlərindən aydın olmaqdadır. Buxari, Səhih'indəki bu mövzuyla əlaqədar başlıqda ölümə riza göstərmə şərtini açıqca ifadə etmişdir. (bax. Cənaiz 6). Necə ki, Allah Təâlâ da belə buyurmuşdur:

"Səbr edənlərə mükafatları hesabsız ödəniləcəkdir." (Zumər surəsi (39), 10).

Bu dünyada kiçik uşağını itirən ana ataya bir mükafat olaraq, cənnətdə o uşaqları onlarla birlikdə olacaq və bu dünyadakı qısa bir uşaq sevgisinə əvəz axirətdə əbədi bir uşaq sevgisini onlara daddıracaqdır.

Ancaq, uşağın düşməsinə ana və ya ata səbəb olmuşsa bu bir cinayətdir. Uşaqları da onlardan şikayətçi olacaq.

Axirətdə uşaqların beləsinə sevimli və şəfaət edər bir halda qarşılamalarının təməlində, əlbəttə, onları Allah'ın bir meyvəsi bilmək, Allah onları aldığı zaman arxalarından üsyana düşməmək və Allah'ın hökmünə təslim olmaq, səbr içində şükr etmək, verənin də, alanın da Allah olduğunu bilmək, onları bir hədiyyə və əmanət olaraq qəbul etmək və Allah alarkən də, yəni onları məzara qoyarkən də onları məzara deyil, Allah'ın rəhmətinə təslim etdiyini bilmək inancları vardır. Bu inanc və anlayışlar tövhid inancının tələbləridir. Eyni zamanda ən ağrılı bir hadisədə insana dözmə gücü verən şey də, Allah'a dayanmaq və Allah'a iman etmiş olmaqdır.

Ana qarınında ölən uşaqlar üçün edilməsi lazım olan dini öhdəliklər nələrdir?

Hər insan istər ölərək torpağa basdırılsın, istər boğularaq dənizin dibində qalsın və ya yırtıcı bir heyvan qarınında olsun və ya yanaraq külü havaya qarışsan, mütləq qəbir həyatı keçirəcək. İnsan öldükdən sonra qəbirə qoyulunca, Münkər və Nəkir adında iki mələk, gələrək; "Rəbbin kimdir? Peyğəmbərin kimdir? Dinin nədir?" deyə soruşarlar. İman və gözəl əməl sahibləri bu kimi suallara doğru cavab verərlər. Bu kimi ölülərə cənnət qapıları açılar və Cənnət özlərinə göstərilər. Kafir və ya münafiq olanlar isə bu suallara doğru cavab verə bilməzlər. Onlara da Cəhənnəm qapıları açılar, oradakı əzab özlərinə göstərilər. Möminlər nemət içərisində, çətinliksiz və dinc yaşayarkən, kafir və münafiqlər isə qəbirdə əzab görəcəklər (bx. əz-Zebidi, Təcridi Sarih, tərc. Kamil Miras, Ankara 1985, IV 496.).

 Qəbirdə əzab və nemətin varlığını göstərən bəzi ayə və hədislər vardır. Bir ayədə; "Firon və adamları səhər-axşam alova atılarlar. Qiyamətin qopacağı gün də deyilər ki; Firon xanədanını alovun ən şiddətlisinə soxun" (Muminin, 40/46) buyurular. Buna görə qiyamət qopmadan əvvəl də yəni qəbirdə də əzab vardır. Peyğəmbər əfəndimiz; "Allah, iman edənlərə bu dünya həyatında və axirətdə, o sabit sözlərində daim stabillik lütf edər" (İbrahim, 14/17) ayəsinin qəbir neməti haqqında endiyini açıqlamışdır (Buxari, Təfsir, surə: 14).

İnsanların hazırladığı nemətləridə əslində Allah tərəfindən bizə verilir, ixtiraçı sadəcə vəsilədir. İnsan bir şeyi iftixa elədiklərini zənn edirlər ama bunların hamısı əslində Allah tərəfindən bizə verilən nemətlərdir, Allah sadəcə hər şeyi dünyəvi səbəblərə bağlayır və bunun üçün bir insanı vəsilə edir.

Cənnətdə nə istəsəniz OL deməklə olacaqdır, bunda bir limit yoxdur. İstəsəniz bir anda Orkest qurulub istədiyiniz adamlar orda ifa edəbilər vəya təyyarə, istədiyiniz marka avtomobil, nə arzulasanız.

Varislərinin razılığı olsa caizdir. Razılıqlarının olmadığı bilinirsə, ya da olmama ehtimalı varsa, caiz deyil. Ancaq ölənin bu mövzuda vasiyyeti varsa və paltarının dəyəri; buraxdığı malın üçdə birini aşmırsa, varislərin razılığına baxılmaz və vasiyyeti yerinə yetirilər.

- Əvvəlcə fərz edək ki, sualdakı məntiq doğrudur.

Lakin bir şeyin var olub-olmamasını bizim kədərlənib kədərlənməyəcəyimizlə

əlaqələndirməyin bir məntiqi varmı?

- Düşünün ki, bir adam aydan dünyaya yeni gəlib, qışdan heç bir xəbəri yoxdur. Bu

adam, qışı bilmədiyi üçün "evim-eşiyim, odunum, yanacağım yoxdur" deyə heç

kədərlənməz. Ancaq qış gəlib çatdı .. və hazırsızlıq yaxalandığı üçün pərişan olmuşdur ..

Görəsən bu adam qışın varlığından xəbərdar olub üzülməklə bərabər, qış hazırlığını

etsəydi min qat daha yaxşı olmazdımı? Biri verən mini qazanan zərər etməz.

- Əvvəla axirətin varlığı bizim üzüntülərimizə görə dəyişməz. Eşitsək də var, eşitməsək

də var .. üzülsək də var, üzülməsək də var ..

- Fətrət əhlinə qibtə etmək mümkünsüz / qeyri-mümkün bir şeylə məşğul olmaq

deməkdir. Çünki fətrət dövrü çox kiçik bir zaman kəsiyindən ibarətdir. İnsanlıq ailəsinin

varlığından indiyə qədər minlərlə il keçmişdir. Bütün insanları fətrət dövrünə sığışdırmaq

mümkün olmadığı kimi, fətrət dövrünü bütün insanlıq tarixinə yaymaq da mümkün

deyildir ..

- Fətrət xəyalıyla başımızı qatacağımızdansa axirət reallığına görə hazırlıq etmək

daha ağıllı olmaz?

- Yekunlaşdırsaq:

Allah bizimlə məsləhətləşmədən bizi yaratmış, bizi imtahana tabe tutmuş, bu dünya

imtahanı sonsuz ədalətinin ölçüsünə görə nizamlanmış və bu imtahanı qazananlara

mükafat, uduzanlara cəza verəcəyi bir yer olaraq axirət aləmini yaratmışdır.

Allaha itaət etmək məcburiyyətindəyik. Cənnət və cəhənnəm xəyal deyil, həqiqətin

özüdür. Ona görə bu imtahanı qazanmaq məcburiyyətindəyik ..

Və aleykumussalam və rahmətullah.

İnsanlar adətən bu səbəblərdən dolayı ölümdən qorxar:

1. Ölümün birbaşa özünün çətin və ağrı verən bir hadisə olduğunu düşünmələrindən.

2. Ölümlə birlikdə sahib olunan maddi və mənəvi dəyərləri itirəcək olmalarından.

3. Ölüm sonrasında başına gələcək şeyləri tam olaraq bilməmələrindən və ya pis şeylər gələcəyini təxmin etmələrindən.

Axirət qayğısına bağlı olaraq bir az qorxu faydalı olar. Amma bunun vəsvəsə şəklində yuxuları qaçıracaq tərzdə olması, insanı ümidsizliyə sövq edəbilər. Ümidsizlik isə caiz olmaz.

Bu kimi şeylər Allah'ın əmrinə və hikmətinə görə həyata keçər. Onun hikmətinə və rəhmətinə etimad etməli və əcəlin bir olub dəyişməyəcəyini düşünməli, amma davamlı da hazırlıqlı olmağa çalışaraq qorxu və ümid arasında olmalıdır.

Bədiüzzaman bu mövzuda belə demişdir:

"İman həm nurdur, həm qüvvətdir. Bəli, həqiqi imanı əldə edən adam, kainata meydan oxuya bilər və imanın qüvvətinə görə hadisələrin tazyikatından (hadisələrin çətinliyindən) qurtula bilər." (Risale-i Nur Külliyyatı, İyirmi Üçüncü Söz)

İman və Allah'a qulluq, hər cür yaxşılığın qaynağı olduğu kimi, cəsarətin də qaynağıdır. Hər cür pislik, küfr və dəlalətdən gəldiyi kimi, qorxaqlıq da eyni qaynaqdan çıxmaqdadır. Möminlərin cəsarəti, kafirlərin qorxaqlığı, xüsusilə savaşlarda çox açıq bir şəkildə görülməkdədir. Mömini cəsur edən, təməldə bu iki əsasdır.

a. "Onların əcəlləri gəldiyində, bir an geri qalmazlar, önə də keçməzlər" ayəsinin bildirdiyi "Əcəl birdir, dəyişməz." həqiqəti. (Əraf, 7/34; Yunus, 10/49; Nəhl, 16/61) Döyüşdə ön cəbhədə olanla, arxa cəbhədəki, ölümə eyni uzaqlıqdadır. Hətta cəbhədə olanla, evində istirahət edən arasında, ölümə uzaqlıq-yaxınlıq fərqi yoxdur. Necə insanlar vardır ki, bir çox savaşda iştirak edər, amm yatağında vəfat edər. Elələri də vardır, ilk dəfə döyüşdə həyatını itirər.

Xalid b. Vəlid`in həyatı, buna gözəl bir nümunədir. Yatağında ömrünün son dəqiqələrini keçirərkən, ətrafındakılara belə deyir:

"Bu qədər döyüşə qatıldım. Bədənimdə ok-nizə yarası və ya bir zərbə izi olmayan heç bir üzvün yox. Amma gördüyünüz kimi, yatağımda vəfat edirəm. Qorxaqların qulaqları cingildəsin!"

b. Mömin üçün, döyüşdə iki gözəldən biri vardır (Tövbə, 9/52): Ya şəhidlik, ya zəfər. "Ölsəm şəhidim, qalsam qazi! .." deyən bir mömin, belə gözləntiləri olmayan bir kafirdən, əlbəttə daha cəsur olacaq.

Nur Külliyyatında imanın bir intisab (mənsub olmaq, bağlanmaq) olduğu dərs verilir. "Sultan-ı Əzəliyə (Əzəli Sultana) iman ilə intisap edən və ubudiyyətlə xidmətinə girən bir mömin" cəsarətin ən böyük qaynağına çatmış deməkdir.

"İman həm nurdur, həm qüvvətdir. Bəli, həqiqi imanı əldə edən adam kainata meydan oxuya bilər. "

Ölüm yoxluq deyil. Daha gözəl bir aləmin qapısıdır. Necə ki, torpaq altına girən bir çəyirdək, görünüşdə ölür, çürüyür və yox olur. Lakin gerçəkdə daha gözəl bir həyata keçid edir. Çəyirdək həyatından ağaclıq həyatına keçir.

Eynilə bunun kimi, ölən bir insan da görünüşdə torpağa girir, çürüyür amma gerçəktə bərzəx və qəbir aləmində daha mükəmməl bir həyata qovuşur.

Bədən ilə ruh, lampa ilə elektrik kimidir. Lampa qırılınca elektrik yox olmur və var olmağa davam edir. Biz onu görməsək də inanırıq ki, elektrik hələ mövcuddur. Eynilə bunun kimi, insan ölməklə ruh bədəndən çıxır. Lakin var olmağa davam edir. Cənab-ı Allah Ruha münasib daha gözəl bir paltar geydirərək, qəbir aləmində həyatını davam etdirir.

Bu səbəblə Peyğəmbərimiz sallallahu aleyhi və səlləm,

"Qəbir ya Cənnət bağçalarından bir bağça, ya da Cəhənnəm çuxurlarından bir çuxurdur."

buyuraraq, qəbir həyatının varlığını və necə olacağını bizə xəbər verir.

İmanlı bir insan yaxşılaşmayan bir xəstəlikdən ölsə şəhiddir. Belə şəhidlərə mənəvi şəhid deyirik. Şəhidlər isə qəbir həyatında sərbəst gəzərlər. Özlərinin öldüyünü bilməzlər. Sanki yaşadıqlarını zənn edərlər. Yalnız daha mükəmməl bir həyat yaşadıqlarını bilirlər. Peyğəmbərimiz (sallallahu aleyhi və səlləm), "Şəhid ölüm ağrısını hiss etməz." buyurur.

Qur'an-ı Kərim'də şəhidlərin ölmədiyi bildirilir. Yəni özlərinin öldüyünün fərqində deyildirlər. Məsələn iki adam düşünün. Yuxuda çox gözəl bir bağçada birlikdə olurlar. Biri yuxu olduğunu bilir. Digəri isə yuxu olduğunun fərqində deyil. Hansı daha mükəmməl ləzzət alar? Əlbəttə ki yuxu olduğunu bilməyən. Yuxu olduğunu bilən, indi oyansam bu ləzzət bitəcək deyə düşünər. Digəri isə tam və gerçək ləzzət alar.

Budur normal ölülər, öldüklərinin fərqində olduğu üçün ləzzətləri əskikdir. Halbuki şəhidlər öldüklərini bilmədiyindən aldıqları ləzzət tamdır.

İmanlı ölən və qəbir əzabı görməyən insanların ruhları sərbəst gəzər. Bu səbəblə bir çox yerə gedib gələ bilərlər. Bir anda çox yerdə ola bilərlər. Aramızda gəzmələri mümkündür. Hətta şəhidlərin əfəndisi Hz. Həmzə (Allah ondan razı olsun) bir çox insana kömək belə etmişdir, və hələ də kömək etdiyi insanlar vardır.

Ruhlar aləmindən ana qarınına gələn insanlar, oradan dünyaya doğularlar. Burada tanışıb görüşərlər. Eynilə bunun kimi bu dünyadakı insanlar da, ölüm ilə o biri tərəfə doğularlar və orada gəzərlər. Necə ki buradan o biri tərəfə gedəni yola salırıq. Qəbir tərəfindən də buradan gedənləri qarşılayanlar var. İnşallah bizləri də başda Peyğəmbərimiz (sallallahu aleyhi və səlləm.) olmaq üzrə, bütün sevdiklərimiz orada qarşılayarlar. Yetər ki bizlər Allaha gerçək qul olaq.

Yeni doğan uşağı burada qarşıladığımız kimi, buradan o biri tərəfə gedən bizləri də inşallah dostlarımız qarşılayacaq. Bunun şərti Allah'a iman, Ona və Peyğəmbərinə (s.ə.s.) tabe olmaq və iman ilə ölməkdir.

   Ölümü sevmək mi, ölümdən qorxmaq mı?

   Ölüm son deyil ...

  Və aleykum Salam.  

Ümumiyyətlə qəbirləri ziyarət etmək kişilər üçün müstəhəb olub , qadınlar üçün caizdir. Saleh kəslərin , ana , ata və yaxın qohumun qəbirlərini ziyarət etmək mendup sayılmışdır. Qadınların qəbirləri ziyarət etməsi , qışqırıb çağırma , saçını başını yolmaq və qəbirlərə həddindən artıq hörmət kimi bir fitnə qorxusu olmadığı zaman mümkün və caizdir. Çünki Allah Rəsulu sallallahu aleyhi və səlləm, uşağının qəbiri başında ağlamaqda olan bir qadına səbr tövsiyə etmiş , onu ziyarətdən uzaqlaşdırmamış. (Buxari , Cənaiz , 7 , Əhkam , ll ; Müslim , Cənaiz , 15). Digər tərəfdən Hz. Aişə (Allah ondan razı olsun)` nin də qardaşı Əbdürrəhman b. Əbi Bəkr ` in qəbrini ziyarət etdiyi nəql edilər (Tirmizi , Cənaiz , 61 ).
    Hz. Peyğəmbər , hələ tale inancının kökleşmediği və cahiliyyə vərdişlərinin davam etdiyi dövrdə qəbir ziyarətini bir ara qadağan etmiş, ancaq bunu daha sonra sərbəst buraxmışdır. Hədisdə belə buyurulur :

"Sizə qəbir ziyarətini qadağan etmişdim. Artıq qəbirləri ziyarət edə bilərsiniz " (Müslim , Cənaiz , - 106 , Edâhî , 37; Əbu Davud , Cənaiz 77 , Eşribe , 7; Tirmizi , Cənaiz , 7; Nəsəi , Cənaiz , 100; İbn Macə , Cənaiz , 47; Əhməd b. Hənbəl , I , 147 , 452 , III , 38 , 63 , 237 , 250 , V , 35 , 355 , 357 ).

   Hz. Peyğəmbər ` in qəbirləri çox ziyarət edən qadınlara lənət etdiyini bildirən hədislər (Tirmizi , Salat , 21; Cənaiz , 61; Nəsəi , Cənaiz , 104; İbn Macə , Cənaiz , 49) , ziyarət qadağası olan dövrə aiddir. Tirmizi bunu açıqca ifadə etmişdir (Tirmizi , Cənaiz , 60). Hz. Aişə və İbn Əbdülbərr bu fikirdədir.
    Hənəfilərin möhkəm(doğru) fikirinə görə , saç baş yolma, ağlamada həddi aşıb,isyan edici sözlər söyləmək kimi həddindən artıq məkruhlar olmamaq şərtiylə qadının qəbir ziyarəti caiz(icazəli) görülmüşdür. Çünki Hədislərdə yer alan icazəyə qadınlar da daxildir. ( Tirmizi , Cənaiz 60 , 61; İbn Abidin , Reddu `l -Muxtar , İstanbul 1984 , II , 242) .
    Qəbir ziyarətinin , tarixi axış içində , ölülərdən kömək istəmək , hətta tapınılmaq üçün də edildiyi görülməkdədir.
   İslam ` ın başlanğıcında Hz. Peyğəmbərin qəbir ziyarətlərini qadağan səbəbi bu idi. Yəhudi və Xristianlar , əziz saydıqları kəslərin qəbirlərini ibadət yeri etmişdilər . Cahiliyyə dövründə qəbirlərə səcdə edilir , bütlərə tapınılırdı. Bütpərəstlik , böyük tanınan kəslərin heykəllərinə hörmət və ta ` zim ilə başlamış , nəticədə bu hörmət bütlərə ibadətə çevrilmişdi. İslam Dininin məqsədi tövhid əqidəsini ( Allah ` ı yeganə Xaliq və müəssir tanıyıb yalnız ona ibadət etməyi) qəlblərə yerleştirmekti . Əvvəllər Hz. Peyğəmbər ( sas) bu səbəblə təhlükəli gördüyü qəbir ziyarətini qadağan etmişdi. Lakin tövhid inancı könüllərə yaxşıca yerləşib müsəlmanlar tərəfindən çox yaxşı aydın olduqdan sonra , qəbir ziyarətinə icazə verilmişdir.
Çünki qəbir ziyarətində , həm həyatdakılar , həm də ölülər üçün faydalar vardır. Rəsulullah ( sas) Məkkə səfəri əsnasında anası Amine ` nin qəbrini ziyarət edərək ağlamış , ətrafındakıları da ağlatmış və müsəlmanların qəbirləri ziyarətinə də icazə verilmişdi (İbn Macə , Cənaiz 48; Nesâf , Cənaiz ; 101; Müslim , Cənaiz , 36; Əbu Davud , Cənaiz , 77). Bu icazə hətta ziyarəti təşviq mövzusu məşhur rəvayətlərlə sabitdir (İbn Macə , Cənaiz , 47; Tirmizi , Cənaiz , 60).
Qəbir Ziyarətinin Faydaları
a ) İnsana ölümü və axirəti xatırladır və axirəti üçün ibrət almağı təmin edir ( Müslim , Cənaiz , 108 ; Tirmizi , Cənaiz , 59; İbn Macə , Cənaiz , 47-48 ; Əhməd b. Hənbəl , Müsned , I , 145).
b) İnsanı zühd və təqvaya yönəldər. Həddindən artıq dünya ehtirasını və haram işləməyi mane olar. Adamı yaxşılıq etməyə yönəldər (İbn Macə , Cənaiz , 47).
c) Saleh kəslərin qəbirlərini , xüsusilə Hz. Peyğəmbər ` in qəbrini ziyarət , ruhlara fərahlıq təmin edər və uca duyğuların meydana gəlməsinə kömək edir. Hz. Peyğəmbər ` in və Allah ` ın vəli qullarının qəbirlərini ziyarət üçün səfərə çıxmaq menduptur. Bir hədisi - şərifdə; "Kim , məni öldükdən sonra ziyarət etsə , sanki həyatımda ikən ziyarət etmiş kimi olar" buyurulmuşdur . ( Mənsur Əli Nasıf , ət- Tac , əl- Məscidi `l- Üsulu , II , 190 ).
d ) Ziyarət ; insanın keçmişi , dini mədəniyyəti və tarixi ilə bağlarının güclənməsinə köməkçi olar.

1- Allah ədalətlidir. Kimsəyə zülm etməz. Bu həqiqəti dünyada mükəmməl oxuduğumuz kimi axirətdə və məhşərdə hakkalyakin görəcəyik.

2- Axirətdə hər kəsin haqqı nə isə tamamilə ədalətlə alacağı bilinməkdədir. Bu səbəbdən həm cəhənnəmə gedənlər,həm də  cənnətə gedənlər ilahi ədalətə heyran olacaqlar.

3- Cəhənnəm əhli mütləq yoxluğa atılmayacaq, cəhənnəmdə belə  olsa həyatları əbədi olacaq.Bundan özləri də məmnuniyyət hiss edəcəklər.

4- Cənnət əhli öz hallarından məmnun olduqları kimi, öz dost və qohumlarının cəhənnəmə getsə belə, yox olmadıqlarını,onların həyatda olduqlarını və bir cür rəhmətə məzhər olduqlarını bildiklərindən Allah’a ayrıca şükr edəcəklər və Allah’ın məhşərdəki mütləq ədalətini gördüklərindən onların müstehak(layiq) olduqlarını biləcəklər.

5- Cənnətə girən insanların daşıyacaqları hisslər, tamamilə cənnətlik olan hisslərdir. Yəni, cənnətdə qısqanclıq, əzab, xəstəlik, həsəd, yersiz mərhəmət kimi cənnətə yaraşmayan hissiyyatlar olmayacaq.Bu nöqtədən düşünüldüyündə atası və ya hər hansı bir yaxını cəhənnəmə gedən bir insanın, onlara şəfqəti olmayacaq.

6- Cənnətin əhlinin, öz cəhənnəmlik dostlarını və ya yaxınlarını görmə barəsində bu qaydalar ehtimal dairəsində ola bilər:

a) Allah Teala  cəhənnəm əhlini cənnət əhlinə heç xatırlatmayacaq.

b) xatırlasalar belə, Allah cəhənnəm əhlinin surətində mələklər yaradıb onlara göndərəcəkləri söz mövzusu ola bilər.

7-Möminlərin istədiklərində cəhənnəm əhlinin ibrətlik vəziyyətini, dünyada etdiklərinə necə bir qarşılıq aldıqlarını görmələri də mümkündür. Allah Qur'anda cənnət əhlinin cəhənnəm əhli ilə danışmalarını belə bildirir:

“Sağ tərəf sahibləri istisna olmaqla!(Onlar) cənnətlərdədirlər;bir-birindən soruşacaqlar;Günahkarlardan (soruşacaqlar): “Sizi Səqərin içinə salan nədir?”Onlar deyəcəklər: ‛Biz namaz qılanlardan deyildik; Yoxsulu da yedirtməzdik; (Batilə) dalanlarla birlikdə biz də dalırdıq.Haqq-hesab gününü yalan sayırdıq, ölüm bizə gələnə qədər’ ”. (Müddessir,74/ 40-47)

Qeybi ancaq Allah bilər...