Müxtəlif fikir ayrılığına səbəb olan məsələlərdən biri də siğənin İslam dinində olub-olmaması məsələsidir. Bu gün özünü müsəlman adlandıran Azərbaycan əhalisinin demək olar ki, əksəriyyəti siğənin nə olduğunu bilmir...

Siğənin mənası və tərifi

Siğə ərəb dilində "mut'a" adlanır. Lüğətdəki mənası, "faydalanmaq", "istifadə etmək" deməkdir.(1) İstilahda isə, hər hansı bir qadınla müəyyən məbləğin əvəzində, müəyyən bir müddət birlikdə olmaq üçün razılığa gəlməkdir.(2) Bu tərifdən də aydın olur ki, siğədə İslam hüququndakı adi kəbin kəsdirmək üçün şərt qoşulan şahid və elan yoxdur. Hər iki cinsin müəyyən bir məbləğ və müddət ərzində razılığı siğədə kifayətdir. Bundan basqa kişidən qadının maddi ehtiyaclarını təmin etmək üçün də heç nə istənilmir. Bu "evlilik"də miras da olmur. Təyin edilən vaxt qurtarandan sonra adi boşanmadan fərqli olaraq qadın iddət müddətinin (iddət - əri ölən və ya bosanan qadının yenidən evlənə bilməsi üçün gözləməli olduğu müddətdir) yarısını gözləyir. Bütün bunlar da siğənin İslamda haram olduğunu göstərir.

Siğə müəyyən bir müddət üçün hər hansı bir qadınla evlənməkdir. Bu hökmdə də içkidə olduğu kimi tədricilik əsas alınıb.

İslamda evlilik daimidir

Ailə həyatı qurmaqda məqsəd təkcə cinsi həvəsi nəzarət altına almaq olsaydı, müvəqqəti kəbin sayılan siğə məntiqli olardı. Müxtəlif mədəniyyətlərdə, dinlərdə olduğu kimi İslam dinində də evlənməyin bir deyil, bir çox səbəbi var. Bu səbəblərin əsasını ruh və bədən sağlamlığı, cəmiyyətin mənəvi mirası və dəyərləri ilə bütövləşmiş nəsillər dünyaya gətirib yetisdirmək təşkil edir. İslamda qadınla-kisi arasında yeganə yaxınlıq əlaqəsi ancaq kəbinlə, ailə həyatı qurmaqla mümkündür. İslam dini zinanı (3) qadağan etmiş və kişi ilə qadın arasındakı əlaqələrin yeganə yolu olaraq daimi evliliyi gətirmişdir. Qeyd etməliyik ki, İslam dinində evlilikdə əsas məqsəd təkcə təbii ehtiyacları təmin etmək deyil. Bu məqsədlərin ən baslıcası ruh və bədən sağlığı ilə təmiz nəsillər yetisdirməkdir. Evliliklə mümkün olan ailənin bu funksiyanı yerinə yetirə bilməsi üçün evliliyin müddətli yox, davamlı olması əsas şərtdir. Buna görə, İslam dini evliliyi davamlı görmək istəyir. Bəzilərinin iddia etdiyi kimi müddətli evliliyi, yəni siğəni halal qəbul etmir. Etməsi də mümkün deyil. Əksinə onun haram olduğunu bildirir. Əvvəlcə siğənin mahiyyətini bildirəndən sonra, bu mövzuda hər iki tərəfin də görüslərini qeyd edəcəyik.

Siğənin hökmü

Bəzi İslam alimləri siğənin Həzrəti Peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) dövründə də olduğunu bildirirlər. Hətta Peyğəmbərin buna icazə verməsi ilə bağlı faktlar da sitat gətirirlər. Məsələn, məshur İslam hüquqçularından biri olan Sərahsi Hz.Peyğəmbərin siğə edilməsinə üç gün icazə verdiyini, sonra isə yasaqladığını iddia edir. Sərahsiyə görə, savaş üçün səfərə çıxan səhabələrin xanımlarından uzun müddət ayrı qalmasından sonra özlərini kişilikdən məhrum etmələrinin qarşısını almaq üçün Allah Rəsulu (Aleyhissalâtü Vesselâm) 3 gün bu evliliyə icazə verib. Üç gün sonra isə bu icazəni tamamilə qadağan edib. Bunu sübut olaraq qəbul edən Sərahsi İslamda bu evliliyin haram olduğunu bildirmişdir.(4) İmam Şafii də müyyən bir vaxt ilə məhdudlaşdırılan hər cür evliliyin siğə olaraq qəbul edildiyini və bunların qadağan olduğunu söyləmişdir.(5) Hər iki hüquqçu siğənin qadağan edilməsiylə bağlı Hz.Peyğəmbərin(s.a.v) hədislərindən sübut kimi istifadə etmişlər. Siğənin nə vaxt qadağan edilməsiylə bağlı mənbələrdə müxtəlif fikirlər var. Hz.Əli(Allah ondan razı olsun) siğənin haram edilməsini bizə belə bildirir:

 "Hz.Peyğəmbərin (Aleyhissalatü Vəssəlam)  vəzifələndirdiyi carçı Heybər günü bunları bizə eşitdirdi:

"Diqqət edin, Allah və Rəsulu siğəni sizə qadağan etmişdir".(6)

İbn Subrumədən gələn bir rəvayətdə isə siğəyə Məkkənin fəth edildiyi əsnada üç gün icazə verildiyi və sonra qadağan edildiyi bildirilir. İmam Sərahsi də bu rəvayətləri incələyəndən sonra siğənin heç vaxt İslamda mütləq mənada halal olmadığını qeyd etmişdir. Müəyyən vaxtlarda bəzən icazə verildiyini söyləyən Sərahsi bunun davamlı halal olmadığını söyləmişdir.

Hz.Aişədən(Allah ondan razı olsun) siğə məsələsi soruşulanda:

"Mənimlə sizin aranızda Allahın Kitabı var", - deyəndən sonra Quranın bu ayəsini oxuyub:      

 "O kəslər ki, onlar ayıb yerlərini (zinadan) qoruyarlar!Ancaq zövcələri və ya sahib olduqları (cariyələri bundan) istisnadır. Buna görə onlar qınanmazlar. Kim ondan artığını istəyərsə, onlar əsl həddi aşanlardır." ("Muminun" surəsi, 5-7).

 Siğə kəbini kəsdirən qadın kişinin həyat yoldaşı deyil. Çünki miras, talaq, zihar kimi qadına aid hökmlər siğədə öz əhəmiyyətini itirir. Müddətli evlilik İslamda qəti olaraq qadağandır. Kəbində heç bir müddət təyin edilməməlidir. Siğədə, keçici kəbində kişi ancaq qadından istifadə edir. Siğə bir neçə illik olduğu kimi, bir neçə saatlıq da ola bilər. Burada minimum vaxt məhdudiyyəti yoxdur. Siğədə birinci müddət təyin edilir. Məsələn, "Bir ay müddət ərzində filan şərtlərlə cinsi üzvlərindən istifadə etmək üçün səninlə siğə etdim" təklifindən sonra, qadının da qəbul etməsindən sonra siğə kəbini kəsilmiş olur.(7) Siğədə başqa cür də sərt qoşula bilər: "Bu səhərdə qalana qədər səninlə siğə etdim" və s. Siğəni qəbul edənlər həqiqi kəbində olduğu kimi müsəlman qadınla yanaşı, xristian və yəhudilərin də siğə edilə biləcəyini qəbul edirlər. Siğəni qəbul edənlər bu cür yaxınlıqda vaxtın və qadına veriləcək miqdarın əsas alındığını bildirirlər. (8)

Bəziləri Hz.Peyğəmbərin (salallahu aleyhi və səlləm) əmisi oğlu İbni Abbasın (Allah ondan razı olsun) siğəni halal qəbul etdiyini bildirsələr də, bu doğru deyil. Çünki bu məsələni eşitməyən İbni Abbas(r.a) vəfatından əvvəl siğənin halal olmadığı fikrini qəbul etmişdir. Sadəcə İbn Abbas bir müddət siğənin qadağan olduğunu eşitməmişdi. Bir gün İbni Zubeyrlə (radıyallahu anhüma) siğə ilə bağlı aralarında mübahisə oldu. İbni Zubeyr:

"Bəzi adamlara nə olub? Gözləri tutulduğu kimi bəsirətləri də bağlanıb ki, siğənin halal olduğunu söyləyirlər?"

deyə narazılığını bildirmişdi. Qeyd edək ki, İbni Abbas (r.a) qocalandan sonra gözləri tutulmuşdu. İbni Abbas ona belə cavab verdi:

"Nə qədər də kobudsan! Mən Allahın Rəsulunun siğəyə heç nə demədiyinin şahidi olmuşam",

- dedi. Bundan da məlum olur ki, İbni Abbas siğənin qadağan edilməsini eşitməmişdi. Said bin Cubeyr İbni Abbasın məsələdən agah olandan sonra xütbə oxuduğunu bildirmiş və bunları söyləmisdir:

"Siğə leş, qan və donuz əti kimidir".(9)

Siğənin haram olması ilə bağlı Hz.Peyğəmbərin(s.a.v) bütün səhabələri həmfikirdirlər. Siğənin halal olduğunu söyləyənlər bu növ evliliyin Hz.Peyğəmbərin dövründə də olduğunu və qadağan etmədiyini iddia edirlər. Onlara görə, bu icazə birinci xəlifə Hz.Əbu Bəkrin (Allah ondan razı olsun) xəlifəliyi illərində (632-634) də sərbəst olduğu halda, ikinci xəlifə Hz Ömər zamanında (634-644) qadağan edilib. Dolayısı ilə siğənin qadağan edilməsi xəlifə Hz.Ömər tərəfindən başladılıb və Allah Rəsulunun sünnəsinə zidd hərəkətdir.(10)  

"Səhihi-Muslim"də Cabir bin Abdullahdan nəql edilən bir rəvayətdə belə deyilir:

"Hz.Peyğəmbər və Hz. Əbu Bəkr dövrlərində bir ovuc xurma və ya unun əvəzində siğə edirdik. Ta ki Ömər bunu Əmr bin Hureys haqqında qadağan edənə qədər".(11)

Ancaq eyni mənbədə rəvayət edilən başqa bir hədisdə Məkkənin fəthi əsnasında Hz.Peyğəmbərin siğəni qəti olaraq qadağan etdiyi qeyd edilir. Yenə eyni mənbədə Həzrəti Peyğəmbərin(Allahın Salamıvə Salatı Onun üzərinə olsun) belə dediyi bildirilir:

"Ey insanlar! Qadınlardan siğə ilə istifadə etməyi Allah qiyamət gününə qədər haram etmişdir. Hər kimin yanında belə bir qadın varsa, onu tərk etsin və onlara verdiklərinizdən də heç nə almayın".(12)

Bu rəvayətlərdən də məlum olur ki, İslam alimləri siğənin qadağan edildiyi tarix mövzusunda eyni fikirdə deyillər. Alimlər qadağanın Hz.Peyğəmbər dövrünə aid olduğunu qəbul etməklə yanaşı, Heybərin fəthi, Məkkənin fəthi, hətta Vida Həccində da ola biləcəyini mümkün sayırlar. Bəziləri bundan belə bir nəticə çıxarırlar ki, Allah Rəsulu(s.a.v) müxtəlif vaxtlarda zərurət olduğu üçün siğəyə bir neçə dəfə icazə verib.

İmam Səvqani siğəylə bağlı ixtilafa səbəb olan yuxarıda qeyd etdiyimiz hədislərdən belə bir nəticə çıxarıb:

"Hədislərdən belə başa düşmək olar ki, səhabələr Hz.Peyğəmbərin siğəylə bağlı əbədi qadağasını eşitməyib və siğə etməyə davam ediblər. Bunu öyrənən xəlifə Ömər isə yenidən həmin qadağanı xatırladıb və bunun tətbiq edilməsinin qəti olaraq qadağan edib".(13)

Ancaq qeyd etməliyik ki, siğə İslam dini Allah Rəsulu tərəfindən Ərəbistan Yarımadasında təbliğ edilməmisdən əvvəl də həmin bölgədə olmusdur. Allah Rəsulu isə müsəlmanların belə bir harama həvəsləndiklərini görərək bunun haram olduğunu bildirmisdir.

Kəbinlə siğə arasındakı fərqlər

Siğəni halal sayanlar iki növ də kəbin olduğunu qəbul edirlər:

1. Daimi kəbin

2. Keçici kəbin (siğə).

İkinciyə "müvvəqti kəbin" də deyilir. Siğədə təyin edilən vaxtın qurtarması, yaxud kişinin qalan vaxtı bağışlamasıyla müvəqqəti kəbin öz-özünə, boşamadan ləğv olunur. Daimi kəbinlə -yəni həqiqi evliliklə, yalançı evlilik olan siğə arasındakı fərqlər aşağıdakılardan ibarətdir:

1. Adi evlilikdə boşanan və ya ərinin vəfat etməsi nəticəsində ərsiz qalan qadın iddət müddəti gözlədiyi halda, siğənin ləğv olunmasından sonra qadın adi iddətin ya yarısı qədər, ya da 45 gün gözləyib yenidən siğə edə bilər.

2. Kəbin əbədidir. Siğədə isə mütləq vaxt olmalıdır. Müddət hər iki tərəfin razılığından sonra təyin edilir.

3. Siğədə hər iki tərəf də azaddır. Yəni hər hansı bir məsələdə qarşı tərəfi məcbur etmək olmaz.

4. Siğədə miras yoxdur.

5. Kişi qadını paltar, məskən və s. kimi cinsi əlaqədən basqa maddi ehtiyaclarla təmin etmək məcburiyyətində deyil.

6. Hər iki tərəf də sərbəstdir. Bir-birilərinə demədən istədikləri yerə gedə bilərlər.

7. Siğədə hamilə qalmaq üçün mütləq qadın gərək razı olsun.

Siğənin zərərləri

Siğədə qadın həyat yoldaşı, basqa sözlə desək, arvad statusunda deyil, sadəcə müəyyən məbləğ və müddət ərzində istifadə edilən əks tərəf rolunu oynayır.

1. Evlilik daimi olmalıdır. Ailədə hər iki tərəf özlərini ölənə qədər bir yerdə yaşamağı düşünməlidir. Ayrılmaq zehinlərindən də keçməməlidir. Siğədə isə sabitlik yoxdur.

2. İnsanlığını itirməmiş şəxs bu cür həyatdan bezər və nifrət edər.

3. Siğə qadının heysiyyəti, qüruruyla oynamaqdır. Burda qadın icarəyə götürülən mal hökmündə olur. Kişidən aldığı maddi vəsaitin hesabına bütün bədənini ona təslim etməsi qadını alçaldır. Belə hallarda qadın kişilərin həvəslərinə qurban rolunu oynayır.

4. Siğənin İslamda qadağan olunan zinadan - kəbinsiz cinsi əlaqədən nə fərqi var? Siğəni halal hesab edənlərin isə zinada kəbinin və iddətin olmadığını dəlil gətirmələri uşaq bəhanəsidir.

5. Zinada məqsəd şəhvətin söndürülməsidir. Kəbində məqsəd isə nəslin çoxalması və ailə səadətidir. Vəziyyət belə olduğu halda, siğədə eyni ilə zinadakı məqsəd olduğu açıq-askar görsənmirmi?

6. Siğədə qadının vəziyyəti bir yerdən başqa yerə köçən əşyaya oxşayır. Çünki qadın da vaxtı qurtarandan sonra başqa kisiylə siğə edir.

7. Siğə həmişəlik olmadığı üçün doğulan uşaqların gələcəyi üçün yeni problemlər ortaya çıxa bilər. Usaqlar ata sevgisindən məhrum qaldıqları kimi, evinə sadiq qalan anaya da həsrət qalarlar.

8. Müvəqqəti evliliyin adı nə olursa-olsun, əxlaqa zidd davranış olduğu kimi, həm də cəmiyyəti mənfi nəticələrə sürükləyir.

Quranda siğə məsələsi

İslam siğə haramdır. Bütün təfsirlər və hüquq kitabları qeyd edir ki, "Nisa" surəsinin 24-cü ayəsi siğə ilə bağlı deyil, əksinə kəbindəki mehir puluyla əlaqədardır.

Ayədə Allah Təala belə buyurur:

"Sahib olduğunuz (cariyələr) müstəsna olmaqla, ərli qadınları almaq Allahın hökmü ilə sizə haram edildi. Bunlardan basqaları isə namusla, zinakarlığa yol vermədən, mallarınızı sərf edərək evlənmək üçün sizə halal edildi. Yaxınlıq etdiyiniz qadınların mehrlərini lazımi qaydada verin! Mehir müəyyən edildikdən sonra aranızda razılaşdığınız şeydən ötrü sizə heç bir günah yazılmaz. Həqiqətən, Allah hər şeyi biləndir, hikmət sahibidir!" ("Nisa" surəsi, 24).

Məsələn, Beydavi təfsiri və bunun haşiyəsi Şeyxzadə təfsiri ikinci cild 26-cı səhifədə yuxarıdakı ayənin təfsirində belə bildirilir:

"Bu ayə səhih olan kəbinlə bağlıdır. Siğənin halal olduğunu göstərmir. əksinə mehiri bildirir (mehir ailə həyatı qurarkən kişi tərəfindən qadına verilən nəsnədir. Qadın həmin verilənləri istədiyi kimi istifadə edə bilər). Siğə İslamdan əvvəl mübah olmuşdur. İslam isə siğəni qadağan etmişdir. İslamiyyətdə müəyyən bir vaxt üçün kəbin kəsdirmək qəti qadağandır". Siğənin haramlığıyla bağlı bir çox İslam alimləri həmfikirdirlər. Cəssas kimi müfəssirlər bu ayənin kəbinə aid olduğunu qeyd edərək bunun siğəylə heç bir əlaqəsinin olmadığını sübut etmislər.(14)

Əgər Allah "Nisa" surəsinin 24-cü ayəsi ilə siğənin halal olduğunu qəbul edənlərin fikrinə görə halal qəbul etsəydi, "hıfzul-fərc" ayəsi kimi bilinən "Muminun" surəsində belə buyurardımı:

"O kəslər ki, onlar ayıb yerlərini (zinadan) qoruyarlar!Ancaq zövcələri və ya sahib olduqları (cariyələri bundan) istisnadır. Buna görə onlar qınanmazlar. Kim ondan artığını istəyərsə, onlar əsl həddi aşanlardır." ("Muminun" surəsi, 5-7; "Məaric" surəsi, 30).

Bu ayədən də açıq-askar aydın olur ki, İslam dini həyat yoldaşlarından başqası ilə yaxın olmağa heç kimə icazə verməyib.

İslamda siğə haramdır!

İslam ailə hüququnun ümumi prinsiplərini diqqətlə incələdikdə və Hz.Peyğəmbər(s.a.v) dövründəki şərtləri nəzərə alanda siğənin halal olduğunu qəbul etmək mümkün deyil. Bunun səbəblərindən biri də budur ki, Qurani-Kərimdə və Hz.Peyğəmbərin hədislərində evliliyin xoşbəxtlik və davamlılıq prinsiplərinə əsaslandığını görmək mümkündür. O dövrün şərtlərinə nəzər saldıqda qadın və kişi arasındakı əlaqələrin bugünkü kimi sərbəst olmadığı üçün bir-birini görməyənlərə Rəsulullah birinci növbədə görüşmələrini məsləhət görüb. Qurani-Kərimdə "misaqan ğalizə" ifadəsi işlədilir. Bu isə evliliyin ağır və məsuliyyətli bir müqavilə olduğunu göstərir. Ağır və məsuliyyətli bir müqavilənin ola bilməsi üçünsə evlilik daimi olmalıdır. Yoxsa, siğədəki kimi bir neçə saat, bir neçə gün, bir ay, üç il, 10 il yaşayandan sonra tərk edib getməklə evlilik daimi ola bilməz. Çünki müəyyən edilən vaxt qurtarandan sonra həmin adam qadını atıb gedir. Bunda nə məsuliyyət, nə də ağırlıq ola bilər? Hz.Peyğəmbərin bununla bağlı bir hədisi var:

"Allahın xoşlamadığı halda icazə verdiyi yeganə halal talaqdır, yəni boşanmadır".

Bir-birilərinə bütün varlıqları ilə hər kəsdən daha yaxın ola bilən, sirləriylə, bütün bədənləriylə, sanki bir bədənin orqanları kimi bütün olan ər-arvadın bu formada ayrılmalarının nə dərəcə cəmiyyətə və insan psixologiyasına müsbət təsiri ola bilər? Allah insanların ayrılmasını istəmir. Lakin evlilik əlaqəsi, əgər xoşbəxtlik və daimi formada davam edə bilməyəcəksə, hər iki tərəfə də zülm və isgəncə olmaması üçün ehtiyaca görə boşanmağa icazə verilir. Bu insanlara nə vaxt olsa, bir yerdə bir müddət yaşadıqdan sonra ayrılıb, yenidən başqasıyla yaşamaları üçün boşanmağa icazə verilmir. İslamdan əvvəl ərəblərdə bir kişi eyni anda 10 qadınla evlənə bilərdi. İstədiyi qədər cariyəsi, kənizi də ola bilərlər. Ailə həyatında bir nizam-intizam demək olar ki, yoxdu. Bu həyata öyrəşən insanları birdən-birə əvvəlcə çox evliliyi dördlə məhdudlaşdırmaq və sonra da onların ailə həyatlarını nizama salmaq o qədər də asan bir məsələ deyildi. Çünki bu insanlar necə deyərlər bir çox qadınla yaşamağa öyrəşmişdilər. Savaşlarda əldə etdikləri çoxlu kənizləri vardı. Bunlarda qəbilə anlayışı hökm sürürdü və qadının da heç bir dəyəri yox idi. Belə bir cəmiyyətdə həm qadının dəyərini ucaldacaqsan, həm ailə həyatlarına bir yön verəcəksən, həm də qadın-kişi əlaqələrində bir bütünlük təşkil edəcəksən. Bu çox müşkül məsələ idi.Bu səbəbdən də Allah Rəsulu Aleyhissalâtü Vesselâm  bunu zaman keçdikcə yavaş-yavaş həyata keçirirdi.

Məsələni Allahın Peyğəmbəri Həzrəti Muhəmmədin dövründə baş vermiş bir hadisə ilə yekunlaşdıraq:

Həzrəti Peyğəmbər səhabələri ilə birlikdə söhbət edərkən bir gənc oğlan gəldi. Qeyri-etik bir tərzdə: "Ey Allahın Peyğəmbəri! Mən filan qadınla dost olmaq və onunla zina etmək istəyirəm", - dedi. Səhabələr gəncin bu cür hərəkətindən və sözlərindən çox əsəbiləşdilər. Hətta həmin cavanı döyüb Peyğəmbərin yanından uzaqlaşdırmaq istəyənlər də oldu. Çünki həqiqətən də bu gənc çox tərbiyəsiz söz danışmışdı. Həzrəti Peyğəmbər həmin gəncin yanına yaxınlaşmasını istədi. Gənci dizinin dibində otuzdurdu.

Həzrəti Peyğəmbər:

- Sən mənə de görüm, başqa bir adamın ananla bu pis işi etməsini istəyərsənmi?

Bu çirkin hərəkət sənin xoşuna gələrmi?, - deyə gəncdən soruşdu. Cavan oğlan hirslənərək:

- Xeyr, ey Allahın Rəsulu!

- Elə isə həmin çirkin işi edəcəyin qadının övladları da bu hərəkəti xoşlamazlar.

Sonra Allah Rəsulu:

- Yaxşı, bu çirkin işi sənin bacınla etmək istəsələr, razı olarsanmı? Sualına yenə gənc daha da əşəbiləşərək:

- Xeyr, heç vaxt, - dedi.

- Elə insanların heç biri bu işi xoşlamaz, - buyurdu. Sonra Həzrəti Peyğəmbər (s.a.v) əlini həmin gəncin sinəsinə qoyaraq belə dua etdi: "Allahım! Sən bu gəncin ürəyini təmizlə! Namusunu və şərəfini qoru və günahlarını bağışla!"

 

1 Zəmahsari, "Əsasul-bəlağa, 581.

2 Sərahsi, "əl-Məbsut", s. 152; əl-Mərginani, "əl-Hidayə", 1, 195; Əbu Zəhra, "Əhval", 48.

3 Kəbinsiz cinsi əlaqə.

4 əs-Səraxsi, "Məbsut", 5, 152.

5 Şafii, "əl-Umm", 111, 184.

6 əs-Səraxsi, "Məbsut", 5, 152.

7 əl-Kasani, "Bədayius-Sənayi, 2-ci nəsr, Beyrut-1974, II, 272, 273.

8 əz-Zuhəyli, "əl-Fiqhul-İslami və ədillətuh", Dəməşq-1985, VII, 64.

9 "əl-Fiqh aləl-Məzahib əl-ərbəa".

10 Allamə Musa əl-Musəvi, "əs-Sia vət-Tashih", 1978, nəsr edildiyi yer göstərilməyib, səh. 108.

11 Muslim, "Nikah", 16.

12 Muslim, "Nikah", 21, 22, 23.

13 Şövqani, "Nəylul-əvtar", VI, 147.

14 "Əhkəmul-Quran", cild 2, səh. 179-180.

Elşad MİRİ

Sağlamlığınıza zərərin olub olmadığını bir həkimdən soruşmağınızı önəmlə tövsiyə edirik.

İki ay halı arasındakı təmizlik müddətinə "tuhr (təmizlik) halı"deyilir. Bu müddət 15 gündən az olmaz, daha çox ola bilər. Buna görə, 15 gündən daha əvvəl ortaya çıxan axıntılar, adət (aybaşı) hâlından sayılmazlar.

Adət qanının qoxusu ağır və narahat edicidir. Xəstəlikdən ötəri gələn qan isə qoxusuzdur.

Adət qanının rəngi çox müxtəlif ola bilər. Adəti göstərməkdə ən əsası qaraya çalan qırmızı, ən zəif də torpaq rəngidir.

Adət qanının Rəngi ​​və Qoxusu

"Ümidsizlik" yaşına (55 yaş) çatmayanlarda saf ağ axıntıdan başqa gələn qırmızı, qara, boz, bulanıq, saman ya dadişsarısi, hətta yaşıl kimi hər rəng adət qanı ola bilər. Ümidsizlik yaşına çatanlarda isə adət qanının rəngi yalnız tünd qırmızı və ya qaratəhər. Başqa sözlə əllibeş yaşını keçənlərdən gələn və bu iki rəngin xaricində olan hər axıntı adət deyil, xəstəlik qanıdır.

Qanın rəngi barədəsində, ilk çıxdığı və bezdə meydana gəldiyi zamana etibar edilər. Çünki o anda təzədir və əsl rəngindədir. Quruyduqdan sonrakı rənginə etibar edilməz. Çünki quruyunca rəngi dəyişə bilər.

Adət qanının qoxusu ağır və narahat edicidir. Xəstəlikdən ötəri gələn qan isə qoxusuzdur.

Adətin ilk başlama yaşı doqquz yaşdır.

Yeni başlayan qadının adət zamanı gördüyü hər qan, üç gündən az on gündən çox olmadıqca, adət qanı, doğumunda gördüyü hər qan da, qırx günü keçməyincə zahılıq qanıdır

İlk başlayan qadın bir saat (bir müddət mənasında) qan görüb ardınca on dörd gün təmiz qalsa, onun ardından da yenə bir müddət qan görsə ilk on günü aybaşı sayılır və bununla Yetkin olduğuna hökm edilər. Çünki bu iki qan arasındakı təmizlik, on beş gündən az olduğu üçün anormal bir təmizlikdir. On günün sonunda; təmizlik halında da olsa, yuyunar. Ramazan isə, bu on gündə tutmadığı oruclarını qəza edər.

Bu nümunədə görüldüyü kimi, yeni başlayanın adəti təmizliklə başlaya bilməz amma, təmizliklə sona çata bilər.

Doqquz yaşını tamamlayan qız ilk dəfə gördüyü qandan ötəri namazını və orucunu buraxar, evli isə ər-arvad əlaqəsində olmaz. Qan üç gün tamamlanmadan kəsilir və on beş gün olmadan bir daha axmazsa, adət qanı deyil üzr qanı olduğu aydın olar və buraxdığı oruc və namazlarını qəza edər. Lakin Imam Muhamməd `dən nəql edilən bir görüşə görə bu vəziyyətdə olan qadının gələn bu ilk qanın üç gün davam etmədikcə adət qanı olduğu deyilə bilməz, sahibi də namazı buraxa bilməz və orucu ərtələyə bilməz. Ancaq birinci görüş daha sağlamdır. Çünki Allah Təala Qur `an` da adəti "əzâ" deyə xarakterizə etmişdir (2/222) Qanın çıxmasıyla bu xüsusiyyət həyata keçmiş və adət qəbul edilməsinin səbəbi meydana gəlmişdir. (Bu mövzuda Malikilərin də gözəl bir təsbitləri vardır: Doqquz yaşına girməmiş bir qızdan gələn qan bir xəstəlik qanıdır. Doqquz ilə on iki yaş arasında olan bir qızdan gələn qan, bilən qadınlara və ya həkimə göstərilir, qətiyyən adətdir desələr ya da şübhələnilirs bir xəstəlik qanı sayılır. On üç yaşına gələn bir qadından əlli yaşına qədər gələn qan isə mütləq adətdir. Əlli yaşını keçmiş bir qadından yetmiş yaşına qədər gələn qan da yenə bilən qadınlara ya da həkimə göstərilir. Yetmiş yaşına çatmış bir qadından gələn qan isə qətiliklə üzr kanıdır.Şâfiîlərə görə adətdən kəsilmədə müəyyən bir yaşı yoxdur. Hənbəlilərə görə isə əlli yaş adətdən kəsilmə yaşıdır.)

Adətin Ölçüsü (Ən Azi və Ən Çoxu)

Adətin ən az müddəti üç tam gün, yəni yetmiş iki saatdır. Əbu Yusuf `a görə iki tam gün və üçüncü günün də yarıdan çoxu adətin ən azıdır.

Qadınlara Məxsus Hallar

Hiss və həvəslərinə məğlub düşən bəzi kəslərdə harama nəzərin təhrikiylə bədəndən edilən israf, ümumiyyətlə ihtilamla olar. Bəzi kəslər isə bu «israfat»a daha dəyişik bir şəkildə düşərlər. «İstimna, mastürbasiya» bu barədə ən sıx müraciət edilən təmin yoludur: Hər şeydən əvvəl, anormal bir hərəkət olan bu iş, iradəsi zəif kəslərdə görülən bir vərdişdir.

Evlənmə çağına gəlib də imkan tapa bilməyən belə kəslərə Rəbbimiz iffətli olmalarını tövsiyə etməkdədir: «Evlənməyə imkan tapa bilməyənlər, Allah özlərini fəzl u kərəmindən zəngin edənə qədər zinaya qarşı iffətlərini qorumağa çalışsınlar.»

Nəfs və həvəslərinin təzyiqi altında olan gənclərə Peyğəmbərimizin göstərdiyi yol ən gözəlidir. Bu yolla gənc, həm ibadət etmiş olar, həm də özünə hakim olma çarəsini tapar.

İbni Məsudun rəvayət etdiyi hədisi şərifdə Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) belə buyurmaqdadır: «Ey gənclər birliyi, sizdən evlənməyə gücü çatan evlənsin. Çünki evlilik gözü harama baxmaqdan son dərəcə önləyici, iffəti də ən yaxşı qoruyucudur. Evlənmə xərcinə gücü çatmayan kimsə də oruc tutsun. Çünki oruc. qüvvətli bir şəhvət qlıncıdır."

Başda oruc olmaq üzrə, İslami və imanı məsələlərlə məşğuliyyət və insanı günahdan qoruyan bir ətrafda olmaq adamın iffətini mühafizə edən., onun harama aparmasına mane olan ən gözəl çarələrdir. Çünki qeyri qanuni yollara şeytan təşviq edər, nəfs təzyiq edər, hisslər də sıxışdırar. Onları susduracaq ən təsirli çarə, ürəyi və ruhu ülvi şeylərlə məşğul etməkdir. Əxlaqlı kəslərlə yoldaşlıq etməkdir.

Əllə təmin, alimlərin çoxuna görə caiz deyil. Haram sayılmaqdadır. «Onlar ki ismətlərini qoruyarlar. Ancaq xanımlarına və sahib olduqları nökərlərinə qarşı münasibətləri müstəsnadır. Çünki onlar bu halal olanlarda qınanmazlar. Kim də bu halaldan başqasını axtarsa, işdə onlar həddi aşanlardır»  ayəsini dəlil gətirən Şafi, Maliki alimləri və İmamı Nəsəfi, istimnanın haram olduğuna hökm etmişlər.

Əgər caiz olsaydı, Hz. Peyğəmbər tərəfindən bir yol göstərilərdi, deməkdədirlər. İmam Əhməd bin Hənbəl və ibni Həzmə görə «sperma, bədənin, çölə atmağa möhtac olduğu bir şeydir, onu əliylə atan qan aldıran kimidir və caizdir.» Hənbəli alimləri bu caiz meydana gəlmə şəklini iki şərtə bağlamışlar: Adamın zinaya düşmə təhlükəsi, Evlənməyə gücünün və imkanının olmayışı.

Hənəfi məzhəbinin fikirlərini nəql edən İbni Abidin, bu barədə bəzi alimlərin fikirlərinə yer verməkdədir. Adamın şəhvəti basqın gəlir, ürəyini məşğul edəcək dərəcədə çox olar, subay olar və ya evli olub da bir üzrdən ötəri xanımına yaxınlaşa bilməzsə, şəhvətini təskinlik vermək istəyən kimsə üçün Fakih Əbulleys, «Beləsinə bir günah olmayacağını ümid edirəm» deməkdədir. Amma sırf şəhvətini cəlbetmək, özünü zorla təhrik etmək üçün etsə günahkar olar.

Yenə Hənəfi alimlərindən Şürünbilali, «Subay kimsə harama girəcəyindən qorxduğu zaman şəhvətini təskin üçün istimna caizdir. Bu işindən ötəri nə savab, nə də günah qazanar. Lakin sırf ləzzət almaq üçün etsə günahkar olar»  fikirindədir.

Harama düşmə təhlükəsiylə qarşı-qarşıya gələn bir kimsə, haram olan zinanı işləməmək üçün ucuzu şər olan istimnayı etsə və buradakı niyyəti də haramdan qaçınmaq, namusunu qorumaq olsa, caiz görən alimlərin içtihatlarına görə mümkündür. Amma istimnayı vərdiş halına gətirmək məqbul bir insana yaraşmayan çirkin bir iş olar. Onsuz da çox adamda zəka və yaddaş itkisinə səbəb olmaqdadır.

Belə anormal vəziyyətlərə düşməmək üçün tez-tez imani əsərləri mütaliə etmək, ağılı və ürəyi davamlı islami xidmətlərdə işlətmək, ülvi şeyləri düşünmək, ləzzətləri qıran və ağrılaşdıran ölümü çox sıx xatırlamaq, harama nəzərdən çəkinmək və ədəbsiz nəşrlərə kompliment deməmək lazımdır.

Aybaşının sona çatması üçün kəsilməsi əsasdır.

10 gündən çox olan adət günləri üzr sayılar. İki adət halının arasında 15 gün keçmişsə ondan sonra gələn qan aybaşı qanı olaraq qiymətləndirilər. Qadınlar adət hallarına çox diqqət yetirməlidirlər. Çünki bu hallar, onların bir çox din vəzifələri ilə əlaqədardır. Bu mövzu ilə əlaqədar başlıca məsələlər bunlardır:

Qadınlar ən az doqquz yaşlarında buluq çağına çatar və adət görməyə başlarlar. Əlli və ya əlli beş yaşlarında da "Sinni İyas" deyilən adət görməmə dövrəsinə girərlər. Bu yaşdan daha əvvəl adətdən kəsilən qadınlar da vardır.

Adət müddətinin ən azı üç gündür (yetmiş iki saatdır). Ən çoxu da on gün, (iki yüz qırx saat)... Bu iki zaman arasında görüləcək qanlar, adət qanı sayılar. Bu zaman içində davamlı olaraq qanın gəlməsi lazım deyil, hərdənbir kəsilə bilər. Nümunə: Bir qadın üç gün qan gördükdən sonra iki gün qanı kəsilsə və arxasından üç gün daha davam etsə, bu səkkiz günün hamısı adət gününü təşkil etmiş olar.

İki adət arasındakı təmizlik halına Tuhr (Təmizlik) halı deyilir. Bunun müddəti on beş gündən az ola bilməz. Lakin bundan çox ola bilər. Tuhr halı aylarla və illərlə davam edə bilər. Belə təmizlik halı davam edən qadına Münteddetü't-Tuhr (Təmizliyi davamlı) deyilir.

Bəzi qadınların adət günləri, sayılan müəyyən günlərdir. Nümunə: Hər ay beş və ya yeddi və ya doqquz gün adət görərlər. Bir adət, bir dəfə meydana gəldiyi üzərə qərarlaşmış ola bilər. Belə ki: Hələ adət görməyə başlayan bir qız, ilk dəfə səkkiz gün qan görsə, sonra iyirmi iki gün təmiz olsa, bu şəkildə adəti qərarlaşmış olar. Ondan sonra davamlı olaraq özündən bir xəstəlik səbəbi ilə qan gələcək olsa, onun həm adət günləri, həm də təmizlik günləri hər ay o şəkildə hesab edilər.

Bəzi qadınlarda adət günləri dəyişik olar. Belə ki: Bir ay beş gün digər ay altı gün adət görə bilərlər. Bu vəziyyətdə ehtiyatlı hərəkət etmək lazımdır. Belə bir qadın, altıncı gün oldumu yuyunar, namazlarını qılar və əgər ramazansa orucunu tutar; çünki bu altıncı gündəki qanın xəstəlik (istihaze) qanı olması olabiləcəkdir. Lakin bu altıncı gün çıxmadıqca, cinsi münasibətdə ola bilməz, boşanmışsa iddeti dolmuş sayılmaz. Çünki bu altıncı günün qanı, aybaşı qanı olmaq ehtimalı vardır.

Bir adətin dəyişmiş olması üçün, ona zidd iki adət halı görülməlidir. Nümunə: Hər ay beş gün adət görən bir qadın, sonra iki dəfə dörd gün və ya iki dəfə altıgün qan görsə, onun adəti beş gündən dörd günə və ya altı günə keçmiş olar.

Və aleykum Salam və rahmətullah.

Cənab-ı Haqq hər insanı ayrı bir gözəllikdə yaratmışdır. Birlik möhürünün açıqca oxunduğu insan simasındakı gözəllik, fitrî və təbiî olanıdır. Bunu mühafizə etmək, sahib olduğu xüsusiyyət və gözəlliklərə şükr edib, Allah`ın uyğun hesab edib lütf etdiyi qədərinə razı olmaq qulluğun bir dərəcəsi və işarəsidir.

Bunun üçün həyatî və zərurî bir məsləhət yoxsa, bədəndə olan mövcud vəziyyəti dəyişdirməyi seçməmək lazımdır. Çünki belə rast gələ edilən bir əməl insanı ağır bir məsuliyyət altına sala bilər.

Bir zərurət yoxkən insan bədəni üzərində edilən dəyişiklikləri şiddətlə qadağan edən Peyğəmbərimiz (Allah`ın Salamı və Salatı Onun üzərinə olsun), başına əlavə saç taxana, dərisinə döymə edənə və etdirənə, gözəlləşdirmək məqsədiylə dişini nazildib seyrəkləşdirənə, qaş və kirpiklərini yolan qadınlara, Allah`ın yaratdıqlarını dəyişdirdikləri üçün ilahi rəhmətdən uzaq qalmış olacaqlarını bildirmiş (lənətləmişdir) və xəbərdarlıq etmişdir.(Kütübü Sittə, Hədis No : 2155, Ravi: İbnu Abbas)

Fiqh alimləri bu hədisdən hərəkət edərək üzündə saqqal və bığ bitən qadının onları aradan qaldırmasının caiz olacağını; ancaq qaşları naziltmənin, təbii şəklindən çıxarmanın, kirpikləri düzəltmənin və ya taxma kirpik istifadə etmənin caiz olmadığını ifadə edərlər. Çünki diş, qaş və kirpik bir üzvdür. Əslində olmayıb sonradan bitən üzdəki tüklər isə bu qrupa daxil olmadığından, qadının bunları aradan qaldırmasında bir günah  yoxdur Eyni şəkildə qadının ayağındakı tükləri aradan qaldırmasında da bir günah yoxdur. Çünki bu qaş kimi bir üzv hökmündə deyil.

Fiqh kitablarına baxdığımızda bu hökmü görməkdəyik:

Qadını çirkinləşdirən üzdəki tüklər alınar. Kişilərdə görülən saqqal, bığ kimi şeylərin qadınlarda görülməsi halında; alınması caizdir.

"İbn-i Abidin, saqqal və bığın qadında fitrət olmadığını, bu səbəblə (əgər çıxarsa) kəsilməsinin (müstəhəb) olacağını bəyan etmişdir!

Bu tükləri aradan qaldırmanın ən uyğun yolu qırxmaq deyil, ağda(yapışqan), pudra və ya bənzəri tibbΠşeylərlə yolmaqdır. "(Qadın Elmihalı, Mürşidə Uysal, s. 370)

Aydın olan odur ki, dindar xanımın özünü yoldaşına qarşı cazibədar vəziyyətə gətirməsi müstəhəbdir. Beyini yadların cazibəsindən qorumuş olma hikməti də vardır bunda.

Qaşların arasında ya da qaşların kənarlarında bitən tüklərə gəlincə:

"Normal qadın qaşının bir şəkli (normal sayılan şəkilləri) vardır. Bunların xaricinə çıxan, gözə sakil (çirkin) gələn, sahibini çirkin göstərən və buna görə onu narahat edən çox tüklər alına bilər. Normal qaşları, modaya uyğun gələrək naziltmək, yerlərini dəyişdirmək ... caiz görülməmişdir. "(Prof. Dr. Hayreddin Karaman)

Qadınların üzlərindəki tükləri yolması, qaşlarını incəltməsi, kirpiklərini uzatması mövzusunun şəriət hökmü İslam alimlərini bir xeyli məşğul etmişdir. Hz. Peyğəmbərin (sallallahu aleyhi və səlləm) bu mövzu ilə əlaqədar bir hədisində;

"Allah üz tüklərini yolan və yolduran qadına lənət etsin." (Buxari, 'Libas', 84; Müslim, 'Libas', 120)

buyurmuş olması, bu ifadənin hansı hərəkətləri əhatə etdiyi İslam hüquqçuları arasında müzakirə mövzusu olmuşdur.

Alimlərin çoxuna görə; qadının ərinə gözəl görünmək üçün və onun icazəsi ilə üzündə, qadınlara məxsus olmayan tüklərin (saqqal, bığ tükləri) bitməsi halında bunları alması, gözəlləşmək üçün makiyaj etməsi, qaşlarının ətrafındakı dağınıq tükləri (iki qaş arası, ətrafı) alması caiz olub, hədisdəki qadağan, qadının çölə çıxmaq üçün, yadlar və başqaları üçün üz tüklərini yolması və qaşlarını alması ilə əlaqədardır.

Malikilər və bir qrup alim isə, bunu yaradılışı dəyişdirmə olaraq qiymətləndirdiyindən heç bir şəkildə caiz (icazəli) görməməkdə və ya məkruh saymaqdadır.

Nəticə olaraq, hədisdə qadağan edilən tük qoparmağı, hər hansı bir xəstəlik və ya illət səbəbiylə qadının üzündə sonradan bitən və üzünü çirkinləşdirən üz tüklərini (saqqal, bığ tükləri) qoparma deyil də, başqalarına gözəl görünmək məqsədilə qaşları naziltmək və ya yuxarı qaldırmaq üçün qaş tüklərini yolmaq, almaq olaraq anlamaq daha doğrudur.

İnsan, Allah`a inandığı, inanması ölçüsündə Rəbb`inin özünə əmanət etdiyi vücudundan ötrü hörmətli olması, nemətlərinə şükrlə qarşılıq verməsi gərəyindəndir. Bunun üçün müsəlman xanımın, Allah`ın (cc) üzünə verdiyi gözəlliyi pozmadan mühafizə etməsi əsərə olan hörmətinin, ruh və könül rahatlığının mənəvi işıltısını üzünə əks etdirərək gözəlliyinə gözəllik qatabilməsi isə, əsərin sahibi Uca Allah`a olan sevgisinin ifadəsidir. (Dr. Jalə Şimşək)

Heyz və nifas halında olan bir qadına Quran oxumaq haramdır. Peyğəmbər Əfəndimiz ( sas )heyzli, nifas halında və ya cənabətli olan kimsənin Quran oxuması haqda belə buyurmuşdur : “Heyzli qadın və cənabətli olan kimsə Qurandan bir  şey oxuya bilməz ” .( Tirmizi, Təharət, 98; İbni Macə, Təharət, ,105; Darakutni, Sünən, 1/117). Bundan əlavə Hz. Əli ( r .ə. ) belə demişdir  : “Cənabətli olmaqdan başqa heç bir amil Allah Rəsulunu Quran oxumaqdan çəkindirə bilməzdi ” (Əbu Davud, Təharət, 90; Nəsəi, Təharət, 170; İbn Macə, Təharət, 105).  Bu hədislər cənabətli və heyz halında olan kimsələrin Quran oxuya bilməyəcəkləri haqda önəmli bir dəlildir.(Ayni, əl-Binayə, 1/644)

Bu hədislərə əsaslanaraq İslam alimlərinin əksəriyyətinin fikrinə görə,  heyzli qadın Qurandan  Quran oxuma məqsədi ilə bir ayət belə oxuya bilməz ,  eyni zamanda Quran ayətlərini yaza bilməzlər. Bu mövzuda  Tövrat, İncil və Zəbur da Quran kimidir.( İbn-i Abidin, Haşiyətu Rəddil-Muxtar, 1/293)

 Fatihə surəsi dua niyəti ilə oxuna bilər. Bundan əlavə, Quranda duaya bənzəyən digər ayələr də Quran oxuma məqsədi ilə deyil, dua məqsədi ilə oxuna bilər. Məsələn, “Rabbəna atina fiddünya hasənətən və filaxirəti hasənətən və qina azabənnar “  kimi.

Eyni zamanda, sevincli bir xəbər eşidən kimsə “Əlhamdulillah “ deyə bilər. Kədərli bir xəbər eşidən kimsə isə “İnna lilləh və inna ileyhi raciun” deyə bilər. (İbrahim Hələbi, Hələbi, Sağir, s.37-39; İbn-i Abidin, Haşiyətu Rəddil-Muxtar, 1/293)

İmam Malikə görə heyzli qadın üzrlü hesab olunduğu və Quran oxumağa da möhtac olduğu üçün  Quran oxumasına icazə vardır. Ancaq heyz qanı kəsildikdən sonra qüsl etmədən öncə Quran oxuya bilməz. (Zuhayli, əl-Fiqhul-İslami, 1/471)

Heyzli qadın zikr və dua edə bilər, bunlara heç bir qadağa  yoxdur.  Hətta heyzli günlərdində qadının qibləyə doğru oturaraq vaxtaşırı zikr və dua etməsi daha uyğun bir davranış tərzi olub, qadının bu günlərində mənəvi cəhətdən qidalanmasına səbəb olur.

Heyzli ve nifas halında olan qadınların və ya cünub halında olanların qünut kimi bir sıra duaları oxumasında, təsbih və təhlil kəlimələri söyləməsində , Həzrəti Peyğəmbərə ( s.a.s ) salat və salam gətirməsində heç bir qadağa yoxdur. Heyz və nifas halında olanlar Qurani Kərimi  oxuya bilmədikləri halda onu dinləyə bilərlər.

Quran öyrətmə Kursunda işləyən və ya hafizlik edən qadın, heyz halında olduğu müddətdə öyrətmə işini öz yardımçısına təhvil verməlidir. Əgər yardımçısı yoxdursa Hənəfi alimlərindən olan  Kərhi və Tahavinin bu barədəki görüşlərinə əsasən  öyrətməyini davam etdirəcəkdir. Kərhi, heyz halında olan müəllim və ya tələbənin kəlmə-kəlmə, Tahavi isə yarı-yarı olmaqla ayət oxunub Quran öyrədilməsində heç bir zərər olmadığını bildirmişlər.
Nəticə etibari ilə İslam alimlərinin əksəriyyətinin fikrinə görə,  Hənəfi, Şəfi və Hanbəli məzhəblərinə görə heyzli və ya cünub olan kimsə Quran oxuya bilməz. (Zuhayli, əl-Fiqhul-İslami, 1/471)

Suallarla İslam

Və aleykumussalam.

Əlbəttə caizdir. Bir qadının uşağı olmur və ya uşaq düşür deyə boşanması lazım deyil. Uşaq olmamasının heç bir qəbahəti yoxdur. Çünku belə məsələlər bizim yox Allah`ın istəyi, təqdiri ilə olar. O`ndan gələn hər şey gözəldir.Ya bir başa gözəldir, ya da nəticə etibarı ilə gözəldir

Hədisləri bərabər qiymətləndirdiyimizdə, qiyamətə yaxın uşaq-muşaq çətinliyi az olanlar üçün müjdələr də vardır. Bu baxımdan siz lazım olan tədbirləri adlığınız halda Allah uşaq vermirsə, sizin haqqınıza xeyirli olan şeyin bu olduğunu bilməniz və ona görə hərəkət etməniz lazımdır.

Hədislərdə, "vəlud = doğurqan" qadınlarla evlənmək tövsiyə edilmişidir. Bəzi yoldaşlarına subay olan qızlarla evlənmələrini tövsiyə edən Hz. Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm'in bu ifadələri də doğurqanlıqla (çox uşaq dünyaya gətirə bilmək)əlaqəli kimi görünür. Çünki burada yaş önəmlidir.

Yoxsa, "uşağ olmayan qadınlarla heç evlənməyin" deyə bir şey söz mövzusu deyil. Və onlarla evlənmənin bir eybi da yoxdur. Fikrimizcə, bir qadının doğurqanlığı, ümumiyyətlə onun uşağı olacaq yaşda olmasıdır. Bu da daha çox subay olan qızlardır.

Şəxsən Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) 'in uşağı olmayacağı bəlli olan yaşlı qadınlarla evlənməsi, doğum edə bilməyəcək olanlarla evlənmənin bir eyb olmadığının açıq dəlilidir. Buna görə doğum edə bilməyəcəyi bilinən bir qadınla evlənmənin dini baxımdan bir qəbahəti yoxdur.

Subay, doğurqan qızlarla evlənməyi təşviq edən Əfəndimiz (s.ə.s.), evlənmənin önəmli bir səbəbi olan insanlıq nəslinin davamı üçün lazım olan körpə doğurmanın əhəmiyyətinə diqqət çəkmişdir. Necə ki bir hədis-i şərifdə Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:

"Şəfqətli / mehriban, doğurqan qadınlarla evlənin. Çünki mən qiyamət günündə digər ümmətlərə qarşı sizinlə fəxr edərəm." (Əbu Davud, Nikah, 2; İbn Macə, Nikah, 1; əl-Fıkhu'l-İslamî, VII / 13).

Uşaq sahibi olmaq üçün oxunacaq dua:

“Bir zaman Zəkəriyya Rəbbinə gizlicə dua edib demişdi: "Ey Rəbbim! Artıq sümüklərim zəifləmiş, başım da ağappaq ağarmışdır. Ey Rəbbim! Sənə etdiyim dua sayəsində heç vaxt bədbəxt olmamışam. Mən özümdən sonra gələn qohumlarımdan dinə etinasız yanaşacaqlarından qorxuram. Zövcəm də sonsuzdur. Mənə Öz tərəfindən elə bir övlad bəxş et ki, o həm mənə, həm də Yaqub nəslinə varis olsun. Ey Rəbbim! Elə et ki, o Sənin razılığını qazanmış olsun!" Ona belə vəhy olundu: "Ey Zəkəriyya! Səni Yəhya adlı bir oğulla müjdələyirik. Biz bu adı ondan öncə kimsəyə qoymamışıq!" O dedi: "Ey Rəbbim! Zövcəm sonsuz bir qadın ikən, özüm də qocalığın son həddində olduğum halda mənim övladım necə ola bilər?" Mələk dedi: «Bu, belədir, lakin Rəbbin buyurdu: "Bu, Mənim üçün asandır. Axı əvvəlcə sənin özünü də sən heç bir şey deyilkən xəlq etmişdim!"» (Məryəm surəai, 3-9)

Allah`dan hər şeyin xeyirlisini istəməlidir. Bizim üçün nəyin xeyirli olub-olmadığını bizlər bilmərik. Bir ayəti-kərimədə də bildirildiyi kimi, xeyr zənn etdiyimiz şeylər bəzən bizim üçün şər, şər bildiyimiz da xeyr ola bilər. Onun üçün Allah`dan hər şeyin, eyni zamanda uşağın da xeyirlisini istəməliyik. Uşaq sahibi olmaq əlbəttə hər kəsin istədiyi bir şeydir. Yaradılış qanunları da bu istiqamətdədir. Amma bəzi hallarda bəzi insanlar üçün uşaq sahibi olmamaq xeyirli ola bilər.

Uşağı olmayanlar, bunun səbəblərini araşdırıb bu səbəbləri aradan qaldırmaq və uşaq sahibi olmaq üçün çalışa bilərlər. Lakin bütün səylərə baxmayaraq yenə uşaq olmursa bunu dərd etmək, israrla bu mövzu üzərində dayanmaq da doğru deyil. Bəlkə də onlar üçün xeyirli olan eləsidir. Bəlkə uşaqları olsaydı başlarına bilinmədik bəlalar gələcəkdi və Allah onları o bəlalardan qorumaq üçün uşaq vermədi.

Bəli, uşaq istəməli, bunun yollarını da axtarmalı, amma işi cığırından çıxarıb problem halına gətirməməlidir. Hər şeyin xeyirlisini istəməlidir. Cənab-ı Haqq, haqqımızda hər şeyin xeyirlisini versin. (Amin)

1. "İnnə rabbəkə hüvə'I-xallâqu'l-alim." = "Şübhəsiz ki, Rəbbin hər cür yaratma şəklini bilir." (Hicr, 15/81) ayəsini gecələri 1267 dəfə təkrar edər və bunu üç ay boyunca davam etdirər.

2. Və ya; "Fallâhu huvə'l-vəliyyü və hüvə yuhyi" = "Şübhəsiz ki Allah dostdur və yaradandır." (Şura, 42/9) ayəsini, bərabər olmadan öncə 289 dəfə təkrar edər.

3. Və ya; "HüvaIIahü'l-xâliqu'l-bəriu" = "O yaradandır və yoxdan var edəndir." (Həşr, 59/24) ayəsini 1054 dəfə təkrar edər.)

4. Və ya; tibbi bir problemi olmamaq şərtiylə, uşağı olmayan bir qadın, əgər aybaşı halından üç gün sonra, günorta saatlarına yaxın bir zamanda təmiz bir kağız üzərinə 110 dəfə "Bismillahir Rəhmanir Rəhim" yazıb o kağızı üzərində daşıyaraq yoldaşıyla bərabər olarsa, Allah'ın izni ilə hamilə qalar. (Hamilə qalana qədər kağızı üzərində daşımalıdır.)

Oğlan Uşaq sahibi olmaq üçün oxunacaq dua

"Oğlan olsun, qız olsun, əli-üzü düz olsun." sözü çox əhəmiyyətli bir həqiqəti ifadə edir. Həqiqətən də oğlanın mı, yoxsa qızın mı haqqımızda xeyirli olacağını bilmirik. Allah`dan uşağın da xeyirlisini istəməliyik. Oğlan də qız da istəyə bilərik. Amma bu mövzuda da israrçı olmamalıyıq. Bu mövzuda belə deməlidir:

"Allah`ım, Səndən oğlan (və ya qız) uşağı istəyirik. Amma sən daha yaxşı bilirsən. Haqqımızda hansı xeyirli isə onu ver."

Bəli belə deməli və doğan uşaq istər kişi istər qız olsun əsla etiraz etməməli və ya məmnuniyyətsizlik göstərməməlidirlər. Onsuz da bunun faydası da yoxdur. Çünki bu, kimsənin əlində olan bir şey deyil. Tamamilə Allah'ın təqdiridir. Onun təqdirinə etiraz isə kimsənin həddi deyil. Bu vəziyyət qulluqla, müsəlmanlıqla əsla uyğun gəlməz. Allah'ın təqdirinə könül razılığı ilə boyun əymək, bizə verdiyini baş-göz üstünə qəbul etmək lazımdır. Başdakı cümləni bir dəfə daha təkrarlayaq: "Oğlan olsun qız olsun, əli-üzü düz olsun." Amin.

Oğlan uşağı istəyən, birləşmə əvvəlində bəsmələ ilə üç dəfə ixlas surəsini, sonra da bu duanı oxuyar:

"Allahümməc alnı min lədünkə zürriyyətən tayyi-bətən mutîatən." = "Allah'ım, mənə uca qatından təmiz və hörmətli bir nəsil bəxş et."

(Bilal Eren, Açıklamalı Böyük Dua Hazinesi, səh. 165-166)

"Axır zamanda, sizin ən yaxşınız uşağı olmayandır." deyə bir hədis oxudum. Bu hədisin səhih olub olmadığını bilmək isteyirəm? ..

Peyğəmbər Əfəndimizin (s.ə.s.) (Axır zamanda, sizin ən yaxşınız uşağı olmayandır) deyə hədis-i şərif i var mı? Bu hədis -Mən ümmətimin çoxluğu ilə iftixar edərəm- hədis-i şərifinə tərs deyilmi?

Bəli qadınların orqazm olmaları səbəbi ilə qüsl almaları lazımdır. Bu mövzuyla əlaqədar müxtəlif vəziyyətlər vardır.

Yuxudan qalxan kimsə kişi və ya qadın, yataq çarşafında və ya alt paltarda və ya budlarında bir yaşlıq görsə, vəziyyətə baxılar: Əgər yuxuda ihtilam olduğunu xatırlayırsa, qüsl alması lazımdır. Lakin ihtilam olduğunu xatırlamırsa, Əbu Yusufa görə qüsl alması lazım deyil. Çünki, o yaşlıq məzi də ola bilər. Qaldı ki, sperma belə olsa, şəhvətlə gəldiyi bilinməməkdədir. İmamı Azam və İmamı Məhəmməd isə, o yaşlığın sperma olmayıb, məzi olduğu qəti bilinməsi halında qüslu lazımlı görməzlər. Lakin sperma və ya məzi olduğunda tərəddüd edilsə və ya sperma olduğu zənni hasil olsa, qüsl lazımdır, deyərlər.

Peyğəmbərimizə (s.ə.s.), "Bir kimsə paltarında yaşlıq tapsa, ancaq ihtilam olduğunu xatırlamasa qüsl alması lazımdır?" deyə soruşuldu. Peyğəmbərimiz "Bəli lazımdır" buyurdu. İhtilam olduğunu xatırlayıb da üzərində yaşlıq görə bilməyən kimsədən soruşuldu. Rəsulullah "ona qüsl lazım deyil" buyurdu. Bu vaxt bir xanım "bunu qadın görəcək olsa, qadına qüsl lazımdır?" deyə soruşduqda Rəsulullah "Bəli qadına da qüsl lazımdır" buyurdu. (Əbu davud, Təharət 95 ; Tirmizi Təharət 82)

Sələmun aleykum.

Orucluykən adət görən qadının orucu pozulmuş olar. Bundan sonra yemək yesə də yeməsə də oruc pozulmuşdur; axşama qədər oruclu kimi dayana bilməz. İstədiyi kimi yeyər içər; iftara qədər gözləməyə ehtiyac yoxdur. Ancaq, digər oruc tutanlara qarşı hörmət üçün bunları gizli etməsi yaxşı olar.

Pozulan bu oruc üçün yerinə bir gün qəza orucu tutması lazımdır.

Orucluq haqqında ən çox soruşulan suallara cavablar.

Aybaşı nədir?

Qadınlara Məxsus Hallar (Heyz və Zahılıq)

Pivənin süd artırdığını siz dəqiq öyrənin, elə bir üsul heç bir yerdə yazılmayıbdır, Zəmanəmizdə savadsız həkimlər çoxdurlar, ona görə də diqqətli olun.

Siz ən yaxşısı yaşlı insanlardan soruşun, islami qaydalarla təbii bitkilər yada dərmanlarla bunu etmək olar, yəni halal olan yol varkən harama gemət günahdır, üstəlik Allah o işdə bərəkət də etməz.

Siz dindar bir həkimə müraciət edin, yəqinki başqa üsulları sizə tövsiyə edəcəklər inşaAllah.

Allah köməyiniz olsun.

Sizə bu haqda məlumat göndəririk ama yenədə həkimə müraciət etməyiniz məsləhətdir.

Ana südünün artırılması və tərkibinin yaxşılaşması üçün səməni xalvası işlədirlər. Buna bəzən suhan və ya İsfahan halvası da deyilir. Uşaqlara süd verən analar üçün lazımi qida maddələri, paxlalı bitkilərdə daha çox olur. Bu baxımdan paxla, lobya, noxud və maş faydalı qida maddələri hesab edilir. Pərpərən də süd verən analar üçün məsləhətdir. Analar südü artırmaq üçün inək və ya keçi südü işlətsələr yaxşı olar. Bu baxımdan münasib bitki kimi razyana, kərəviz və cirəni də göstərmək olar. Südün tərkibinin uşağın orqanizminə lazım olan, bütün qida maddələri ilə tə”min olunması üçün ananın yeməyi rəngərəng olmalıdır.
Südü az olan analar müntəzəm çay içməli, sulu meyvələr və bostan bitkilərindən çox istifadə etməlidir. Müxtəlif çeşiddə yemişdən, qarpızdan istifadə etmək olar. Şirin meyvələr – tut, üzüm, armud çox xeyirlidir. Meyvələrin şirəsindən istifadə etmək daha yaxşıdır. Bunlarla yanaşı müxtəlif şərbətlər də işlətmək məsləhətdir. Gül şərbəti, bənövşə şərbəti faydalı hesab edilir. Süd verən analar südün tərkibini yaxşılaşdırmaq məqsədilə zeytun, qoz, badam və ya onun şirəsini işlədə bilərlər. Badam şirəsi belə hazırlanır: bir ovuc badamı yarımisti suda bir qədər saxladıqdan sonra qabığını soyur, bir qədər su əlavə edib, onları həvəngdə döyür, xəmir halına salırlar. Sonra həmin miqdarda balı su ilə qatıb şərbət düzəldir və badam xəmirini də ona əlavə edərək, tam həll olana qədər qarışdırırlar. Alınan şirəni süzgəcdən keçirib işlədirlər. Süd verən analar, həmçinin yeralması, sirkə ilə kahı yesələr südləri artar və tərkibi yaxşılaşar. Süd qatı olarsa, təzə çəkilmiş limon şirəsi işlətmək tövsiyə edilir.
Süd yolları tutularsa və döş şişərsə, mərcimək unu və kələm yarpağı ilə təpitmə qoymaq məsləhətdir. Faydalı təpitmələrdən biri də cə”fəridən hazırlanır. Həmçinin bu zaman, reyhanı iki gecə-gündüz gülab içərisində saxlayır, sonra həmin su ilə kompres düzəldib, sinəyə və döş üzərinə qoyurlar. Həmin reyhandan, həmçinin təpitmə kimi də istifadə edirlər.

Cənabı Haqq hər insanı ayrı bir gözəllikdə yaratmışdır. Birlik möhürünün açıqca oxunduğu insan simasındakı gözəllik, fitri və təbii olanıdır. Bunu mühafizə etmək, sahib olduğu xüsusiyyət və gözəlliklərə şükr edib, Allahın uyğun hesab edib lütf etdiyi qədərinə razı olmaq qulluğun bir dərəcəsi və işarəsidir.

Bunun üçün həyati və zəruri bir məsləhət yoxsa, bədəndə olan mövcud vəziyyəti dəyişdirməyə getməmək lazımdır. Çünki belə rast gələ edilən bir qənaət insanı ağır bir məsuliyyət altına soxa bilər.

Bir zərurət yoxkən insan bədəni üzərində edilən dəyişiklikləri şiddətlə qadağan edən Peyğəmbərimiz (s.ə.s.), başına əlavə saç taxana, dərisinə döymə edənə və etdirənə, gözəlləşdirmək məqsədi ilə dişini nazildib seyrəkləşdirənə, qaş və kirpiklərini yolan qadınlara, Allahın yaratdıqlarını dəyişdirdikləri üçün ilahi rəhmətdən uzaq qalmış olacaqlarını bildirmiş və xəbərdarlıq etmişdir.

Fiqh alimləri bu hədisdən hərəkət edərək üzündə saqqal və bığ bitən qadının onları aradan qaldırmasının caiz olacağını; ancaq qaşları naziltmənin, təbii şəklindən çıxarmanın, kirpikləri düzəltmənin və ya taxma kirpik istifadə etmənin caiz olmadığını ifadə edərlər. Çünki diş, qaş və kirpik bir üzvdür. Əslində olmayıb sonradan bitən üzdəki ətlər isə bu sinifə girmədiyindən, qadının bunları aradan qaldırmasın da bir üzrlü görülməməkdədir. Eyni şəkildə qadının qıçındakı tükləri aradan qaldırmasında da bir üzrlü yoxdur.

 (Dr. Jale Şimşək)

Sələmun aleykum

Qadın normal heyz günlərini bilirsə və bu altı gündürsə növbəti gün gördüyü xəstəlik halıdır. Bu halda orucunu tutar və namazlarını qılar. Ehtiyata uyğun olaraq Ramazan ayından sonra bir gün qəza orucu tutar.

Hənəfilərə görə, heyzin ən qısa müddəti üç gün, üç gecədir. Bundan az olarsa üzr qanı sayılır. Ortalama 5 gün, ən uzun isə 10 gün, 10 gecə olanıdır. 10 gündən çox olan qanamalar üzr qanaması kimi qəbul edilir. ən qısa 3 gün və ən uzun 10 gün müddət arasında məydana gələn qanamalar isə “heyz qanı" sayılır. İstinad etdikləri dəlil bu hədisdir: "Subay və ya dul qadın üçün ən qısa aybaşı halının müddəti üç gün, ən uzun müddəti isə on gündür.” (Zeyləi, Nəsbur-Rayə, l, 191) Şafeilərə görə ən qısa müddət 1 gün, 1 gecə; ən uzun müddət 15 gün olmaqla bərabər, qadınların əksəriyyətinin aybaşı halının müddəti altı və ya yeddi gündür. Malikilər, ən az müddət üçün bir hədd qoymazkən, ən uzun müddəti, yəni aybaşı olmağa başlamış bir qadın üçün 15 gün olaraq müəyyən edirlər. (Kasani, l, 39; İbnul-Hümam, e.a.ə., l, 11; İbn Rüşd, e.a.ə., l, 48 vd.; İbn Qüdamə, Muğni, l, 308.

Qanamanın heyz halının davam etdiyi müddət ərzində fasiləsiz olaraq baş vərməsi şərt dəyildir və aramla olma ehtimalı yüksəkdir. Məsələn; heyz halı 4 gün davam etsə, sonra 2 gün kəsilib, bundan sonra yenə 2 gün davam etsə, bu 8 günün tamamı heyz halı hesab edilir.

İki aybaşı halı arasındakı təmizlik halına "tuhr" dəyilir. Bunun müddəti 15 gündən az olmaz. Ancaq bundan çox ola bilər. Bu hal aylarca, illərcə davam edə bilər. Bu şəkildə təmizlik halı uzanıb gedən qadına "mümteddut-tuhr" dəyilir.

Maliki və hənbəlilərə görə, heyz halının görüldüyü müddətdə qanın kəsildiyi günlərə "təmizlik günləri (yevmunnəka)" dəyilir. Aybaşı olan qadın bu günlərdə təmiz sayılır və digər təmiz qadınların edə biləcəyi işləri edər

Bəzi qadınların heyz günləri sayılı və müəyyəndir. Məsələn; hər ay 5 və ya 6 gün aybaşı olurlar. İlk dəfə aybaşı olan gənc bir qızda, aybaşı halının günləri bununla müəyyən olur. Məsələn; belə bir gənc qızda, ilk dəfə olaraq altı gün qan gəlsə və bundan sonra 24 gün təmiz qalsa, artıq bu şəkildə aybaşı halının günləri müəyyən olmuş olar. Bu gənc qızdan ayrıca olaraq xəstəliyi səbəbiylə üzr qanı gəlməyə başlayarsa, hər ay aybaşı halı 6 və təmizlik günləri də 24 gün olaraq hesab edilir.

Bəzi qadınlarda heyz günləri, bir ayda 5, digər ayda 6 gün olmaq üzrə aybaşı halı dəyişkən ola bilər. Bu vəziyyətdə ehtiyata görə əməl etmək lazımdır. Məsələn; belə bir qadın, altıncı gün olunca yuyunar, namazlarını qılar və ya Ramazan ayıdırsa orucunu tutar. Çünki bu altıncı gündəki qanamanın, üzr qanı olması ağla gəlir. Ancaq altıncı gün çıxmadığı müddətcə cinsi münasibət, boşanmışsa iddəti qurtarmış sayılmaz. Çünki bu altıncı gündəki qanamanın aybaşı qanı olması ehtimalı var.

Bir qadının adət etdiyi aybaşı halı müddətinin dəyişmiş sayılması üçün, ən az iki dəfə başqa bir müddət daxilində məydana gəlməsi lazımdır. Məsələn; müntəzəm olaraq hər ay 5 gün müddətində aybaşı halı olarkən, bu müddət daha sonra 6 günə çıxsa, artıq bu yəni müddətə görə hesablanır.

Aybaşı halında əvvəlcədən müəyyən olan sıranı keçən, ancaq 10 günü keçməyən qanamalar, aybaşı qanaması sayılır. Məsələn, hər ay 7 gün aybaşı qanı gələn bir qadın, daha sonra 10 gün gələrsə, aybaşı halının müddəti 10 günə çıxmış olar. Ancaq müəyyən günlər sayısınca olan bir aybaşı halından sonra, qanama müddəti 10 günü keçərsə, əvvəlcədən müəyyən olunan günlərin sayısına etibar edilir və artıq günlərdə gələn qan isə üzr qanı sayılır. Məsələn, daha əvvəl 7 gün olaraq bəlli günlər sayısınca aybaşı halı olan bir qadın, daha sonra hər ay 11 və ya 12 gün qan görərsə, bunun əvvəlcədən bəlli olan 7 günü heyz, gəri qalan 4 və ya 5 günü isə üzr qanı kimi qəbul edilir.

Əvvəlcədən müəyyən olunan bəlli günlərdən əvvəl gəlməyə başlayıb və cəmi 10 günü keçməyən qanamalar da heyz qanaması sayılır.Əgər 10 günü keçərsə əvvəlcədən bəlli olan günlər sayısınca gələn qan heyz, bu günlərdən əvvəl gələn qan isə üzr qanıdır. Məsələn, hər ayın başında 5 gün heyz olan qadın, daha sonra bu bəlli beş gündən əvvəl 2 və ya 3 gün artıq qan gəlməyə başlayarsa, bunların cəmi olan 7 və 8 gün aybaşı müddəti sayılır. əgər cəmi 10 günü keçərse, əvvəlcədən bəlli olan 7 günü heyz, artıq günlər isə üzr qanı qəbul edilir.

Aybaşı halının müddəti daxilində qanamanın kəsilməsi:

Bəzi vaxtlarda aybaşı halı davam etdiyi halda qanama kəsilir, sonra yenə gəlməyə başlayır. Belə bir halda, hənəfi və şafeilərə görə qadın, aybaşı günlərinin içində qanın gəlmədiyi günlərdə də heyzli sayılır. Məsələn; bir qadından bir gün qan gəlsə və ikinci gündə qan kəsilmiş olsa, üçüncü və ya dördüncü günləri yənidən qan gəlməyə başlayarsa, qadın bütün bu vaxt ərzində heyzli sayılır. Buna görə, iki qanama arasında məydana gələn təmizlik günləri, aybaşı halını bölən bir müddət olaraq qəbul edilməmişdir. əksinə, başdan və axırdan qanın gəlməsi şərtiylə, on günü keçməyən bu müddət içində qadın heyzli sayılır.” (İbn Rüşd, e.a.ə., l, 52; Züheyli, e.a.ə., l, 463; İbn Abidin, e.a.ə., l, 263 vd.; Bilmən, e.a.ə., 95 vd.)

Davamlı olaraq üzr qanı gələn qadının aybaşı halı müddətinin hesablanması:

İlk dəfə aybaşı halı olmağa başlayan bir gənc qızın, aybaşı halı müəyyən olunmadan qanı kəsilməyib davam edəcək olarsa, hər aydan on günü "heyz", iyirmi günü də "təmizlik"günləri sayılır. Bu təmizlik günlərində üzr sahibi olan şəxs kimi əməl edər.

Hər dəfə müəyyən günlər sayısınca aybaşı halı olan bir qadın, xəstəlik səbəbiylə davamlı olaraq qan gəlməyə başlayarsa, əvvəlcədən müəyyən olan günlər qədər heyzli, bunun xaricində təmiz sayılır. Yenə hər ay on gün heyz; 20 gün və ya 6 aydan daha az bir müddətdə təmizlik halı bəlli olan bir qadından daha sonra davamlı olaraq qan gələrsə, hər ayın 10 günü heyz, digər 20 günü və ya 6 aydan az olan müddətdə təmizlik sayılır. Ancaq təmizlik müddətini 6 ay keçərse, 6 aydan bir saat nöqsan qəbul edilir. Çünki 6 ay, hamiləlik müddətinin aşağı həddidir.

Bir xəstəlik və ya diqqətsizlik nəticəsində, adət günlərini unutmuş olan bir qadına "mütəxəyyirə" dəyilir. Belə bir qadında kəsilmədən qanama davam edərsə, aybaşı halının müddətini qənaətinin ağır olanına görə qəbul edər. Qənaətinin ağır gəldiyi bir tərəfi yoxdursa, ehtiyata görə hərəkət edər. Məsələn; aybaşı halı müddətinin 5 gün olduğuna qənaət gətirərsə buna tabe olar. Əgər ehtiyata görə hərəkət edəcəksə; boşanma iddətinə görə adəti 10 gün, təmizlik müddəti də 6 aydan bir saat nöqsan olaraq müəyyən edilir. Başqa bir görüşə görə isə, təmizlik müddəti 2 ay olaraq qəbul edilir.” (Bilmən, e.a.ə., 97.)

Qadınlara Məxsus Hallar (Heyz və Zahılıq)

         Və aleykumussalam.

İslam hüququnda evliliyin ölüm, boşanma və ya fəsih səbəblərindən biriylə sona çatması halında qadın yenidən evlənə bilər. Bunun üçün qadının gözləməyə məcbur olduğu müddət (iddət) var. Bu Qur`an-i Kərim`ilə sabitdir. Amma qadın eyni anda iki insanla evli ola bilməz. Bu haqdakı nümunələrdən birini qeyd edək.

Peyğəmbər Əfəndimiz aleyhissalatu vəssəlam kiçik Ümamə`ni "xala ana sayılar" deyərək himayəsinə təslim etdiyi Əsmə Binti Umeys (Allah ondan razı olsun), ilk müsəlmanlardan olub çox qiymətli bir səhabiyyədir. Meymunə anamızın bacısı olması səbəbiylə də Peyğəmbər Əfəndimiz sallallahu aleyhi və səlləm`in baldızıdır. Əsmə, müşriklərin əza və cəfasından xilas olmaq üçün əri Ca`fər İbni Əbu Talib ilə birlikdə Habeşistana hicrət etdi və orada tam on dörd il qaldı. Hz. Ca`fər Mutə döyüşündə şəhid olduqdan sonra əvvəl Hz. Əbu Bəkir (Allah ondan razı olsun) ilə evləndi. Hz. Əbu Bəkir vəfat edincə onu əlləriylə yudu. Daha sonraları Hz. Ali (Allah ondan razı olsun) ilə evləndi.

Qadınlar zərif, zəif və şəfqət qəhrəmanları olduqlarına görə tək yaşamaları çətindir. Həm də tək qalıb günaha girmək təhlükəsi olan qadın mütləq evlənməlidir. Qadının neçə defe evlənə biləcəyi haqda bir məhdudiyyət yoxdur.

    Kişilər birdən çox qadınla evləndiyi halda qadınlar niyə birdən çox kişilə evlənə bilmir?

Sələmun aleykum.

1. Qadınların başı və qolları açıqkən Qur`an-i Kərim və Cövşən oxumaları caizdir (yəni olar). Çünki qadının Qur'an oxuyarkən başını və qollarını örtməsinin fərz olduğunu göstərən bir məlumat yoxdur. Bununla yanaşı başı örtülü olaraq oxumaları yaxşı olar.

Ancaq dəstəmazsız olaraq musahafa (Qur`an hərflərinə) toxuna bilməzlər.Qur`an-i Kərim`i əllərinə götürə bilər, amma içindəki yazılara toxuna bilməzlər.

İçində dua olan hədis, təfsir və dua kitablarını həm dəstəmazsız həm də hicabsız tuta bilərlər.

2. "Qadınlar namaz qılamadıqları aybaşı halında və lohusa olduqları günlərdə;

1. Qur'ân-ı Kərim oxuyabilərlərmi?

2. Âyətü'l-Kürsi və İxlas oxuyabilərlərmi?

3. Bəsmələ, kəlimə-i tövhid, kəlimə-i şəhadət, salavat-ı şərifə, təsbeh və zikr çəkə bilərlərmi?

4. Dini kitabları oxuyabilərlərmi?

5. Radiodan dinlədikləri Qur'ân'ı içlərindən təkrarlaya bilərlərmi?

6. Ərəbcə Bəsmələ yaza bilərlər mi? "

Bu sualların hamısına ümumi olaraq belə cavab verməyə çalışaq:

Cünub, aybaşı halında və ya lohusa olan qadın, Qur'ân ayələrindən heç birini oxuya bilməz, caiz deyildir. Bu barədə Rəsulullah (s.ə.s.) belə buyurur:

"Cünub (qüsulsuz) və aybaşı halında olan qadın Qur'ân'dan heç bir şey oxuya bilməz." (İbni Mâcə, Təharət: 105.)

Yəni sırf Qur'ân-ı Kərim oxumaq niyyəti bir ayədən daha az belə oxuya bilməz. Ancaq dua, sənâ, Allah'a sığınma, zikr və ya bir işə başlayanda yaxud öyrətmək məqsədilə Qur'ân'dan bəzi âyətləri oxumaq caizdir

Məsələn, bir nəqliyyat vasitəsinə minərkən oxunması sünnət olan bu ayə / dua kimi:

"Sübhanəlləzi səxxara lənâ həzə vəmâ künnə ləhû mukrinin (Hər cür noksandan münəzzəhdir o Allah ki, bunu bizim xidmətimizə verdi, yoxsa bizim buna gücümüz çatmazdı.)" (Zuxruf Sûrəsi, 13.)

Və yenə vasitədən enərkən də bunun oxunması kimi:

"Rabbənâ ənzilnî münzələn mübârəkən və əntə Xeyrul-münzilin (Ey Rəbbim, məni xeyir və bərəkəti bol bir yerə endir. Qonaq ağırlayanların (qarşılayan) ən xeyirlisi Sənsən) .( Mü'minûn Sûrəsi, 29.)

Bir müsibət və ölüm xəbəri alınca,

"İnnə lilləhi və innə iləyhi raciun (Şübhəsiz biz Allaha məxsusuq və şübhəsiz yalnız Ona da qayıdacağıq!) .(Mü'minûn Sûrəsi, 29.)

Yenə bir işə başlarkən "Bismillâhirrahmənirrahîm" demək, şükr məqsədilə "Əlhəmdülillah" demək də bu qəbildəndir.

Eyni şəkildə Fâtiha, Âyətü'l-Kürsî, Fələq, Nâs və İxlas surələrini zikr məqsədilə, Allah'ı xatırlamaq düşüncəsiylə oxumaq haram deyildir.

Mâlikî məzhəbinə görə, heyzli və lohusa olan qadının az miqdarda Qur'ân oxumasında bir zərəri yoxdur. Bu az miqdar da yuxarıda adı keçən surələr miqdarıdır. Bu məsələyə dəlil olaraq; qadınların uzun müddət bu halda qalmış olduqlarından dolayı istihsânən caiz görmüşlər.

Hənbəli və Hənəfi məzhəbinə görə, Qur'ân-ı Kərim'in sözlərini hecalayaraq, hərf hərf oxumaq caizdir. Çünki belə bir oxunuş "qiraət" ə aid deyildir Yenə tilavət olmadan Mushafa baxmağı, səsini çıxarmadan içindən oxumasını da caiz görmüşlər. Çünki bu vəziyyətdə də qiraətdən (oxumaqdan) söz edilməz.( Vehbe Zuhayli, əl-Fıkhu'l-İslâmî və Ədillətühû, İslâm Fiqhi Ensiklopediyası, 1: 288-9.)

Bütün bu görüşlər müctəhid imamların müxtəlif dəlillərə əsaslanaraq gəldikləri ictihad fərqlilikləridir və hamısı da doğrudur.

Bununla yanaşı, kəlmeyi-şəhadət, Kəlmey-i Tövhid, istiğfar, salavat-ı şərifə kimi tövhid və zikr cümlələrini bir və ya birdən çox oxumaq caizdir.

Xanımların bu günlərdə Qur'ân-i Kərim'in xaricində təfsir, hədis və fiqh kimi dini kitabları əllərinə almaları İmam-ı Azama görə caizdir. Ancaq bu kitabların içində olan âyətlərə əl sürməmələri,toxunmamaları lazımdır.

Qur'ân ayələrinin bu vəziyyətdəykən yazılması məsələsində əl-Fətəva'l-Hindiyyə'də bu qeydləri oxuyuruq:

"Qüslsüz və ya heyzli olanların yazmaqda olduqları sətirlərin arasına Qur'ân'dan bir âyət yazmaları məkruhdur. Lakin yazdıqları bu âyətləri oxumazlarsa məkruh olmaz. "

"İmam-ı Muhamməd isə, bu şəxslərin Qur'ân yazmamaları mənə görə ən sevimli davranışdır, deyərək bu barədə ehtiyatlı və diqqətli olmağı tövsiyə etməkdədir."

Buna görə, Bəsmələ də Qur'ân'dan bir âyət olduğundan heyzli ikən yazılmaması daha məqsədəuyğun olar.

Bu arada hansı məzhəbə bağlı olursa olsun, bu haldakı bir qadın Qur'ân'ın bir ayəsinə belə əl vura bilməz. Ancaq Qur'ân'a yapışıq olmayan təmiz bir bez və kağızla tuta bilər.

Qadınlara Məxsus Hallar (Heyz və Zahılıq)

Aybaşı halındakı qadın məscidə girə bilər?

- Bu sualda iştirak edən ifadələrə görə, "Adət, istihaza və loğusa" axıntısının xaricində, normal olaraq gələn axıntıdan danışırıq ki, fiqh qaynaqlarında "rutubetü'l-ferc" olaraq ifadə edilməkdədir. Bu baxımdan bu axıntını "normal yaşlıq" deyə ifadə etmək bəlkə daha aydın olar bir təbir olar. Bu şərhlə mövzunun diaqnozunda həmfikir olmamızı təmin etmək istəyirik.- Bu problemin cavabı -Hənəfi və Şafi alimlərinin fikirlərinə görə- budur:

Hənəfi alimlərinin fikri:

- Qadınların, vajina orqanlarında gördükləri normal yaşlıq, insanların ağız, burunlarından gələn axıntı və bədənlərindən çıxan tər kimi qiymətləndirilməlidir (bx. Reddu'l-Muhtar, 1/166). Bu səbəblə, söz mövzusu yaşlıq təmiz olduğu kimi dəstnamazı da pozmaz.

Ancaq, Hənəfi fakihlərinə görə, ön-arxa yollardan çıxan hər şey dəstnamazı pozar (bx. Reddu'l-Muhtar,1/134; Meydanı, əl-Lubab, 1/17).

Diyanət işləri Başçılığı Elmihalında da bu ifadələrə yer verilmişdir: "Sidik və nəcis yollarından hər hansı bir mayenin və ya bir maddənin çıxması" da dəstnamazı pozar (a. g. e, 1/199).

Şafi alimlərinin fikiri:

- İmam Nəvəvi əsərlərində qadın orqanından çıxan yaşlığın ən səhih görüşə görə nəcis olmadığını təmiz olduğunu ifadə etmişdir (əl-Məcmu, 2/570; əl-Minhac-e's-siracu'l-vehhac ilə birlikdə, s. 23).

İbn Həcər, bunu belə açıqlamışdır: Nəvəvinin  bəhs etdiyi yaşlıq, məzi ilə tər arası bir tonda olan və qadın orqanının içindən (ön səthdəki içdən) gəlib yuyunması vacib olmayan bir axıntıdır. Doğum əsnasında, uşaqla birlikdə və ya daha əvvəl gələn və orqanın dərin qisimindən (rəhm tərəfindəki içdən) gələn axıntı nəcisdir (bx. Tuhfet'ı-Muhtaç/Şirvani, 1/3o1; ayrıca bx. Reddu'l-Muhtar, 1/313).

Bəzi alimlər mövzunu üç ölçüdə ələ almışdır. Buna görə, Qadının orqanından gələn axıntı, əgər taharət almada yuyunması lazım olan (oturarkən ortaya çıxan) yerdən gəlirsə, bu qətiliklə təmizdir. Əgər bu yaşlıq, orqanın ən dərin yerindən gəlirsə, bu da qəti olaraq nəcisdir. Əgər, bu axıntı, orqanın-yuyunması lazım olmayan yerdən olmaqla birlikdə- yenə də ön-iç sayılan yerdən gəlirsə, bu mövzuda iki görüş vardır. Ən səhih görüşə görə təmizdir. Digər bir görüşə görə nəcisdir (bx. İanetu't-talibin, 1/104, Tuhfet'ı-Muhtaç/Şirvani, 1/3o1).

İmam Nəvəvi bu mövzuda bunları ifadə etmişdir: "Kişi və ya qadının ön və ya arxa tərəflərindən (Sidik və ya nəcis yollarından) sidik, nəcis, yel, qurd, irin, qan, daş və ya başqa hər hansı bir maddə çıxdığında dəstnamaz pozular. Bu çıxan şeyin mutad olub olmaması arasında bir fərq yoxdur. Məsələn, yel, kişi və ya qadının ön və ya arxa yolundan çıxsın, fərq etməz, dəstnamaz pozular. Bu barədə -Şafi məzhəbində- bir ixtilaf yoxdur  (bx. Nəvəvi, Məcmu, 2/4).

- Bütün bu şərhlərdən anladığımız qədəri ilə, qadın orqanından çıxan -bu yaşlıq mənasındakı- axıntı, vajinanın ön-iç qisimindən gəldiyi üçün bunu təmiz olaraq qəbul etmək lazımdır. Lakin, bunun dəstnamazı pozmayacağını söyləmək asan görünməməkdədir. Çünki, ilk başda "Reddul-muhtar"dan aldığımız "vajina orqanlarında gördükləri normal yaşlıq, insanların ağız, burunlarından gələn axıntı və bədənlərindən çıxan tər kimi qiymətləndirilməlidir" şəklindəki ifadədən başqa, qaynaqlarda, bu mövzuya müsbət yaxınlaşmamızı, dəstnamazın pozulmayacağını tələb edən bir ifadəyə rast gələ bilmədik. Əvvəlcə alimlərin ümumi ictihadına uyğun hərəkət etmək lazımdır. Ancaq xüsusi ilə vəsvəsə içində olanlar ilə bu yaşlığa tədbir ala bilməyənlər bu fətva ilə əməl edə bilərlər.

Xeyir pozmur, amma dəstnamaz almaq üçün gərək su ilə yuyulan yerlərin makyajını təmizləyə, dəstnamaz aldıqdan sonra yenidən makyaj edə.

Qadınlar baxımlı və təmiz olmalıdırlar, Allah hərkəsdən bunu istəyir. Pinti və səliqəsiz insanlar müsəlmanlığa uyğun deyildir.

Örtünməniz və çəkinməniz daha uyğun olar.

Örtünmənin məqsədi başqasının baxışlarından qorunmaq və iffəti məşrü olmayan cinsi istəklərdən çəkindirməkdir. Kişilərin gözlərini çəkinməsi, qadınların iffətini qorumaq üçündür. Ayədə belə buyurulur:

"Mü`min kişilərə de ki, gözlərini (harama baxmaqdan) çevirsinlər və ayıb yerlərini qorusunlar. Bu onlar üçün daha təmizdir." (Nur, 24/30).

Qadınların örtünməsi barəsində də belə buyurular:

"Mömin qadınlara da de ki, gözlərini (harama baxmaqdan) çevirsinlər və ayıb yerlərini qorusunlar. Öz-özlüyündə görünənlər xaricində zinətlərini göstərməsinlər. Baş örtüklərini yaxalarının üstünə çəksinlər. Zinətlərini, (bunlardan) başqasına göstərməsinlər; Ərləri, yaxud öz ataları, yaxud ərlərinin ataları, yaxud öz oğulları, yaxud ərlərinin oğulları, yaxud öz qardaşları, yaxud qardaşlarının oğulları, yaxud bacılarının oğulları, yaxud öz qadınları yaxud sahib olduqları (cariyələr), yaxud kişiliyi qalmamış xidmətçilər, yaxud qadınların məhrəm yerlərini anlamayan uşaqlar. Ayaqlarını da vurmasınlar gizlətdikləri zinət şeylərini (xalxallarını) göstərmək üçün! Ey möminlər! Hamılıqla Allaha tövbə edin ki, nicat tapasınız! " (Nûr, 24/31).

Qadınların üzləriylə əllərindən başqa, sallanan saçları da daxil olmaqla bütün bədənləri övrətdir. Üzləriylə əlləri isə bir fitnə qorxusu olmadığı təqdirdə namazda da namaz xaricində də övrət deyil. Sağlam görüşə görə, ayaqlar da övrət sayılmaz. Çünki ayaqlarla yol gedilir və yoxsullar üçün bunları örtmək çətinliyi var. Yenə sağlam görüşə görə, qadınların qolları ilə qulaqları və sallanmış saçları da örtülməlidir.

"Qadınlar öz-özlüyündə görünən yerlər xaricində, zinətlərini göstərməsinlər ..." (Nur, 24/31)

ayəsində nəzərdə tutulan, zinətlərin taxıldığı yerlər olub, əllər və üz bundan müstəsnadır. Hədisdə belə buyurulur:

"Qadın örtülməsi lazım olan övrətdir. Çölə çıxdığı zaman şeytan ona gözünü tikər." (Tirmizi, Rada, 18).

Hz. Âişə (R.anha) dan nəql edilən;

"Allah Təâlâ yetkinlik çağına çatan qadının namazını başörtüsüz qəbul etməz." (İbn Macə, Tahare, 132; Tirmizî, Salât, 160) hədisi saçları da əhatəsinə alır, ehtiva edir.

Qadının Açıq Olaraq Yanına çıxa biləcəyi Kimseler:

Qur'an-ı Kərim, qadınların yanlarında zinətlərini aça biləcəkləri ərlərinin xaricindəki məhrəm kişiləri ümumi hökmdən istisna edərək tək-tək saymışdır. Bundakı hikmət də qadınların ayədə ifadə olunan kəslərlə davamlı bir arada olmaları zərurətidir. Bu kişilər qadınla qohumluq səbəbi ilə bir yerdə yaşamaqdadırlar və bir fitnə oyanması da mümkün deyil.

Qadının məhrəmləri bunlardır:

1.Ər. Ərin öz xanımının bütün bədəninə baxması mübahdır. Ayədə istisna edilən üzv xaricindəki bütün üzvlərindən də istifadə edə bilər ...

Qurtubi belə deyər:

«Qadının əri və cariyənin əfəndisi onun bütün  vücuduna baxa biləcəyi kimi, bir istisna xaricində bütün üzvlərindən də istifadə edə bilər. Bunun üçün də Allah Təala qadının qarşısında zinətlərini aça biləcəyi kişilərin sayılmasına ər ilə başlamışdır. »(1)

2.Ata və babalar. Qadının ana və ata tərəfindən babalarının hökmü eynidir ...

3. Ərin atası.

4. Qadının öz oğulları, oğulluqları və nəvələri.

5. Qadının qardaşları. Bunlar istər ana ata bir qardaşları olsun, istər tək ana və ya atadan qardaşı olsun fərqi yoxdur.

6. Qardaşlarının oğulları.

Sayılanların hamısı qadının məhrəmidir. Bunların qarşısında zinətlərini açmaları mübahdır.

Allah Təala bu ayədə əmi və dayılara aid hökmü bəyan etməmişdir. Bütün fəkihlərə görə əmi və dayıların hökmləri də məhrəmiyyət baxımından yaxınlıq dərəcələri sayılan kəslərlə eynidir. Əmi və dayılar ata hökmündə olduğu üçün ayədə ayrıca sayılmamışdır. Çünki çox zaman əmiyə də ata deyilməkdədir. Necə ki, Allah Təala, Yaqub aleyhisselamın sualına qarşılıq oğullarının belə dediklərini bildirməkdədir;

«Sənin Tanrı'na və ataların İbrahim'in, İsmail'in, İshaqın bir tək Tanrı olan Allah`ına ibadət edəcəyik.» (Bəqərə, 2/133)

Bilindiyi kimi İsmail əleyhissalam, Yaqub aleyhisselamın atası deyil, əmisidir. Lakin əmi, ata hökmündə olduğu üçün ayədə ata olaraq zikr edilmişdir.

Ayədə sayılan nəsəb yoluyla qohum kişilər qadının məhrəmi olduğu kimi, süd yoluyla olan eyni qohumlar da qadının məhrəmləridirlər. Çünki Rəsulullah (sallallahu aleyhi və səlləm),

«Evlənməsi nəsəbən haram olan qadınlar, süd yoluyla da haramdır.» buyurmuşdur.

Sayılan şəxslərdən başqa qadınların cariyələri, qadına ehtiyac duymayan xidmətçiləri və qadınların məhrəm yerlərini hələ anlamayan uşaqların hökmlərini də ayrı-ayrı açıqlayacağıq.

Müsəlman Bir Qadının Kafir Bir Qadına Qarşı Övrəti:

Fəqihlər bu barədə ixtilaf etmişlər. Bəzi alimlərə görə ayədəki "öz qadınları" ifadəsindən məqsəd «Müsəlman qadınlar» dır. Sələfin əksəriyyətinin fikri də budur. (2)

Qurtubi belə deyər: 

«Ayətdəki, «öz qadınları» ifadəsindən məqsəd, "müsəlman qadınlar "adır, elə isə mömin bir qadının müşrik və zimmi bir kafir qadın qarşısında bədəninin heç bir yerini açması halal deyil. Ancak cariyələrinin hökmü müstəsnadır. "

«Bəzi alimlərə görə xristian bir qadının müsəlman bir qadını öpməsi və ya Müsəlman bir qadının müşrik bir qadına qarşı olan övrət yerlərinin xaricindəki yerlərini göstərməsi məkruhdur. Çünki Hz. Ömər, Suriya valisi Əbu Ubeydə bin Cərrah (ra) 'a yazdığı məktubda, “Mənə gələn xəbərlərə görə Müsəlman qadınlarla zimmi qadınlar eyni hamamda birlikdə yuyunurlar. Buna mane ol. Çünki zimmi bir qadının bir müsəlman qadını çılpaq olaraq görməsi caiz deyil.” demişdir. Bu məktubu alan Əbu Ubeydə (ra), xalqı toplayaraq, «Hansı qadın üzrsüz olaraq sırf təmizlənmək üçün zimmi qadınlarla hamama gedərsə, Allah (cc) Müsəlmanların üzünü ağartdığı gün o qadının üzünü qaraldır.» demişdir. »(Qurtubi, age, XII / 233)

İbni Abbas (ra) da belə deyir:

«Müsəlman qadınların yəhudi və ya xristian qadınlara bədənlərini göstərmələri haramdır. Çünki onlar müsəlman qadınların vəsflərini (xüsusiyyətlərini) gedib ərlərinə və kişilərinə izah edərlər. »(Qurtubi, a.y.)

Bəzi alimlərə görə ayədəki "öz qadınlarından məqsəd, Müsəlman və ya zimmi bütün qadınlardır." Alusi də Fəxrəddin Razi`dən nəqlən, “Qadınlardan məqsəd müsəlman və ya kafir bütün kadınlardı deməkdədir. Alusi, Fəxrəddin Razinin sələfdən belə nəql etdiyini zikr edər:« Qadınlardan məqsəd müsəlman qadınlardır. Buna görə müsəlman olmayan qadınlar qarşısında müsəlman qadının naməhrəm kişilər qarşısında olduğu kimi örtünməsi lazımdır.» fikiri, bu örtünmənin fərz deyil sünnət olduğu şəklində başa düşülür.” (5)

Mevdudi, bu məsələ haqqında bunları yazmaqdadır:

"Allah Təala, «qadınlar» yerinə, «öz qadınları» təbirini istifadə etmişdir. Əgər mütləq ifadə ilə «qadınlar» desəydi, Müsəlman qadınların, qadının qadına qarşı övrəti sayılan yerlər xaricindəki yerlərini, istər mömin istər kafir, istər salehə, istər fasiqə olsun bütün qadınlara göstərmələri halal olardı. Halbuki Allah Təala ayədə «öz qadınları» təbirini istifadə etmişdir. Bu şəkildə müsəlman azad qadınlara zinətlərini açmaları barəsində bir sərhəd qoyulmuşdur. "

"Məhz bu xüsusi sərhəddin nə olduğu barəsində təfsirçilər və fəqihlər arasında ixtilaf vardır. Bəzi alimlərə görə, «öz qadınları» təbiri təkcə müsəlman qadınları ifadə edir. Bu, İbni Abbas (ra), Mucahid (ra) və İbni Cərir (ra) 'nin görüşüdür. Bunlar fikirlərini Hz. Ömər`in Əbu Ubeydə (ra) 'yə yazdığı məktuba dayandırmaqdadırlar. "

"Digər bir tərifə görə öz qadınlarından məqsəd bütün qadınlardır. Fəxrəddin Razi`yə görə bu ən sağlam(doğru) fikirdir."

"Bir başqa tərifə görə isə «öz qadınlarından məqsəd, onlarla tanış olan, danışan və iş görən qadınlardır. Bu qadınların müsəlman olmaları ilə olmamaları arasında hökm baxımından heç bir fərq yoxdur. Ayədəki «öz qadınları» ifadəsi xaricində qalan qadınlar tanınmayan, xasiyyəti və adətləri bilinməyən qadınlardır. Din ixtilafı bəhs mövzusu deyil. Elə isə müsəlman bir qadının tanıdığı iffətli, namuslu, gözəl əxlaqlı bir xristian qadına qarşı zinətlərini açmasında bir zərər yoxdur. Lakin həya pərdəsi cırılmış, əxlaqına və tərbiyəsinə güvənilməyən, yad kişilərə qarşı çox yaxın,səmimi davranan qadınlara qarşı isə (istərsə müsəlman olsunlar) Müsəlman bir qadının zinətlərini örtməsi fərzdir. Çünki belə qadınların zərəri kişilərdən daha az deyil. »(Məvdudi, Nur Surəsi Təfsiri'ndən özətlə._

Məvdudi`nin zikr etdiyi üçüncü görüş daha məntiqli və daha sağlamdır. Müsəlman qadınlar bu fikir istiqamətində hərəkət etsələr əxlaqlarını daha yaxşı qoruyarlar, bugünkü Qərb təqlidçisi qadınların şər və zərərlərindən özlərini qurtararlar.

Ayədəki qadın ehtiyacı olmayan kişilər kimlərdir?

Ayəti Kərimə, qadına ehtiyacı olmayan kişiləri kişilik hökmündən istisna etmişdir. Qadınlığın nə demək olduğunu bilməyən və qadına qarşı hər hansı bir arzusu olmayan ağılsız deyiləcək qədər xəstə kişilər qarşısında qadınların zinətlərini açmasında bir günah yoxdur. Çünki bunlar qadınlara pis bir gözlə baxmazlar. Biz burada ayədən səhih bir məna çıxarılması və ayədə nəzərdə tutulanın nə olduğunun ortaya çıxması üçün bəzi səhabə, tabiin və təfsirçilərin bu ayətin tefsiri xüsusundakı fikirlərini nəql edəcəyik.

İbni Abbas (ra) 'a görə, ayədəki «kişilərdən yana ehtiyacı olmayan» kişilərdən məqsəd, qadına heç ehtiyac duymayan kişilərdir.

Qatadə (ra) 'yə görə yalnız qarnını doyurmaq üçün evə gələn kişilərdir.

Mücahid (ra) 'ə görə mədəsindən başqa heç bir şey düşünməyən və qadının nə demək olduğunu bilməyən kişilərdir.

Bu barədə daha çox fikir vardır. Bunların hamısı, ayədəki «kişilərdən yana ehtiyacı olmayanlar» ın ya kişilik gücünü itirmiş kəslər və ya cinsiyyət mövzusunda heç bir şey bilməyən axmaq kişilər olduğunu ifadə edər.

Buxari və digər mühəddislər Hz Aişə və Hz. Ümmü Sələmə`dən belə rəvayət edərlər:

«Bir hünsa Rəsulullah (sallallahu alehi və səlləm) 'ın xanımlarının yanına gedib gəlirdi. Onlar da onu qadına qarşı heç bir ehtiyacı olmayan bir kimsə hesab edərdilər. Rəsulullah (s.ə.v.) bir gün Ümmü Sələmə (r.anhüma) 'nin otağında hünsa ilə qardaşı Abdullah ibni Əbi Ümmiyyə (ra)' yi gördü. Hünsa, «Əgər Allah (cc), Taif`in fəthini nəsib etsə sən Gaylan'ın qızını al. Çünki o, dörd qadına bərabərdir.» dedi. Bunun üzərinə Rəsulullah (sallallahu aleyhi və səlləm), «Ey Allah (cc) ‘ın düşməni, sən o qadına çox baxmısan.» deyərək Ümmü Sələmə (r.anha)’ yə döndü və «Bu adam bundan sonra otağına daxil olmayacaq.» buyurdu. »

Qadınların Qarşısında Örtünməyəcəkləri Uşaqlar

Üləma, ayədəki «qadınların məhrəm yerlərini hələ anlamayan uşaqlar» ifadəsində ixtilaf etmişlər.

Bəzi alimlərə görə ayədəki uşaq hələ buluğa çatmayan uşaqlardır.

Digər bəzi alimlərə görə isə, uşaqlığından dolayı qadının gizli yerləri ilə gizil olmayan yerlərini bir-birindən ayırd etməyən uşaqlardır. Bu ikinci görüş daha səhihdir. Çünki ayədəki uşaqlardan məqsəd, şübhəsiz qadınların vücudu, rəftar və hərəkətləri barəsində cinsi bir şüura malik olmayan kiçik uşaqlardır. Qadınların gizli yerlərini anlamayan uşaq, hələ buluq çağına çatması belə, qadınların ona qarşı zinətlərini örtməsi daha uyğundur.

Mövzuya fərqli bucaqlardan fərqli hökmlər verilə bilər. Hər bucağın özünə görə hökmü olması da mümkündür. Mən də ifadə edəcəyim bucaqlardan baxacaq, öz fikirimi dəqiqləşdirməyə çalışacağam. Təqdir sizə aiddir. Uyğun da görə bilərsiniz, yaxud da səhv də. İkisi də mümkündür.

Bu gün geyimdə tam bir qarışıqlıq yaşanmaqdadır. Nə kişi nə də qadın geyimi keçmişdəki kimi dəqiq və tam ayrılmış deyil.

Bunu bunun üçün ifadə edirəm.

Həqiqətən də xanımların geyimində birinci ölçü təsəttür isə, ikincisi də kişi geyimi olmaması, kişi geyiminə bənzəməməsidir.

Əfəndimizin xəbərdarlığı da bunu açıqca ifadə etməkdədir.

- Kişilərdən qadın geyimi, qadınlardan da kişi geyimi geyərək qarşı cinsə bənzəyənlərə.. deyə başlayan hədisdə lənət qarğışı vardır.

Bu xəbərdarlığı unutmayan xanımlar, geyimlərində birinci olaraq təsəttürü əsas alaraq, ikinci olaraq da kişiyə bənzəməməyi əsas alaraq. Şəxsiyyətlərini qorumaq istəyərlər.

Cəmiyyətin belə bir şəxsiyyət qorumasına ehtiyacı da qətidir. Cinsiyyət qarışığı söz mövzusu olacaq haradasa.

Ancaq bu gün kişi geyimi köhnəsi qədər qəti təyin olunmuş deyil. Şalvar artıq yalnız kişi geyimi olmaqdan çıxıb qadınların da böyük ölçüdə geyimi halına gəlmişdir.

Məncə bu gün qadının geydiyi şalvarın kişi geyimi olmasından əvvəl, dar olub olmadığı, üzərini örtən bir başqa şeyin geyilib geyilmədiyi əsas alınaraq mövzuya baxılmalıdır.

Bədən xəttlərini bildirməyəcək genişlikdəki şalvarın üzərinə üst qisimi örtən bir şey geyilirsə artıq bunun kişi geyimi olduğunu düşünməmək lazımdır. Çünki təsəttürü daha yaxşı təmin etmək xüsusiyyəti söz mövzusudur.

Əhməd Şahin

Elədiyi ibadətlərin savabı ayrı yazılır, günahları ayrı yazılır.

Hərkəs günah işlər, bütün müsəlmanlarda, İnsanın fətrində olan bir özəllikdir bu.

Amma günahlardan mümkün qədər uzaq durmaq, etməmək, unutmadan əgər edilərsə həmən tövbə edib, kəffarəsi üçün sədəqə verilməli və bir daha edilməməlidir.

Siz dediyiniz qısa geymək, zatən hicaba uyğun deyilsədə, əlavə olaraq uzun geysə belə hicab geymədiyinə görə günaha girir, yəni uzun geyinir ama başı açıqdır, qolları açıqdır və s. eyni hökmdədir.

Makyaj eləmək islamda günah deyildir, Qadın hər zaman gözəlgeyinməli və baxımlı olmalıdır, amma hicab geymək şərti ilə.

Siz dedikləriniz qadınlar üçündür, amma kişilərdə də eyni vəziyyət vardır. Onlarda ən çox göz zinasını edirlər. Televizorda, küçədə, internetdə istəsələrdə istəməsələrdə bu cür açıq qadınlar görürlər, şeytanda vəsəvəsə verərək onları göz zinasına çəkər. İndi onlar üçündə demək olmazki, namaz qılır ama günah edir.

Allah buyurur ki, Hər kəs günah edər, amma günah edənlərin ən fəzilətlisi tövbə edənlərdir.

Burdan anlayırıq ki, Günah ən təqvalı və mömün belə edəbilər, çünki Allah insanı zəif yaratmışdır, bəzi hallarda nəfsi hakim olabilmir, amma bunu dərk elədiyi anda gərək həmən tövbə edə və mümkün dərəcədə sədəqə verərək kəffarəsini ödəyə.

Şahidlər hüzurunda dini nigah etmək caizdir. Ancaq rəsmi nigah olmadan dini nigah edilməsini uyğun hesab etmirik. Xüsusi ilə qadının dini və dünyəvi hüququnun qorunması baxımından dini nigahın yanında rəsmi nigahın da edilməsini lazımlı görürük.

Necə ki Osmanlı Ailə Hüququ fərmanında da məhəllə qazisinə qeyd etdirilməyən evlilərin etibarsız sayılacağı ifadə edilmiş və rəsmi nigah üzərində israrla dayanılmışdır.

Tək qalınca günah işləmiş olmamaq üçün dini nigahı seçirlər. Halbuki daha sonra kompensasiyası çox çətin vəziyyətlərdə qala bilirlər.

Bir qadın və kişi ailədən xəbərli və ya xəbərsiz şahidlər hüzurunda evlənsələr ər arvad sayılacaqlarından kişi boşamadan qadın başqasıyla evlənə bilməz. Bu baxımdan çox təhlükəlidir. Necə ki bizə bu mövzuda onlarla sual gəlir. "Mən bir kişi ilə dini nikah bağlamışdım. O məni boşamır nə edim" " Mən dini nigahdan boşanmadan başqası ilə evləndim. Zina sayılarmı" kimi tüklər ürpərdən bir çox problemlə qarşılaşırıq. Bu baxımdan hər nə qədər gizli olaraq şahidlər hüzurunda evlənmək caiz isə də sonunda kompensasiyası qeyri-mümkün hadisələr ola bilir. Bu səbəblə rəsmi nigah olmadan dini nigah edilməsini əsla doğru görmürük.

Vəlinin icazəsi olmadan nigah etmək caizdir?

İslam hüququna görə nigahın səhih olması üçün bəzi şərtlər vardır. Bu şərtlərdən biri də evlənəcək olan qadının vəlisi vəziyyətində olan adamın icazəsinin və razılığının alınmasıdır. Bu məsələ Hənəfi məzhəbi xaricində qalan üç məzhəbə görədir. Vəlinin icazəsi, Maliki və Şafi məzhəbinə görə nigahın bir rüknü, Hənbəli məzhəbinə görə isə şərtidir. Hər üç məzhəbə görə qadının vəlisinin icazəsi alınmadıqca edilən nigah səhih olmaz, batildir.

Hənəfi məzhəbinə görə isə hələ buluq çağına çatmamış qız uşaqlarının, özünü idarə edə bilməyəcək vəziyyətdə ağlan nöqsan olanların və ağlını itirmiş qocaların vəlilərinin icazəsi olmadan nigahları caiz olmaz. Bunların xaricində qalan qadınlar, vəlilərinin icazəsi olmadan da evlənib nigah bağlaya bilərlər. Çünki nigahda qadının ifadəsi mötəbərdir.

Bu fiqhi bir hökm olmaqla birlikdə, gərək İslami bir adət, gərəksə ailəvi bir ədəb olaraq vəlinin icazə və razılığının alınması ən doğru olanı və məqsədəuyğunudur. Onsuz da bəzi istisnalar xaricində qızın evliliyində vəlisinin icazəsinə müraciət edilməkdə, əvvəl odan söz alınmaqdadır. Daha sonra qızın razılığı da alınsa nigah əhdinə başlanmaqdadır.

1. Hüququ İslam və Istılahatı Fıkhiyye Cəmiyyəti, 2: 55-8.

2. əl-Ümm, 5: 20; Şafi elmihalı, s. 443.

"Gizli Dini Nigah Etdirmək" Doğru Olar?

Zaman zaman qapıldığı hirslərlə peşman olacağı şeylər edən bir adam Əfəndimizə gələrək soruşmuşdu:

- Məni Cənnətə aparacaq bir iş xəbər ver ki onu edim də Cənnətə gedim!

Əfəndimizin cavabı çox qısa və dəqiq oldu.:

- Hirsi məğlub et, hirsinə uyğun gəlmə, sənə yetər!

Bəli, hirs sadəyə alınacaq bir hal deyil. Necə ki hirsini məğlub edə bilməyən adam, tüfəngin tətiyinə basar; bir insanı gözünü qırpmadan öldürər. Bundan sonrası isə ömür boyu peşmanlıqdır...

Hirsin bu cür nəticəsindən ötəridir ki Əfəndimiz tez-tez xəbərdarlıqlarda olur:

- Hirsinə uyğun gəlmə, hirsi məğlub et, hirsi ud, hirsə aparan təhrikdən uzaq dayan, əgər cənnətə aparacaq bir əməl sahibi olmaq istəyirsənsə!. deyərək ətrafına xəbərdarlıqlarda olmuşdur.

Nəticəsi mütləq peşmanlıq olan hirs mövzusunda bilinməsi lazım olan ən mühüm nöqtə, hirsin tək növ olmamasıdır.

Bəziləri hirsi yalnız əsəbi bir şiddətdən ibarət zənn edərlər.

Halbuki hirsin bir də cinsi təhrik nəticəsi vardır ki, bu cür cinsi hirs, tətiyi çəkib də gözünü qırpmadan adam öldürdən əsəbi hirsdən daha qorxunc nəticəlidir.

Hətta cinsi hirsin əsəbi hirsdən çox daha qorxunc nəticələr verəcəyindən ötəridir ki Əfəndimiz bu hirsə səbəb olacaq təhrikçi görünüş və ətraflardan uzaq dayanmağı, məhrəmiyyət sərhədlərini aşmamağı, daşmamağı buyurmuş, bu mövzudakı xəbərdarlıqlarından birində də belə təəccüblü bir xəbərdarlıq etmişdir:

- Cinsi duyğuları qiyam qaldıran insan, ağlının ya bütününü ya da üçdə ikisini itirmiş insan kimidir. Yəni hər cür riski gözə alacaq hala gələr, cinsi duyğuları qabarıb üsyana yönələn insan..

Bəli tək və tənha yerlərdə iki xaricinin göz gözə, üz-üzə gəlməsi, cinsi hirsin yavaş yavaş qabarmasına zəmin təşkil etməsi deməkdir. Əvvəl günahsızca söhbətlər, sonra əl alovlanıb qucaqlaşmalar, deyərkən bir zaman gəlir ki cinsi hirsin qabarmış dalğaları tərəfləri sürüyüb aparmağa başlar. Olmayacaq şeyləri olar hala gətirməyə belə yönələrlər. Eyni ilə telefondakı qızcığazın çarə axtarışları kimi.

Bir qızcığaz telefonun o biri ucundan soruşurdu:

- Məktəbdəki yoldaşımla gizli dini nigah etmək istəyirik, nə deyərsiniz?.

Reaksiyalı cavabım sərt oldu hərhalda.

- Mən, dedim, intiharın hər cürünə qarşıyam. Həyatının baharında bir gənc qızın ailəsindən xəbərsiz gizli evləndir həyatını başdan riskə soxması, böyük ehtimalla bir intihar kimidir. Kişi üçün eyni dərəcədə olmasa da qız üçün nəticə bundan başqası deyil.

- Çarəsi yoxmu bunun? deyə səsləndi qızcığaz.

- Var, dedim. Həm də çox asan.

Həyəcanlandı:

- Lütfən onu söyləyin dərhal.

- Rəsmi evlənmək. Beləcə özünü və ailəni böyük bir pislikdən qurtarmaq.

- Amma bu anda buna imkan yoxdur. Nə ailəm buna razı olar, nə də bizim məktəb və yaş vəziyyətimiz buna uyğundur.

- Demək həm yaş, həm məktəb, həm də ailə vəziyyəti uyğun olmadığı halda, siz yenə də gizlicə dini evlənməyə cəsarət edə bilirsiniz. Bu tələsiyin səbəbi nə ola ki?

- Uzun zamandır birlikdə yoldaşlıq etməkdəyik. Bir-birimizə çox alışdıq. Önümüzdəki bu maneləri düşünə bilməz hala gəldik sanki. Dini nigah etdirməyi gözə aldıq artıq.

Bəli cinsi hirsə girəcək qədər məhrəmiyyət sərhədlərini aşıb da xariciylə üz-üzə göz gözə yaşamaqdan qaçınmamaq, belə nəticəsi düşünə bilməz hala gətirər tərəfləri. Ömür boyu peşmanlıq duyacaqları səhvi gözə aldırar. Yalnız özlərini deyil ailələrini də pərişan hala soxarlar.

Və aleykum Salam və Rahmətullah.

Kasetə çəkilsin və ya çəkilməsin  qadının toy və ya fərqli məclislərdə kişilərin içində rəqs etməsi qəti haramdır. Caiz deyildir.

Toylarda qadınların öz aralarında , kişilərin də öz aralarında bir-birinə qarışmadan oynamağı günah deyildir. 

Toylarda bəyin qadınların rahat hərəkət etdikləri və ümumi olaraq da təsəttürə (örtünməyə) riayət etmədikləri xanımlara məxsus xüsusi salona girib gəlinlə oynaması və ya tans etməsi caiz deyildir. Xına gecəsi əylənən xanımların yanına bəy də daxil olmaqla heç bir kişi girə bilməz. 

Qadın kişi qarışıq və barabanlı-zurnalı, çalgılı toylara qatılmaq caizdirmi? İslama / sünnəyə uyğun toy necə olmalıdır?

  Evlənmək,  peyğəmbərimizin (s.ə.s..) həm qövlü, həm də feli sünnəsidir. Bunun üçün evliliyin bütün mərhələləri; nişandan nigaha, çehizdən toya qədər necə olacağı, necə ediləcəyi, nələrə diqqət edilməsi lazım olduğu bütün təfərrüatıyla hədislərdə bildirilmişdir. Toy mərasimi də evliliyin əhəmiyyətli bir mərhələsidir.

"Toylarınızı məscidlərdə edin." (Feyzü'l-Qədir, II / 11; Hədis no: 1198)

hədis-i şərifi, toylarda nələrə diqqət edilməsi barəsində əhəmiyyətli bir ölçünü verməkdədir. Demək ki, məsciddə edilməsi qadağan olan şeylər toy mərasimlərində də qadağandır. Digər bir ifadə ilə, məscidlərdə edilə bilməyən, toy salonlarında da edilməməlidir. (Məmməd Paksu, Qadın, Evlilik və Ailə)

Bugünkü toy salonlarında isə, çalgılı, tanslı, qadınlı-kişili mərasimlər keçirilir ki, bunun nə sünnədə yeri vardır, nə məscidlərdə ...

Bundan başqa müqəddəs bir müəssisə olan ailə; günah, səhv və yanlış bir təməl üzərinə qurularsa, doğulacaq nəslin bundan təsirlənməməsi mümkün deyil. Uyğun bir yerə əkilə bilməyən toxumdan necə məhsuldar bir məhsul alına bilməzsə, sünnəyə zidd olaraq edilən toy və nigahlardan da sünnəyə görə yetişəcək nəsillər gözləmək xəyal olar.

Bundan ötəri öz inanc və seçimlərinizdə haqlı olaraq israr etməniz sizə çox şey qazandıracaq. Belə bir ısrarının Allah və Rəsulunu (s.ə.s.) razı edəcəyi üçün eyni zamanda bir ibadət, sünnə çərçivəsində hərəkət etdiyiniz üçün də sizi vicdani dinclik və rahatlığa qovuşduracaqdır.

Bundan başqa haqqın xətrinə önəm verdiyinizdən görə başqaları üçün canlı bir nümunə meydana gətirmiş olarsınız. Yoxsa, "Dəlidir, nə etsə yeridir." Sözündə olduğu kimi, "Toydur, nə edilsə mübahdır." şəklindəki bir yanaşma, ölçüsüz bir hərəkətdir və heç kimə bir faydası yoxdur.

Buna bənzər məsələlərdə başdan möhkəm tutulmaz, güzəştlər verilməyə başlansa, "güzəşt güzəşti gətirər" sözündə olduğu kimi, hər səhv hərəkət üçün bir örtük və bəhanə tapılar, ailə həyatı önü alınmaz sıxıntılarla çalxalanıb durar.

Nəticə olaraq, belə bir tətbiqə riza göstərmədiyinizi, qəbul etmədiyinizi, məsuliyyət də götürə bilməyəcəyinizi bildirər, açıq rəftarınızı bildirər.

Sünnəyə uyğun bir toy necə olmalıdır?

Sünnəyə uyğun bir toyu, əslində seçimlərini sünnəyə görə etməyə həssas olan xalqın adət-ənənəsi təyin etməlidir və necə ki, etmişdir.

Ənənə, xalqın müəyyən ictimai davranışları və ictimai seçimləri qəbul edib mənimsəməsi, yayması və ümumiləşdirməsidir. Min ildən bəri müsəlman olan cəmiyyətimizin seçimlərini və qəbul etdiklərini sünnəyə görə yenidən müzakirə etmək və sünnə şablonuna uyğun gələn toplu halda olan davranış formalarını yaşatmaq əslində ən məqbul olanıdır. Xüsusilə toylar cəmiyyət reflekslerinin ən canlı örnəkləridir. Xalqın dini və inanc quruluşunu, yaşayış formasını, seçimlərini, zövqlərini, anlayışlarını ilk baxışda toyları ələ verir.

"Sünnəyə uyğun bir toy" deyərək dar bir şablon çəkmək, əslində ən başda sünnəyə uyğun düşməz. Toy şablonumuz, hər şeydən əvvəl bütün haramlara qapalı, bütün mübah seçimlərə açıq olmalıdır. Necə ki sözü gedən mövzu düğündür və bunu xalq edir. Xalq isə müsəlmandır. Müsəlman xalqımız, ənənələriylə daşları əslində yerli yerinə qoymuşdur.

Elə isə, Müsəlman cəmiyyətin seçimi olan proqram alınır, sünnə baxımından gözə batan nöqtələr varsa düzəldilir; amma mübah davranış qəlibləri daraldılmaz.Olduğumuz bölgənin haram olmayan seçimlərini və günah ünsürü daşımayan ənənələrini yaşatmağımızda sünnə baxımından heç bir qorxu yoxdur.

Məsələn, onsuz da adət-ənənələrimizdə var olan; qızı Allahın əmri ilə, Peyğəmbərin qövlüylə istəmək, qızın "olar" ını alan qız tərəfinin bu tələbə uyğun cavab verməsi, tərəflərin bu evliliyə köməkçi olmaları, əngəl olan davranışlardan uzaq durmaqları, qızın mehri mövzusunda kişi tərəfinin əlindən gəldiyincə comərd olması, çətinliklərin anlayışlı yanaşmalarla aşılması , tərəflərin bir-birlərinə qarşı təvazökar olmaları və sevgi ilə yaxınlaşmaları, bir-birlərinin səhvlərini örtmələri, qarşılıqlı hazırlıqların edilməsi, toy gününün birlikdə təsbit edilməsi, və imkanlar və ənənə ölçüsündə kiçik hədiyyələrlə birlikdə dəvətnamələr paylanaraq insanların toya çağırılmaları, toy əvvəli sünnəyə uyğun davranışlardır.

Toy əsnasında nələrin sünnə olduğunu xatırlayaq:

1. Toy proqramının yeri, forması, tərzi, məzmunu toya qatılacaq insanların qanuni cizgiləri də nəzərə alınaraq qarşılıqlı razılıq ilə təsbit edilir. Xalqın könülü xoş tutulmağa çalışılır. Haram bir şey istənmədikcə, xalqın istək və diləklərinə cavab verməyə səy göstərilir.

2. Toyun məqsədi, evliliyi xalqa eşitdirməkdən ibarətdir. Necə ki Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) buyurmuşdur:

"Evliliyin əlaməti nigahın elan edilməsidir." 1

3. Toyda yemək vermək sünnədir.

Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam, Abdurrahman bin Avf radıyallahu anhın üzərində zəfəran qoxusu (toyda sürtülən qoxu) görüncə soruşdu:

"Bu nə haldı?"

Abdurrahman bin Avf radıyallahu anh:

"Bir qadınla bir miqdar qızıl mehir qarşılığında evləndim." Dedi.

Rəsuli-i Əkrəm Əleyhissalatu Vəssalam:

"Allah mübarək etsin. Lakin bir qoyunla da olsa toy ziyafətləri ver. "buyurdu.2

Ənəs bin Malik radıyallahu anh izah etmişdir:

Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssəlâm'ın bir toyunda anam yemək hazırlamışdı, göndərmişdi. Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam mənə:

"Onu qoy. Git filanı, filanı, filanı və qarşılaşdığın hər kəsi çağır. "

buyurdu və bir çox adamın adını söylədi. Getdim, Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssəlâm'ın adlarını söylədiyi kəsləri və rast gəldiyim hər kəsi çağırdım. Üç yüz qədər adam gəldilər.

Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam:

"On on xalq üçün hazırlasınlar və hər kəs yesin."

buyurdu. İlk qrup doyana qədər yedi, qalxdı. Sonra digər qrup doyana qədər yedi, sonra digər qrup yedi. Hər kəs yedikdən sonra Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam:

"Ya Ənəs! Süfrəni yığ! "

buyurdu. Mən də süfrəni yığdım. Lakin yeməyi ilk qoyandamı daha çox idi, yoxsa yığandamı çox idi; bilmədim. "3

Sabit əl-Buhânî radiyallahu anh izah etmişdir:

Hz. Ənəsin: "Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam Zeynəb radiyallahu anha toy ziyafətini nə ilə etdi?" Deyə soruşdum. Hz. Ənəs radiyallahu anh:

"Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam səhabələrinə doyub tərk edənə qədər çörək və ət ziyafət verdi." Dedi.4

4. Toy ziyâfətində fəqîrlərə laqeyd yanaşılmamalı, şübhəsiz çağırılmalıdır. Hz. Peyğəmbər Əleyhissalatu Vəssalam buyurmuşdur:

"Yeməyin ən şərlisi fəqîrlərin çağırılmayıb, zənginlərin çağırıldığı toy yeməkləridir." 5

5. Toyda harama girmədən qanuni çərçivədə əylənməyə imkan verilir. Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam buyurmuşdur:

"Qeyri-qanuni birləşmə ilə qanuni evliliyi bir-birindən ayıran şey, dəf çalmaq və elan etməkdir." 6

Rubey binti Muavviz radıyallahu ənhə izah etmişdir:

Mən gəlin olduğumun quşluq vaxtında Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam evlənmə mərasimimə gəldi. O anda kiçik qızlarımız dəflərini çalmaqda və Bədir günü şəhid düşən atalarının qəhrəmanlıqlarını nəğmə ilə dilə gətirməkdə idilər. Nəhayət içlərindən biri: "Aramızda sabahı bilən bir Peyğəmbər vardır." Dedi. Bunun üzərinə Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam:

"Bu sözü burax, bundan əvvəl söylədiklərini söyləməyə davam et." buyurdu.7

6. Evlənən cütlüklər təbrik edilir və xeyir dua edilir.

Əbu Hüreyrə radıyallahu anh bildirmişdir: Rəsulullah Əleyhissalatu Vəssalam evlənən insanı təbrik edəcəyi vaxt:

"Allah mübarək etsin. Təbrik edirəm. Allah sizi xoşbəxt etsin və sizi xeyirlə bir araya gətirsin. "buyururdu.8

Yuxarıda zikr edilən təməl ölçülər çərçivəsində, imkanlar ölçüsündə, Ustad Bədiüzzaman Həzrətlərinin ifadəsiylə, ülvi hüznləri və Rəbbani eşqləri səsləndirəcək ölçüdə məsələn İlahilər, qəhrəmanlıq nəğmələri və ya ənənələrimizdə olduğu şəkliylə mövludlar oxuyan bir qrup varsa toy proqramına alına bilər. Günün məna və əhəmiyyətini ifadə edən və həyat yoldaşları arasındakı vəzifə və öhdəlikləri bildirən qısa danışıqlara yer verilə bilər. Kiçik yamsılamalarla, əyləndirici və düşündürücü oyunlarla, ülvi zövqləri təhrik edən şeirlərlə və xoş vaxt keçirməyə istiqamətli kiçik ölçülü yarışmalarla toy proqramı zənginləşdirilə bilər. Harama girməməyə, nəfsi və şəhvəti təhrik edəcək şəkildə qadın-kişi qarışıq mahnı, oyun və sair əyləncələrə yer verməməyə, toyun bütün mərhələlərində toy səbəbiylə də olsa israfdan qaçınmağa maksimum diqqət göstərilməlidir.

Toyun sonunda evlənən cütlüklər təbrik edilməli, xeyirli bir evlilik həyatı və xeyirli nəsillər diləməlidir.

Haşiyələr:

1. Nəsai, nigah, 72;

2. Nəsai, nigah, 74, 75; Müslim, Nigah, 79, 80; Tirmizi, nigah, 10;

3. Məktubat, s. 114; Nəsai, nigah, 84; Müslim, Nigah 94; Buxari, 4/234;

4. Müslim, Nigah, 91;

5. Müslim, Nigah, 110;

6. Tirmizi, nigah, 6; İbn-i Macə, Nigah, 1896;

7. Tirmizi, nigah, 1096;

8. Tirmizi, nigah, 7;

9. İşaratül-i'caz, s. 72.

1- İslam Qaynaqlarında Örtünmə

Giriş

Müsəlmanların təqviminə görə Mədinəyə hicrətdən bu yana on dörd əsri geridə buraxdıq. Bu uzun zaman hissəsi içində Müsəlmanlar Quranı oxudular, Sünnə və Sirətin (Hz. Peyğəmbərin şərhləri və tətbiqlərinin) də köməyi ilə onu anladılar, həyatlarına tətbiq etdilər; bir hidayət, bir rəhbər olaraq göndərilən Quran bu vəzifəsini yerinə yetirdi. Hicrətdən sonra uzunca bir müddət (yeddi, səkkiz il) içində parça parça endirilən Nur surəsində iki ayə örtünmə və iffəti qoruma vəzifəsi ilə əlaqədar idi. Bu surə enər enməz İslam qadınları baş örtülərini, boyunlarını da örtəcək şəkildə bağladılar, on dörd əsr heç bir alim örtünmə əmrini fərqli anlamadı; üz, əllər və ayaqlar xaricində bütün bədənin, uyğun geyimlərlə örtülməsinin fərz olduğu hökmündə ittifaq edildi (icma meydana gəldi). Son bir neçə əsrdə şərqşünaslıq, müstəmləkəçilik və mədəniyyət zəbti bəzi Müsəlmanların başlarını qarışdırdı; öz dəyərlərinin universallıq və ya etibarlılığından şübhə etməyə başladılar; bunları başqa düşüncə və mədəniyyətlərin dəyərləri ilə dəyişdirmənin zəruri olduğuna inandılar; bunu edə bilmək üçün yenə dinə dayanmaq lazım olduğundan üsula uyğun olmayan, məcbur etmələrə və azdırmalara dayanan içtihatlara(!) cəhd etdilər. Bu yeni, məcbur etmə və uyğunlaşdırma (kitabına uydurma) məqsədinə istiqamətli içtihatların son iyirmi, otuz il içində yönəldiyi hədəflərdən biri də örtünmə oldu. Yeni şərhçilər on dörd əsrlik tətbiqi, Quran ayələrini, hədisləri, fiqh alimlərinin icmasını bir tərəfə buraxaraq əvvəl "madam ki, mədəni dünya örtünmür; gözəl və doğru olan budur, biz də belə etməliyik" fikirinə gəldilər, sonra bu fikri zorla tətbiq edənlərin işini asanlaşdırmaq üçün mötəbər olmayan oxuma və şərh etmə yollarına azdılar.

Türkiyə altmışıncı illərin sonlarına doğru çadranı universitetlərdə (əvvəl Ankara Universiteti İlahiyyat Fakültəsində) qadağan etdi, sonra bütün fakültələrdə qadağan edildi, deyərkən sıra İlahiyyat Fakültələrinə və İmam Natiq məktəblərinə gəldi. Buralarda oxuyan və dini tətbiqlər baxımından daha həssas olan qızlarımız qadağana qarşı müqavimət göstərməyə başlayınca bir tərəfdən cəza tətbiq etdilər, təhsil haqqlarını əllərindən aldılar, "ya qırx qatır, ya qırx sətir" dedilər, insanları ən təbii iki haqq və tələblərindən birini digəri üçün fəda etmək (ya örtünməyi, ya oxumağı və işi seçmək) vəziyyətində buraxdılar, bir tərəfdən də örtünməyi dini bir lazımlılıq olmaqdan çıxarmaq üçün ilahiyyatçılardan səlahiyyətsiz, məlumatsız, laqeyd, uyğun olan bəzi kəsləri dövrəyə soxdular. İndi onlar hər gün yeni bir şey tapdıqlarını zənn edərək (və ya iddia edərək) iyirmi otuz il əvvəl deyilmiş və cavablandırılmış "arqumentlərini" təkrarlayırlar. Biz bu yazıda, səkkiz on il əvvəl mənə, Əzhər Universitetinə və Diyanətə, (bir jurnal adına Dr. Fəxri Dəmir tərəfindən) soruşulmuş suallar ilə bunlara tərəfimdən verilmiş cavabları oxuyacaqsınız. Sonunda görəcəksiniz ki, bu gün deyilənlər yeni deyil və insaflı olanlar üçün razı salıcı şərhlər edilmiş, cavablar da verilmişdir.

Hollandiyada nəşr edilən Axtarış və İslam Jurnalı, T. C. Diyanət İşləri Başçılığına, Misir Müftiliyinə və şəxsimə 17 (on yeddi) sualdan ibarət olan bir yazı göndərmiş, bu yazıda xüsusi ilə xaricdə olan Müsəlmanların örtünmə anlayış və tətbiqlərindən qaynaqlanan çətinlikləri və mənfilikləri dilə gətirmiş, örtünmə əmrinin dindəki yerinin araşdırılmasını istəmişdir.

1-ci bölmə

"İçində yaşadığımız cəmiyyətdə, "İslam" adı, "Şəriət Dövləti" və "Çadra" kimi bəzi anlayışlarla qaynaşdırılır. Ayrıca, dəyişik mədəniyyət ətrafında yaşayan və milli və mənəvi dəyərləri qorumağı həyati bir məsələ olaraq qəbul edən vətəndaşlarımızdan əhəmiyyətli bir qisimi də çadranı, namazdan da zəkatdan da qabaqda bir namus məsələsi olaraq görür; uşağının, böyüdükdən sonra çadranı taxmayacağını, bu səbəbdən təməl dini dəyərlərindən qopmuş olacağını düşünərək, uşağının məktəb çağından, hətta ibtidai məktəb sıralarından etibarən başını örtmək istəyir və onu buna məcbur edir. Buna əlavədən, Hollandiyadakı məktəblərdə oxuyan uşaqlarımızın din dərsinə, burada vəzifəli dini təhsil görmüş rəsmi din vəzifəlilərinin dərs vermə istəkləri, qismən qəbul edilir isə də, ibtidai məktəb üçün lazımlı pedaqojik formalaşma və dil (Hollandiya tərəfindən) əskikliyi səbəbi ilə əksəriyyətlə rədd edilir. Bu mövzuların, quruluşlarımız diametrində müzakirə edildiyi bir yığıncaqda belə bir təcrübə intiqal etdi: Hollandiyanın Tilburg şəhərindəki quruluşumuz, rəsmi din vəzifəlilərinin məktəbdəki din dərslərinə girə bilməsi üçün lazım olan təşəbbüslərdə olmuşdur. Önlərinə çıxan maneələri aşdıqdan sonra, istəyi qəbul vəziyyətinə gələn məktəb rəhbərliyi demiş ki; "yaxşı madam elə istəyirsiniz, müəlliminiz məktəbimizə din dərsinə gəlsin; lakin bir şərtlə: Uzun görüşmələr əsnasında bizim əldə etdiyimiz intiba odur ki, uşaqlarınız müəlliminizin din dərsinə gəlməsini istəməyəcəklər. Uşaqlarınıza soruşaq. Onlar arasında bir anket edək. Əgər uşaqlarınız, müəlliminizin dərsə girməsini istəyərlərsə, biz də rəhbərlik olaraq bunu qəbul edəcəyik." Buradakı quruluşumuz nəql etdiyinə görə, uşaqlarımız arasında anket edilmiş, məsciddəki müəllimlərinin özlərinə din dərsinə gəlməsini istəyib istəmədiklərini soruşmuşlar. Alınan nəticə çox maraqlı. Uşaqlarımız demişlər ki: "Müəllim bizim paltarımıza qarışmayacaqsa, müəllim bizim başörtümüzə qarışmayacaqsa, müəllim bizim idmanımıza qarışmayacaqsa, müəllim bizim bəzi haqqlarımıza maneə törətməyəcəksə gəlməsini istəyərik. Deyilsə gəlməsin." Bir başqa xüsus da, bu ölkədə bir uşaq başını örtər də məktəbə gedərsə, məktəb yoldaşları ona "dilənçi" gözü ilə baxmaqda, hətta bəzən ona "dilənçi" dedikləri belə olmaqdadır. Bu təcrübə də, məscidə Quran Kursu xüsusiyyətindəki təhsil üçün gələn uşaqlara, müəllimlərinin çadranın gərəyini izah etmələri əsnasında uşaqların izah etdikləri hadisələrdən əldə edilmişdir. İşin digər istiqaməti isə, Avropa insanının tərəfindən, ənənə və adətin təsiri ilə olacaq ki, çadranın "dinin imtina edilməz gərəyi" sayılmasının səbəb və hikməti aydın olmamaqda, bu səbəbdən İslamın, mənası aydın olmaz.

***

2-ci bölmə

- Gazzaliyə aid ifadədən (əl-Mustasfa, c. I, s. 434-435) dəlilə, əmrin tövsiyə üçün olduğunu deyil, vaciblik üçün olduğunu söyləyənin möhtac olduğu aydın olmur? Gazzalinin qoyduğu bu ölçüdə elmi bir tərəddüd var?

- Qurani Kərimdə və hədislərdə keçən əmrlərin bağlayıcı olub olmadıqları (vaciblik ifadə edib etmədikləri) hökmünü Gazzalinin şərh və anlayışına dayandırmaq istəyiriksə, "bu hökm, açıq və qəti olaraq; yəni əmrin gərəklərindən birini təyin etmək üçün başqa dəlil və işarə  axtarmaqdır; bunları tapmadıqca da dayanmaq, bir hökmə çatmamaqdır." Buna görə "əmrin tövsiyə üçün olduğunu" söyləyən də buna dəlil tapacaq, "bağlayıcı olduğunu" söyləyən də buna dəlil tapacaq. Gazzalinin fikiri tevakkuf olduğuna görə, bunu tək tərəfli alıb "əmrin bağlayıcı olduğunu söyləyənin, Gazzaliyə görə, dəlil tapması lazımdır" demək yanılmadır; bu yanılmanın səbəbi də hökmdür; əvvəl bir şeyi hissi və ya qeyri dini səbəblərlə mənimsəmək, sonra da buna ağıl və nəql istiqamətlərindən dəlil axtarışa cəhd etməkdir. Əgər, Gazzali təqlid olunacaqsa onun kitablarına baxaraq, doğrudan bu mövzuda (başı örtmə, çadra istifadə etmə mövzusunda) nə dediyini araşdırmaq lazım deyil? Biz Gazzalinin bu mövzuda ümmətin icmasından ayrılmadığını, azad qadınların başlarının və saçlarının övrət olduğu fikirində olduğunu bilirik və bu səbəblə də qadınların başlarını örtmələri lazım olduğunu müdafiə edirik. Bunu gərəksiz görənlərin, örtünmə əmrinin (bu əmr bir bütündür, başı digər yerlərdən ayırmamışdır) tövsiyə üçün olduğunu irəli sürənlərin buna dəlil tapmaları lazım olacaq. Örtünmə əmrinin bağlayıcı olduğunu göstərən dəlilləri isə biz aşağıda digər suallara cavab verərkən təqdim etmiş olacağıq.

- Çadra əmrinin, vaciblik üçün olduğunu alimlər harada söyləyir? Alimlərin bu fikri harada nəql edilir? 20-ci əsrdən əvvəl, hər hansı bir dövrdə bu əmrin vacibliyi haqqında kim nə demişdir?

- "Mütləq təsəttür (örtünmə)" ilə çadra eyni ayələrdə və eyni üslub içində hökmə bağlanmışdır. Örtünmə əmrinin qadının başını da içinə aldığı bütün dövrlərdə danışılmış və azad Müsəlman qadının baş və saçlarının övrət olduğunda, örtülməsi lazımlı olduğunu, örtünmə əmrinin bu üzvləri də içinə aldığına ittifaq edilmişdir. Bu hökm, bütün fiqh kitablarının namaz bəhsi ilə halal-haram mövzularına ayrılan "kerahiye, hazr və ibaha" bəhslərində yazılmışdır. Qurani Kərimdə və hədislərdə baş daxil olmaq üzrə övrət yerlərinin örtülməsi ilə əlaqədar əmr və təlimatın bağlayıcı olduğunda ittifaq edildiyini, "xüsusi ilə ittifaqlı məsələləri yığan" icma kitablarında da görmək mümkündür. Burada bir neçə icma kitabından rəvayətlər etməkdə fayda görürük: "Yetkinlik çağına gəlmiş azad və Müsəlman bir qadının namaz qılarkən başını örtməsi lazım olduğunda və başı tamamı ilə açıq olaraq namazını qılmış olması halında namazı yenidən qılmasında mücdəhidlər ittifaq etmişlər." (İbnu'l-Munzir, əl-İcma', s. 41) Bu ifadədə "namaz qılarkən" qeydi vardır, bu qeyd bizi yanılmaya salmamalıdır; çünki məsələmiz, qadının övrət yerlərinin təsbitidir, namazda örtülən yerlər övrət yerləridir və yuxarıdakı ifadə başın övrət olduğunu açıqlayır və qəti olaraq ortaya qoymaqdadır. (Ayrıca bax. Cessas, Ahkamul-Quran, c. III, s. 316) "Qadının əli və üzü müstəsna olmaq üzrə bədəni və saçının övrət (bağlanılması lazımlı üzv) olduğunda fiqh alimləri ittifaq etmişlər. Qadının üzü, əlləri, hətta dırnaqlarının övrət olub olmadığı mövzusunda isə görüş fərqləri (ixtilaf) vardır." (İbn Həzm, Meratibu'l-icma, s. 29) "Elm sahibləri, namaz qılarkən qadının başını örtməsi lazım olduğu, başı tamamı ilə açıq olaraq qıldığı namazı yenidən qılması lazım olduğu barəsində ittifaq etmişlər." (İbn Kudamə, əl-Muğni, c. I, s. 633) "Alimlər, övrət yerlərinin mütləq olaraq (namaz xaricində və içində) örtülməsinin fərz olduğunda ittifaq etmişlər. Ancaq bu örtünmənin namazın səhhət şərti olub olmadığı mövzusu ilə övrət yerlərinin məhdudlaşdırılması mövzusunda fərqli görüşlər irəli sürmüşlər. ... Qadının əl və üzü xaric bütün bədəninin övrət olduğu üləma əksəriyyətinin fikiridir. (Geriyə qalan mücdəhidlərdən) Əbu Hənifəyə görə ayaqları da övrət deyil, Əbu Bəkr b. Əbdürrəhman və Əhməd b. Hənbələ görə qadının bütün bədəni övrətdir." (İbn Rüşd, Bidaye, c. I, s. 98-90) Bu rəvayətlərdə, qadının saçları övrət deyil deyən bir alimin olmadığı, başqa bir deyişlə qadının başının örtülməsi lazım olduğunda ittifaq və icma olduğu açıqca görülməkdədir. Bu icma və ittifaqın dayağı ayə olsun, hədis olsun fərq etməməkdədir; icma bu nasların dəlalət və hökmünə qətilik qazandırmaqdadır. Hicri üçüncü əsrin ikinci yarısında yaşayan Taberi (v. 33210/992), dördüncü əsrdə yaşayan Əbu Bekri'r-Razi əl-Cessas (v. 370/980), beşinci əsrdə yaşayan Şafi məzhəbindən əl-Keya əl-Herrasi (v. 504/1110), müasiri, Maliki məzhəbindən İbnu'l-Arabi (v. 543/1148) kimi birinci və ya ikinci dərəcədən mücdəhid və ya məzhəbə bağlı alimlərin, əhkam ayələri ilə əlaqədar təfsirləri əlimizdədir. Bu təfsirlərdə örtünmə ilə əlaqədar ayələrin məna və hökmləri araşdırılmış, üzərində birləşilən nöqtələr ilə ixtilaf edilən xüsuslar açıqca yazılmışdır. Bunlara dayanaraq, mövzunun nə zamandan bəri mübahisə edildiyini və kimin nə dediyini təsbit etmək asanlıqla mümkün olmaqdadır. Bizim təsbitlərimizə görə Səhabə təfsirçilərindən günümüzə qədər hər əsrdə edilən və qismən yazılan təfsirlərdə "azad, Müsəlman qadınların, əl, üz və ayaqları xaric, bütün bədənlərinin övrət olduğu, örtülməsi lazım olduğu" mövzusunda sözbirliyi və görüş birliyi vardır. Nur və Əhzab surələrində iştirak edən ayələri ilə bunları açıqlayan hədislərin, "üz, əl və ayaqlar" xaricində qalan yerlərin örtülməsi lazım olduğunu qəti və bağlayıcı olaraq ifadə etdiyində birləşilmişdir. Heç bir fakih "Başın və ya örtülməsi lazım olan digər yerlərin, dünya həyatında faydası olduğu üçün və adətə dayanan olaraq örtülməsi tövsiyə edilmişdir, fayda və adət dəyişsə örtülməyə bilər." şəklində bir görüş irəli sürməmiş, mücdəhidlər bu mövzudakı təlimatın davamlı və bağlayıcı olduğunda birləşmişlər. (Nümunə olaraq bax.: Taberi, Cami'u'l-beyan, c. XVIII, s. 82 vd; Cessas, Ahkamu'l-Kur'an, c. III, s. 314 vd.)

- Bir ayədə eyni fikirlə ifadə edilən hər mövzunun hökmü, eyni mərtəbədəmi qəbul etmək lazım olar? Belə bir prinsip hansı üsul və qanunda mövcuddur?

- Bir ayədə, eyni şəkil və üslub içində arxa arxaya sıralanmış əmr və təlimatın eyni hökmdə olması şərt deyil. Bəqərə surəsinin 177-ci ayəsində olduğu kimi iman, ibadət, infak arxa arxaya sıralanınca, ibadət və infakın da iman dərəcəsində əhəmiyyətli və lazımlı olduğu mənası çıxarılmaz. Ancaq bu xüsusların bizim mövzumuzla əlaqəsi yoxdur. Örtünmə ilə əlaqədar ayələrdə namus və iffətin qorunması ilə müəyyən yerlərin örtülməsi arxa arxaya zikr edilmişdir. Fikh örtünmə lazımlıdır deyərkən bu hökmü, ayələrin sıralanmasından çıxarmamışlar, hökm çıxarmanın açıq və qəti qanunlarından faydalanmışlar. Buna görə, zina etmək də haramdır, çılpaq yerlərə şəhvətli (hətta bəzi yerlərə şəhvətsiz) baxmaq da haramdır. İndi, zinanın haramlığı ilə övrət yerlərini açmanın və buralara baxmanın haramlığı eyni dərəcədə olmaya bilər; lakin eyni dərəcədə olmamaq, birinin tapdalana biləcəyini, buna uyğun gəlilməsə də ola biləcəyini ifadə etməz.

- İndoneziya və Malayziya çox köhnə bir İslam ölkəsidir. Bu ölkələrdəki Müsəlmanlar təsəttür əmrini Hicaz və ya Anadolu Müsəlmanları ilə eyni şəkildəmi qəbul etmiş və tətbiq etmişdir? Tətbiqin fərqli olduğu, İndoneziyalı Müsəlmanın, deyil yalnız başını açmaq, sinəsi açıq gəzdiyi tarixən bilindiyinə görə, təsəttür əmrini tətbiq etməkdə ənənə və adətə bağlı məsləhəti dünya mülahizəsinin rolu olmaq lazım olmaz? Daha dünən, 60-cı illərə qədər şəhərlərimizdə kişilərin belə başları açıq gəzmələri, dini reaksiya ilə qarşılanmaqda idi. Hələ bu gün belə dünyanın bir çox yerində, hətta Anadolunun bəzi bölgələrində reaksiya ilə qarşılanmaqdadır. Bu reaksiyanı, dini qaynaqlı deyil də ənənə qaynaqlı qəbul etmək məcburiyyətində olduğumuza görə, qadınların başlarını örtmələrindəki tətbiqi də bu baxımdan qiymətləndirmək lazım olmaz?

- İndoneziya və ya Malayziya Müsəlman qadınlarının baş və sinələrinin açıq olmasını, bunun caiz olduğuna dəlil saya bilmək üçün, Allah Rəsulunun (s.ə.s.) bunları görməsi və səsini çıxarmaması, yaxud oralarda yaşayan alimlərin, baş və sinələri açmanın caiz olduğuna dair, dəlilə dayanan fətva vermiş olmaları lazımdır. Bunlar olmadığına görə, burada İslamın qadağanlarını tapdalayan kişi və qadınların bu davranışlarını dəlil etməyə, bunları Kitab və Sünnəyə görə qiymətləndirmək lazım olarkən, Kitab və Sünnəni bunlara görə şərhə tabe tutmağa kimsənin haqqı və səlahiyyəti yoxdur.

Kişilərin başlarını örtmələri lazım olduğuna dair heç bir dini təlimat yoxdur. Bu səbəblə İslam üləması, başdan bəri bunun caiz olduğunu söyləmişlər. Mübah olan bir sahədə ənənə və adət kimi, mənimsənən ədəbə uyğun gəlilməsi təbiidir. Bu səbəblədir ki, fukaha, kişilərin başlarını açmalarının hörmətsizlik olaraq qəbul edildiyi bölgələrdə, namaz qılarkən başın örtülməsi lazım olduğunu, belə bir dərkin olmadığını bölgələrdə, namazın açıq baş ilə qılına biləcəyini ifadə etmişlər. Qaynaq: Körpü jurnalı, sayi 84, 2003

Qadınlara gəlincə, də sıralanan dəlillərə dayanaraq başdan bəri qadının başını örtməsinin bağlayıcı bir dini əmr olduğuna hökm edilmiş və bu hökm tətbiq olunmuşdur. Bu bir inqilab hökmüdür, ənənəni və adəti davam etdirməyə deyil, dəyişdirməyə istiqamətlidir, dəyişə biləcəyinə dair heç bir dəlil və görüş mövcud deyil.

Qaynaq: Körpü jurnalı, sayi 84, 2003 - Prof. Dr. Hayreddin Karaman

Xəlil Gönenç, Günümüz Məsələlərinə Fətvalar

İbadətlər və haramlar tamamilə Allahın iradəsi və istəyinə görə müəyyən olunur. Biz bunları sorğulamalı  və ya etiraz etməli deyil, hikmətini anlamağa çalışmalıyıq. Belə ki, şəriətin iki cür hökmü vardır :

1.    Hikməti bilinməyən və tamamilə Allahın əmr və qadağasına tabe olan hökmlər . Bunlar təəbbüdi hökmlər adlandırılır.

2.    İlahi əmr və ya qadağalardakı hikmətlərin araşdırıla biləcəyi hökmlər. Bunlara isə məqul  hökmlər deyilir.

Sizin veridiyniz suala ,gəlin, bu yöndən baxaq. Niyə sübh namazı 4 , 10 və ya 20 rükət deyil?

Cavab: Allah əmr etdiyi üçün. Günorta namazı isə Allah tərəfindən 10 rikət təyin edilmişdir. Bunun hikmətini araşdırmaqla heç bir nəticəyə gələ bilməyəcəyik, çünki Allah belə əmr etmişdir və bunun əsl cavabı budur.Bəzi şəriət qanunlarının hikmətləri izah edilə bilər.

Amma hikmətlər əsas deyildir, əsas olan Allahın əmri və qoyduğu qadağalardır.

Məsələn,Allah namazı niyə əmr etmişdir. Buna istədiyimiz qədər , hətta cildlərlə hikmət və qayə göstərməklə cavab verilə bilər. Niyə oruc  tuturuq?  Hikmətləri araşdırılıb cavab verilə bilər.Amma hikmət və faydalar Allahın əmrinin yerinə keçə bilməz . Məsələn, orucun bir hikməti insanın ac qalmaqla, yoxsulluq içində yaşayan insanların halını anlayıb onlara daha şəfqətlə yanaşmasına səbəb olmasıdır.

Indi birisi bunu əsas tutaraq “Mən daha çox ac qalmaqla , şəfqət hissim daha da çoxalar  və kasıblara daha çox yardım edərəm” deyə düşünə bilər. İmsak vaxtı saat 4 :00 olduğu halda , bu adam gecə saat 11:00-dan oruca niyyət edib ,lakin iftar vaxtına 5 dəqiqə qalmış orucunu açsa , orucu səhih olurmu ?Əlbəttə ki olmaz. Çünki orucun açılması üçün müəyyən edilmiş bir vaxt var və bu adam daha çox ac qalmasına baxmayaraq  oruc tutmuş sayılmır. Yəni orucda gördüyümüz hikmət bu halda daha çox yerinə yetirilmişdir, lakin Allahın izn vermədiyi bir vaxtda açıldığı üçün oruc yerinə yetirilməmişdir.

İslamın bütün qadağa və əmrlərinə bax bu misaldakına uyğun şəkildə baxmalıyıq. Yəni Allah belə əmr etmiş və ya belə qadağa qoyduğu üçün biz buna tabe oluruq. Bu əmr və qadağaların hikmətləri əlbəttə ki vardır və bu hikmətlər əlbəttə ki araşdırılır.Bunların araşdırılması da bir elm və ibadətdir. Amma hikmətlər və faydalar heç də əsas olmayıb, sadəcə təfərrüatlardır.

Qadının üzünün yoxsa saçının daha cəzbedici olduğu nisbidir.Qadının üzündəki göz,ağız və burun kimi orqanlar tez-tez istifadə edildiyi üçün bu orqanların açıq qalması zəruriyyəti yaranır.Buna görə də üzün açılmasına icazə verilmişdir. Bununla yanaşı, fitnə zamanlarında qadınlar üzlərini də örtərlər. Saçı örtən örtük eyni zamanda gərdanı ( sinəni ) də örtür. Bu mövzuda ilahi hikmətin uyğun gördüyünə inanmaq lazımdır.

Müsəlman qadının geyim şəkli.

Müsəlman qadın geyimində təsəttürə( örtünməyə ) riayət etməli,əli və üzü istisna olmaqla bütün vücudunun örtülməsi ,açıq qalmaması lazımdır. Geyimin təsəttürə uyğun olması üçün isə altını göstərməyəcək şəkildə qalın və övrət yerlərini örtəcək qədər uzun olması lazəmdır. Altını göstərəcək şəkildə incə və şəffaf olan geyim ilə örtünmək düzgün deyil.

Bu məsələyə aid hədisi –şəriflərdən bir neçəsi :

Hz.Aişənin rəvayətinə görə, bacısı Hz.Əsma bir gün  Peyğəmbərimizin ( s.ə.s ) hüzuruna getdi. Üzərində altını göstərəcək şəkildə nazik bir geyim var idi . Rəsulullah ( sas) onu gördükdə üzünü çevirdi və belə buyurdu “Ey Əsma, bir qadın həddi buluğ yaşına çatdıqda ( üzünü və əllərini göstərərək ) , bunlardan başqa bir tərəfinin  görünməsi səhih olmaz . ”1.

Səhih-i Müslümdə Əbu Hüreyrə ( r.ə. ) tərəfindən edilən rəvayətdə Peyğəmbərimiz (s.ə.s)  geyindiyi halda açıq olan, yəni incə və şəffaf geyim ilə gəzən qadınların Cəhənnəmlik olduqları,Cənnətin iyini belə duya bilməyəcəkləri bildirilir. 2

Alkamə bin Əbu Alkamə anasının belə dediyini rəvayət edir :

“Əbdurrahmanın qızı Hafsə başında , saçını göstərəcək şəkildə incə bir başörtüsü ilə Hz. Aişənin hüzuruna girdi. Hz.Aişə başından örtüsünü götürərək ikiyə qatladı, başörtüsünü qalınlaşdırdı.”3

Hz.Ömər ( r.a) isə qadınların şüşə kimi şəffaf olmasa da, geyinildiyi zaman altındakıları əks etdirən geyimin geyinməməsi haqda möminləri xəbərdar etmişdir.4

İmam Sərahsi bu barədə , qadının geyimi çox incə olsa yenə eyni hökmü daşıyar deyə açıqlama vermişdir. Daha sonra da , “geyindiyi halda açıq” olan mövzusundakı hədisi qeyd  etmiş və belə bildirmişdir : “Bu növ geyim şəbəkə kimidir, örtünməyi təmin etməz. Buna görə də naməhrəm kişilərin bu cür geyinən bir qadına baxması halal olmaz ”. 5

Geyimin şəffaf olmasındakı ölçü ,bədənin  rəngini əks etdirməsidir. Xaricdən baxıldığı zaman paltarın altında insanın bədəni görünürsə,  nazik də olsa,qalın da olsa belə bir geyim ilə örtünmək olmaz.  Bu məsələ Hələbi-Sağırda belə qeyd edilir :”Paltar altını, bədənin rəngini görsədəcək şəkildə nazik olarsa, bununla övrət yerləri örtülmüş olmaz. Paltar qalın olsa, lakin üzvə yapışsa və üzvün şəklini alsa ( bədən üzvünün forması görünmüş kimi hala gəlsə ), bu halda örtünmə hasil olduğu üçün buna qarşı çıxmaq lazım deyil, bu halda namaz caizdir.”6.

Bu məsələ digər məzhəblərdə də eyni şəkildə ifadə edilir. Maliki məzhəbinin bu  mövzuya baxışı belədir : Paltar şəffaf olub, cildin rəngini dərhal bəlli edirsə,bununla örtünmək olmaz. Bu şəkildə qılınan namazın mütləq qəza edilməsi gərəkir.Nazik və dar olduğu üçün bədən əzasının şəklini bəlli edən paltarı geyinmək də məkruhdur, çünki bu bir şəxsiyyətsizlik sayılır və sələf alimlərinin geyim tərzinə qarşı çıxmış bir  hərəkət kimi qəbul olunur.

Hənbəli məzhəbinin bu mövzuya baxışı belədir :

Vacib olan örtünmə dərinin rəngini bəlli etməyəcək şəkildəki örtünmədir. Əgər geyinilən paltar bədənin rəngini bəlli edəcək tərzdə  nazik olub , bədənin ağlığı və ya qırmızılığı görünürsə namaz qəbul olunmur, çünki  bununla qadın örtünmüş sayılmır. Halbuki rəngini örtüb, həcmini bəlli edərsə namaz qəbul olunur, çünki örtü qalın olsa da bundan qaçılması mümkün deyil.8

Şəfi məzhəbinin bu barədə görüşü belədir :

Vacib olan cildin rəngini bəlli etməyəcək geyim geyinməkdir. Nazik olduğu səbəbdən dərinin rəngini bəlli edən bir paltarı geyinmək caiz deyil, çünki belə bir geyimlə qadın örtünmüş sayılmır. Yəni nazik olduğu səbəbdən cildin ağlığı və ya qaralığını göstərən geyim təsəttür ( örtünmə) üçün kafi deyil. Paltar qalın olsa da, altından övrət yerlərinin bir qismini göstərsə yenə də örtünmə baş tutmamış olur. Diz qapaqları və bud nahiyələri kimi bədənin incəlik və qalınlığını bəlli edən bir paltar ilə qılınan namaz isə səhihdir, çünki təsəttür baş tutmuşdur. Lakin əzaları bəlli etməyəcək şəkildə bir örtü istifadə edilməsi müstəhəbdir.

Bütün bu qeyd edilənlərdən belə bir nəticəyə gəlmək mümkündür :

Qadının naməhrəmlərin  yanında geyindiyi paltar bədən rəngini bəlli edəcək və göstərəcək şəkildə nazikdirsə, bu zaman qadın örtünmüş sayılmadığı üçün , belə geyinmək caiz deyildir. Belə geyim  köynək,ətək olduğu kimi başörtüsü və corab da ola bilər. Istər corab,istər başörtüsü və digər geyim olsun qalın olub altını göstərmirsə belə bir geyim caizdir, çünki corab və ya başörtüsü nə qədər qalın olursa olsun mütləq ayağın və ya başın formasını  bildirəcəkdir.   Lakin vücudun əzalarını hədsiz dərəcədə bəlli edəcək şəkildə geyinilən dar şalvar və dar köynəklə qılınan namaz səhih olsa da , baxanların diqqətini çəkib təhrik etdiyi üçün şəriətə uyğun sayılmır. Mərhum İbn-i Abidin də əsərində bu fikri bildirməkdədir. 10

1.Əbu Davud, Libas:31.
2.Müslüm, Libas.-125.
3.Muvatta, Libas:4
4.Beyhaqi. Sünən, 2:235
5.əl-Məbsut, 10:155-
6.Hələbi-i Sağır, s.141. l.Mənanül-Cəlü, 1:136
8.İbni Qudamə. əl-Muğni, 1:337.
9.Afeaeıtf. əl-Məcmu, 3:170-172.
10.Rəddül-Muxtar, 5:238.
(Qaynaq: Məmməd Paksu, Qadın, Evlilik və Ailə)

Və aleykum Salam və Rahmətullah. Muta nigahı , ödəniş müqabilində müəyyən bir müddət üçün qadınla evlənməkdir. Câhiliyyətdə mübah olduğu kimi, İslamın ilk günlərində də mübah idi. Sonra nəsx edilib qüvvədən qaldırıldı.

Tirmizi belə deyir: "Muta nigahı İslamın ilk günlərində idi. Adam bir şəhərə gedəndə kimsə ilə tanış olmadığına görə orada qalacağı müddət qədər bir qadınla evlənə bilər. O da əşyasına baxar, mühafizə edər, işini nizama salardı."

Muta nigahının haram olduğuna dair ittifaq vardır. Rafizilər ilə Şiələr istisna olmaqla, bütün uləma haram olduğunu qəbul edir.

İbn Abbas, muta nigahının uzun zaman nəsx edilmədiyini söyləyirdi. Sonralar isə mənsuh (hökmdən qaldırılmış) olduğunu qəbul edərək elan etdi. Bir gün İbn al-Zübeyr ilə İbn Abbas arasında muta nigahı barəsində ixtilaf oldu. İbn Zübeyr, İbn Abbasa sataşaraq: "Nə oldu, bəzi kəslərin gözü kor olduğu kimi bəsirəti də bağlandı. Rəsulullahın muta nigâhına icazə verdiyini söyləyirlər." dedi.

Bundan aydın olur ki İbn Abbas nəsxdən yəni muta nigahının haram qılındığından xəbərsiz idi, nəsx halını öyrənincə görüşündən döndü. Necə ki, Səid bin Cübeyrdən belə rəvayət edilmişdir: "İbn Abbas bir gün bir xütbə oxudu, dedi ki: Muta nigahı leş, qan və donuz əti kimidir." (Əl-Fiqh alə'l-Məzâhib al-arba'a VI / 90-93).

(Bax. Halil GÜNəNÇ, Günümüz məsələlərinə Fətvalar, II / 122)

Əlavə məlumat üçün:

MUT`A

Valideynlər, itaət edilməsi gərəkən kəslərdəndir. Bu səbəblə onların halal istəklərinə tabe olmaq lazımdır. Ancaq valideyin də olsa haram istəklərinə tabe olunmaz. Allah`ın haqqı, valideyn haqqından daha önəmlidir. Bu baxımdan bir qız, örtünməsinə qarşı çıxan ailəsinin istəklərinə tabe ola bilməz. Onlara tabe olubda Allah`ın əmrini yerinə yetirməsə hər iki tərəf də günahkar olar. Çünki hər varlığın sahibi Allah`dır; öncə Onun istəklərinə tabe olunar. Allah`ın əmrlərinə itaətdə valideyn haqqı söz mövzusu ola bilməz.

"Allaha üsyan olan xüsusda itaət yoxdur. İtaət, ancaq halal olan şeydədir." (Buxari, Əhkam, 4; Müslim, İmarə, 39-40).

Biz Allah`ın qullarıyıq. O bizdən necə yaşamağımızı istəyirsə o şəkildə yaşamalıyıq. Bizi yaradan Allah qadının başını örtməsini fərz etmişdir. Bu baxımdan gərək ailəmiz gərəksə çevrəmizdəki insanlar buna mane olmamalıdır və olmağa da haqları yoxdur.

Ananız razı olmasa belə Allah`ın əmrini yerinə yetirmək lazımdır. Çünki Allah`ın razılığı ana atanın razılığından öncə gəlir.

Ananız başınızın örtməsinə icazə verməməsinin səbəbi həqiqəti tam olaraq anlaya bilmədiyindəndir. O da sizin kimi həqiqəti anlamış olsaydı əlbəttə özü də buna razı olacaqdı.

Həm siz örtünməklə ananıza üsyan etmiş sayılmazsınız. Bəlkə onun yanlış olan bir sözünə tabe olmamış olarsınız.

Ananızın qəlbini qırmadan, yumşaq, ədəbli, sakit bir şəkildə, Allah`a dua edib yardım istəyərək, bunun bir imtahan olduğunu bilərək və valideyinlərin qəlbinin Cənab-ı Haqq`ın əmrində olduğunu düşünərək valideyinlərə baş örtmənin Allah`ın əmri olduğunu izah edib razı salmanız lazımdır. Bir də valideyinlərinizin hörmət etdiyi birindən yardım almağınız da işinizi asanlaşdırar. 

Təsəttür münaqişələrində üç məfhum, bir-biriylə qarışdırılır:Ayıb, cinayət və günah. Bir söz, bir hərəkət və ya bir paltar cəmiyyətin dəyər hökmlərinə tərs düşürsə ayıblanır. Qanuna zidd isə, cinayət sayılır. Dinə müxalif isə, günah olur.

Bəzi kəslər, qanuna zidd olmayan bir şeyin günah da olmayacağını zənn edərkən, bəziləri, "hər kəsin etdiyi bir hərəkətin günahlıqdan çıxacağı" vəhminə qapılırlar. Bunların hər ikisi də olduqca səhv düşüncələrdir.

Ayıb, heç bir zaman gerçəyin ölçüsü ola bilməz. Fikir, düşüncə və hərəkətlərini yalnız ətrafın "ayıb" anlayışına görə təşkil edən insanlar, şəxsiyyətlərini cəmiyyətə fəda etmiş, izdihamlara əsir olmuşlar.

Halbuki, cəmiyyətin hər ayıbladığını "səhv", yaxud hər mənimsədiyini "doğru" qəbul etmək mümkünmü? Belə olsa, insanın hər toplumda  ayrı bir şəxsiyyətə bürünməsi, buqələmun kimi tez-tez rəng dəyişdirməsi lazım deyilmi?

Qərbli bir alimin "insan ağılının acizliyini" ortaya qoyan bu ifadələri, bu məsələmizi nə gözəl şəkildə izah edər: "Bir insanın, atasını yeməsindən daha qorxunc bir şey düşünülə bilməz; amma, əvvəllər bəzi qövmlərdə bu adət varmış. Həm də bunu hörmət və sevgilərindən edərlərmiş. İstəyərlərmiş ki ölü, beləliklə ən uyğun, ən şərəfli bir məzara basdırılsın. Bədənləri və xatirələri içlərinə, ta iliklərinə yerləşsin. Ataları həzm etmə və assimilyasiya etmə yolu ilə öz diri bədənlərinə qarışıb yenidən yaşasın. Belə bir inancı iliklərində və damarlarında daşıyan insanlar üçün, anasını, atasını torpaqlarda çürüdüb, qurdlara yedirmənin, ən qorxunc günahlardan biri sayılacağını düşünmək çətin deyil."

İndi düşünək: Ətrafımızdakı insanların böyük əksəriyyəti, qatı təbliğatlarla, belə bir fikri mənimsəmiş olsalar, biz də cəmiyyət ayıblamasın deyərək, atamızın ətinimi yeməliyik? Demək ki, "ayıblama" tamamilə subyektivdir; gerçəyə təsir edəcək bir faktor deyil. Ayıb dərk edərək örtünməkdən qaçınan xanımların iddiaları iki hissəyə ayrılır: Biri: "Örtünməmək nə üçün günah olsun?" şəklindəki etiraz. Digəri isə: "İslamda örtünmənin olmadığı" tərzindəki, şəxsi qənaət.

Kənardan aralarında çox da böyük fərq olmadığı kimi görünür. Amma, gerçəkdə hər ikisi də müstəqil bir mövzudur. İllərdən bəri, müxtəlif mövzularda müxtəlif suallara həmsöhbət oldum. Bir çox mübahisələrdə oldum. Bir dəfə olsun rast gəlmədim ki, alverində faizdən uzaq dayanan bir tacir, qalxıb da "Faiz niyə haram olsun?"kimi bir sual atsın ortaya. Yaxud, namazını müntəzəm qılan biri,"Namaz qılmaqla da Müsəlmanmı olunarmış, sən mənim ürəyimə bax." tip bir iddiada olsun.

Örtünmə məsələsində də elə. "Örtünməklə də nə olacaqmış, insan hicabın içində də edəcəyini edər." kimi sözlərin sahiblərini bir-bir araşdırsanız, hər dəfə İslamı layiqincə bilməyən və ya bildiyi halda onun əmrlərini yerinə gətirə bilməyən biriylə qarşılaşarsınız.

Bu insanlar, vicdanlarının dərinliklərində hiss etdikləri günahkarlıq psixologiyasından xilas olmaq üçün, belə etirazlarda olarlar və tövbə edəcəkləri yerinə, günahlarını qanuni göstərməyə cəhd edirlər. Sanki digər insanları razı salmaqla, o mükəlləfiyyətdən xilas olacaqlarmış kimi. Halbuki, bir hərəkət günah isə günah, deyil isə deyil. Bunun təsbitini "izdihamlar" edə bilməz. Örtünmə dində varsa buna kimsə "yox" deyə bilməz. Amma, heç kim də başqalarını bu barədə məcbur etmə yoluna getməməlidir.

Bu xanımlardan bir xahişim olacaq. Lütfən, İslamı heç olmazsa, bir qeyri müslim qədər tərəfsiz olaraq araşdırsınlar. Örtünmənin dindəki yeri nə isə, onu eləcə təsbit etsinlər. Sonra o hökmə istər uyğun gəlsin, istər uyğun gəlməsinlər, bu, tamamilə özlərinin biləcəyi bir iş. Amma, İslamda örtünmə varsa, bu əmrə riayət etmədikləri təqdirdə, günah işləmiş olacaqlarını da bilsinlər. Ta ki günün birində tövbə qapısına çatmaları mümkün ola bilsin.

Örtünmənin İslamda yeri olub olmadığı məsələsinə gəlincə, bu barədə nə qədər fətvalar mövcud. Lakin günümüz Müsəlmanlarının bir qisimi, fətvanın dindəki yerini layiqiylə bilmədiklərindən, birbaşa Qur`an-i Kərimdən ayələr təqdim edəcək və bunların təfsirlərindən bəzi qisimləri eynilə köçürəcəyəm.

Cənab-ı Haqq, Nur Surəsində Peyğəmbərimizə (sallallahu aleyhi və səlləm) xitab olaraq belə buyurur:

"Mömin qadınlara da söylə, gözlərini haramdan çəksinlər, ismətlərini qorusunlar, zinətlərini (bəzəklərinin taxılı olduğu yerləri) açmasınlar. Zahir olanı (görünməsi zəruri olan üz, əl və ayaqlar) müstəsna. örtüklərini yaxalarının üstünə salsınlar (sinə və boyunlarını göstərməsinlər). Zinətlərini (bəzək yerlərini) ancaq bu kəslərə göstərə bilərlər: Ərlərinə, yaxud atalarına, yaxud ərlərinin atalarına, yaxud öz oğullarına, yaxud öz qardaşlarına, yaxud qardaşlarının oğullarına, yaxud bacılarının oğullarına, yaxud öz qadınlarına (Müsəlman qadınlara), yaxud əllərindəki nökərlərə, yaxud (şəhvətsiz və qadına) ehtiyacı olmayan kəslərə, yaxud hələ qadınların gizli yerlərinin fərqinə varmamış olan uşaqlara." (Nur surəsi , 31)

Ayəni diqqətlə oxunduğunda, bu xüsuslar təsbit edilə bilər:

Birincisi: Xitabın mömin qadınlara olması.

Yəni, örtünmə qadınlar üçün bir iman əlaməti və yalnız mömin qadınlara fərz. Mömin olmayan bir insan, İslamın əmr və qadağanlarından məsul deyil. Yəni, bir kimsə əvvəlcə Allahın varlığını qəbul edəcək, Quran-i Kərimi Onun kəlamı və Hz. Muhəmmədi (sallallahu aleyhi və səlləm) Onun ən son elçisi biləcək ki, İlahi əmr və qadağanı qəbul etsin. Qul olduğunu biləcək ki, başıboş ola bilməyəcəyini də idrak etsin.

İkincisi: Harama baxmamanın yalnız kişilər üçün deyil, qadınlar üçün də olduğu.

Üçüncüsü: "Zinətlərin göstərilməməsi".

Ayəsi keçən "zinət" sözü üzərində edilən təfsirlərdən birini, xülasə olaraq ifadə edim:

 "Zinət, bəzək əşyası demək isə də, mücərrəd olaraq bəzək əşyasına baxmaq heç kim üçün haram ola bilməyəcəyinə görə, bundan murad, bəzək əşyalarının taxıldığı qulaq, boyun kimi yerlərdir. Ayədə əsas məqsəd təsəttür (örtünmə) olduğuna və xitab zəngin-kasıb bütün möminlərə edildiyinə görə, zinət yalnız bəzək əşyası olaraq aydın olsa, ayə yalnız zənginlərə enmiş olar. Halbuki, xitab ümumidir, "mömin qadınlara da söylə." buyurulmaqdadır. Bir başqa əhəmiyyətli xüsus da budur: Qadın üçün əsl zinət, bəzək əşyası deyil, bu orqanların şəxsən özləridir. Yəni, göstərilməsi haram qılınan boyun kimi əzalar qadın üçün ayrıca bir zinətdirlər." (Haqq Dini Quran Dili)

Dördüncüsü: Mömin qadınların başörtülərini, cahiliyyə qadınları kimi, boyunlarına bağlayıb arxaya atmaq yerinə, başlarına örtmələri və tutarının üzərinə vurmaları.

Ayənin davamında, zinətlərin (bəzək yerlərinin) kimlərə göstərilə biləcəyi açıqlanır. Bunlar içərisində, bir də "öz qadınlarına" ifadəsi yer alır.

Bunu, "yaxın tanışları söhbət yoldaşlarına, öz yanlarında çalışan xidmətçi qadınlara" deyə təfsir edən alimlər olduğu kimi; "öz" sözünü "öz dinlərindən olan qadınlar, yəni Müsəlman qadınlar" deyə təfsir edənlər də var.

Bu təfsirlərdən birincisinə görə, mömin qadınların, zinətlərini tanımadıqları heç bir qadına göstərə bilməyəcəkləri, ikincisinə görə isə, Müsəlman qadınlara göstərə biləcəkləri, lakin qeyri müslimlərə göstərə bilməyəcəkləri aydın olmaqda.

Bir başqa ayədə isə, belə buyurular:

 "Ey Peyğəmbər, xanımlarına, qızlarına və möminlərin qadınlarına söylə ki, naməhrəm yanında çarşabları ilə örtünsünlər. Bu onların tanınması (nökərlərdən, iffətsiz adi qadınlardan fərq edilib də) və onlara əziyyət verilməməsi üçün daha münasibdir. Allah Qafurdur (çox bağışlayandır), Rahimdir (çox mərhəmətlidir)." (Əhzab surəsi, 59)

Bu ayədə, örtünmə açıqca əmr edilməkdə və bu əmrin hikməti, "mömin qadınların digər adi qadınlarla qarışdırılaraq narahat edilməmələri, söz atmalar məruz qalmamaları və ruhlarının əziyyətə düçar olmaması" olaraq bəyan buyurulmaqda.

Nəticə olaraq, örtünməmək; həm ayıbdır, həm cinayətdir, həm də günahdır.

*Təsəttürə (hicab) keçmək istəyən birinə valideyinlər icazə vermirsə , günah kimə yazılar ?

*Yoldaşım hicaba keçməyimə icazə vermir. Necə etməliyəm?

*Təsəttürə necə keçə bilərəm?

*Təsəttür Risaləsi

*Bəzi ibadətləri edib də təsəttür (hicab) əmrini yerinə yetirməyən birisinin cənnətə düşmə ehtimalı varmı?

Qurani Kərimdə qadınların örtünmələrini əmr edən ayələrin bir çox hikmətləri, dünyəvi və uxrəvî (axirət) ölçüləri, şəxsi və ictimai faydaları vardır.

İslama uyğun olaraq örtünmənin, dünya həyatı baxımından faydalarını, hikmətlərini və vacibliyini Bədiüzzaman Səid Nursi Həzrətlərinin Təsəttür (Hicab) Risaləsindən istifadə etdiyimiz ölçüdə belə ifadə edə bilərik:

1- Hicab, qadınlar üçün fitridir və yaradılışları gərəyi təsəttürə ehtiyacları vardır. Çünki qadınlar zəif və incə olaraq yaradıldıqlarına görə, özlərini və həyatından çox sevdikləri balalarını qoruyacaq bir kişinin himayə və yardımına möhtac olduqlarına görə, bir qadın, özünü sevdirmək və nifrət etdirməmək və nifrətə məruz qalmamaq üçün təsəttürə yaradılış gərəyi bir meyli var.

2- Qadınların onundan altı yeddisi, ya qocadır, ya çirkindir ki, yaşlılığını və çirkinliyini hər kəsə göstərmək istəməzlər. Ya qısqancdır, özündən daha gözəllərə nəzərən çirkin görünməmək və ya təcavüzdən və ismətinə, namusuna söz gəlməsindən və bu kimi bir günah ilə töhmət altında qalmaqdan qorxur; təcavüz kimi acınacaqlı bir hadisəyə məruz qalmamaq və ərinin nəzərində xəyanətlə günahlandırılmamaq üçün, yaradılış gərəyi təsəttürü istəyirlər.

3- İnsan sevmədiyi və nifrət etdiyi adamların baxışından sıxılır, narahat olur. Əlbəttə açıq-saçıqlıq qiyafəsinə girən gözəl bir qadın, ona baxmasından xoşu gəldiyi kişilərin onda ikisi üçü varsa, yeddi səkkizindən nifrət edir.

Həm hələ gözəlliyi pozulmamış, gözəlliyini itirməmiş gözəl bir qadın, incə olduğu və mənfiliklər çox tez təsir etdiyinə görə, özünü sanki göz həbsinə salan pis baxışlardan əlbəttə sıxılır.

4- O şəfqət mədəni və kişinin əbədi həyat yoldaşı olan qadınların, cəmiyyətin təcavüz kimi üzqarası bir xəyanətinə məruz qalmaması və bu ehtimal nəticəsində gələ biləcək, qadın fitrəti üçün tamamilə bir çöküntü və zillət olan hallara düşməməsi və pis baxışlarını, şəhvani arzularını tatmin edəcək adi bir mal olaraq gördükləri səviyyəyə alçalmamaları və o baxışların verdiyi narahatçılıq və mənəvi əsarətdən və səfalətdən xilas olmasıancaq və ancaq təsəttür ilə ola bilər.

5- Qadınlar günah işləməkdə kişilərə əsla çata bilməz. Qeyri-məşru (qeyri qanuni) bir əlaqədə kişi heç bir zərər görməz ikən, qadın bir çox zərər görür. Bəli, səkkiz doqquz dəqiqə bir zövqü son dərəcə ağrılaşdıran səbəb; səkkiz doqquz ay ağır bir uşaq yükünü əziyyətlə çəkməklə bərabər, himayəsiz, sahibsiz bir uşağın səkkiz doqquz il ağır yükünü daşımaq kimi, o səkkiz doqquz dəqiqə qeyri-qanuni zövqün bəlâsını çəkmək ehtimalıdır.

Təəssüf ki, hal-hazırda bu hadisə çox gerçəkləşdiyinə görə, qadın, yaradılışı gərəyi şiddətlə özünə haram olan kişilərdən qorxur və çəkinmək istəyir. Bu baxımdan təsəttürlə, nâmahrəmin iştahını açmamaq və təcavüzünə meydan verməmək üçün, zəif fitrəti örtünməyi əmr edir və qüvvətli xəbərdarlıq edir. Təsəttürün qadının bir sipəri və qalası, olduğunu göstərir.

6- Qadın və kişi arasında çox əsaslı və şiddətli münasibət, məhəbbət və əlaqə, yalnız dünyəvi həyatın ehtiyacından irəli gəlmir. Bəli, bir qadın, ərinə yalnız dünya həyatına məxsus bir həyat yoldaşı olmayıb, əbədi həyatda da onu əbədi olaraq müşayiət edəcək bir həyat yoldaşıdır.

Madam əbədi həyatda da ərinə həyat yoldaşıdır; əlbəttə, əbədi yoldaşı və dostu olan ərinin baxışından başqa, digər kişilərə öz gözəlliyini göstərməmək və onun ürəyini sıxmamaq və qısqandırmamaq lazımdır.

Madam Mömin olan əri, iman sirri ilə, onunla əlaqəsi yalnız dünya həyatına məxsus deyil, yalnız nəfsi və şəhvani arzuların həyata keçməsi üçün istifadə etdiyi ehtiyac da deyil. Yalnız gözəllik vaxtına məxsus, müvəqqəti bir məhəbbətlə bağlandığı üç günlük dünyanın üç günlük yoldaşı da deyil.

Halbuki qadın, sonsuzluq aləmində kişinin sonsuza qədər davam edəcək həyat yoldaşı olduğu üçün, əbədiyyətə yaraşan əsaslı və ciddi bir məhəbbətlə, bir ehtiramla qiymət verilməyə layiqdir. Həm yalnız gəncliyində və gözəllik zamanında deyil, əksinə qoca və çirkin vaxtında da o ciddi hörmət və məhəbbətə məzhər olması gərəkdir.

Əlbəttə buna qarşılıq, qadının da öz gözəlliyini yalnız ərinin nəzərinə yönləndirməsi və məhəbbətini yalnız ona verməsi, insanlığın gərəyidir.

7- Bir ailənin xoşbəxtliyi, kişi və xanım arasındakı qarşılıqlı etibar, səmimi hörmət və məhəbbətlə davam edir. Təsəttürsüzlük və açıq-saçıqlıq, o etibarı pozur, o qarşılıqlı hörmət və məhəbbəti də qırır. Çünki açıq-saçıqlıq qılığına girən on qadından ancaq bir nəfəri olar ki, ərindən daha yaraşıqlısını görmədiyindən, özünü yada sevdirməyə çalışmaz. Doqquzu, ərindən daha yaxşısını görür. Və iyirmi adamdan ancaq bir nəfəri, qadınından daha gözəlini görmür. Gördüklərinin çoxu yoldaşından daha gözəl görünür. Həmin vaxt yoldaşlar arasındakı o səmimi məhəbbət və qarşılıqlı hörmət getməyə məhkum olur.

8- Evlilik müəssisəsinin qorunması üçün də şiddətlə təsəttürə ehtiyac vardır. Çünki açıq-saçıqlıq cəmiyyətdə fahiş işləri artırıb evlənmələri azaldaraq ailə qurumunun təxrib olunmasına, nəsillərin pozulmasına səbəb olur.

9- Təsəttürə riayətsizlik açıq-saçıqlığı yayır. Bu da cəmiyyətdə kişilərin duyğularının ifrat dərəcədə cinsəllik (seksuallıq) üzərində köklənməsi, cinsi əxlaqsızlığın çoxalması, namus və təhlükəsizliyin zay olması və zamanla nəslin tibbi olaraq zəifləməsi kimi acı nəticələri doğurur.

http://www.suallarlaislam.com/index.php?s=show_qna&id=158

Bir müsəlmanın başqa Müsəlman qardaşları ilə istər qarşılıqlı istəsə virtual mühitdə olsun danışıb dərdləşməsi gözəl bir şeydir. Ancaq bu eyni cins olanlar üçündür. Bir kişinin bir qadınla danışması isə bəzi istiqamətlərdən diqqət yetirməyi tələb edir.

Məsələn eşq, sevgi, qeybət, yalan və şəhvani hissləri oyandıran şeylərdən olsa bu qətiliklə doğru deyil. Bu mövzuda adamın evli və ya subay olması fərq etməz. Evli birinin günahı isə daha çox olar.

Lakin dini mövzularda Allahı, ölümü, axirəti və dini duyğu və düşüncələri xatırladan danışmalar olsa əlbəttə bunlar qadağan olmadığı kimi savabı da vardır. Ölçünüz bu olmalıdır. Bu ölçülərlə hərəkət etdiyiniz zaman günaha girməyəcəyinizi və özünüzü qoruyacağınızı söyləyə bilərik. Ayrıca etdiyiniz işi bir də vicdanınıza soruşmanızı tövsiyə edərik. Vicdanınız rahat deyilsə o işdən imtina edin.

İrəlidə evlənəcək iki cütün, yalnız yanlarında qohumlarından bir adam olmaq şərti ilə bir yerdə oturub tək danışmaları caizdir, hətta sünnədir. Lakin eşqbazlıq tərzi əlaqələrdə qadın və kişinin yanlarında qohumları olsa belə danışmaları caiz deyil. Dinimiz zinanı qadağan etdiyi və haram saydığı kimi zinaya aparan yolları da tıxamış və haram saymışdır.

Qüslsuz kimsə qüsl almadıqca təraş olmamalı, dırnaq kəsməməli, bədənindən hər hansı bir parçanın ayrılmasına səbəb olmamalıdır. Bunları qüsl alıb təmizləndikdən sonra etməlidir.

Qüslsuz olan kimsənin yuyunmadan təraş olması və dırnaq kəsməsi haram olmasa da yaxşı deyil. İmamı Qəzali. Əhyai Ulum İddin kitabında belə deyir: Qüslsuz olan kimsənin dırnaq kəsməsi, təraş olması, qan aldırması və ya bədəndən hər hansı bir parça qopartması uyğun deyil. Çünki axirətdə bütün bədən geri dönəcəyindən yuyunmadan kəsilən və ya təraş olunan şey qüslsuz olaraq dönəcək (Mügni' I -Möhtac, c. I. s. 75; Xəlil Gönenç, Günümüz Məsələlərinə Fətvalar )

Əhməd Şahin

Bu hədislər baxmanın lazımlılığını, faydasını və hikmətlərini izah edir. Baxma və görüşmə əsnasında bəzi məhdudlaşdırmalar da vardır. Birincisi görüşmə yeri ilə əlaqəlidir. Bu məsələyə bu hədisi şərif işıq tutur:

"Sizdən kim Allaha və axirət gününə inanırsa, yanında məhrəmi olmayan bir qadınla baş-başa qalmasın. Çünki bunu etsə üçüncüləri şeytan olacaq. "5

Bunun üçün evlənmək düşüncəsi ilə görüşəcək olan tərəflərin yanında mütləq üçüncü bir şəxs hazır olmalıdır. Əks halda "baş-başa tək qalma" söz mövzusu olar ki, bu caiz deyil. Bu görüşmənin içinə danışma, söhbət etmə, tərəflərin bir-birlərindən tələb və istəklərini dilə gətirmələri də mümkündür.

Bu görüşmə və danışmalardan bir müddət sonra tərəflərin bir-birləri haqqındakı qənaət və intibaları müəyyən olar. Çox keçmədən qərarlarını bildirərlər. Dini icazə bir dəfəlik görüşmə üçün vardır. Üç-beş dəfə görüşmə həm ciddilikdən uzaqdır, həm də qurulacaq ailənin sağlamlığı baxımından bir faydası yoxdur.

1 Hakim, əl-Müstedrek, 2: 166.

2 Neylul-Evtar, 6: 110.

3 Nəsəi, Nigah: 17.

4 Hakim, əl-Müstedrek, 2: 165.

5 Buxari, Nigah: 111.

Məmməd Paksu Ailəyə Xüsusi Fətvalar

Zahılıq qısa bir zaman da ola bilər, qırx günə qədər də davam edə bilər. Dolayısıyla qırx gündən öncə qan kəsilmişsə, cinsi əlaqə caizdir.

Taxmaq olar, sadəcə ayaqyoluna getdiyi zaman onu gizlədərsə yada cibinə qoyarsa yaxşı olar. Əgər Üzükdədirsə bu yazı onu tərs çevirməlidir.

Salam aleykum.

Valideynlər, itaət edilməsi gərəkən kəslərdəndir. Bu səbəblə onların halal istəklərinə tabe olmaq lazımdır. Ancaq valideyin də olsa haram istəklərinə tabe olunmaz. Allah`ın haqqı, valideyn haqqından daha önəmlidir. Bu baxımdan bir qız, örtünməsinə qarşı çıxan ailəsinin istəklərinə tabe ola bilməz. Onlara tabe olubda Allah`ın əmrini yerinə yetirməsə hər iki tərəf də günahkar olar. Çünki hər varlığın sahibi Allah`dır; öncə Onun istəklərinə tabe olunar. Allah`ın əmrlərinə itaətdə valideyn haqqı söz mövzusu ola bilməz.

Bundan başqa qəbirdə, həşirdə, siratda və axirətin digər aləmlərində bizə kömək olacaq olanlar, qızların örtünməsinə qarşı çıxanlar olmayacaq.

Bu hədislər, itaətin, Allah`ın razılığına uyğun olmasını şərt qoyur:

"Başınızdakılardan kim sizə Allaha üsyan etməyi əmr edərsə, əsla o xüsusda ona itaət etməyin." (İbn Macə, Cihad, 40);

"Allaha üsyan olan xüsusda itaət yoxdur. İtaət, ancaq halal olan şeydədir." (Buxari, Əhkam, 4; Müslim, İmarə, 39-40).

Allah`ın əmrlərini valideyinlərimizə izah etmək də bizim vəzifəmizdir. Çünki heç bir valideyn övladını cəhənnəmə atmaq istəməz. Aydındır ki dinimizin bu mövzudakı hökmlərini bilmirlər. Onlara dinimizin bu mövzudakı hökmlərini izah etmək lazımdır.

Əsla dinimizin əmrlərində güzəştə getməməliyik. Qoy onlar dünyalarından güzəştə getsinlər. Bir müddət gələn sıxıntılara gözəl və yumuşaq bir şəkildə səbr etməliyik.

Yoldaşım hicaba keçməyimə icazə vermir. Necə etməliyəm?

 İslam Dini, bəzi şərtlər daxilində bəzənməyə və boyanmağa icazə vermişdir. Məlum olduğu kimi, müctəhid imamlar zamanında, dövrümüzdə istifadə edilən boya və makiyaj vəsaitlərinin çoxu yox idi. Ancaq buna bənzər xına və bəzi bitkilərin köklərindən ya da çiçəklərindən əldə edilən boyalar mövcud idi. O səbəblə göstərilən mövzuda etdikləri ictihad və təsbitlərdə daha çox ümumi hökmlər qoydular və yeni yeni çıxacaq bəzənmə vəsaitləri haqqında tətbiq olunacaq əsasları təsbit etdilər.

    Qadın və ya kişi, bir-birlərinə (nikâhlısına) öz yuvaları içində daha gözəl görünə bilmək üçün bəzənə bilərlər, bunda bir qəbahət yoxdur. Amma başqa qadın və ya kişilərin diqqətini çəkmək üçün bunu edərlərsə kərahət vardır, hətta bu kərahət onların niyyət və davranışlarına görə haram da ola bilər.

   Qadınların Bəzənməsi: Qadınlar, dəri üzərində bir təbəqə meydana gətirməyən boyalarla ərlərinə şirin görünmək üçün boyana bilərlər. Bu günkü təbir ilə həddindən artıq olmamaq şərtiylə makiyaj edə bilərlər. Küçəyə çıxarkən və özlərinə nikah düşən kişilərin görəcəkləri yerlərdə bu tip bəzənmələri tərk etmələri və təsəttürə (hicab) tabe olmaları lazımdır. Bunun əksini etmək caiz deyildir.

    Dövrümüzdə qadınların dırnaqlarını uzadıb lak və buna bənzər boyaları sürtmələrinin iki problemi vardır: Biri, dırnaqları uzatmaq qəti şəkildə məkruhdur. Digəri, dırnaq üzərində bir təbəqə meydana gətirib dəstəmaz və qüslda suyun dəriyə nüfuz etməsinə əngəl olduğundan, qadının bu halda aldığı dəstəmaz və etdiyi qüsl səhih (doğru) olmaz. O halda qadınlara bu barədə tövsiyə edilən budur: Qadın anadır və ev xanımıdır. O ancaq həyat yoldaşına şirin və cazibədar görünmək üçün bəzənər. Dırnaqlarını boyamaz, çünki yemək bişirər, paltar yuyar, dəstəmaz alar və qüsl edər. Üzünü göstərilən məqsədlə, yəni əri üçün bəzəyər və təmizliyə maksimum dərəcədə riayət edərsə, savab qazanar. Kişinin də eyni təmizlik və cazibədarlıq içində hazırlanması bu mənada sünnədir.

   Ayrıca qadınların saçlarını özlərinə nikah düşən kişilərə göstərməsi haramdır. Gözəl görünməsi üçün boyanıb bəzəməsi bu günahı daha çoxaldar. Müsəlman bir xanım əfəndi, qüsl almaq və namaz üçün dəstəmaz alması lazım olduğundan, boyanın suyu keçirməyəcək dərəcədə olması, dolayısilə qüsulun və namaz dəstəmazının olmaması mənasına gəlir. Elə isə yalnız həyat yoldaşına gözəl görünmək istisna olmaqla, digər bəzənmələri doğru deyildir. Həyat yoldaşı üçün bəzənmiş və boyanmışsa su keçirməyən cinsdən boyaların mütləq təmizlənib ondan sonra dəstəmaz alınması lazımdır. (bax. qaynaqlarıyla İslam Fiqhi, Cəlal Yıldırım, IV / 209-210)

Qadınlar üçün qaş almaq, qaşları yolmaq, ayaq və üzdəki tükləri aradan qaldırmaq, qaşların arasında və kənarlarında bitən tükləri almaq caizdirmi?

Yetginlik yaşına çatmış olan qadının örtünməsi (əl və üz xaric) Allah'ın bir əmri olduğundan dolayı, başını açan bir qadın bir fərzi tərk etdiyindən məsul hesab olunar. Digər tərəfdən Allah'ın digər bir əmri olan namazını qılmaqla da namazın məsuliyyətindən xilas olar və namaz qılma savabını alar.

Namaz qılarkən Allah'ın əmr etdiyi şəkildə örtünən, lakin küçəyə çıxarkən başını açan bir qadının namazının qəbul olunmaması deyə bir hal da mövcud deyil.

Bu barədə Xülasatü'l-Əcvibə'də belə bir fətvaya yer verilmişdir.

"Maasiyi mürtəkip olan yəni günahları işləyən" ​​kimsənin salat (namazı) və ibadatı (ibadətləri) səhih olub savabına nail olar. (Xülasatü'l-Əcvibə s. 8.)

Digər tərəfdən

"Şübhəsiz, yaxşılıqlar pislikləri silər"  (Hud Surəsi, 114.)

məalındakı ayənin işarəsiylə də namaz və bənzəri digər ibadət və yaxşılıqlar insanın işləmiş olduğu günahların bağışlanmasına vəsilə olmaqdadır. Ayrıca namazın insanı günahlardan saxlaması da bir həqiqətdir və bir faktdır. Bu həqiqət bir ayət-i kərimədə belə bəyan edilir:

"Namazı qıl. Şübhəsiz ki, namaz çirkin (fəhşə) və pis (munkər) işlərdən çəkindirir." (Ənkəbut Surəsi, 45.)

Ancaq, qılınan namazın qısa zamanda insanı bütün pisliklərdən çəkib çıxaracağı deyilə bilməz. Zamanla "Namazın bir kəraməti və bərəkəti" olaraq adam bir çox günahlara bulaşamamaqda və onlardan uzaq qalmaqdadır. Çünki, gündə beş dəfə dəstəmaz alaraq Allah`ın hüzuruna çıxan, əl bağlayıb namaz qılan bir insan Rəbbinin qadağan etmiş olduğu əməlləri işləyə bilməz.

Məhz bunun üçündür ki, namaz qılan, lakin məhrəm yerlərini örtməyən bir qadının namazının qəbul edilməyəcəyi deyilə bilməz. Onsuz da zaman içərisində özü bunun xəcalətini hiss edəcək və örtünəcəkdir.

Qadının yetginlik yaşı 9 yaşdan başlayır. Bu yaşı keçən bir qız mütləq bir şəkildə örtünməlidir. Gələcək də hələ gəlməyib, sizin və bizim o gələcəyə çatacağımız  də məlum deyil. 

Həşrdə bir adamın savab və günahlarının hansı ağır gələrsə ona görə rəftar görəcəyindən, belə bir qadının halı orada bəlli olacaq.

 Qadınların açıq gəzmələrinin digər haramlardan bir fərqi varmı?

Və aleykum salam. Ananın uşağı əmizdirməsi və ya hər hansı bir səbəblə südünün axması dəstəmazı pozmaz.

Salam aleykum.

Vücud yuyularkən iynə ucu qədər bir yerin quru qalmamasına diqqət ediləcək, qulaqlar və göbək oyuğu yuyulacaq.

Su saçların, saqqalların, qaşların və bığların aralarına və altlarındakı dəriyə qədər keçəcək. Bunlar sıx olsa belə, suyun çatması təmin ediləcək. Bunların araları və dibləri quru qalsa, qüsl tamamlanmış olmaz.

Ancaq qadınların başlarından aşağıya sallanmış olan saçlarının yuyulması şərt deyil. Önəmli olan bunların diblərinə suyun keçməsidir. Kişilərdə bir zərurət olmadığı üçün, belə sallanmış olan saçlarının hər tərəfini yumaq lazımdır.

(Ömər Nəsuhi Bilmən, Böyük İslam Elmihalı)

Saçlar bağlı və hörüklü olduğu halda qüsl almaq olar. Amma suyun saçların dibinə gedilməsi təmin edilməlidir. Əks halda qüsl tam olmaz.

Təsəttür ya da hicab Hz. Adəmdən bəri insanla birlikdə var olan həm bir ehtiyac, həm bir nemət, həm də bir ibadətdir. Hz. Adəm və yoldaşı Həvvanın qadağan olunmuş meyvədən yemələri nəticəsində çılpaqlıqlarının fərqinə varıb övrətlərini cənnət yarpaqlarıyla örtməyə çalışmaları, haramı işləməklə açılıb-saçılma arasındakı əlaqəyə işarəetməsi baxımından da mənalıdır.

Qurani-Kərimdə geyim-keçimlə əlaqədar olaraq; siyab / səvb, libas, zinət, Riş/ bəzək, humur / himar, cilbab, hicab, sərabil / sirbal, təzəmmül, tədəssür və bunların ziddi olaraq da təbərruc, avrat, səv'ât kimi sözlər yer alır. Bu ifadə fərqliliyinin bir mənası da əlbəttə geyimin çox fərqli funksiyalarının ola biləcəyinə işarə etməsidir.

Bizim istifadə etdiyimiz təsəttür sözü Qurani-Kərimdə keçməz. Onun yerinə hicab sözü keçir. 

Geyinməyin ən təməl funksiyalarının bunlar olduğunu söyləyə bilərik;

- İnsanın övrətini ya da Allahın bir əmanəti olaraq qoruması lazım olan cinsəlliyini başqalarından gizləmək,

- İsti-soyuq kimi təbiət hadisələrindən qorunmaq,

- İffətini və Müsəlman şəxsiyyətini elan və izhar etmək və bəzənmək.

Bunların hamısı Allahın nemət olaraq saydığı, insanoğlunun da ən azından bir qismini təbii olaraq etmək məcburiyyətində olduğu, ya da etmək istədiyi hərəkətlərdir.

Bu funksiyalardan ikisi hicabda xüsusilə əhəmiyyətlidir: Avratı/ Cinsəllik gizləməsi, bundan başqa adamın müsəlman və iffətli olma kimliyini qarşı tərəfə göstərməsi.

Əhzab 59 Cilbab ayəsindəki  'Bu onların tanınması və onlara əziyyət verilməməsi üçün daha münasibdir.' ifadəsindən belə bir şey aydın ola bilər. Bundan, qadın ya da kişi cinsi cazibəsini başqalarına nümayiş etmə ya da bunun üçün naməhrəmə cazibədar görünmə haqqına sahib olmadığı mənası da çıxır.

Qurani-Kərimdə xüsusilə də qadın üçün zinətin, yəni bəzənmənin mütləq mənada qadağan edilməsi sözün mövzusu deyil. Zinət, xüsusilədə qadının fitrətində var olan bir duyğudur. Təbii və fitri olan bir şeyin tamamilə qadağan edildiyi deyə bir şey yoxdur. Qurani-Kərim qadının bu fitrətinə işarə edir. Onu, "Onlar zinət içində böyüdülən və  çəkişmək zamanı aydın danışa bilməyən ..."(Zuxruf 18) deyə xarakterizə edir.

O halda zinət qadının təbii haqqıdır, təsəttür isə zinətini yadlardan gizləmək vasitəsi olaraq bir vəzifə və bir ibadətdir. Elə isə geyimin birbaşa özünün zinət olması bu funksiyasıyla təzad meydana gətirə bilər vəbu baxımdan da təsəttürün moda ilə uzlaşdırılması çətinləşər.

Əslində cənnətdə övrətlərinin açılması vəyarpaqlarla bağlanma həm Adəm həm dəHəvva üçün sözün mövzusu idi. Amma indiki vaxtda təsəttür deyilincə daha çox qadın ağla gəlir. Əlbəttə kişi üçün də olması lazım olan ən az bir təsəttür vardır.

Bunda cinsi cazibə baxımından qadının kişidən daha irəli olmasının da təsiri olmuş ola bilər. Bu baxımdan təsəttür deyilincə ilk ağla gələn kişi deyil qadın olmuşdur. Kişinin paltarının bəzək olma xüsusiyyəti də fitrət fərqliliyi səbəbiylə qadınınkına nisbətən daha az istənən bir şeydir.

İslam ənənəsində qadının təsəttürünün şəklindən çox onda olması ya da olmaması lazım olan xüsusiyyətlərdən söz edilir.

Bu xüsusiyyətləri qadın geyimi üçün sayan alimlər bu şərtlərdə ittifaq edir kimidirlər:

- Qadının geyimi bütün bədənini, Hənəfilərə görə əllər və üz xaric, örtməlidir.

- Xarici geyimi bir bəzənmə və təbərruc (açılıb saçılmaq və bəzənməklə gözə girməyə çalışmaq) vasitəsi qılınmamalıdır.

- Bədən xətlərini ifadə edəcək şəkildə dar və şəffaf olmamalıdır.

- Müsəlman olmayanların xüsusi geyimlərinə bənzəməməlidir.

- Kişi geyimi kimi olmamalıdır.

- Yad kişilərin olduqları mühitlərdə cazibədar qoxular daşımamalıdır.

- Şöhrət geyimi olmamalıdır.

Təbərruc, naməhrəmlər üçün özünü görünür və baxılır hala salmaq üçün edilən hər məşğuliyyətdir.

Şöhrət geyimi isə kişi üçün də söz mövzusudur və bir hədisi şərifdən alınmadır. Rəsulullah (sas) diqqət çəkəcək dərəcədə lüks və əzəmətli, yenə diqqət çəkəcək dərəcədə cır-cındır və köhnə-kürüş (yırtıq) geyməyi qadağan etmişdir.

Məsələ bu şərtləri daşımaqla bərabər təsəttürlə modanın birlikdə olub ola bilməyəcəyi məsələsidir.

MODA İLƏ TƏSƏTTÜR (HİCAB) UZLAŞA BİLƏR?

Təsəttürün ittifaqla qəbul edilən şərtləri ilə modanı moda edən xüsusiyyətlərini yan-yana düşündüyümüzdə moda ilə hicabın hansı ölçüdə uzlaşa biləcəyini, ya da uzlaşa bilməyəcəyini anlaya bilərik:

Təsəttürdə naməhrəmə baxmama və baxdırmama əsasdır. Yəni hicablı bir qadın hicabı ilə 'mənə baxma!' demiş olur. Halbuki moda 'mənə bax' deməyin ifadəsidir.

Hicabda 'təbərruc' haramdır. Təbərruc yəni görünməyə çalışmaqdır. Halbuki moda başdan ayağa təbərrucdur.

Hicab ucu Hz. Adəmə söykənən bir ənənənin davamıdır. Halbuki moda köhnəni zibilə atmağın adıdır, sabah təkrar dəyişəcək olan bu anı yaşamaqdır.

Hicabda şöhrət, istənməyən bir şeydir. Rəsulullah (sas) 'şöhrət libasını' lənətləmişdir.Şöhrətin hər iki ucu da pislənmişdir.

Hicab israfın haram olduğu bir düşüncənin və ehtiyacın məhsuludur. Halbuki moda saf israfdır.

Hicab bir şəxsiyyəti, kimliyi və fərdiliyi simvollaşdırır. Halbuki moda təqlid etmənin məhsuludur.

Hicabın əsl ölçüsü mənəvi yönüdür, o bir ibadətdir, moda isə nümayişdən, riyadan və görünəndən ibarətdir.

Moda bir baxımdan da 'qərargahınız evləriniz olsun' deyilən qadınların ictimai həyatda və aktiv iş həyatında bir ehtiyaca bağlı olmadan, sırf iqtisadi azadlıq adına əndamlarını ortaya atmalarının qaçınılmaz bir nəticəsidir.

Moda və göstəriş tərzindəki hicab müasirliyin və dünyəviləşmənin bir təzahürüdür.

Bütün bu səbəblərdən ötəri moda ilə hicabın uzlaşma imkanı görünmür. Amma müsəlmanların öz aralarında məşhur bir ənənə halına gəlmiş bir geyim formasına riayət etməsi də, ayrılıb diqqət çəkməmə baxımından olması gərəkli olan bir şeydir.

Yazıçı:

Prof. Dr. Faruk Beşer

Və aleykum Salam. Tövbəsini pozan kimsənin təkrar tövbə etməsi lazımdır. Tövbə edib təkrar tövbəsini pozan kimsənin, bir daha o günahı işləməmək üzrə səmimi olaraq tövbə etməsi lazımdır. Əks halda günaha dönməmək üzrə səy göstərməyənin tövbəsi də məqbul deyildir.

Günah işləyən adam tövbə etməklə günahlarından xilas ola bilərmi? Tövbənin sərhədi vardırmı? Nasuh tövbəsi nədir?

İnsan həm yaxşılıq, həm də pislik etməyə uyğun yaradılmışdır. Onun üçün zaman zaman istəyərək və ya istəməyərək günahlara girə bilir. Bu mövzuda Quran-ı Kərimdə,

"Allah, özünə şirk qoşulmasının xaricindəki istədiyi kəslərin bütün günahlarını bağışlayar ..." (Nisa, 4/116)

buyuraraq hansı günah olursa olsun bağışlaya biləcəyini bildirməkdədir.

Kitablarımızda cani könüldən edilən tövbənin Allah tərəfindən qəbul ediləcəyi ifadə edilir. Necə ki Allah Təala,

"Ey iman edənlər, nasuh tövbə ilə tövbə edin ki, Allah da sizin qəbahətlərinizi əfv etsin və ağacları altından çaylar axan cənnətlərinə qoysun." (Ət-Təhrim, 66/8)

buyuraraq, edilən tövbənin qəbul ediləcəyini bəyan edər. Ayədə keçən nasuh tövbə isə belədir:

1. Allaha qarşı günah işlədiyini bilərək, bu günahdan ötəri Allaha sığınmaq və peşman olmaq.

2. Bu günahı işlədiyi üçün kədərlənmək, Yaradana qarşı belə bir günah işlədiyindən ötəri vicdani olaraq narahat olmaq.

3. Bir daha belə bir cinayətə dönməyəcəyinə dair qəti bir qərar içərisində olmaq.

4. Qul haqqını ilə əlaqəlidirsı onunla halallaşmaq.

Bir rəvayətdə də "Nasuh Tövbə" belə təsvir edilmişdir:

"- Günahlara peşmanlıq.

- Fərz ibadətləri etmək.

- Zülm və düşmənlik etməmək.

- İncik və küskünlərlə barışmaq.

- Bir daha o günaha dönməmək üzrə qərar vermək. "(Bax. Kənzül-ummal, 2/3808)

İnşallah bu şərtləri yerinə yetirsək Allahın tövbələrimizi qəbul edəcəyindən ümidli olarıq.

Ancaq insan hər zaman qorxu və ümid içərisində olmalıdır. Nə ibadətlərimizə güvənib öyünə bilər, nə də günahlarımızdan ümidsizliyə düşə bilərik. "Mən çox yaxşıyam, bu işi həll etdim." demək nə qədər səhvdirsə; "Mən bitdim, məni Allah qəbul etməz." demək də o qədər səhvdir. Ayrıca, günahını anlayıb tövbə edib, Allaha sığınmaq da böyük bir ibadətdir. Günah işləyib daha sonra tövbə edirəm kimi bir düşüncə də səhvdir.

Mənəvi Kirlərdən təmizlənmək Yolu: Tövbə

Lüğətdə "Allaha dönüş və yönəliş" mənasını verən tövbə, dini termin olaraq "günahdan Allaha dönmə" mənasıyla məşhur olmuştur.1

İmam Qəzali, İbn Ərəbi, İbn Həcər kimi İslam alimləri tövbəni fərqli şəkillərdə təsvir etmişdirlər.2

Biz burada tövbəni açıq və aydın bir tərzdə təsvir edəcək olsaq belə deyə bilərik: Tövbə; edilən pisliyi, işlənən günahı və ya qəbahəti günah olduğunu bilib, onu buraxıb tərk edərək Allaha dönmək, Ondan bağışlamasını, bağışlamasını istəmək, etdiklərindən peşman olduğunu da ifadə edərək yalnız Allaha yalvarmaq deməkdir.

1. Tövbənin Əhəmiyyəti:

Sevgili Peyğəmbərimiz (s.ə.s..) Bir hədis-i şəriflərində:

"Bütün Adəm oğulları günahkardır, günahkarların ən xeyirliləri isə tövbə edənlərdir." (İbn Macə, Zühd, 30)

buyurmaqdadır. Başqa bir hədis-i şərifdə isə Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.):

"Əgər siz günah işləməsəydiniz, Allah sizi həlak edər və yerinizə, günah işləyib, arxasından tövbə edən qullar yaradardı." (Müslim, Tövbə, 9, 10, 11) buyurmuşdur.

Bu zikr etdiyimiz hədislərdən də aydın olduğu üzrə, insan, günah və savab işləmə xüsusiyyətində yaradılmış bir varlıqdır. Günah işləmək, insanı mələklərdən ayıran bir xüsusiyyətdir. Bilindiyi kimi mələklər nurdan yaradılmış olub, əsla Allaha qarşı gəlməyən, günah işləməyən varlıqlardır.

İslam fitrət dinidir. İslamda insanın günah işləyə biləcəyi qəbul edilmiş və bundan qorunma və xilas olma yolları insana öyrədilmişdir. Məhz edilən pislikdən, işlənən günah və qəbahətdən qurtulub mənəvi çirklərdən təmizlənmə yolu tövbədir. Tövbə ilə insan, etmiş olduğu günah və qüsurlardan qurtulub o günah və səhvləri heç etməmiş kimi tərtəmiz olur. Necə ki bu barədə Peyğəmbər Əfəndimiz,

"Günahdan tam dönən və tövbə edən, o günahı heç işləməmiş kimidir." (İbn Macə, Zühd 30) buyurur.

Uca Allah qullarını tövbəyə dəvət etməkdə və belə buyurmaqdadır: "Ey möminlər! Hamınız Allaha tövbə edin ki, nicat tapasınız. "(Nur, 24/31) Başqa bir ayədə isə Uca Allah, Peyğəmbərinə belə buyurur:" De ki: "Ey çox günah işləyərək öz öz canlarına pislik etməkdə irəli gedən qullarım! Allahın rəhmətindən ümidinizi kəsməyin. Allah diləsə bütün günahları məğfirət edər. Çünki O, çox əfv edicidir, mərhəmət və ehsanı çoxdur. "(Zumər, 39/53)

Bu ayədə Uca Allah, Peyğəmbərinə, günahkar qullara, Allahın rəhmətindən ümid kəsməməklərini söyləməsini əmr edir. Çünki çox bağışlayan, çox acıyan Allah istəsə, bütün günahları bağışlayar. Bundan ötəri qullar, Allahın əzabı gəlməzdən əvvəl Allaha yönəlməli, Ona təslim olmalı, şirki və bütün günahları tərk etməlidirlər.

Bir rəvayətə görə, çox günah işləmiş olan bəzi müşriklər, müsəlman olduqları təqdirdə günahlarının əfv edilib edilməyəcəyini Hz. peyğəmbərdən (s.ə.s.) soruşmuşlar və bundan sonra bu ayə inmiştir.3 Bu ayə, bütün insanları tövbəyə və İslama yönəltməkdə, müsəlman olduqları təqdirdə Allahın, onların bütün günahlarını bağışlayacağını bildirir, günahkarlara ümid qapılarını ardına qədər açmaqdadır.

Qullar nə qədər günah işləmiş olsalar olsunlar, ümidsizliyə qapılmadan Allaha yönəlib tövbə etsələr Allah onları bağışlayar. Bu ayələr yanında qulları ümidsizlikdən qurtarıb tövbəyə yönəldən çox hədis vardır. (Bax. Buxari, Ənbiya 54; Müslim, Tövbə 46, 47)

Günah ruhun kiri, tövbə isə cilasıdır. Günahda israr, qulun ruhunu yaxşıca pozar. Onun üçün Mövlana Cəlaləddin Rumi də hər insanı, hər nə vəziyyətdə olursa olsun mütləq günah bataqlığından tövbənin aydın düzlüyünə belə çağırır:

Gəl, gəl, nə olursan ol, yenə gəl! Kafir, məcusi, bütpərəst də olsan gəl! Bizim bu dərgâhımız ümidsizlik dərgahı deyildir. Yüz min kərə tövbəni pozmuş olsan da yenə gəl!

Uca Allah, ət-Təhrim surəsi 8. ayədə: "Ey iman gətirənlər, nasuh tövbə ilə Allaha tövbə edin. Ola bilsin ki, Rəbbiniz günahlarınızın örtüb təmizləyər və sizi ağacları altından çaylar axan Cənnətlərə yerləşdirər ... "buyurmaqdadır. Bu ayədə nəzərdə tutulan Nasuh tövbəsi nədir?

Nasuh tövbəsi nədir?

Nasuh, nush kökündən mübaliğə kimidir. Çox öyüd-nəsihət verən deməkdir. Tövbə, çox öyüd-nəsihət verici olaraq xarakterizə edilmişdir. Yəni sahibinə, günahı buraxmasını nəsihət edən, onu günahdan qurtaran sadiq bir tövbə ilə tövbə edin, Allaha qayıdın deməkdir. O halda Nasuh tövbəsi; dərhal günahı tərk etmək, keçmişdə olanlara peşman olmaq, gələcəkdə günah işləməməyə qərar vermək və üzərində olan hər haqqı sahibinə ödəmək deməkdir.4

Əfəndimiz (s.a.s.), Nasuh tövbəsini; "Qulun işlədiyi günahdan peşmanlıq duyması, Allaha tam rucu 'edib, eynilə südün məməyə dönmədiyi kimi, adamın təkrar günaha dönməməsidir." (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, 1/446) şəklində ifadə etmişdir.

Qəzali, Nasuh tövbəsini adlandırarkən bunlara yer vermişdir: "Nasuh tövbəsi edənlər, tövbə edib ölənə qədər tövbəsində dayananlar. Bunlar keçmişdəki əskiklərini tamamlayır və bir daha günaha dönməyi xətirdən belə keçirməzlər, zəllə və sürüşmələri müstəsna. Məhz tövbədə istiqamət budur. Günahların savablarla dəyişdirilib xeyrlərdə yarışanlar bu cür tövbə sahibləridir. "5

2. Tövbənin qəbul şərtləri:

Quran-ı Kərimdə Uca Allahın tövbə edənləri mədh etməsi (Tövbə, 9/112) və tövbə qapısını çalan qullarını sevdiyini ifadə etməsi (Bəqərə, 2/222), tövbənin qəbul edəcəyinin bir dəlilidir.

Allah Rəsulu (s.ə.s.), qullarının tövbəsi qarşısında Allah 'ın nə qədər məmnun olacağını belə bir örnəklə izah edir: "Allahın qulunun tövbəsinə sevinməsi buna bənzər: Bir insan azuqəsini, su tuluğunu bir dəvəyə yükləmiş, sonra səfərə çıxmışdır . Nəhayət quraq bir yerə çatdığında yuxusu gəlmiş, dəvəsindən enərək bir ağacın altında istirahət çəkilmişdir. Qalxdığında dəvəsinin itdiyini görmüş və dəyişik təpələrə qaçaraq onu axtardığı halda tapa bilməmiş və yorğun bir vəziyyətdə, ağacın altına yatmışdır. Təkrar oyandığında dəvəsini yanında dayandığını görüb yularından yapışıb, son dərəcə sevinərək, səhvən; "Ey Allah! Sən mənim qulumsan, mən sənin Rəbbinəm. "(Buxari, Dəavat 4; Müslim, Tövbə 3) demişdir. Məhz Uca Allah, özünə tövbə edən bəndəsinə, dəvəsini itirdikdən sonra tapan adamdan daha çox sevinir.

Tövbənin Allah qatında məqbul olması üçün bəzi şərtlər var. Yalnız bu şərtlər işlənən günahın növünə görə fərqlilik kəsb edir. Günahın kimə qarşı işlənmiş olduğu, onlardan xilas olmaq üçün tövbə edilərkən əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan günahı ikiyə ayıra bilərik:

a. Allah Haqqı ilə Əlaqəli Günahlar: Allah haqqı ilə əlaqəli günahlardan tövbə etməyin üç şərti vardır: 1) O günahı işlədiyinə peşmanlıq duymaq: İnsan vicdanında, işlənən günahın bir pislik olduğu və qul ilə Allah arasında əlaqəni zədələdiyinə qərar verildiyində, bir hüzursuzluq6 və peşmanlıq başlayacaqdır.

Günah işləyən qul, tövbə qapısına; günahlarını etiraf edərək, bu günahların verdiyi narahatlıq və peşmanlıqla silkələnmiş, oyanıq bir ürək və könüllə gələcəkdir.7 Sözü edilən narahatlıq, şəxsi tövbə etməyə sövq edən bir faktordur.

Peşmanlıq tövbənin ilk şərtidir. Necə ki Allah Elçisi, əhəmiyyətinə görə, "tövbə peşmanlıqdır" (İbn Macə, Zühd 30; Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, 1/376, 423) buyurmuşdur. Peşmanlıq tövbənin özüdür. Peşmanlıq olmadan tövbə edilə bilməz. 2) Tövbə edilən günahı qətiliklə tərk etmək: Tövbə; yalnız bir ürək işi, bir ürpərti, diksinmə və gözyaşı tökmə şəklində, mücərrəd bir peşmanlıq deyil. Yəni tövbə, bəzi daxili duyğulardan ibarət deyil. Əksinə tövbə, dəruni duyğular üzərinə bəzi hərəkətlərin bina edildiyi bir prosesdir. Məsələn, tövbə edən, Allahın qadağan etdiyi günahı tərk etməli8, imkan ölçüsündə əmrlərini yerinə yetirməlidir.9 Tövbə etdiyi günaha davam etməməlidir.10 Günahlarına tövbə etdiyi halda, onları işləməyə davam edən fərd, özü ilə təzada düşmüş deməkdir. Belə bir rəftar, peşmanlıq faktı və günahı təkrar işleməyəcəyinə dair sözü ilə üst üstə düşməyəcəkdir. Halbuki şəxsin, tövbə etdiyi günahları dərhal tərk etməsi, peşimanlığının və eyni günahı təkrar işləməməkdəki qərarlılığının bir əlaməti olacaqdır. 3) Tövbə edilən günaha qətiliklə dönməmə qərarı: Keçmişdəki günahlarından peimanlıq duyan şəxsin, tövbə etmiş olması üçün, o günahı təkrar işləməməyə qəti qərar vermiş olması gərəkdir.11 peşimanlıq və tövbə edilən günaha dönməmə qərarı, bir ürək işi olduğundan, bunları gerçək mənasıyla yalnız Allah biləcəkdir . Bu səbəbdən, kimin həqiqi mənada tövbə etmiş olacağı insanlar tərəfindən bilinməyəcəkdir.12 Tövbənin səhhət tapması üçün, şəxsin tövbə etdiyi günaha təkrar dönməyəcəyinə dair Allaha söz verməsi gərəkdir.13

b. Qul Haqqı ilə Əlaqəli Günahlar: Qul haqqı ilə əlaqədar günahlardan tövbə etmənin isə dörd şərti vardır. Bu şərtlər; yuxarıda zikr etdiyimiz üç şərtlə birlikdə dördüncü şərt isə; haqqı keçən qulun haqqını sahibinə vermək və ondan halallıq almaqdır. Qul haqqları, mal növündən isə, aşağıdakı ehtimallarla qarşılaşılan biləcəkdir. 1) qəsb edilən mal, əldə mövcud və sahibi də məlum geri verilmelidir.14 Burada günahı gizləyərək tövbə etməyə çalışmaq yetməz. 2) Oğurlanan mal, oğrunun əlində mövcud olarsa, ancaq sahibi bilinmirsə, bu mal sədəqə edilərək (sədəqə cverilərək) zimmətdən çıxarılır.15 3) Bir şəxsdə əvvəlki illərə aid qul haqları var və sahibləri də müəyyən deyilsə, qəsb edilən mallar qədər sədəqə edər (sədəqə verər), xeyr-hasenat edər. 4) Günahkarın yediyi bir mal, misli deyil də; qiyməti müəyyən edilə bilən cinsdəndirsə və şəxsin imkanı da varsa, o qiyməti sahibinə verməlidir.16 Buna gücü çatmırsa, imkanı olanda verməyə niyyət etməlidir. İmkan nisbətində, malı sahibinə çatdırmağa çalışıb da bunu bacarmayanı Allahın əfv etməsi umulur.17 5) Malında nə qədər haram olduğunu bilməyən şəxs, qalib olan zənninə görə, bir miqdar ayırır və onu əvvəlki qul haqqlarını əlindən çıxarma niyyəti ilə paylayır.18

Məhz bu şəkildə, günahkar şəxs, utanaraq Rəbbindən bağışlanmasını istər və zikr etdiyimiz bu şərtləri yerinə yetirərsə, Allah belə tövbə edən qulunun tövbəsini qəbul edərək bağışlayacaq və ona əzab etməkdən həya edəcəkdir.

3. Tövbədə Zaman Ünsürü:

Günahlar, Allaha gedən yolda bir maneədir. Günahkar, zəhərlənmiş bir insan kimidir. Zehirlenen adam üçün, vaxt keçirmək nə dərəcə təhlükəli isə, günah işləyənin də tövbədə gecikməsi o dərəcə risklidir.

Günah işləyən mömin, imanının bir əlaməti olaraq narahatlıq duyacaq və dərhal ondan xilas olmanın yollarını axtaracaq. Günahın dərhal ardından tövbə etmənin fərz olduğu barəsində icma mövcuddur. Bundan başqa tövbəni gecikdirənlər bu səbəblə günah qazanmaqdadırlar.19

Qəzaliyə görə; adam etdiyinin günah olduğunu anladığı an, dərhal peşmanlıq duymalı və onun təsirini yaxşı əməl ilə silməlidir. Əks halda, pisliklər ürəyi zəbt edər və bir daha yox edilməsi mümkün olmaz.20

Necə ki hədisdə: "Mömin günah işlədikdə, qəlbində qara bir ləkə olur. Tövbə edir, günahı tərk edər və istiğfar edərsə, bu siyahlıktan xilas olar, günah artarsa ​​qaralıq da artar ... "(İbn Macə, Zühd 29) buyurulmaqdadır.

Tövbə üçün etibarlı olan zamanın son sərhədi haqqında bu hədis bizə bir fikir verməkdədir:

"Allah qulunun tövbəsini, can boğaza gəlmədikcə qəbul edər." (Tirmizi, Dəavat 100; İbn Macə, Zühd 30)

Ölüm qətiləşib, can boğaza gəldiyi zaman isə, tövbə qəbul olunmayacaq.

Son nəfəsdə tövbənin qəbul edilməməsinin səbəbləri bunlardır: İnsan o anda ümidsizlik halındadır. Halbuki tövbə, adamın həyatdan ümidini kəsmədiyi bir mühitdə olmalıdır. Son nəfəsdə fərdlərdən təklif qalxar. O anda edilən işlər üçün yaxşı və ya pis deyilməz. Halbuki tövbə dünya işlərindəndir və təklif qalxmadan yerinə yetirilməlidir. Axirətdə hər kəs peşman olacaq, ancaq o halları tövbə olaraq dəyərləndirilməyəcəkdir.21 Çünki son nəfəsdə günahkarların peşmanlıq duyduqları an, təklifin olmadığı andır.22 Son nəfəsdə edilən tövbə qəbul edilmədiyi kimi, o bir yox hökmündədir və nəticə olaraq heç bir şey ifadə etmir.23 Ömrü boyunca heç tövbə etməyənlə, ölümü anında tövbə edən, nəticə etibarilə eyni görülür.24

Nəticə olaraq, tövbə ilə əlaqədar belə bir zaman dilimi çəkə bilərik: Tövbə üçün zaman; günahın arxasından başlamaqda, irəlidəki günlərdə hər hansı bir vaxta bağlı qalmadan davam etməkdə və ölüm əlamətləri meydana çıxınca sona çatmaqdadır. Yəni, tövbənin son sərhədi olaraq; həyata ümidinin bitməsi, ölüm əlamətlərinin meydana çıxması və şəxsin son anlarını yaşamasıdır.

4. Tövbədə məkan Ünsürü:

Namaz, həcc kimi bəzi ibadətlərin, müəyyən məkanlarda edilməsi, fəzilətli və ya lazımlı olduğu halda, tövbə üçün belə bir13 məkan şərti yoxdur. Çünki tövbə, çox yönlü bir peşmanlıq olduğu üçün, yalnız bir məkanda başlayıb sona çatmayacaq.

Bu səbəblə, tövbə edə bilmək üçün, şəxsin məsciddə olması olması və.s şəklində bir şərt yoxdur. Digər tərəfdən; camaat halında, bir araya toplanaraq, xor halında tövbə etmək də şərt deyil.

Günah işləmiş insan, tövbəsini hər məkanda reallaşdıra bilər. Şəxs üçün, günahlarını göz önünə gətirdiyi, onların çirkinliklərindən qurtulmağa qərar verdiyi hər yer tövbə məkanıdır. Yəni işçi işinin başında, cütçü tarlasında, evdə qalanlar evlərində, bu qərarı verə bilər və tövbə müddətini başlada bilər.

Necə ki Yunus (ə) balığın qarnında və dənizin qaranlıqlarında;

"Ya Rəbbi Sənsən ilah, Səndən başqa ilah yoxdur, Sübhansan, bütün nöqsanlıqlardan münəzzəhsən, pak və müqəddəssən. Həqiqətən, mən özümə zülm etdim, yazı etdim. Əfvini gözləyirəm Rəbbim! "(Ənbiya, 21/87)

deyib, ən fəzilətlidir edə biləcək ikən fəzilətli olanı etdiyindən ötəri Allahdan əfv istəsəydi, tir.25 Allah da onu bağışladı.

Yenə bilindiyi kimi Hz. Adəm və Hz. Həvva cənnətdə qadağan meyvədən yeyərək, Allahın əmrinə qarşı gəlmişdilər. Cənnətdən çıxarılıb, dünyada çox müddət gəzdikdən sonra Ərəfə meydanında "Rəhmət dağı" deyilən bir dağın başında etdikləri xətadan ötəri Allaha tövbə etmişlər;

"Ey Rəbbimiz özümüzə zülm etdik, əgər bizi bağışlamasan və bizə rəhm etməsən, biz, şübhəsiz ki, ziyana uğrayanlardan olarıq." (Əraf, 7/23)

deyərək Uca Allaha yalvarmışlar və əfv diləmişlər, Cənab-ı Haqq da onları bağışlamışdır.

Tövbə müddəti, günahlardan xilas olmağa ürəyin qəti olaraq qərar verməsiylə başlamaqdadır. Bu qərarın verilebildiği hər yerdə tövbə səhihdir. Tövbəni bir məkana həsr etmək, tövbə üçün müqəddəs bir yer şərtini irəli sürmək, tövbə hadisəsini bilməmək və mövzu ilə əlaqədar İslamın zərafətini tuta bilməmək deməkdir.

Nəticə:

Uca Allah, insanı savab və günah işləyə bir xüsusiyyətdə yaratmışdır. Edilən pisliklərdən, işlənən günah və kabahatten xilas olma, mənəvi çirklərdən təmizlənmə yolu tövbədir. Tövbə ilə insan, etmiş olduğu günah və qüsurlardan xilas və o günahı heç işləməmiş kimi tərtəmiz olur. Hər insanın tövbəyə ehtiyacı olduğu müzakirə edilməz bir gerçəkdir.

Tövbə, günahın dərhal arxasından ola biləcəyi kimi, ölüm döşəyinə düşüb, ölüm məhsuludur meydana çıxması əvvəlinə qədər davam edən bir zaman içində edilə bilər. İnsanın əcəli müəyyən olmadığı üçün, bir an əvvəl tövbə etməlidir.

Tövbə etmək üçün, insanın bir vasitəçiyə ehtiyacı olmadığı kimi, müəyyən zaman və məkanda tövbə hərəkətini reallaşdırmaq kimi, bir zərurət da yoxdur.

Gerçək tövbə üçün; adam keçmişə peşmanlıq duymalı, gələcəkdə eyni səhvi işlememe qərarı ilə birlikdə, yaşadığı mühitdə günahı tərk etməlidir. Qul haqlarının sahibinə qaytarılması tövbənin ən əhəmiyyətli rüknüdür.

Edilən tövbə nəticəsində, günahlardan təmizlənib temizlenilmediği şübhəsi yersiz olub, Allah hər cür günah işləyəni təmizləmək üçün tövbə qapısını açıq saxlamaqdadır. İnsanların diqqətli olması lazım olan xüsus; tövbənin səhih olaraq ortaya qoyulub qoyulmadığıdır.

Haşiyələr

1. Firuzabadi, Məhəmməd b.Ya'kub, əl-Kamûsu'l-Muhît, Beyrut 1991, I, 166; Cövhəri, İsmail b.Hammad, əs-Sihah fil-luğa vəl-Ulum, Beyrut 1974, I, 146; İbn Mənzur, Cəmaleddin Məhəmməd b.Mükerrem, Lisanü'l-Arab, Beyrut 1990, I, 233.

2. Bunun üçün bax., Qəzali, Əbu Hamid Məhəmməd, İhyau Ulumid-Din, (trc. Əhməd Serdaroğlu), İstanbul 1974, IV, 10; Muhyiddin İbn Ərəbi, əl-Futuhatu'l-Məkkiyyə, (THK. Osman Yahya), Qahirə 1988, XIII, 298; İbn Həcər, əl-Əsqalânî, Şihabuddin Əhməd b.Ali, Fəthul-Bəri bi Şərhi'l-Buxari, Qahirə 1987, XI, 106.

3. Qurtubi, Əbu Abdillah Məhəmməd b.Əhməd, əl-Cami li Ahkami'l-Quran, Qahirə 1959, XV, 268; İbn Kəsir, Təfsirul-Kur'ani'l-Azim, IV, 59.

4. İbn Mənzur, age, II, 617; İbnul-Qeyyim, Mədâricü's-Salikin, Qahirə trs, I, 356.

5. Qəzali, İhya, IV, 78.

6. Bu narahatlığın imanın bir əlaməti olduğu hədisdə belə ifadə edilmişdir: "Kişi pislik edər da, bu ona narahatlıq verirsə işdə o mömindir." Baxın., Buxari, Dəavat, 4; Tirmizi, Qiyamət, 49; Əhməd b.Hanbel, age., IV, 12.

7. Qəzali, İhya, IV, 9.

8. Qurtubi, age, V, 91.

9. Qasımi, Məhəmməd Cəmaləddin, Mehâsinü't-Te'vil, (THK. M.Fuad Abdulbaki), Qahirə trs, XII, 4597.

10. İbnul-Qeyyim, əl-Covziyyə, Məhəmməd b.ƏbuBəkir, Medâricü's-Salikin, Qahirə trs, I, 301.

11. Qurtubi, age, V, 91.

12. M.Ebu Zəhra, əl-Cərimə vəl-Ukûbe fil-Fıkhı'l-İslami, Qahirə trs, s.223.

13. İbn Həcər, age, XI, 106; Alusi, Ruhul-məani, IV, 240.

14. Səraxsi, əl-Məbsut, IX, 176; Kâsânî, Bedayi, VIII, 96; Alusi, age, VII, 96.

15. Aliyyü'l-qari, Şərhul-Fıkhı'l-Əkbər, (trc. Yunus Vehbi Yavuz), İstanbul 1979, s.415.

16. Muhyiddin İbn Ərəbi, fütuhatı, XIII, 298.

17. İbn Həcər, age, XI, 106.

18. Qəzali, Ehya, IV, 68, 69.

19. İbn Qeyyim, age, I, 297, 298.

20. Qəzali, İhya, IV, 13.

21. Alusi, age, XXVIII, 158.

22. Qurtubi, age, V, 93.

23. Süyuti, Abdurrahman Cəlaləddin, əd-Dürrü'l-Mənsur fi təfsiril Məsur-, Beyrut 1414h, II, 458.

24. Maverdi, Təfsir, I, 456.

25. Təbəri, Əbu Cəfər Məhəmməd b.Cerir, Câmiu'l-Bəyan an Tə'vili'l-Quran, Beyrut 1988, XVII, 80.