Mövzusunda ən çox maraqlanılan

Cavab 1-

 

Hz. Peyğəmbərin nəvəsi, Hz. Əli və Hz. Fatimənin böyük oğlu (H. 3-49/M.625-669) olan Hz. Həsən, Cəməl Hadisəsi və Sıffın Döyüşündə atasının yanında olmuşdu. Atasının 661 ilində şəhid edilməsindən sonra Kufəlilər ona beyət edərək xəlifə olaraq tanıdılar. Bunu xəbər alan Hz. Müaviyə ona qarşı bir ordu hazırlatdı. Hz. Həsən, Müsəlman qanının axmaması və öz safında iştirak edənlərin döyüşə qarşı istəksizliyinin də təsiri ilə bəzi şərtlər müqabilində xilafəti Hz. Müaviyəyə təslim etdi. (Bahaüddin Varol, Əhli Beyt Həqiqəti, Şamil Nəşriyyat, İstanbul t. y., s. 250-251)

 

İslam tarixinə H. 41/661 ilinə bu andlaşmadan ötəri birlik ili mənasını verən "amü'l Cemaa" deyilmişdir. Beləcə öz tərəfdarları içində iştirak edən Xaricilərin fikirlərini mənimsəyən bir qrup ilə qardaşı Hz. Hüseynin müxalifətinə baxmayaraq, Hz. Müaviyə ilə razılaşaraq, Hz. Peyğəmbərin işarə etdiyi kimi Müsəlmanlar arasında qan tökülməsini önləmiş və insanların qısa bir müddət üçün də olsa barış və dinclik içində yaşamalarına vəsilə olmuşdur. Hz. Həsən daha sonra ailəsi ilə birlikdə Mədinəyə getdi. Həyatının qalan qisimini orada siyasətdən uzaq bir şəkildə keçirdi. H. 49/M.669 tarixində vəfat etdi. (Ethem Ruhi Fığlalı, "Həsən" , TDV İslam Ensiklopediyası, c. 16, İstanbul 1997, s. 283)

 

Hz. Həsənin halim, səlim, comərd, sakit, təmkinli, barış yanlısı, siyasi gözləmə və mənfəətlərdən uzaq qala bilmiş fərqli bir şəxsiyyət sərgilədiyi qaynaqlarda görülməkdədir. 6 Hz. Hüseyn ilə birlikdə Hz. Peyğəmbərin nəsilini günümüzə qədər davam etdirən iki şəxsiyyətdən biridir.

 

Cavab 2:

Hz. Hüseyn (r.ə.)

 

Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.)in Hz. Fatimə (r.ə.)dan nəvəsi, Hz. Əli və Hz. Fatimənin ikinci oğlu. Hicrətin dördüncü ili Şaban ayının beşində dünyaya gəldi.

 

Hz. Hüseynin adını Peyğəmbər Əfəndimiz qoydu. Hz. Hüseyn doğulduğu zaman, Cəbrayıl (ə.s.) gəlib "Ya Məhəmməd! Rəbbin sənə salam deyir. Oğuluna, Harunun oğulunun adını qoy deyir" dedi.

 

Peyğəmbər Əfəndimiz "Ey Cəbrayıl: Harunun oğulunun adı nədir?" deyə soruşdu.

 

Cəbrayıl (ə.s.) "Şəbir" dedi.

 

Peyğəmbərimiz "Mənim dilim, Ərəbcə:" buyurdu.

 

Cəbrayıl (ə.s.) "Elə isə, bunun Ərəbcə qarşılığı olan Hüseyn adını qoy" dedi (Diyar bəkri, əl-Hamis, 1,471).

 

Hz. Hüseyn, Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.)a çox oxşayırdı. Hz. Əli (r.ə.) "Həsən, Rəsulullaha sinəsindən başına qədər olan qisimində, Hüseyn də bundan aşağı olan qisimində çox oxşayırdı" (Əhməd b. Hənbəl Müsnəd, 1, 108) demişlər.

 

Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) Hz. Həsən və Hz. Hüseyn (r.ə.)a son dərəcə düşkün olub onları çox sevərdi. Onların haqqında,

 

"Allahım: Mən, bunları sevirəm. Sən də sev bunları" (Tirmizi Sünən V, 661).

 

"Həsən və Hüseyn, mənim dünyada gözlədiyim iki reyhanım" (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, II, 288);

 

"Həsən və Hüseyni sevən, məni sevmiş, onlara kin tutan da mənə kin tutmuşdur" (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, II, 288);

 

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.) Hz. Həsən və Hz. Hüseynin istədikləri qədər oynayıb əylənmələri üçün onlara yoldaşlıq edər, bir uşaq kimi onlarla oynayardı. Hz. Hüseyn, Rəsulullah (s.ə.s.)dan dəvə olmalarını istədiklərində dərhal yerə əyilər və onları mübarək kürəyinə alardı. Arxasından da "Bundan gözəl dəvə ola bilər?" buyururlardı.Kərbəlada Hz. Hüseynin qohumlarından yetmişiki adam şəhid oldu. Sanki Əhli beyt, tam məhv edilmək istənmişdi. Kufəlilərdən də səksən 88 adam ölmüşdü.

 

Hz. Hüseyn, Hicri 61-ci ilin on Məhərrəmində şəhid olmuşdu. Şəhid düşdüyündə 57 yaşında idi.

 

Hz. Hüseynin şəhidliyi Ömər b. Sad'ı və Yezidi dərin bir şəkildə təsir etmiş və kədərlənmələrinə gətirib çıxarmışdı. Ancaq bu kədərlənmələrin nə mənası ola bilərdi. Hz. Hüseynin şəhidliyinə yol, açan əvvəlcə Yezid olmuşdu.

 

Şamil İ.A.

Hz. Əlinin oğlu Muhsin (və ya Muhassin) çox kiçik yaşda vəfat etmişdir. Ayrıca Hz. Əlinin Hz. Həsən və Hz. Hüseyndən başqa bir çox uşağı vardır.

 

Hz. Əli, Haşimoğullarındandır. Hz. Peyğəmbərin əmisi Əbu Talibin oğuludur. Onun xanımları və bunlardan olan uşaqlarını belə təsbit etmək mümkündür:

 

1) Hz. Fatimə: Hz. Peyğəmbərin (s.ə.s.) ən kiçik qızıdır. Hz. Əlinin də ilk xanımıdır. Hz. Fatimə vəfat edənə qədər, Hz. Əli bir başqası ilə evlənməmişdir. 1 Hz. Fatimədən olan uşaqları Həsən Hüseyn və Muhsin, Zeynəb və Ümmü Gülsümdür. Hz. Ömər xəlifəikən, Hz. Peyğəmbərin vəfatından Əvvəl dünyaya gələn Ümmü Gülsümlə evlənmək istəmiş və evlənmişdir. Onun Ümmü Gülsümlə evlənmək istəməsi, "bütün səbəblərin kəsildiyi Qiyamətdə, ancaq Hz. Peyğəmbərin nəsli və səbəbinin kəsilmədiyini" bilməsindəndir. Zeynəb də (Zeynebu'l-Kübra) Abdullah b. Cəfərlə evlənmişdir.

 

2) Amir b. Kilab Qəbiləsindən Ümmü'l-Benin binti Hizam. Hz. Əlinin, bu xanımından Abbas, Cəfər, Abuddullah və Osman adlarında dörd uşağı olmuşdur.

 

3) Onun xanımlarından biri də, Temim Qəbiləsindən Leyla binti Məsuddur. Bunun iki uşağı olmuşdur: Abdullah və Əbu Bəkir.

 

4) Xasamı Qəbiləsindən Əsmə binti Umeys. Bu xanımından, Yəhya və Muhammedul-Asgar (Kiçik Məhəmməd) dünyaya gəlmişdir.

 

5) Cuşem b. Bəkir Qəbiləsindən Sahba binti Rəbiyə adlı qadın da, onun xanımlarındandır. Bu, Tağlibli bir kölə qadın idi. Hz. Əlinin bu nökərdən Ömər və Ruqiyyə adlı iki uşağı olmuşdur (Bir nökərin sahibi, nigaha gərək qalmadan, nökəri ilə evlilik əlaqəsinə girə bilər. Buna istifraş deyilir. Milki and [sahib olmaq> milki nikahdan daha qüvvətli olduğu üçün, nökərini sahibi istifraş edə bilər, yəni yatağına ala bilər. Nökər, belə bir-birlikdəlikdən uşaq doğsa Ümmü Veled=Uşaq Anası adını alar. Satıla bilməz. Uşaq azad olar. Ümmü vələd də ya sahibinin azadlamasıyla yaxud onun ölümüylə avtomatik olaraq azadlığına qovuşar. Ayrıca, İslama görə, bir başqasının nökəri ilə, sahibinin icazəsi ilə evlənilə bilər.).

 

6) Hz. Peyğəmbərin kürəkəni Ebu'1-As b. Rebinin qızı Ümamə də, Hz. Əlinin xanımlarından biridir. Muhammədu'l-Evsat da (Ortancıl Məhəmməd) bu xanımdan olmuşdur.

 

7) Havle binti Cəfər əl-Hanefiyye. "İbni Hanefiyye" deyə bilinən Məhəmməd, bu xanımından olmuşdur.

 

8) Urve b. Məsud es-Sekafinin qızı Ümmü Səid. Hz. Əlinin bu xanımından Ümmüt-Hüseyin və Böyük Remle adlı qızları olmuşdur.

 

Bunlardan başqa, Hz. Əlinin əldə etdiyi nökərlərdən olma qızları və uşaqları vardı. Hz. Əli 14 oğlan, 18 qız uşaq sahibi idi. Lakin nəsli, Hz. Həsən, Hz. Hüseyn, Məhəmməd (İbni Hanefiyye), Abbas və Ömər adındakı oğullarından törəmişdir. Oğullarından çoxu Hicrətin 60-cı İlində Kərbəlada şəhid edilmişdir.

 

1- Əhli Beyt, Hz. Fatimə ilə əlaqədar hədislərə baxın. "Hz. Fatimə məndən bir parçasıdır. Onu üzən şey məni də üzər." Uşaqları üçün baxın. Tarihu'l-Hamis. II, 283

 

2- Geniş məlumat üçün baxın. Osmanlıda Köləlik Nökərlik və Hərəm, s. 208 vd. Çox evlilik yerinə nökərlərin istifraş edilə bilməsi. A. g. e., s. 212 vd.; Ubancı, M. A. Osmanlıda Müasirləşmə Sancısı. Camal Aydın, istanbul 1988 s. 359-365; kölələr mövzusuna baxın. İslam Tarixi, Hitti, II, 369-371 (Kölələr Təbəqəsi); Ehkamı Quranıya, s. 133, 136; nökər evləndirmək haqqında ehkamı Quraniyaə mövzusu.

 

Qaynaq: Hz. Əli, Dörd Xəlifə Dövrü, Dos. Dr. Murad Sarıcıq

      Hz. Muhamməd (sallallahu aleyhi və səlləm)`ın nəsilinin onunla davam etdiyi ən kiçik qızı. Müsəlmanların dördüncü xəlifəsi "elmin qapısı" Hz. Ali (Allah ondan razı olsun)`ın xanımı. Kərbəlada zülmə boyun əyməyib başqaldırı ruhunu özündən sonra gələn möminlərə miras buraxan "cənnət gənclərinin əfəndisi", Hz. Hüseyin (Allah ondan razı olsun)'in və Kərbəlada əsir edildikdən sonra Kufə küçələrində nümayiş edilən, Yezidin sarayında etdiyi təsir edici nitqi ilə xalqı hiddətə, Yezidi isə özünə tabe olacaq duruma gətirən  Peyğəmbər nəvəsi Hz. Zeynəb (r.a.)`in anası. Hz. Peyğəmbər`in,

"Dünyadakı ən yaxşı dörd qadın bunlardır: Məryəm, Asiye, Xədicə və Fâtımə"

buyurduğu "aləmlərin qadınlarının ən böyüyü". Peyğəmbər`imizin Zeynəb, Ruqiyyə və Ümmü Gülsümdən sonra dördüncü və ən kiçik qızı. Doğum tarixi ixtilaflı olub (605, 609, 615) illərində dünyaya gəldiyinə dair müxtəlif rəvâyətlər və görüşlər vardır. Hicri II. Miladi 633. ildə Mədinədə Məscid-i Nəbəvî'yə bitişik otağında vəfât  edən Hz. Fâtımə’nin qəbiri mövzusunda da üç dəyişik görüş vardır: Cennetü'l-Bakî' ,Akil'in evinin həyəti, Hz. Abbas`ın daha sonra tikilən türbəsi. Ancaq bu gün qəbûl edilən yer Cennetü'l Bakî'dir.

     Vakıdi deyir ki,mən, Abdurrahman bin Əbil-Məvaliyədən:Hamı Fatimeyi-Zəhranın qəbri "Baqi" dədir-deyir,deyə soruşdum.O da:"Xeyir,Fatimeyi-Zəhra Aqilin evinin küncünə dəfn edildi və onun qəbri ilə yolun arası 7 arşın qədərdir."-deyə cavab verdi.(Buğyətüt-Talib fi Tərcəməti Tuhfətir-Rağıb, Hacı Zihni əfəndi, s.16)

      Başqa bir rəvâyətə görə də Hz.Fatimeyi-Zəhranın qəbri Hz.Peyğəmbər`in(Allah`ın Salâmı və Salâtı Onun üzərinə olsun) əmisi Hz. Abbas bin Əbdül Muttalibin(radıyallahu anh) türbəsinin içindədir.Bu gün "Cənnətül-Baqi" qəbiristanlığını ziyarət edənlər Hz.Fatimə`nin ruhuna "Fatihəyi-Şərifi" oxuyurlar ki,bu da rəvâyətin dəlilidir

      Bir rəvâyətə görə də Hz.Fatimeyi-Zəhranın qəbri Hz.Peyğəmbərin(s.a.s) otağının şimal tərəfindədir.Bu səbəbdən Türk millətinin fəxr etdiyi böyük alim mərhum Zihin Əfəndi öz əsərində:"Hz.Fatime`nin qəbri-şərifinin Rövza yaxınlığında olduğu məşhurdur."-deyə qeyd etmişdir.(Buğyətüt-Talib fi Tərcəməti Tuhfətir-Rağıb, Hacı Zihni əfəndi, s.16)

      Doğrusunu Allah bilir Hz. Fatimə`nin qəbri-şərifini Yazıcı-Zadə bu şəkildə təsvir etməkdədir. (Hz. Fatimə`nin qəbri haqqında təfsilatı ilə:Miratı Mədinə,Əyyub Sabri Paşa c.2, s.996-997

Cənab-ı Fatıma bir nurdur şəms-i risaləttən,

Gerbar-ı asitan-ı ismətin kıl tutya ayne,

Tevessüllədir iclalinə üz sürmədən əvvəl,

Nə mümkün daxil olmak hizmət-i Sultan-ı Gevnəyn`ə

        Digər qadınlardan hər baxımdan üstün olan Hz. Fâtımə’nin bir çox ləqəbi vardır ki ,bunların hər biri onun üstün məziyyətlərini göstərməkdədir: Hz. Fâtımə’nin üzü parlaq olduğu üçün saf, aydın, ay kimi parlaq mənasını verən "Zəhra"; yalnız Hz. Məryəm və Fâtımə’yə ,qadınların xüsusi hallarından azad tutulduqları üçün bənzəri bulunmaz anlamında "Bətül"; digər Fâtımə’lərdən ayrılması üçün ulu mənasını verən "Kübra"; oğullarıyla tanınması üçün "Ümmü Həsən", "Ümmü Hüseyn", "Ümmü Muhsin"; Hz. Peyğəmbər`in qızı olduğundan dolayı "Bint-i Rəsul"; Bədir və Huneyn döyüşlərində aktiv olduğu üçün "Bədir və Huneyn Hurisi"; ağırbaşlılığı(ciddiliyi) səbəbiylə qadınların əfəndisi mənasında "Seyyid-i Nisâ"; Gözəlliyi və təmizliyi səbəbiylə "İnsanların Hurisi"; atasına çox bənzədiyinə görə atasının qızı mənasını verən "Bint-i Ebiha"; atasına bir ana şəfqətiylə düşkün olduğuna görə atasının anası mənasındakı "Ümmü Ebiha"; ağıllı və qavrayışlı olduğundan "Zekiyye"; bərəkətli, uğurlu, qüvvətli və müqəddəs olduğuna işarə üçün "Məymunə", itâətli və təvazökarlığından ötəri "Râziyyə"; və hər kəs tərəfindən sevildiyi, insanlarla olan münasibətində kimsəni incidib gücəndirməyəcək qədər diqqətli olduğundan ötəri ona "Marziyyə" deyilmişdir. Ən çox istifadə ediləni isə "Zəhrâ"dır.

       Hz. Peyğəmbər`in(Allah`ın Salâmı və Salâtı onun üzərinə olsun) risâlətinin beşinci ilində, hicrətdən səkkiz il əvvəl Məkkə`də dünyaya gələn Hz. Fâtımə’nin doğum müjdəsini Rəsulullah bu cümlələriylə verirdi:

"İşdə indi vəhy mələyi mənə gəldi və bu doğan uşağı təbirk etdi. Allah ona Fâtımə adını verdi."

      Câhiliyyə ənənəsində qız uşağı böyük bir utanc vəsiləsi sayılıb ataların yüzünü qızardan və buna görə diri diri torpağa basdırıldığı bir zamanda Hz. Fâtımə’nin doğum müjdəsi eyni zamanda qadınların qurtuluş müjdəsi olurdu. Hz. Fâtımə’ni dünyaya gətirən Hz. Xədicə (Allah onda razı olsun) ilə Hz. Peyğəmbər(s.a.v)`in soyu yeddinci ataları Qâlib oğulu Lüveys`də birləşir. Anasını kiçik yaşda itirən Fâtımə radıyallahu anhâ digər qardaşları kimi atasının sonrakı xanımlarını ana qəbûl etdi. Ancaq öz anasının şəfqətindən məhrum qalan Fâtımə ilə atası arasında daha sevgi və şəfqət dolu bir yaxınlıq doğuldu. Allah Rəsulu (aleyhissalâtu vesselâm) qızına atalıq yanında ana şəfqətini də göstərmək durumunda idi və bunu ən yaxşı şəkildə yerinə yetirdi. Atasıyla Fâtımə’nin arasındakı mehribanlığın digər səbəblərindən biri də Hz. Peyğəmbər`in digər uşaqlarının ard arda vəfât  etmələridir; Peyğəmbər`imiz digər uşaqlarının ağrısını, sevgi və həsrətini Fâtımədə toplamışdı. (Ana-ata bir qardaşları Qâsım iki, Abdullah üç, Zeynəb otuz, Ruqiyyə iyirmi bir; Ümmü Gülsüm(Allah onlardan razı olsun) iyirmi altı yaşlarında Fâtımə’dən əvvəl vəfât  etmişdilər). Ayrıca Hz. Peyğəmbər`in soyunun Fâtımə ilə davam etməsi də atasının yanında Fâtımə’yə ayrı bir dəyər qazandırırdı. Amma Fâtımə’ni "Seyyid-i Nisâ" edən səbəblər yalnız bunlar deyildi. O qısacıq ömüründə İslâm qadınına nümunə olacaq çətinlikli və əziyyətli bir həyat sürdü.

Hz. Fâtımə radıyallahu anhâ uşaqlığını İslâm`ın ən zəif, müsəlmanların ən çox əzildiyi bir mühitdə Hz. Xədicə radıyallahu anhâ kimi bir ananın tərbiyəsi altında keçirdi. Atasının və müsəlmanların çəkdiyi ağrılara,acılara ən az onlar qədər o da ortaq oldu. Atası evdən çıxıb İslâmı təbliğ edərkən o ya narahatlıq içində ümidlə qorxu qarışıq bir hislə qapıda gözləyər ya da atasını addım-addım izləyər və onu qorumağa çalışardı. Bir gün Hz. Peyğəmbər(Aleyhissalâtü Vesselâm) Məscid-i Haram`a getmiş və oradakı topluluğa İslâmı anladırdı. Lakin qarşısında olan câhiliyyə mənsubları öz nizamlarını təhdid edən bu səsi boğmaq üçün toplanmış və Hz. Peyğəmbər`ə hər cür təhqir edərək hücum etmişdilər. Atasının döyülüşünü bir kənardan qorxuyla izləyən Fâtımə müşriklərin dağılmasından sonra qanlar içindəki atasını götürüb evə aparmış və bir ana şəfqətiylə yaralarını sarımışdı. Buna bənzər nə qədər hadisələrin içində bişən Fâtımə sanki gələcəyin Hz. Fâtımə`si olmağa hazırlanırdı. Yenə bir gün Hz. Peyğəmbər aleyhissalâtu vesselam Məscid-i Haramda səcdə halındaykən müşriklər hər zamanki vəhşilikləriylə dəvə bağırsaqlarını və içalatını başına ataraq qəhqəhələrlə əylənərkən, Fâtımə radıyallahu anhâ o pislikləri öz əlləriylə təmizləyər və atasını götürüb evə aparar. Hz. Peyğəmbər Fâtıməyə həm atalıq həm analıq edərkən Fâtımə də o məşəqqətli mühitdə həm "atasının qızı" həm də "atasının anası" olmuşdur.

      Hz. Peyğəmbər`lə qızı arasındakı əlaqələr eyni zamanda yaşadıqları cəmiyyətin ənənələrini də yerlə bir edirdi. Bir tərəfdən; "Özünə qız uşağı müjdələnildiyi zaman ataların üzləri utancdan qapqara kəsilərkən", qız uşağı oldu deyə dostlarının yüzünə baxa bilməyən atalar gizlicə səhraya aparıb bu uşaqları diri diri torpağa basdırarkən, Hz. Peyğəmbər aleyhissalâtu vesselam qızının doğum müjdəsini alınca  sevincdən üzü aydınlanmış və bu müjdəni dostlarına şəxsən özü elan etmişdi. Câhiliyyədə soy, mütləq oğlan vasitəsilə davam edərkən Hz. Peyğəmbər`in soyu qızı Fâtımə radıyallahu anhâ ilə davam etmiş və uca Allah Câhiliyyənin bu ənənəsini şəxsən Rəsulullah aleyhissalâtu vesselam vasitəsilə yox etmişdir. Peyğəmbər`imizin oğulu Abdullah da vəfât  edincə Câhiliyyə mənsubları "Muhamməd`in soyu kəsildi" deyə sevinib "o artıq ebter, yəni soyu kəsikdir" deyə Peyğəmbər`imizə lağ etdiklərində onu şəxsən uca Allah müdafiə etmiş və Peyğəmbər`i təsəlli edən Kövsər sûrəsi nazil olmuşdur:

''Biz sənə kövsəri verdik. O halda namaz qıl, qurban kəs. Sənin şanın ucadır. Əsl ebter isə o (sənə ebter deyən) dur."

      Buradakı "kövsər"i İslâm alimləri Peyğəmbər`imizin hədislərindən yola çıxaraq "bol xeyr", "sonsuz", "saysız ümmət", "çox səhabə", "şəfaət" mənalarında təfsir etmişlər, ayrıca "kövsər" sözüylə Hz. Fâtımə`nin nəzərdə tutulduğunu da bildirmişlər.

      Hz. Peyğəmbər qızına o qədər şəfqətli idi ki onu əllərindən və üzündən öpərdi. Halbuki o cəmiyyətdə bir atanın qızının Alindən öpməsi bir tərəfə ,oğlanlar belə öpülməzdi, ayıb idi. "Mənim on uşağım var ,daha bir dəfə öpmüş deyiləm" deyən insanların yaşadığı bir cəmiyyətdə qadını diri diri basdırılmaqdan Ali öpülən bir mövqeyə yüksəldən də yenə Hz. Peyğəmbər`in gətirdiyi İslâm idi.(Allah`ım,Salâm və Salâtın Onun üzərinə olsun.Bizi O`nun sünnətinə tabe olub da şəfaətinə məzhər olanlardan eylə.).

      Rəsulullah qızını anladarkən "Atasının anası", "Atan sənə fədâ olsun", "Aləmlərin qadınlarının ulusu", "Fâtıməni xoşnud edən məni xoşnud etmişdir, onu hirsləndirən məni hirsləndirmişdir" və, "Qızım Fâtıməni sevən məni sevmişdir, Fâtıməni məmnun edən məni məmnun etmişdir; Fâtıməni üzən məni üzmüşdür. Fâtımə məndən bir parçadır, kim onu incitsə məni incitmiş olar, məni incidənsə Allahı incitmişdir" buyurardı.

      Hz. Fâtımə radıyallahu anhâ Məkkə dövrünün bütün çətinliklərinə atasıyla birlikdə dözdü və Allah Rəsulu aleyhissalâtu vesselam daxil olmaqla müsəlmanların təxminən hamısı Mədinə`yə hicrət edənə qədər Məkkə`dən ayrılmadı. Rəsulullah Kûba`ya çatdıqdan sonra Hz. Ali, Hz. Ali`nin anası və Ümmü Eymen`dən(Allah onlardan razı olsun) ibarət olan bir karvanla Mədinə`yə hicrət etdi.

     Mədinə`yə hicrət etdikdən sonra Hz. Fâtımə`ni Hz. Əbû Bəkir(r.a), Hz. Ömər(r.a) və daha başqa səhabələr atasından istədilər. Ancaq Peyğəmbər`imiz bu istəkləri nəzakətlicə geri çevirir və gözləyirdi. Hz. Ali radıyallahu anh də Fâtıməyə talib oldu və Peyğəmbər`imiz qızının bu mövzudakı fikirini soruşaraq ,Allah`ın vəhylə icazə verməsindən sonra Ali ilə Fâtımə`nin evlənmələrinə qərar verildi. Daha sonra nikahları da Məsciddə kəsildi. Mehir olaraq Hz. Ali`dən dörd üz dirhəm gümüşü uyğun hesab edən Əfəndimiz aleyhissalâtu vesselam onun zirehi və atından başqa bir şeyinin olmadığını öyrənincə zirehini satmasını söyləyər. Hz. Ali 480 dirhəm gümüşə zirehini satar və bunun 400 dirhəmi mehir olaraq Hz. Fâtımə`yə verilər. Ancaq Fâtımə bu mihri çox görər; özünə ən gözəl mihrin qiyamət günü İslâm ümmətinin Peyğəmbər`in şəfaətiylə bağışlanılması olacağını söyləyər və bu mövzuda dua edər. Ancaq özü üçün ayrılan dörd üz dirhəmi toy xərclərinə istifadə etmək üzrə hədiyyə edər. Nikah məsciddə Peyğəmbər`imizin bir xütbəsi ilə elan edilər:

"Allah`a həmd... Uca Allah evlənməyi bir vəzifə, ədalət, və geniş bir xeyr etmişdir. İndi Allahu Təâlâ mənə qızım Fâtımə`ni Ali b. Ebı Tâlib`lə evləndirməmi buyurmuşdur. Ey səhabələrim,mən də sizi şahid edirəm ki Ali b. Əbi Tâlib mövcud ənənə və Allah`ın əmriylə söyləyəcəyim şeyi qəbûl etsə 400 dirhəm gümüş mehirle qızım Fâtımə`ni ona nigahladım. Uca Allah onların varlıqlarını bir yerə gətirsin və bunu özlərinə mübârək etsin. Rəbbim nəsillərini təmiz, özləriylə uşaqlarını geniş rəhmətinin açarı, uca hikmətinin qaynağı və Muhamməd ümmətinin güvənlik səbəbi etsin. ...Rabbimden özüm və sizin üçün bağışlama diləyirəm."

     Hz. Ali (radıyallahu anh) `nin şərtləri qəbûl etməsi üzərinə sâdə bir mərasimlə nikah bağlanar və qonaqlara bal şərbəti xurma və gül suyu ikram edilər. Daha sonra xurma, yağ və süzülmüş qatıqdan düzəldilən bir də toy yeməyi verilər. Yeməyin az olmasına baxmayaraq 700 qonağın yediyi halda Allah`ın bərəkətləndirməsi ilə çatıb artar.

     Atasından ayrılıb Hz. Peyğəmbər məscidinə bitişik, zəmini torpaq evə yerləşərkən cehiz və ev əşyası olaraq bunları aparmışdı: Üç ədəd döşək, bir xalça, bir yastıq ,iki əl dəyirməni, bir su tulumbu, bir su testisi ardından bir su stəkanı, bir ələk, bir dəsmal, bir qoç postu ,köhnə bir kilim, xurma yarpağından hörülmüş bir sidr, iki paltar, uzununa örtdüklərində ayaqları eninə örtdüklərində başlarını açıqda buraxan bir kiçik yorğan.

      Hz. Peyğəmbər aleyhissalâtu vesselam qızını evləndirməklə ondan qopmadı, əlaqələri azalmadı; yenə hər səhər onları namaza qaldırar, bir yolculuğa, səfərə çıxacağı zaman ən son vidalaşacağı adam Fâtımə olar; döndüyündə isə xanımlarından əvvəl ona uğrayardı. Hz. Peyğəmbər aleyhissalâtu vesselam bu yeni yuvaya çox əhəmiyyət verir; İslâm ümmətinin gələcəyinə bu yuvanın təsir edəcəyini bilərək onları yönləndirir, öyrədirdi. Hz. Ali və Hz. Fâtımə arasında iş bölümünü şəxsən özü etmişdi.

        Câhiliyyə ənənəsində ağır işlərdə əzilən qadınların əksinə Hz. Fâtımə yalnız evin daxili işlərindən, Hz. Ali də xarici işlərindən məsul olacaqdı.

       Müsəlmanların çəkdiyi çətinliklər və döyüşlər bu ailəyə də təsir edir, Hz. Fâtımə radıyallahu anhâ də digər müsəlmanlar kimi yarı aç yarı tox yaşayırdı; Peyğəmbər qızı olmasından ötəri heç bir imtiyazı yox idi. Hz. Ali`nin imkan vəziyyəti ümumiyyətlə yaxşı olmamasına baxmayaraq Beytü'l-Mal'dan haqqlarından çox bir şey almadılar. Hz. Ali radıyallahu anh ticarət edib dünya malı yığma yerinə Hz. Peyğəmbər`in kâtibliyini edir, İslâm ümməti üçün elm yığırdı. Hz. Fâtımə isə ovucları qabarana qədər un üyüdüb öz işini özü edirdi. Bu yuvada sərt qaydalar yox idi; Hz. Ali ev işlərində Hz. Fâtıməyə köməkçi olurdu. Hz. Fâtımə də Hz. Ali`yə. Fâtımə`nin ev işlərində çox yorulduğunu görən Hz. Ali Peyğəmbər`imizə gələrək bir xidmətçi verib verə bilməyəcəyini soruşduğunda Hz. Peyğəmbər:

"Ya Fâtımə, Allah`dan qorx; Rəbbinin fərzini ifâ et;yoldaşının xidmətində dur. Yatağına girdiyində otuz üç dəfə təsbeh(Sübhənallah) oxu, otuz üç dəfə həmd(əlhamdulillah) et və otuz dörd dəfə təkbir(Allahu Əkbər) gətir. Bunların cəmi yüzdür; bunları oxumağın sənin üçün daha xeyirli olacaq"deyərək bu istəyi geri çevirdi; onlar da razı oldular.

Gerçəkdə, Fâtımə istəsəydi çox dəbdəbAli bir həyat yaşaya bilərdi, bir deyil bir çox xidmətçisi olardı. Müsəlmanlar    Hz. Peyğəmbər`in biricik qızı razı olsun, yaxşı bir həyat yaşasın deyə bütün varlıqlarını onun önünə sərə bilərdilər. Amma o dəbdbənin yerinə çiləyi seçdi; eynilə İslâm cəmiyyətinin digər fərdləri kimi. Kasıblara, kölələrə, zəifləyərə baxdı, zənginlərə deyil. Hz. Fâtımə radıyallahu anhâ anası Hatîcətü'l-Kübrâ radıyallahu anhâ 'dan qalan bütün mirası İslâm yolunda Allah üçün Rəsulullah`a vermiş və evləndiyi zaman sıxıntılarla  qarşılaşdığında da bundan heç bir peşmançılıq çəkməmişdi.

        Hz. Fâtımə və Ali (Allah onlardan razı olsun)nümunə bir İslâm ailəsi meydana gətirdilər. Ehtiyacdan çoxunu əldə tutmadıqları kimi ehtiyacları olduğu halda möhtaclara verdilər, özləri səbr etdilər. Bir paltarları olardı adətən və onu gecə yuyub gündüz yenidən geyərdilər. Hətta bir dəfə Hz. Fâtımə atasının yanına üzərində qısa, başını örtsə ayağı, ayağını örtsə başını açıqda buraxan bir paltar ilə çıxmışdı... Onun qısa həyatında göstərişə, geyim keçimə, əşyaya, ləziz yeməklərə, ayıracaq zamanı olmadı. Onun və Peyğəmbər aleyhissalâtu vesselam `ın tərbiyəsində yetişən digər qadınların gözündə geyim, iffəti qoruyacaq, təsəttürü təmin edəcək bir örtüdən ibarət idi. Hətta təsəttür fərz olunduğu zaman üstlərinə örtməyə  paltar  tapa bilməyən qadınlar yataq çarşafları və pərdələrlə təsəttür əmrini yerinə yetirdilər. Hz. Fâtımə’nin evinə normal ziyarətlərini etdiyi bir gündə Hz. Peyğəmbər bir küncdə naxışlı bir örtü görər, qapıdan geri dönər və ardından Fâtımə’yə bu xəbərdarlığı edər:

"Bir Peyğəmbər`ə zövqü çəkən şeylərlə bəzədilmiş bir evə girmək uyğun deyil"

          Fâtımə o örtünü dərhal qaldıracaq və bir daha da bu görünüşləri evinə gətirməyəcəkdi.

Hz. Fâtımə və Ali ailəsi comərd bir ailə idi. Oruclu olduqları bir günün axşamı iftar üçün hazırladıqları bir miqdar yeməyi süfrəyə qoymuşkən qapıya gələn bir yoxsula verərlər və suyla iftar edib sabahısı gün yenə oruc tutardılar.. O axşam bir yetim, üçüncü axşam bir əsir gəlir və hər dəfə bir parça yeməklərini aç olduqları, canları çəkdiyi halda yoxsula, yetimə və əsirə yedirərlər, özləri də yalnız su ilə üç gün oruc tutarlar. Quran-i Kərim`də İnsan surəsinin bu âyələri bu hadisə üzərinə nâzil oldu

"...Yaxşılar da qarışığı kafûr olan bir qədəhdən içərlər; bir qaynaq ki Allah`ın qulları ondan içərlər, (İstədikləri yerə də) Onu asanlıqla axıdacaqlar. Onlar, verdikləri  sözü yerinə yetirərlər və dəhşəti, bürüyəcək gündən qoxarlar. Özləri istədiyi halda yeməyi, yoxsula, yetimə və əsirə yedirərlər.`Sizi ancaq Allah rızası üçün yedirdirik. Sizdən nə bir mükafat, nə də bir təşəkkür istəyirik. Həqiqətən, biz Rəbbimizdən, sərt, cətin gündən qorxuruq!` Allah da onları o günün şərrindən qoruyacaq, onlara gözəllik və sevinc bəxş edəcək..."

Ayrıca Qur`an-i Kərim`dəki bu âyələr də Hz. Fâtımə ilə əlaqədardır:

"Ey əhl-i beyt, Allah ancaq sizdən hər növ pisliyi təmizləməyi və sizi tərtəmiz etməyi diləməkdədir" (əl-Əhzâb, 33/33). (Bu âyət-i kərimə Hz. Peyğəmbər, Ali, Fâtımə, Həsən, Hüseyn haqqında endirilmişdir).

Kövsər surəsində, "Biz sənə kövsəri verdik." âyəsindəki "kövsər"in mənası "Fâtımə"dir. Ayrıca Allah Rəsulu aleyhissalâtu vesselam, "Mən, Ali, Fâtımə, Həsən və Hüseyn qiyâmət günündə ərş`in altında bir qübbəyik" buyurmaqda və

"Həbibim, de ki:`Mən sizdən ona görə, qohumluq sevgisindən başqa bir ücrət istəmirəm" (əş-Şûra, 42/23)

âyəsində yaxınlıq sözünün kimlər olduğunu soruşan səhabələrə Hz. Peyğəmbər bu cavabı vermişdir: "Ali Fâtımə və uşaqlarıdır."

Vida Həccindən dönərkən Qadıru Xums deyilən yerdə müsəlmanlara iki şey qoyub getdiyini bildirdi: Biri Allah`ın kitabı Qur`an, digəri isə. .."Diğeri də əhl-i beyt`imdir. Mən əhl-i beyt haqqında sizlərə Allah`ı xatırladaram" .Özündən sonra əhl-i beytin başına gələcəkləri bilən Rəsulullah aleyhissalâtu vesselam bu cümləni üç dəfə təkrarlamışdı ki müsəlmanlar əhl-i beytinə sahib çıxsın, onlara edilən zülmlərə qarşı dursun. Amma Kərbəla`da Hüseyn`in başı mizraq ucunda daşınar, Hz. Zeynəb Kûfə küçələrində əsirlərlə birlikdə nümayiş edilərkən Xum mövqesində Rəsulullah`ın üç dəfə təkrarladığı əhl-i beyt haqqındakı sözləri unudulmuş və ya qılıncların gücü qarşısında fayda verməmişdi.

Yenə bir gün süfrənin başında oturmuşkən Allah Rəsulu aleyhissalâtu vesselam əllərini açar:

"Ey Rəbbim, bunlar mənim əhl-i beytimdir. Xeyirlilərim, yaxınlarım və xas kəslərim. Bunlardan sənin razılığına zidd olan pislik, günah, şək və şübhələri, bütün pislik və şeytanın təhriklərini təmizləyib onları qoru. Pis vərdişlərdən və digər gizli-açıq ayıblardan tam olaraq təmizlə."

       Hz. Fâtımə əhl-i beytin içində ayrıca Rəsulullaha ən sevimli olanı idi.

       Hz. Fâtımə’yə Hz. Ali də o dərəcə dəyər verərdi ki dövrün şərtləri gərəyi müsəlman kişilər birdən çox qadınla evlənmək vəziyyətində qaldıqlarında Hz. Fâtımə də Hz. Ali`nin digər kişilər kimi başqa bir qadınla evlənmək istəyə biləcəyini düşünərək, ona əgər evlənmək istəsə bu mövzuda özündən yana bir problemin olmayacağını söyləmiş, israr etmiş, Ali isə Peyğəmbər qızının üzərinə hər hansı bir qadın almağı özünə yaraşdırmadığı üçün buna yanaşmamışdı. Hz. Fâtımə şəxsən atası Rəsulullaha gəlmiş və Ali`nin bir başqa qadınla daha evlənməsi gərəkdiyini  söyləmiş ,amma Rəsulullah aleyhissalâtu vesselam qızının bu istəyini geri çevirmişdir. Hz. Fâtımə İslâma faydalı olacağını düşünərək Hz. Alidən öz üzərinə hər hansı bir qadını almasını istəyəcək dərəcədə, fədakar, öz mənfəətini deyil ümmətin gələcəyini düşünən bir örnək İslâm qadını idi.

      Hz. Ali ilə evliliyi vəfatına qədər sürən Hz. Fâtımə’nin, Həsən, Hüseyn, Muhsin, Ümmü Gülsüm və Zeynəb (Allah onlardan razı olsun)adında üçü kişi ikisi qız beş uşağı oldu. Rəsulullahın soyu Həsən və Hüseyn vasitəsilə davam etdi. Uşaqlarının hər birini İslâm əxlaqı və üstün elmlə yetişdirən Hz. Ali və Fâtımə özlərindən sonra İslâm bayrağını dalğalandıracaq Hz. Hüseyn və Zeynəb kimi fərdlər qazandırdılar ümmətə.

      Çox sevdiyi atasının bu dünyadan ayrılma vaxtı gəldiyində atasının başucunda olduğu vəziyyətdə Rəsulullah aleyhissalâtu vesselam Hz. Fâtımə’nin qulağına bir şeylər söyləyər. Bunun üzərinə ağlamaya başlayan Fâtımə Rəsulullahın qulağına əyilib təkrar bir şeylər söyləməsiylə ağlamanı kəsər və gülümsəyər. Daha sonra bu hadisənin səbəbini izah edən Fâtımə, Hz. Peyğəmbər`in, tutulduğu xəstəlikdən xilas ola bilməyərək vəfat edəcəyini söylədiyini və özünü tuta bilməyərək ağladığını; ancaq daha sonra əhl-i beytindən özünə ilk qovuşacaq adamın özü olduğunu müjdələdiyində gülümsədiyini söyləyər.

        Hz. Fâtımə Allah Rəsulu aleyhissalâtu vesselam`ın vəfatıyla çox sarsılmış, ancaq Rəsulun vəfat etmədən əvvəl özünə söylədiyi bu sözlər ona mənəvi dəstək vermişdi:

"Ya Fâtımə, bu gündən sonra atana əzab yox; ancaq Peyğəmbər üçün yaxa cırılmaz, üzə vurulmaz, ‘səndən sonra ölüm’ kimi sözlər deyilməz; təkcə atanın İbrahim`ə dediyi kimi "Göz yaş tökər, ürək kədərlənər. Biz, Uca Rəbbimizin razı olacağı sözdən başqasını söyləmərik "buyurdu və əlavə etdi:" Vallah, ey İbrahim! Sənin ayrılığın, bizi çox qəmli etdi! "(Müslim) deyə bilərsən."

      Atasının vəfatından sonra Fâtımə’nin bir daha üzünün gülmədiyi rəvâyət edilməkdədir. Bu vəfat ona çox ağır gəlir və ağrılı-içli, ədəbi mersiyeler oxuyar Hz. Peyğəmbər`in ardından:

"...Gəlsin də dünyanın şərq və qərbində olanlar sənin vəfatını eşidincə ağlasınlar; neyə fayda. Mən sənin ayrılığının verdiyi kədərlə üzümə gözyaşlarından rəsim çəkərək gəlirəm. Gündüzlərim isə gecəmdən fərqsiz. Könülümdə böyük yaralar hâkim və canım yanır, ruhum sızlayır..." və mersiyeler davam edib gedir.

      Fâtımə atasının defniyle başından sonuna qədər maraqlandı. Hətta cənazə suyu hazırlandığı sırada Rəsulullahın paltarı üzərində olduğu halda qüsl alılmasını şəxsən o xatırlatdı.

      Daha sonra da tez-tez Peyğəmbər`in qəbiri başında saatlarla ağlayacaq, dua edəcək olan Fâtımə, Peyğəmbər`in vəfatından əvvəl özünə verdiyi qovuşma müjdəsini gözləyəcəkdi. Ancaq bu, gündəlik həyatdan, ailəvî, İslâmî, ibâdî, analıq məsuliyyətlərindən qopara bilmirdi onu. O yenə heç ölməyəcəkmiş kimi işləyirdi.

    Fâtımə radıyallahu anhâ İslâm toplumuna, Peyğəmbər`in öyrətdiklərini unutmasınlar deyə vəzlər verirdi. Peyğəmbər`in vəfatından sonra Məscid-i Nəbəvi`də bir xütbə verər ki, bu xütbəsi onun xitâbətdəki(natiqlikdəki) gücünə ən böyük dəlildir. Onsuz da onun danışıq tərzi və söz söyleyiş üslubunun Allah Rəsulu aleyhissalâtu vesselam`a bənzədiyi də qeyd olunmaqdadır. Bu xütbədə həmd və salâtü səlâmdan sonra İslâmî hökmlərini bir-bir xatırladan Fâtımə daha sonra Peyğəmbər`in vəfatından İslâm toplumu təsirlənməsin, təkrar o əvvəlki hallarına dönmə xətasına düşməsinlər deyə xəbərdar edirdi onları:

 "...Siz azlıq idiniz; dostdan məhrum idiniz. O halda tasın dibində qalan içilib qurtarılacaq olan bir qurtumluq su idiniz. Atəş dolu bir çuxurun kənarında idiniz. Ac adamın fürsət güdmədən, müddət gözləmədən qapıb udacağı bir loxma idiniz. Yanan atəşdən alınmış bir köz idiniz. Yadların ayaqları altına düşmüş bir toplum idiniz. Səhradakı çuxura dolmuş dəvə sidiyi və heyvan pisliyiylə qoxumuş bir içimlik su idiniz. Yediyiniz, ağacların yarpaqları və  keçi dərisinin yağları idi. Alçaq bir hala düşmüşdünüz; adamların ayaqları altında qalmaqdan qorxurdunuz ki, Allah`ın salât ona və soyuna olsun, Muhamməd`in sâyəsində çətinliklərin bəlasına uğradıqdan sonra Ərəbin qurdlarına loxma olduqdan, kitab əhlinə məhbus düşdükdən sonra xilas oldunuz. Allah sizi bu çətinliklərdən qurtardı..."

     Hz. Fâtımə’ xəstələnib yatağa düşdüyündə belə İslâmi nizamın qorunması üçün danışırdı. Özünü ziyarətə gələn bir qrup qadına; "...ömürümə and içərəm ki bu etdiyiniz işlər hamilədir, gözləyin. Bundan belə rahatca oturun; tam inancla getməyi gözləyib durun. Müjdə olsun sizə; kəsib biçən qılınc gəlir, zâlımların hər yönü örtən hökmləri yürüyür. Haqqınızı çarpıb almadalar, cəmiyyətinizi darmadağın etmədələr. Sizə son peşmanlıq gəlib çatar, necə olar halınız o zaman; ki, indi görmədikləriniz meydana çıxar..."

      Hz. Fâtımə ilə Hz. Əbû Bəkir (Allah onlardan razı olsun) arasında Allah Rəsulu aleyhissalâtu vesselam`dan  miras qalan Fədək ərazisi üzündən ixtilâf çıxdı. Hz. Fâtımə’nin mirasın özünə verilməsi istəyini Hz. Əbû Bəkir,

"Biz miras buraxmarıq. Buraxdığım sədəqədir. Ancaq Muhamməd`in ailəsi bu maldan yeyər" (bax. Buxârî, Məğâzî, 14; Müslim, Cihad, 49; Əbû Davud, İmârə,1) hədis-i şərifini dəlil göstərərək geri çevirər.

     Bəli, Hz. Əbû Bəkir, Peyğəmbər`imizin biricik qızı, ciğerparesi, Əhl-i Beytin anası Hz. Fâtımə’ni incitməzdi; Rəsulullah`ın (aleyhissalâtu vesselam) xatirəsi olan bu incə, bu müstəsna anamızı incitməyi könülündən belə keçirməzdi. Amma, Rəsulullah`ın sünnəti, öz mirası mövzûsunda buraxdığı sünnəti ən qiymətli şəxslər üçün belə fədâ edilməzdi. O`ndan qalan, O`nun sağlığında sərf etdiyi yerə sərf ediləcəkdi.

     Bu Hədisin hökmünə görə, Hz. Əbûbəkr (Allah ondan razı olsun) öz qızı və Peyğəmbər`in (sallallahu aleyhi və səlləm) yoldaşı olan Hz. Aişə`yə və Peyğəmbər`imizin digər yoldaşlarına Fədək ərazisindən pay vermədiyi kimi, Hz. Fâtımə`yə(Allah ondan razı olsun) da verməmişdir. Necə ki diqqət yetirilsə buna qarşı çıxan başda Hz. Aişə (radıyallahu anhâ) olmuşdur.

      Hz. Əbûbəkr`dən (r.ə) sonra, Hz. Ömər(Allah ondan razı olsun), Hz. Osman(Allah ondan razı olsun) və Hz. Ali`də (Allah ondan razı olsun) xəlifə olduqlarında Fədək`in gəlirlərini Rəsulullah(sallallahu aleyhi və səlləm)`in sərf etdiyi yerə xərcləmişlər. Əgər Fədək Hz. Fâtımə`nin (radıyallahu anhâ) haqqı olmuş olsaydı, Hz. Ali (r.ə.) xilafəti zamanında onu götürər ,oğullarına verərdi.

     Hz. Fâtımə`nin xəstəliyinin kəskin artdığı bir dövrdə ona gələn ziyarətçilər arasında Hz. Əbû Bəkir(Allah ondan razı olsun) də vardır və Fədək ərazisi üzündən aralarında yüngül bir inciklik davam etməkdədir. Hz. Fâtımə Əbû Bəkir`i qəbûl edər və halâllaşarlar. Fâtımə qonaqlarından icazə alaraq təmizlənmək istədiyini söyləyər, onlar isə çaşar; çünki Fâtımə hər zaman təmizdir, "Betül"`dür; Qadınların xüsusi halları onda yoxdur.Fâtımə təmizlənər, qoxulanar geyinər və qonaqlarına dönərək; "Mən öləcəyəm" ...Və son vəsiyyəti: "Mən indi öləcəyəm. Kimsə yumasın məni; yuyundum. Kəfənləməsinlər məni; çünki təmiz paltarlarımı geydim. Ancaq vəsiyyətim budur ki, məni qəbirimə atam Rəsulullah kimi gecə dəfn etsinlər." Bu sözlərindən sonra təmiz örtüsünün üzərinə, sağ əlini başının altına qoyaraq yanı üzəri yatar və qibləyə dönər. Hz. Ali`yə də, "Ya Ali, mənim üzərimə kimsənin əli dəymədən sən götür apar Baqi qəbiristanlığına basdır." ...Və Hz. Peyğəmbər`in müjdəsinə qovuşar Fâtımə. Vəsiyyəti gərəyi gecə Hz. Ali tərəfindən dəfn edildi. (3 Ramazan 1 1/22 Noyabr 632). Cənazə namazı Hz. Ali -digər bir rəvâyətdə isə əmisi Hz. Abbas- tərəfindən qıldırılmışdır. Vəsiyyəti gərəyi Hz. Ali`nin gecənin qaranlığında dəfn etdiyi yer mövzusunda da üç dəyişik rəvâyət vardır: Baqi qəbiristanlığındadır; Akil`ın evinin həyətindədir; əmisi Abbas üçün sonradan tikiləcək olan türbənin içindədir.

 

 

a) Kırtas(kağız) Hadisəsi

Kağız (Kırtas) və Qələm İstəyi Qarşısında Səhabələrin Rəftarı:

Hz. Əbubəkrin xəlifə seçilməsiylə yaxından əlaqədar olan "Kırtas Hadisəni" ndan söz etmək lazımdır. Çünki şiələrin, xilafətin Hz.Ali'nin haqqı olduğuna dair irəli sürdükləri dəlillərdən biri bu hadisədir. (1)

Rəsuli Əkrəm (sav) xəstəliyinin irəli dərəcədə ağırlaşdığı son günlərindən birində, vəfatından beş gün əvvəl, cümə axşamı günü, "Mənə kağız qələm gətirin; sizə məndən sonra heç bir zaman yolunuzu azdırmayacaq bir yazı yazım (vəsiyyət edim). "buyurmuşdu.

O sırada yanındakı səhabələri bunu eşitdilər. Hz. Ömər də bu sözləri eşidənlər arasında idi. Rəsulullahın(s.a.v) bu istəyini, "Rəsulullahın(s.a.v) xəstəliyi ağırlaşdı. Yanımızda Allahın kitabı var. O bizə yetər. "Deyə şərh edərək qələm və kırtas (kağız) gətirilməsinə qarşı çıxdı. Bizə görə, Hz. Öməri bu düşüncəyə sövq edən xüsus, Rəsulullahın(s.a.v) Hicrətin 10. ili sonunda, yəni Zilhiccənin 18. günü, ölümündən 2 ay 10 gün qədər əvvəlki sözləridir. O zaman Rəsulullah (sav) belə buyurmuşdu:

 "Ey İnsanlar! Yaxşı bilin ki, məndə ancaq sizin kimi bir insanam. Çox keçmədən, Uca Rəbbimin elçisi (Əzrayıl) mənə gələcəkdir. Məndə onun çağırışını qəbul edəcəm. Mütləq mən sizə iki qiymətli və hörməti ağır şey (Əs-Sakaleyn) buraxıram. Bu ikisindən birincisi, Uca Allahın Kitabıdır ki onun içində hidayət və nur vardır. Allahın kitabına sımsıx sarılın ; ikincisi də, Əhli-beytimdir. Əhli beytimə rəftar barəsində sizə Allahı xatırladıram. "(2)

Rəsulullahın son zamanlarında söylədiyi bu və bənzəri hədisi şəriflərdə; ümmətin yoldan çıxmaması üçün iki şeyə yaxşı yapışması tövsiyə edilir. Quran-ı Hakim və Əhli-Beyt və ya Quran-ı Hakim və Sünnə ... Müsəlmanlar bu iki şeyə sımsıx sarıldıkları müddətcə yoldan çıxmayacaqlardı. Onsuz da Al-i Beytinə muradı da Sünnəni Seniyyesi idi. Çünki Əhli-i Beyt də bütün Səhabə-i Kiram kimi Sünnənin gözətçisi idilər. Cibilliyeten(xilqətən) Sünnəyə tərəfdardırlar.

Bizə görə, Hz. Ömər (ra) bu tövsiyəni əsas alaraq, xəstə halda yazılacaq bir tövsiyəyə qarşı çıxmışdır. Ona görə Hz. Peyğəmbər (sav) onsuz da çox yaxın zamanda, daha əvvəl ümmətin necə hərəkət edərsə sapıtmayacağını açıqlamışdır. İndi ağır xəstə halında Müsəlmanların əlində içi tamamilə hidayət olan Quran-ı Hakim və ondan ayrılması mümkün olmayan və az qala dəyərdə ona yaxın (3) Sünnəni Səniyyə varkən, Rəsuli Əkrəmin (s.ə.s.) əlavə bir tövsiyəsinə ehtiyac yoxdur. [Rəsulullah (sav) H. 11. il 12. R. Əvvəl, Bazar ertəsi günü vəfat etmişdir.]

Həzrəti Ömər (ra) 'in kağız qələm gətirilməsinə qarşı çıxışını, oradakı səhabələrdən bir qisimi dəstəkləmiş bu görüşü yerində görmüşdülər. Səhabələrin bir qismi da Hz. Ömərin görüşünü dəstəkləməmiş və bu görüşə qarşı çıxmışdır. Onlara görə kağız qələm gətirilməli və Rəsulullahın tövsyəsi alınmalıdır. Bu mövzuda hər iki tərəf arasında mübahisə uzanıb səslər yüksəlincə Rəsulullah (sav) "Yanımdan qalxın; mənim yanımda mübahisə olmaz. Məni öz halımda buraxın. "(4) buyurmuşdur. Beləcə Rəsulullah (sav) hüzurundaki müzakirə və Kırtas hadisəni sona çatmışdır.

 

b) İbni Abbas və Hz. Aişəyə Görə Kırtas Hadisəsi

əl-Kamile görə, İbni Abbasdan rəvayət edilən Kırtas hadisəni belədir. Hicrətin 11. ili, Rəbiüləvvəl ayının əvvəlində Rəsulullahın vəfatından beş gün əvvəl, yəni cümə axşamı günü (5) "Rəsulullah xəstəliyi və ağrısı şiddətləndi. (Hətta ağrısından görə iki Yanaqlarının gözlərindən yaşlar axırdı.) Bunun üzərinə o belə buyurdu: “İtuni bi divatin ve beydae = Mənə bir divitlə bir ağ / Səhifə gətirin. Ektub lekam La tudıllune ba’di ebeden = Mən sizə, məndən sonra əbədi olaraq sizi yoldan çıxartmaycaq bir yazı yazıram. " fe tenaze’u = Bunun üzərinə onlar -səhabələr, Nəbinin yanında müzakirə uyğun olmadığı halda müzakirə etdilər (6) və belə dedilər: "Mütləq Rəsulullah (sav) xəstəliyindən ötəri sayıqlayır. (7) Bunu ona (onun yanında) təkrarlamağa başladılar. Bunun üzərinə o (Rəsuli Əkrəm), "Məni yalnız buraxın. Mənim üzərində olduğum şey, məni özünə çağırdığınızdan daha xeyirlidir. "Buyurdu və üç şeylə vəsiyyət etdi:" Müşriklərin Cəziretül Ərəbdən çıxarılması, (Mədinəyə) gələn heyətlərin onun qonağı kimi ağırlanması. "(Hadisəni rəvayət edən) İbni Abbas belə dedi:" üçüncüsünə (üçüncü tövsiyəni etməkdən) qəsdən susdu və ya mən onu unuttum. (8)

Göründüyü kimi, burada hadisə bir az daha fərqlidir. Rəsulullah (sav) kağız və qələmlə vəsiyyət və emr edeceyi şeylərin ikisini açıqlamış, birini də ya açıqladığı halda ravi unutmuş və ya açıqlamamışdır. İbni Əsirin görə Kırtas Hadisəni belədir.

Hz. Peyğəmbər (sav) 'in xanımı Hz. Aişə (ra) anamızdan rəvayət edilən bir hədisi şərifi də, Kırtas hadisəsiylə əlaqədar görürük:

 

Hz. Aişə (ra) bu mövzuda belə buyurmuşdu: Rəsulullah (sav) xəstələndiyində mənə belə dedi:

"Mənə atan Əbu Bəkir və qardaşını (Abdurrahmanı) bir yazı yazmaq üçün çağır. Çünki həqiqətən mən, bir xahiş edə bilənlər belə xahiş etməsindən və mən öldükdən sonra belə deməsindən qorxuram: "Ene evlə = Mən bu işə (xilafətə) daha layiqəm."

 

Sonra Rəsulullah, Allah və möminlər ancaq Əbu Bəkirə razı olur. "(9) qiymətləndirməsini edərək bundan imtina etmişdi."

Göründüyü kimi burada, xəstəlik günlərində xilâfətlə  əlaqədar yazılmaq istənən yazı Hz. Əbu Bəkiri maraqlandırır. Bu rəvayət, qiymətləndirmədə əsas alınsa, Hz. Əbu Bəkirin xilafətə layiq olduğunu göstərdiyi kimi, onun xəlifə olmasının ixtilafları önləyəcəyini də işarə etməkdədir. Ayrıca Rəsulullahdan sonra, rəhbərlikdə özünün ilk xəlifə olacağı işarətini də buradan çıxara bilərik.

c) Kırtas Hadisəsi və Vəsiyyət nəzəriyyəsi

Şiələr o və ya bu şəkildə nəql edilən Kırtas hadisəni; çox sonralar -burası önəmlidir- siyasi bir vəsait edərək, imamətin "vəsiyyət" nazariyesinə, Sünnədən dəlil olaraq təqdim etmə yoluna getdilər. (10) Bu hadisənin şərhini illa Hz. Əlinin xilafəti əlaqədar göstərmək üçün əlindən gələni elədilər. Şiə anlayışa görə, Hz. Məhəmməd (sav) ancaq Hz. Əlini xəlifə təyin etmək üçün kağız və qələm istədi; onun nə vəsiyyət edəcəyini yaxşı bilən Hz. Ömər və bənzərləri bunu maneə törətdilər; beləliklə xilafət, Hz. Əlinin əlindən haqsız olaraq "qəsb" edildi. Beləcə səhabələr -əstağfirullah- zalım, qəsbkar hətta kafir və mürtəd oldular. (11) Çünki Şiəyə görə, imamət = xilafət Allahın təyiniylədir. Peyğəmbərləri Allah necə təyin edirsə, imamları / xəlifələri də O təyin edər. Bu təyin də, Allah və Rəsulullah tərəfindən keçiriləcəkdir. Təyin "nass" la və Rəsulullahın bilidrməsiylə olur. Yaxud nassla imam olan, özündən sonrakı imamı bildirir. Bu xüsusdakı hökm nübüvvətdəki hökmün eynisidir. İnsanların imam intibah etməyə haqqları yoxdur. İmam, Rəsulullahın naibi olduğu üçün, onun xilafətinin Allah və Rəsulullahın izni ilə reallaşması lazımdır. İmamı xalq seçsə imam / xəlifə üzərində faktor olurlar. Bu isə söz mövzusu olmaz.

Şiə inancına görə, Kırtas hadisəsindən ötəri səhabələrin; Hz. Ömər, Hz. Əbu Bəkir, Hz. Osmanın cinayətləri çox böyükdür. Onlar Allahın təyin etdiyi və Hz. Peyğəmbər (sav) 'in bildirəcəyin imamı qəbul etməmişlər. Allahın təyin etdiyi imamı qəbul etməmək, onlara görə, səhabələri, Hz. Öməri, Hz. Əbu Bəkir və Hz. Osmanı küfrə və irtidada qədər apara bilər. Onların, az bir qrup istisna olmaqla, səhabə və xulafəi Raşidini üçünə düşmənlikləri buradan gəlir. (12) Halbuki Sünnilər, səhabələr arasında bir ayrı-seçkilik etmədikləri və onların heç birinə dil uzatmadıkları kimi, şiələri də əhli bidattan olan mömin və müsəlmanlar olaraq qəbul edərlər. (13 )

d) Dörd Nöqtə Şiəlikdə İmametin Əhəmiyyəti

Şiələrdə İmamət çox əhəmiyyətlidir. Sünnilər imanın şərti altıdır. Onlarda isə imanın şərti bu göstərilən beş şeydir: Tövhid, nübüvvət, ədalət, öldükdən sonra dirilmək və imamət.

Onlara görə bir insanın mömin ola bilməsi üçün, imamların (14) tək-tək Allah və Rəsulullah tərəfindən təyin edildiyinə, imamətin qiyamətə qədər Hz. Ali soyundan kəslərdə davam edəcəyinə inanması lazımdır. Bəzilərinə görə, imamət / xilafət əsasına inanmayan da mömin sayıla bilər. İmamlar günahsızdır, nəbilər kimi günahsızdırlar; cinayətdən, yanılmaqdan, səhv iş görməkdən, unutmaqdan və hər cür əksiklikdən qorunmuşlar. İmamlar şəriəti qoruyan və icra edən kəslər olduqlarından, onlarında peyğəmbərlər kimi məsum və günahsız olmaları lazımdır. (15) Əks təqdirdə özlərinə güvənilməz.

Onlara görə, imamlar, bütün ilahi hökmləri və elmləri bilirlər. Bunları Hz. Peyğəmbər (sav) 'dən yaxud özlərindən əvvəlki imamlardan öyrənmişlər. Onlar başqalarından və bir müəllimdən öyrənməyə möhtac deyillər. Yeni bir şeyi ilhamla öyrənirlər. Bütün suallara cavab verirlər. "Bilmirəm" deməzlər. Hətta, cavab üçün gözləməzlər, düşünməzlər və cavabı təxirə salmazlar. (16)

 

Şiəliyə görə, imam, Allahın qullarına bir tanıtmasıdır, dəlildir. İmam Allahın yer üzündəki dəlilidir. İmamlar olmasaydı, insanlar İslami hökmlərə tabe olmamaq mövzusunda üzrlü görülürlərdi. Yəni təklif və məsuliyyət ancaq imamla mümkündür. Buna Nisa Surəsinin 121. ayəni dəlil gətirilir:

"Özlərinə bir peyğəmbər gəldikdən sonra, insanların Allah qatında bir bəhanələri qalmasın deyə biz insanlara peyğəmbər göndərdik." (17)

Nəbi göndərmək sübut olduğu kimi imam göndərmək də bir dəlildir. İranda ki "Hüccətullah" "Ayətullah" "Ayətullahul-üzma" ünvanları burdandır.

Şiə imamına görə, hər cür vəziyyətdə, imama itaət fərzdir. İmamlara / xəlifələrə itaət Allaha itaətdir. Onları sevən Allahı sevər. Onların əmrlərini rədd edən, Allahın və Rəsulullahın əmrlərini rədd etmişdir. İmamlar məsum olduğuna görə, heç səhv yapmayacaklarından, ilahi elmləri və hökmləri biləcəklərindən, onların əmri hər zaman Allahın əmridir. (18)

Sünnilikdə isə ... Xəlifələr də bir insandır; səhv edə bilərlər. Onların Allaha üsyan sayılan əmrlərinə itaət lazım deyil .. Peyğəmbərlərdən başqa məsum kimsə yoxdur. Ən böyük səhabələrin və vəlilərin də səhvləri ola bilər.

e) Kırtas hadisəsinin Qisa təhlili

Qısaca üzərində dayandığımız Kirtas hadisəni bir neçə nöqtədən təhlil etməkdə fayda vardır.

Birincisi: Əslində kiçik bir təfərrüat olan Kirtas hadisəsində Əshabi-kiramın hamısı eyni fikir və rəftarda deyil. Səhabələr başqa mövzularda da fərqli görüşlərə içində ola bilmişlər; bu son dərəcə normaldır. Nəticədə Hz. Ömər (ra) və onun kimi düşünənlərin fikirlərinin ağırlıq qazandığı, kağız və qələm gətirilməməsini aydın olmaqdadır.

İkincisi: Kırtas hadisəsindən sonra, Rəsulullah (sav) və Səhabələrdən bir qisimi, digərlərini zalımlıqla, qəsbla və imamın təyinindən maneə suçlamamışdır. Zülm və qəsb olsaydı, əvvəl Hz. Peyğəmbər (sav) sonra haqpərəst və ədalətli olan səhabələr və haqqın tərəfdarlığı üçün hər şeyini ortaya qoyan Hz. Əli də (r.a.) eyni tərzdə davranardılar.

Üçüncüsü: Hz. Peyğəmbərin (sav) son xəstəliyində, yalnız Kırtas Hadisəsi deyil, Hz. Fatıma'yla, Hz. Osmanla və digər müsəlmanlarla əlaqədar başqa başqa hadisələr də olmuşdur. (19) Bunlardan biri də, yuxarıda qeyd olunduğu kimi, Hz. Əbu Bəkirlə əlaqədardır. Nədənsə şiələr, yalnız Kırtas hadisəsinə böyük yer və əhəmiyyət verərək, bu hadisəni təzyiqlərlə və tekellüflü te'villerle / şərhlərlə Hz. Əliylə (r.a.) əlaqələndirmək istəyirlər.

Dördüncüsü: Hər nə qədər qələm və Səhifə gətirilməsə də, Rəsulullah (sav) vəsiyyətini etməmiş deyil. İbn-i Abbasdan (ra) gələn bir nəqlə görə, vəsiyyətini "şifahi" olaraq etmişdir. Bu halda yenə bir maneə törətmə və Hz. Əlinin imam nasb edilməsi söz mövzusu deyil. Rəsulullah (sav), Kırtas hadisəsindən sonra beş gün yaşamışdır. Lazım olsa idi, o beş gün ərzində deyə bilərdi.

Beşincisi: Kırtas Hadisəsi, meydana gəlişindən çox sonra, Şiəliyin siyasi vəsait olaraq işlədiyi və üstündə Şərhlər çıxardığı bir hadisədir. Bu hadisənin Hz. Əlinin xəlifə nasb edilməsiylə doğrudan bir əlaqəsi olsaydı, dərhal və Hz. Əbu Bəkrin xəlifə seçilməsində, Hz. Ali tərəfdarları dilə gətirilməsi lazım deyil idimi?

Altıncısı: Hz. Aişə (ra) 'dən gələn bir rəvayətə görə, Rəsulullah (sav)' ın son xəstəliyində, xilafətlə əlaqədar bir yazı yazılması istəyi və vəsiyyəti, əslində Hz. Əliylə əlaqədar deyil, Hz. Əbu Bəkirlə əlaqədardır. Lakin Sünnilər belə bir rəvayət olduğu halda, bunu şiələr kimi böyütməmişdir, "Hz. Əbu Bəkirin xilafətə təyini" kimi şərh etməmişlərdir. Səhabələr də belə bir yola müraciət etməmişlər. Bunu ancaq Hz. Əbu Bəkir (ra) 'in xilafətinə və xilafətə ləyaqətini, yalnız "kiçik bir işarə" saymışlardır.

Yeddincisi: Hz. Peyğəmbər (sav) 'in xəstəliyi aşağı yuxarı on üç gün qədər sürmüşdü. Cümə axşamı günü kağız / kırtas və qələm / qələm istədikdən sonra, Rəsulullah (sav) dörd gün daha yaşamışdı. (20) Bu arada, başqa bir çox əmr, təlimat və tövsiyə etdi. Hətta, vəfat edəcəyi gün yaxşıca fərqli olardı; namaza gələn səhabələr, "yaxşıca yaxşılaşdığı" qənaətinə belə varmışlar. Hz. Əbu Bəkir də bu qənaətə gəlib, Mədinəyə, məscidə 2 mil / 3 km qədər məsafədə olan Sunh'taki evinə belə getmişdi.

Əgər Rəsulullah (sav) xilafət mövzusunda mütləq ki bir təyini, vəsiyyət, təklifi olacaq olsaydı, bunu dörd gün içində, elə və ya belə edərdi. Halbuki o artıq bu hadisə üzərində dayanmamış və çox əhəmiyyətli hesab etmədiyi üçün də bundan imtina etmiş ola bilər.

Məsələni bu kimi nöqtələrdən qiymətləndirsək daha sağlam və tarazlı bir nəticəyə gəlməyimiz asanlaşacaq.

f) Sünnilərin, Şiə İmamət inancına Baxışı

Yuxarıdakı şərhlər Sunni baxış bucağı tərəfindən bu nöqtələrdən qiymətləndirilə bilər:

- Imamiyyəyə görə iman, imamətə inanmaqla tamamlana bilər. İmamət peyğəmbərliyin davamıdır. Sünnilərə görə isə, imamət füruattandır. Təfsilatı sayılır. İman əsaslarından deyil. İmanın əsasları altıdır.

- Şiəyə görə, imam nasb etmək Allah Təalaya viicub-u şəxsiylə vacibdir. (21) sünnilərə görə də xəlifə təyin etmək vacibdir. Yalnız bu, müsəlmanların müxtəlif şəkillərlə onu xilafətə nasb etməsiylə olur.

- Şiəyə görə imamlar (12 imam) peyğəmbərlər kimi günahsızdırlar. Günah işləməzlər. Allahın, özlərinə itaəti əmr etdiyi kimsələrdir. Onlar, Allah elminin xəzinəsi, vəhyin mübəlliğ və tövhidin əsaslar. Kiçik böyük günah işləməzlər. Əhli-Sünnəyə görə, peyğəmbərlərdən başqa heç kimsə məsum deyil. Hətta, səhabələr və onların ən qabaqda gələnləri belə günah işləyə bilərlər. Əhli-Sünnə, səhabələrin hamısına dil uzatmasa belə, onlann da kiçik böyük günah işləyə biləcəyini qəbul edir. Xəlifələri ismətlə, səhvsizliklə və cinayətdən masumiyətlə vəsf etməz. Onlar da cinayət işləmə mövzusunda digər insanlar kimidirlər, səhv edə bilərlər.

- Şiələrə görə, imamların ismətini / günahsızlığını inkar edən kimsə, onları tanımır deməkdir. "Onları tanımayan (cahil) kimsə isə kafirdir." (22) Qəbirdə onlara görə, "Rəbbin kim, peyğəmbərin kim?" sualından sonra "Imamın kim?" deyə soruşulacaq. "İmamım Əlidir" deyənlər xilas olacaq. (23) İmami tanımamaq bir baxıma qurtuluşa ərmənin səbəbidir. Əhli-Sünnədə xəlifələrin günahsızlığını qəbul etmək kimi bir şey yoxdur. Qəbir Sualını də belə bir sual söz mövzusu deyil.

- Şiələrdə imamət, Hz. Rəsulullah (sav) 'dan sonra, Hz. Ali (ra) nəslindən olan müəyyən kəslərə üstünlük verir, onları ismət dərəcəsinə yüksəldir; başqalarında olmayan "xüsusi bir məlumat" a sahib olduqlan xüsusunu ortaya qoyar. Əhli-Sünnəyə görə, Rəsulullah (sav) 'dan başqa ismət sifətinə sahib bir kimsə olmadığı kimi, onlar səhabələr və müsəlmanlar arasında xüsusi məlumata sahib bir zümrəni qəbul etməz. Quranı və İslamı hər müsəlman bilib öyrənə bilərsiniz. İlahi elmləri bilmək Hz. Ali (ra) nəslindən (Əhli-Beyt) bir qrupa inhisar etdirilə bilməz; bu, Quranın ruhuna və özünə ziddir. Allah yanında Kərimlinin (üstünlük, dəyər və şərəf) ancaq təqva ilədir. Lakin, Əhli-Sünnə, Hz. Peyğəmbər (sav) 'in nəslini, Əhli-i Beytini çox sevər; onlara təzim tapılar. (24)

- Şiələrə görə imamət, Hz. Ali (ra) nəslindən olan kəslərin haqqıdır. Sünnilərə görə isə, xilafət qəti müəyyən bir sülalə və zümrənin inhisarında deyil. xulafə-i Raşidin bunun ən gözəl nümunəsidir.

Dipnotlar:

1- Bu mövzuda gətirilən digər dəlillər üçün bax. Əhl-i Beyt, Hz. Əliylə bağlı hədisi şəriflər; Tarixul Hamis, II, 200; Adam Mezz. Onuncu Yüz ildə İslam Mədəniyyəti, tər. Salih Şaban, İstanbul 2000, s. 87-88; Peyg. Hayatı, II, 708.
2- Əhməd b. Hənbəl. Müsnəd, I-IV, Beyrut, ty. IV, 369; Ehli Beyt, 45, 78; el- Kamil, II, 320; Onuncu Yüz ildə İslam Mədəniyyəti, s. 87; Şibli Numani. Hz. Ömər və Dövlət İdarəsi, I-II, tərc. Talib Yaşar Alp, İstanbul 1980, s. 1000 vd.

3- Səqəleyn ifadəsi bu dəyər yaxınlığına işarə edir. Bax. Əl-Mufrədat, s. 79; Əhli Beyt, s. 45.
4- Müsnəd, I, 325; İbni Sad. Et- Tabaqatul-Kübra, I-VIII, Beyrut, ty. II, 242; Xidmətli. İslam Tarixi, s. 456; əl-Kamil, II, 320
5- Hz. Peyğəmbər Bazar ertəsi günü vəfat etmişdir.
6- Kimlər isə divitlə(mürəkkəbə batırılan qələm ilə) səhifənin gətirilməsi, kimisi də gətirilməməsi tərəfdarı idilər.

7- “İnnə Rasulellahi Sallallahu aleyhi və səlləmə Yəhcüru.”
8- əl-Kamil, II, 320; Xidmətli, İslam Tarixi, s. 456; Sah. Buhari, IV, 66,
9- ət-Tac, III, 309; K. Fəzail. Müslim Fəzailus-Səhabe, 11; əl-Haləbi, İnsanul Uyun, I-III, Beyrut 1980, III, 456; İslam və Xilafət, s. 156,
10- Xidmətli, İslam Tarixi, s. 437.
11- Fığlalı, E. Ruhi. Etikadi İslam Məzhəbləri, İstanbul 1985, s. 127-128.
12- Etiqadi İslam Məzhəbləri, s. 127-128; İslam və Xilafət, s. 135 vd; Muhamməd Rıza əl-Muzəffər. Şiə İnancları, tərc. Abdülbəqi Gölpınarlı, İstanbul 1978, s. 50, 57-58.

13- Etiqadi İslam Məzhəbləri, s. 127 vd;
14- On İki İmam.
15- Şiə İnancları, s. 51-52
16- A.g.e., s. 52 vd.
17- Nisa, 4/121
18- Şiə İnancları, s. 53 vd.; Etiqadi İslam Məzhəbləri, s. 118, 127-129; Hz. Ömər və İslam İdarələri, s. 100.
19- Siretun-Nebi, IV, 328; Ənsara yaxşılıq tövsiyyəsi.
20- Hz. Ömer ve Devlet İdaresi, s. 100, 104. Bax. Səh. Buxari, K. İlm.
21- Etiqadi İslam Məzhebləri, s. 129; Xizmətli, İslam Tarixi, s. 514.
22- Etiqadi İslam Məzhəbləri, s. 128; əl-Qummi, Əbu Cəfər İbni Babeveyh, Risaləti İtikadatil- İmamiyyə, Şiə İmamiyyənin İnanc Əsasları, tərc. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1978, s. 113.
23- A.g.e., s. 130.
24- Etiqadi İslam Məzhəbləri, s. 141-142; Əhli Beyt, 1 ve 2. bölmələrə bax.; Xidmətli, İslam Tarixi, s. 514.

Yazar

 

Murat Sarıcıq (Prof.Dr.)

 

 

Hz. Müaviyə (r.ə.) Əbu Süfyan (r.ə.) və Hind (r.ə.)ın oğuludur. Özü Məkkənin Fəthindən əvvəl Müsəlman olduğunu və bunu ailəsindən gizlədiyini söyləmişdir. Məkkənin fəthindən sonra Huneyn Gazvesinə qatılmış və qənimətdən pay almışdır.

Hz. Əbubəkr zamanında Suriya tərəfinə gedən orduya qardaşı yezid ilə qatılmışdır. Hz. Ömər zamanında isə Dəməşq Valisi olan qardaşı Yezid, valiliyi qardaşına vəfatı anında buraxdı və Hz. Ömər bunu təsdiqlədi.

Hz. Osman zamanında isə bütün Suriyanın valisi oldu. Hz. Osmanın vəfatından sonra Hz. Əliyə beyət etmədi və Hz. Osmanın qatillərinin qanını istədi. Yığdığı tərəfdarlar ilə Sıffin də Hz. Əli ilə vuruşdu. Hz. Əli vəfat edib, Hz. Həsən xəlifə olduğunda isə, Hz. Müaviyə ilə vuruşmağı fitnə çıxması narahatlığıyla buraxıb xəlifəliyi Hz. Müaviyəyə buraxdı və Hz. Müaviyə Kufəyə gəlib xalqdan beyət aldı.

Hz. Müaviyə H. 60 ilində (digər bir rəvayətdə H 50 ilində ) vəfat etmişdir. Hz. Müaviyə (r.ə.) İslamın seçkiyə dayanan xilafət sistemini səltənətə çevirməklə tənqid edilmişdir. Ancaq bu unudulmamalıdır ki, Hz. Müaviyə də bir səhabədir və Rəsulullahın (s.ə.s.) heç bir ayrı-seçkilik etmədən bütün səhabələrini (təmizə çıxarmış) hansı olursa olsun dil uzadanı lənət etmişdir. Bütün əhli sünnə üləması, bunu mühüm bir əsas olaraq qəbul etmişdir. Ayrıca, o zamanda olan hadisələrdə qədərin payını da laqeyd yanaşmamaq lazımdır. Rəsulullah (s.ə.s..), səhih hədis kitablarının ifadəsi ilə, Hz. Müaviyə haqqında xeyir-dua etmiş və Hz. Ömərdən bir rəvayətdə Hz. Müaviyə üçün "Allahım, onunla (insanlara) hidayətini çatdır" deyə dua etdiyini bildirməkdədir. (Tirmizi Menakıb hədis nömrə: 3842)

Hz. Müaviyə dövrü, islam fəthlərinin davam etdiyi bir dövrdür. Xülasə; Hz. Müaviyə (r.ə.) də daxil olmaq üzrə heç bir səhabə haqqında, etdiklərindən ötəri ittiham və sui zənn edilə bilməz. Bu, həm Hz. Peyğəmbərin (s.ə.s.) hədisləri ilə və həm də əhli sünnə alimlərinin ittifaqı ilə caiz deyil və edənlərə lənət edilmişdir.

Həzrəti Müaviyə İslamın yayılmasında çox qiymətli xidmətlər göstərdi. Sicistan, Sudan, Əfqanıstan, Buxara, Hindistanın şimal qisimi, Tunis bunun zamanında alındı. Kipr Bizansdan qurtarıldı. Qüds geri alındı. Yenə zamanında, İstanbul əhatə edildi; hər il yüklü vergi vermək şərti ilə əhatə etmə qaldırıldı.

Peyğəmbər əfəndimiz özünə , " Məndən sonra ümmətimin yerinə hakim olarsan. O zaman yaxşılara yaxşılıq et! Pislik edənləri də bağışla!" buyurmuşdu. Rəsulullahın bu xeyir-duasının bərəkəti ilə, İslam Hz. Müaviyə zamanıda bu qədər yayıldı.

Hz. Müaviyə, Peyğəmbərimizdən çox hədis rəvayət etmişdir. Bu hədislərdən bir neçəsi bunlardır:

"Allahu təala kimə yaxşılıq arzu etsə, onu din alimi edər və dayanana zərər verəcək şeyləri ona bildirər. Ona doğrunu göstərər."

"Əməl bir qab kimidir, sonu yaxşı olsa əvvəli də yaxşı olar."

"Ya Rəbbi, onu doğru yolda saxla!"

Hz. Müaviyə ömürünün son günlərində oxuduğu bir xütbədə bunları söylədi:

"Ey insanlar! Üzərinizdə çox qaldım. Sizi usandırdım. Artıq ayrılmaq istəyirəm. Siz də məndən ayrılmaq istər oldunuz. Lakin sizə məndən daha yaxşısı gəlməz. Necə ki məndən əvvəl gələnlər, məndən daha yaxşı idilər. Kim Allahu təalaya qovuşmaq istəsə, Allahu təala da ona qovuşmaq istər. Ya Rəbb! Sənə qovuşmaq istəyirəm, sənə qovuşmamı nəsib et! Məni mübarək və məsud et!"

Baxın. Canan İbrahim, Kutubu Sittə müxtəsəri tərcümə və şərhi XIII. 30-33; I. 518-530

 

Mədinəyə hicrət etdikdən sonra Hz. Fatiməni Hz. Əbu Bəkir, Hz. Ömər və daha başqa səhabələr atasından istədilər. Ancaq Peyğəmbərimiz bu istəkləri nəzakətlicə geri çevirir və gözləyirdi. Hz. Əli də Fatiməyə talib oldu və Peyğəmbərimiz qızının bu mövzudakı fikirini alaraq Allahın vəhy ilə icazə verməsindən sonra Əli ilə Fatimənin evlənmələrinə qərar verildi. Daha sonra nigahları da Məsciddə qıyıldı. Mehir olaraq Hz. Əlidən dörd yüz dirhəm gümüşü uyğun hesab edən Əfəndimiz onun zirehi və atından başqa bir şeyinin olmadığını öyrənincə zirehini satmasını söylətir. Hz. Əli dörd yüz dirhəm gümüşə zirehini satar və bunun dörd yüz dirhəmi mehir olaraq Hz. Fatiməyə verilər. Ancaq Fatimə bu mehri çox görər; özünə ən gözəl mehrin qiyamət günü İslam ümmətinin Peyğəmbərin şəfaəti ilə bağışlanılması olacağını söyləyər və bu mövzuda dua edər. Ancaq özü üçün ayrılan dörd yüz dirhəmi toy xərclərinə xərclənmək üzrə hədiyyə edər. Nikah məsciddə Peyğəmbərimizin bir xütbəsi ilə elan edilər: "Allaha həmd... uca Allah evlənməyi bir vəzifə, ədalət, və geniş bir xeyr etmişdir. İndi Allahu Təala mənə qızım Fatiməni Əli b. Ebu Talibə evləndirməmi buyurmuşdur. Ey səhabələrim mən də sizi şahid edirəm ki Əli b. Əbu Talib mövcud ənənə və Allahın əmri ilə söyləyəcəyim şeyi qəbul etsə dürd yüz dirhəm gümüş mehirlə qızım Fatiməni onunla evləndirdim. Uca Allah özlərinin varlıqlarını bir yerə gətirsin və bunu özlərinə mübarək etsin. Rəbbim nəsillərini təmiz, özləri ilə uşaqlarını geniş rəhmətinin açarı, uca hikmətinin qaynağı və Məhəmməd ümmətinin təhlükəsizlik səbəbi etsin. ...Rabbimdən özüm və sizin üçün bağışlama diləyirəm." Hz. Əlinin şərtləri qəbul etməsi üzərinə sadə bir mərasimlə nigah qıyılar və qonaqlara bal şərbəti xurma və gül suyu verilər. Daha sonra xurma, yağ və süzülmüş qatıqdan edilən bir də toy yeməyi verilər. Yeməyin az olmasına baxmayaraq yeddi yüz qonağın yediyi halda Allahın bərəkətləndirməsi ilə çatıb artar.

Atasından ayrılıb Hz. Peyğəmbər məscidinə bitişik, torpaq evə yerləşərkən cehiz və ev əşyası olaraq bunları aparmışdı: Üç ədəd döşək, bir xalça. bir yastıq iki un üyüdən, bir su dərisi, bir su bir su stəkanı, bir ələk, bir dəsmal, bir qoç postu köhnə bir kilim, xurma yarpağından hörülmüş bir sidr, iki paltar, uzunlamasına örtdüklərində ayaqları enləməsinə örtdüklərində başlarını açıqda buraxan bir kiçik yorğan.

Hz. Peyğəmbər qızını evləndirməklə ondan qopmadı, əlaqələri azalmadı; yenə hər səhər onları namaza qaldırar, səfərə çıxacağı zaman ən son vidalaşacağı adam Fatimə olar; döndüyündə isə xanımlarından əvvəl ona baş çəkərdi. Hz. Peyğəmbər bu yeni yuvaya çox əhəmiyyət verir; İslam ümmətinin gələcəyini bu yuvanın təsir edəcəyini bilərək onları istiqamətləndirir, öyrədirdi. Hz. Əli və Hz. Fatimə arasında iş bölümünü şəxsən özü etmişdi.

Cahiliyyə ənənəsində ağır işlərdə əzilən qadınların əksinə Hz. Fatimə yalnız evin daxili işlərdən, Hz. Əli də xarici işlərindən məsul olacaqdı.

Müsəlmanların çəkdiyi çətinliklər və döyüşlər bu ailəni də təsir edir, Hz. Fatimə də digər müsəlmanlar kimi yarı aç yarı tox yaşayırdı; Peyğəmbər qızı olmasından ötəri heç bir imtiyazı yox idi. Hz. Əlinin iqtisadi vəziyyəti ümumiyyətlə yaxşı olmamasına baxmayaraq Beytul-Maldan haqqlarından çox bir şey almadılar. Hz. Əli ticarət edib dünya malı yığma yerinə Hz. Peyğəmbərin katibliyini edir, İslam ümməti üçün elm yığırdı. Hz. Fatimə isə ovucları qabarana qədər un üyüdüb öz işini edirdi. Bu yuvada bərk qaydalar yox idi; Hz. Əli ev işlərində Hz. Fatiməyə köməkçi olurdu. Hz. Fatimə də Hz. Əliyə. Fatimənin ev işlərində çox yorulduğunu görən Hz. Əli Peyğəmbərimizə gələrək bir xidmətçi verib verə bilməyəcəyini soruşduğunda Hz. Peyğəmbər, "Ya Fatimə, Allahdan qorx; Rəbbinin fərzini ifa et; yoldaşının xidmətinə bax. Yatağına girdiyində otuz üç dəfə təsbeh oxu, otuz üç dəfə həmd et, və otuz dörd dəfə təkbir gətir. Bunların cəmi yüzdür; bunları oxumağın sənin üçün daha xeyirli olacaq" deyərək bu istəyi geri çevirdi; onlar da razı oldular.

Hz. Osman dövründə dövlət torpaqları genişləmiş və xalq içərisində etnik qruplar çoxalmışdır. Gərək dövlət içində çıxan iç üsyanlar və gərəksə xüsusilə yəhudilərin müsəlman xalq içərisində ayrılığa səbəb olacaq fitnə oxlarını atması dövlət içində bir sıra narahatlıqlar çıxmasına səbəb olmuşdur. Bütün bu hadisələrdən doalyı sanki Hz. Osman avtoritar davranmamışdır kimi düşünmək doğru deyil.

 

Hz. Osman on iki il xilafət mövqeyində qalmışdır. Bunun ilk altı ili dinclik və güvən içərisində keçmiş və heç kim rəhbərliyin tətbiqlərindən şikayətçi olmamışdır. Qureyş, onu Hz. Ömərdən daha çox sevmişdi. Çünki Hz. Ömər onlara qarşı şəriəti tətbiqdə dözümsüz və sərt idi. Hz. Osman isə yaradılışındakı yumşaqlıq və xoşgörüş ilə insanların sərbəstcə hərəkət edə bilmələrinə imkan təmin etmişdi. Onun bu quruluşundan istifadə edən əyalətlərdəki bir sıra valilər, məsuliyyətsiz davranışlar sərgiləməyə başlamışlar. Yüksələn şikayətləri ani və qəti qərarlarla qarşılaya bilməyincə, yavaş yavaş bir fitnə və qarışıqlıq mühitinin meydana gəlməsinə zəmin hazırlanmışdı.

 

Endelüsdən Hindistan hüdudlarına qədər çox geniş bir sahəni örtən dövlətin içərisində, müxtəlif din və irqlərə mənsub zimmi statusunda birliklər vardı. Bunlar, məğlub düşdükləri İslam Dövlətinə qarşı hər fürsəti qiymətləndirərək baş qaldırırdılar. Yəhudi ünsürü isə, İslam Ümmətini parçalayıb yox etmək üçün İslamın təməl prinsiplərini hədəf almışdı. Müsəlman olduğunu iddia edərək ortaya çıxan bir sıra Yəhudi əslli kəslər, zühur edən narahatlıqları qızışdırıb fitnəni hər tərəfə yaymağa çalışırdılar. Bunlardan biri təsirli nifaq hərəkətlərinin ortaya çıxmasını təmin edən və tam bir komitacı olan Abdullah İbn Səbadır. İbn Səba Yəmənli bir yəhudidir. O, səmimi kəslərin haqlı şikayətlərini istifadə edərək insanları Hz. Osmana qarşı qaldırdı. Bir tərəfdən Məhəmməd (s.ə.s.)ın təkrar dönüşü düşüncəsini yaymağa səy göstərərkən, bir tərəfdən də Peyğəmbərin arxasından xilafət haqqının Hz. Əli (r.ə.)a aid olduğunu və bunun da Allah tərəfindən təyin olunmuş bir həqiqətdən başqa bir şey olmadığını yayaraq daha sonra ortaya çıxacaq Şiə əqidəsinin təməllərini atırdı. Onun yaydığı düşüncələrə görə Əbu Bəkir (r.ə.), Ömər (r.ə.) və Osman (r.ə.), Hz. .Əli (r.ə.)ın haqqını mənimsəmişlər. O, Kufə, Basra və Şamda insanları qaldırarkən, Əbu Zərr (r.ə.)ın haqlı çıxışlarını da özünə götürürdü. (İbnü'l Əsir, Tarix, III, 154; H. İ. Həsən, age, I, 368-370)

 

Bir zaman sonra, Məhəmməd b. Əbi Bəkr və Məhəmməd b. Əbi Huzeyfe də, etmiş olduğu təyin etmələrdən ötəri Hz. Osmanı tənqid etməyə başladılar (İbnül-Esir. a. g. e., III, 118).

 

Üsyankarların özünü öldürməyə qərarlı olduğunu anladığında, onların belə bir iş işləyib qatillərdən olmalarını önləmək üçün özlərinə bir müsəlmanın qanının ancaq; zina, qəsdən adam öldürmə və dindən dönmək şərtləri daxilində halal olduğunu xatırladır və özünün bunlardan heç biri ilə ittiham edilə bilməyəcəyini izah edib dayanırdı.

Osmanın Hz. Osmanın həyatını izah edən Dos. Dr. Murad Sarıcıq Müəllimimizin Nəsil Nəşrlərində çıxan Dörd Xəlifə Dövrü 2-ci dərisini oxuya bilərsiniz.

Bu şəkillər kitablardakı verilən təriflərə görə çəkilmiş ola bilər. Çəkilən bu şəkillər xəyalidir. Hz. Əlinin şəklinin çəkilməsi hökm olaraq digər insanların şəklinin çəkilməsi kimidir. Amma hörmət olaraq xüsusi ilə dörd xəlifənin şəkillərinin çəkilməməsi tövsiyə edilər.

Hz. Osmanın qatili Yəmənli bir Yəhudi olan əl-Gafıki idi. Hz. Osmanın şəhid olmasıyla İbni Səba, iddiasında böyük bir mərhələ qət etmiş olurdu. Artıq nifaq toxumları meyvələrini verməyə başlamışdı. Bu hadisə Müsəlmanların, İslam dinini başqa ölkələrə çatdırmalarına mane oldu. İslamın fütuhat və təbliğ dövrü bağlandı, bir dayanma və çəkişmə dövrü başladı.

 

Bu mərhələdən sonra İbni Səba, Haşimilərlə Əməviləri qarşı-qarşıya gətirmək üçün yeni bir plan hazırladı. Hz. Osman (r.ə.) Əməvi, Hz. Əli isə Haşimi olduğu üçün, Hz. Osmanı, Hz. Əlinin öldürtdüyünü və onun yerinə keçmək istədiyini ətrafa gizlicə yayaraq Əməviləri təhrik etdi. İbni Səba, bir tərəfdən Hz. Əliyə bu çirkin böhtanı atarkən, digər tərəfdən Onun xəlifə olması üçün açıqca səy göstərir, beləcə xalqın bu böhtana aldanmasını təmin etməyə çalışırdı.

 

Bu məqsədlə, Misirdən gələn karvandan, Yəhudi əsilli İbni Meymun riyasətində bir heyət seçərək Hz. Əlinin hüzuruna göndərdi. Heyət Hz. Əliyə: "Məlumunuz olduğu üzrə, bu ümmət başsız qalmışdır. Xəlifəliyə də ən layiq sizsiniz. Sizdən bu vəzifəni almağınızı istəyirik," dedilər. Hz. Əli (r.ə.) bu təklifi rədd edərək, onları evindən qovdu.

 

Hz. Əlidən (r.ə.) belə bir cavab alınması üzərinə Küfəlilərdən bir heyəti Hz. Zübeyrə və Basralılardan bir heyəti də Hz. Talhaya göndərdi. Hz. Zübeyr və Hz. Talha da Hz. Əli kimi bunların xilafət təkliflərini rədd edərək yanlarından qovdular.

 

İbni Səba, onlardan da istədiyini əldə edə bilməyincə bu dəfə təcavüzkarları sövq və idarə edən Yəhudi Gafıkiyə bu təlimatı verdi: "Mədinəliləri məscidə yığın və onlara dərhal özlərinə bir xəlifə seçmələrini söyləyin. Əks halda hamısını qılıncla qorxudun..."

 

Gafıki başçılığındakı üsyankarlar, bu əmrlə Mədinəliləri məscidə yığaraq onlara: "Ən qısa zamanda özünüzə bir rəis seçin. Əgər siz bu gün bu vəzifəni etməsəniz, Əli, Zübeyr və Talha da daxil olmaq üzrə hamınızı qılıncdan keçirəcəyik," dedilər. Bu hədələməni dinləyən Mədinə xalqı, Hz. Əlinin (r.ə.) hüzuruna çıxaraq, Ondan xəlifəliyi qəbul etməsini xahiş etdilər. Hz. Əli də bu qarışıq vəziyyəti göz qarşısında saxlayaraq vəzifəni, heç istəmədiyi halda, qəbula məcbur oldu.

 

Az zaman sonra Hz. Talha və Hz. Zübeyr (r.ə.), Hz. Əliyə (r.ə.) gələrək Ondan, kitabın hökmünü icra etməsini və Hz. Osmanın qatillərinin cəzalandırılmasını istədilər. Hz. Əli onlara xitab olaraq: "Haqlısınız; lakin dövlət hələ üsyankarları tam mənasıyla həzm etmiş deyil. Onun üçün dövlətin hadisələrə hakim olmasını gözləmək lazımdır..." dedi.

 

Hz. Əli (r.ə.), günahkarların tək-tək təyin olunaraq sorğuya çəkilmələrini və lazımlı cəzaya görmələrini istəyirdi. Hz. Aişə, Hz. Zübeyr və Hz. Talha (r.ə.) isə, bu fikirdə idilər: "Fitnə böyümüş, dövləti hədəf almış və xəlifə şəhid edilmişdir. Məsələ yalnız Hz. Osmanın qatilinin tapılması deyil. Bu fıtne hərəkətinə qatılanlanların çoxunun öldürülməsi lazımdır. Bu səbəblə, üsyankarlar dərhal cəzalandırılmalıdır."

 

Hz. Əli (r.ə.), Quranın "Vela teziru vaziretün vizre uhra" nassından hərəkət ilə, "Birinin səhvi ilə başqasının məsul ola bilməyəcəyi" fikirini irəli sürərək, onların bu fikirinə qatılmadı.

 

Hz. Zübeyr və Hz. Talha (r.ə.), Hz. Əlinin fikirini öyrəndikdən sonra, Hz. Aişə (r.ə.) ilə Məkkədə görüşdülər və üsyankarların üzərinə getmək üçün qüvvət yığmaq üzrə Basraya getməyə qərar verdilər.

 

Hz. Əli də (r.ə.), Hz. Aişə, Hz. Talha və Hz. Zübeyrin (r.ə.) Basraya getdiklərini xəbər alınca dövlətin bütünlüyündə bir parçalanma, bölünmə olmaması üçün ordusu ilə Basraya hərəkət etdi və Zikar mövqeyində yerləşdi. Hz. Əli (r.ə.) məsələnin barış yolu ilə həll edilməsi üçün Qaxa adında bir elçisini Hz. Aişə, Hz. Talha və Hz. Zübeyrə göndərərək onlara, ayrılığın pisliyini, birlik və bərabərliyin əhəmiyyətini, hər şeyin sülh yolu ilə daha yaxşı həll olacağını izah etməsini istədi. O da bu əmri lazımınca, Hz. Aişə, Hz. Talha və Hz. Zübeyrin yanına gedərək onlara Hz. Əlinin fikirlərini: bu yaranın dərmanının sükunət olduğunu, sükunət reallaşdıqdan sonra hər tədbirin alına biləcəyini, əks halda fıtnə və fəsad çıxacağını, bunun da İslama və Müsəlmanlara gətirəcəyi çətinliyin böyük olacağını izah etdi. Onlar: "Əgər Əli bu fikirdə isə, aramızda bir görüş ayrılığı qalmamışdır." dedilər.

 

Bu nəticədən hər iki tərəfin mənsubları da məmnun oldular. Beləcə bir sabitlik, bir sakitlik halı hasil oldu. Hər kəs özünü təhlükəsizlik və hüzur içərisində görərək çadırlarına çəkildilər.

 

Bu sülhdən, çox narahat olan münafiq İbni Səba, tərəfdarlarını yığaraq onlara: "Nə edib döyüşü qızışdırmanız və Müsəlmanları bir-birinə qırdırmanız lazım. Əgər bir nəticə ala bilməzsək, bütün səyimiz boşa gedər; hədəfə çata bilməmiş olarıq." dedi. Və döyüşü başlatmaq üzrə yeni bir plan hazırladılar. Səhərə yaxın saatlarda tətbiqə qoyulacaq bu yeni plan gərəyi, İbni Səba öz adamlarını Hz. Əli (r.ə.) ilə Hz. Zübeyr və Talhanın (r.ə.) çadırlarının ətrafında yerləşdirdi. Bunlar daha sonra hər iki tərəfin çadırlarına basqında oldular. Səs-küy üzərinə oyanan Hz. Zübeyr və Talha (r.ə.): "Nə var, nə olur?" deyə soruşduqlarında, İbni Səbanın adamları, "Hz. Əlinin adamları (Kufəlilər) bizə gecə basqını etdi," dedilər.

 

Bu xəbər üzərinə Hz. Talha və Zübeyr (r.ə.): "Aydın oldu, Hz. Əli, hərbi kəsməkdə səmimi deyilmiş." dedilər. Kənar yandan səs-küyü eşidən Hz. Əli (r.ə.): "Nə olur?" deyə soruşdu. Yenə İbni Səbanın adamları: "Qarşı tərəf bizə gecə basqını etdi. Biz də müqavimət verdik." dedilər. Hz. Əli də: "Aydın oldu. Talha və Zübeyr bizimlə sülh məsələsində eyni fikirdə deyilmişlər." dedi. Beləcə on min adamın həyatına düşən Cəməl Hadisəsi meydana gəldi. Hz. Talha və Zübeyr də bu döyüşdə şəhid oldular. İbni Səba, beləcə Hz. Osmanın (r.ə.) qətlindən sonra məqsədinə doğru mühüm bir mərhələ daha qət etmiş olurdu.

1- Bədir Döyüşünə qatılanların cənnətlik olduqlarını şəxsən Əfəndimiz müjdələmişdir.

 

2- Döyüş əsnasında özlərinə Allah tərəfindən göndərilən mələklərin də qatıldığı Quranda bildirilmiş olub bu onlar üçün ayrıca bir fəzilət səbəbidir.

 

3- Əhli kamal bəzi zevatın bəyanına nəzərən Evliyaullahdan bir çoxu vəlilik mövqeyinə Bədir əhlinin mübarək adlarını oxumağa davam etməklə nail olmuşlar.

 

4- Bir çox xəstəliyə tutulan kimsənin Bədir əhlinin mübarək adını zikr edərək bu vəsilə ilə şəfa tələb edib lütfü ilahiyyə məzhər olaraq xəstəliklərindən xilas olduqları rəvayət edilməkdədir

 

5- Əhli mədəniyyət bir şəxs: "Xəstə bir kimsənin başına əlimi qoyub xalis bir niyyətlə Bədir səhabələrinin adını oxuduğumda mütləq şəfa hasil olmuşdur. Hətta xəstənin əcəli də gəlmişsə heç olmasa narahatlığı yüngülləşmişdir." deməkdədir.

 

6- Bəziləri də: "Duadan əvvəl Bədir səhabələrinin adlarının oxunmasının duanın sürətlə qəbuluna vəsilə olduğunu" söyləmişlər.

 

Cəfər b. Abdullah belə deyir:

 

"Atam mənə Peyğəmbər (s.ə.s.)in bütün səhabələrini sevməmi vəsiyyət edər və bunu əlavə edərdi.

 

"Ey canım balam, Bədir səhabələrinin adı zikr edilincə dua qəbul olunar, bu mübarək adları zikr edən qulu, ilahi rəhmət; bərəkət əhatə edər. Bu adları oxuyaraq ehtiyacda olanın diləyi mütləq yerinə yetirilər..."

 

 

Bu qədər var ki: Bu mübarək adların oxunuşu əsnasında hər birinin adı deyilincə, Radıyallahu ənh (Allah ondan razı olsun) demək lazımdır. Şübhə yox ki Peyğəmbərimizin adı deyilincə Sallallahu Əleyhi və Səlləm deyiləcək. Çünki bu ədəbə riayət etmək, məqsədin daha qısa zamanda əldə edilməsində vəsilədir.

 

Cənabı Haqq (c.c.) bizləri onların şəfaətinə nail etsin. Amin

 

(Rıdvanullahi əleyhim ecmeıyn)

 

01. Seyidinə və nebiyyuna Məhəmməd əl-Mühaciri (Sallallahu təala əleyhi və səlləm)

02. Seyidinə Əbu Bəkir Sıddık əl-Mühaciri (r.ə.)

03. Seyidinə Ömər ibnu'l-Hattab əl-Mühaciri (r.ə.)

04. Seyidinə Osman ibni Affan əl-Mühaciri (r.ə.)

05. Seyidinə Aliyy ibni Əbi Talib əl-Mühaciri (r.ə.)

06. Seyidinə Talha min Ubeydullah əl-Mühaciri (r.ə.)

07. Seyidinə Zübeyr ibni Avvam əl-Mühaciri (r.ə.)

08. Seyidinə Əbdürrəhman min Avf əl-Mühaciri (r.ə.)

09. Seyidinə Sad min Əbi Vakkas əl-Mühaciri (r.ə.)

10. Seyidinə Səid ibni Zeyd əl-Mühaciri (r.ə.)

11. Seyidinə Əbu Ubeyde min Cərrah əl-Mühaciri (r.ə.)

12. Seyidinə Übeyy ibni Ka'b əl-Hazreci (r.ə.)

13. Seyidinə əl-Ahnes ibni Həbib əl-Mühaciri (r.ə.)

14. Seyidinə əl-Erkam ibni Erkam əl-Mühaciri (r.ə.)

15. Seyidinə Es'ad ibni Yezid əl-Hazreci (r.ə.)

16. Seyidinə Ənəs Mövla Rasulillah Mühaciri (r.ə.)

17. Seyidinə Ənəs ibni Muaz əl-Hazreci (r.ə.)

18. Seyidinə Ənəs ibni Katade el-Evsi (r.ə.)

19. Seyidinə Evs ibni Sabit əl-Hazreci (r.ə.)

20. Seyidinə Evs ibni Havli əl-Hazreci (r.ə.)

21. Seyidinə İyas ibni Evs əl-Evsi (r.ə.)

22. Seyidinə İyas ibn'il-Bükeyr əl-Mühaciri (r.ə.)

23. Seyidinə Büceyr ibni Əbi Büceyr əl-Hazreci (r.ə.)

24. Seyidinə Bahhas ibni Səhləbə əl-Hazreci (r.ə.)  

25. Seyidinə əl-Bera bin Ma'rur əl-Hazreci (r.ə.)  

26. Seyidinə Besbese bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)

27. Seyidinə Bişr ibn'il-Bera əl-Hazreci (r.ə.)

28. Seyidinə Bəşir ibni Səid əl-Hazreci (r.ə.)

29. Seyidinə Bilal ibni Rebah əl-Mühaciri (r.ə.)

30. Seyidinə Temim Mövla Hıraş əl-Hazreci (r.ə.)

31. Seyidinə Temim Mövla bəni Ganem bin əs-Silm əl-Evsi (r.ə.)

32. Seyidinə Temim ibni Yuar əl-Hazreci (r.ə.)

33. Seyidinə Sabit ibni Akram əl-Evsi (r.ə.)

34. Seyidinə Sabit ibni Səhləbə əl-Hazreci (r.ə.)

35. Seyidinə Sabit ibni Xalid əl-Hazreci (r.ə.)

36. Seyidinə Sabit ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)

37. Seyidinə Sabit ibni Hezzal əl-Hazreci (r.ə.)

38. Seyidinə Səhləbə bin Hatim əl-Evsi (r.ə.)

39. Seyidinə Səhləbə bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)

40. Seyidinə Səhləbə bin Aneme əl-Hazreci (r.ə.)

41. Seyidinə Sıkf ibni Əmr əl-Mühaciri (r.ə.)

42. Seyidinə Cabir ibni Abdullah min Riyab əl-Hazreci (r.ə.)

43. Seyidinə Cabir ibni Abdullah min Əmr əl-Hazreci (r.ə.)

44. Seyidinə Cəbbar ibni Sahr əl-Hazreci (r.ə.)

45. Seyidinə Cübr ibni Atik əl-Evsi (r.ə.)

46. Seyidinə Cübeyr ibni İyas əl-Evsi (r.ə.)

47. Seyidinə Həmzə bin Abdil-Muttalib əl-Mühaciri (r.ə.)

48. Seyidinə əl-Həris ibni Ənəs əl-Evsi (r.ə.)

49. Seyidinə əl-Həris ibni Evs bin Rəfi' əl-Evsi (r.ə.)

50. Seyidinə əl-Həris ibni Evs bin Muaz əl-Evsi (r.ə.)

51. Seyidinə əl-Həris ibni Hatib əl-Evsi (r.ə.)

52. Seyidinə əl-Həris ibni Əbi Həzmə əl-Evsi (r.ə.)  

53. Seyidinə əl-Həris ibni Həzmə əl-Hazreci (r.ə.)  

54. Seyidinə əl-Həris ibni Simme əl-Hazreci (r.ə.)  

55. Seyidinə əl-Həris ibni Arfece əl-Evsi (r.ə.)

56. Seyidinə əl-Həris ibni Kays əl-Evsi (r.ə.)  

57. Seyidinə əl-Həris ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)  

58. Seyidinə əl-Həris ibni-Numan ibni Ümeyye əl-Evsi (r.ə.)  

59. Seyidinə Hərisə bin Süraka əl-Hazreci (şəhid) (r.ə.)  

60. Seyidinə Hərisə bin Numan əl-Hazreci (r.ə.)  

61. Seyidinə Hatıb ibni Əbi Beldəyə əl-Mühaciri (r.ə.)  

62. Seyidinə Hatıb ibni Əmr əl-Mühaciri (r.ə.)

63. Seyidinə əl-Hubab ibni Münzir əl-Hazreci (r.ə.)  

64. Seyidinə Həbib ibni Esved əl-Hazreci (r.ə.)

65. Seyidinə Haram ibni Milhan əl-Hazreci (r.ə.)  

66. Seyidinə Hureys ibni Zeyd əl-Hazreci (r.ə.)

67. Seyidinə əl-Husayn ibni Həris əl-Mühaciri (r.ə.)  

68. Seyidinə Həmzə bin əl-Mumeyyir əl-Hazreci (r.ə.)  

69. Seyidinə Harice bin Zeyd əl-Hazreci (r.ə.)  

70. Seyidinə Xalid ibni əl-Bükeyr əl-Hazreci (r.ə.)  

71. Seyidinə Xalid ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)

72. Seyidinə Habbab ibn'ül-Eret əl-Mühaciri (r.ə.)  

73. Seyidinə Habbab Mövla Utbe əl-Mühaciri (r.ə.)

74. Seyidinə Hubeyb ibni İsaf əl-Hazreci (r.ə.)

75. Seyidinə Hıdaş ibni Katade əl-Evsi (r.ə.)

76. Seyidinə Hıraş ibn'is-Sımme əl-Hazreci (r.ə.)  

77. Seyidinə Hureym ibni Fatik əl-Mühaciri (r.ə.)

78. Seyidinə Hallad ibni Rəfi' əl-Hazreci (r.ə.)

79. Seyidinə Hallad ibni Süveyd əl-Hazreci (r.ə.)  

80. Seyidinə Hallad ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)

81. Seyidinə Hallad ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)  

82. Seyidinə Huleyd ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)  

83. Seyidinə Xəlifə bin Adiyy əl-Hazreci (r.ə.)  

84. Seyidinə Huneys ibni Hazafe əl-Mühaciri (r.ə.)  

85. Seyidinə Havvat ibni cübeyr əl-Evsi (r.ə.)

86. Seyidinə Havli bin Əbi Havli əl-Mühaciri (r.ə.)  

87. Seyidinə Zekvan ibni Ubeyd əl-Hazreci (r.ə.)

88. Seyidinə Zü'ş-Şimaleyn ibni Abd Əmr əl-Mühaciri (şəhid) (r.ə.)  

89. Seyidinə Raşid ibni Mualla əl-Hazreci (r.ə.)  

90. Seyidinə Rəfi bin Həris əl-Hazreci (r.ə.)  

91. Seyidinə Rəfi' bin ğunecde əl-Evsi (r.ə.)

92. Seyidinə Rəfi' bin Malik əl-Hazreci (r.ə.)  

93. Seyidinə Rafi ibnul-Muall əl-Hazreci (şəhid) (r.ə.)  

94. Seyidinə Rəfi' bin Yezid əl-Evsi (r.ə.)  

95. Seyidinə Rib'ıy bin Rəfi' əl-Evsi (r.ə.)  

96. Seyidinə ər-Rebiibni İyas əl-Hazreci (r.ə.)  

97. Seyidinə Rəbiyə bin Əlavəysəm əl-Mühaciri (r.ə.)  

98. Seyidinə Ruhayle bin Səhləbə əl-Hazreci (r.ə.)  

99. Seyidinə Rifaa bin Həris əl-Hazreci (r.ə.)  

100.Seyyiduna Rifaa bin Rəfi' əl-Hazreci (r.ə.)  

101.Seyyiduna Rifaa bin Abd'il Münzir əl-Evsi (r.ə.)  

102.Seyyiduna Rifaa bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)  

103.Seyyiduna Zübeyr ibni Avvam (r.ə.)  

104.Seyyiduna Ziyad ibn'is-Seken əl-Evsi (r.ə.)  

105.Seyyiduna Ziyad ibni Lebid əl-Hazreci (r.ə.)  

106.Seyyiduna Ziyad ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)  

107.Seyyiduna Zeyd ibni Eslem əl-Evsi (r.ə.)  

108.Seyyiduna Zeyd ibni Hərisə əl-Mühaciri (r.ə.)  

109.Seyyiduna Zeyd ibn'ul-Hattab əl-Mühaciri (r.ə.)  

110.Seyyiduna Zeyd ibn'ul-Müzeyyen əl-Hazreci (r.ə.)  

111.Seyyiduna Zeyd ibn'ul-Mualla əl-Hazreci (r.ə.)  

112.Seyyiduna Zeyd ibni Vedia əl-Hazreci (r.ə.)  

113.Seyyiduna Salam Mövla Əbi Huzeyfe əl-Mühaciri (r.ə.)  

114.Seyyiduna Salam ibni Umeyr əl-Evsi (r.ə.)  

115.Seyyiduna əs-Saib ibni Osman əl-Mühaciri (r.ə.)  

116.Seyyiduna Sebre min Fatik əl-Mühaciri (r.ə.)  

117.Seyyiduna Süraka bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)  

118.Seyyiduna Süraka bin Ka'b əl-Hazreci (r.ə.)  

119.Seyyiduna Sad Mövla Hatıb əl-Mühaciri (r.ə.)  

120.Seyyiduna Sad ibni Havle əl-Mühaciri (r.ə.)  

121.Seyyiduna Sad ibni Hayseme əl-Evsi (şəhid) (r.ə.)  

122.Seyyiduna Sad ibn'ur-Rebi əl-Hazreci (r.ə.)  

123.Seyyiduna Sad ibni Zeyd əl-Evsi (r.ə.)  

124.Seyyiduna Sad ibni Sad əl-Hazreci (r.ə.)  

125.Seyyiduna Sad ibni Sehi əl-Hazreci (r.ə.)  

126.Seyyiduna Sad ibni Ubade əl-Hazreci (r.ə.)  

127.Seyyiduna Sad ibni Ubeyd əl-Evsi (r.ə.)  

128.Seyyiduna Sad ibni Osman əl-Hazreci (r.ə.)  

129.Seyyiduna Sad ibni Muaz əl-Evsi (r.ə.)  

130.Seyyiduna Süflan ibni Bişr əl-Hazreci (r.ə.)  

131.Seyyiduna Sələmə bin Eslem əl-Evsi (r.ə.)  

132.Seyyiduna Süleym ibn-ul-Həris əl-Hazreci (r.ə.)  

133.Seyyiduna Sələmə bin Salama əl-Evsi (r.ə.)  

134.Seyyiduna Selid ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)  

135.Seyyiduna Süleym ibn-ul Həris əl-Hazreci (r.ə.)  

136.Seyyiduna Suleym ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)   

137.Seyyiduna Süleym ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)   

138.Seyyiduna Süleym ibni Milhan əl-Hazreci (r.ə.)   

139.Seyyiduna Simak ibni Sad əl-Hazreci (r.ə.)   

140.Seyyiduna Sinan ibni Əbi Sinan əl-Mühaciri (r.ə.)   

141.Seyyiduna Sinan ibni Sayfi əl-Mühaciri (r.ə.)   

142.Seyyiduna Sehl ibni Huneyf əl-Evsi (r.ə.)   

143.Seyyiduna Sehl ibni Rəfi' əl-Hazreci (r.ə.)   

144.Seyyiduna Sehl ibni Cəld əl-Hazreci (r.ə.)   

145.Seyyiduna Sehl ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)   

146.Seyyiduna Sehl ibni Vehb əl-Mühaciri (r.ə.)   

147.Seyyiduna Sehl ibni Rəfi' əl-Hazreci (r.ə.)   

148.Seyyiduna Sevad ibni Zərin əl-Hazreci (r.ə.)   

149.Seyyiduna Sevad ibni Ğaziyye əl-Hazreci (r.ə.)   

150.Seyyiduna Süveybıt ibni Harmele əl-Mühaciri (r.ə.)   

151.Seyyiduna Şuca' ibni Əbi Vehb əl-Mühaciri (r.ə.)   

152.Seyyiduna Şərik ibni Ənəs əl-Evsi (r.ə.)   

153.Seyyiduna Şemmas ibni Osman əl-Mühaciri (r.ə.)   

154.Seyyiduna Sabiyh Mövla Eb'l-As əl-Mühaciri (r.ə.) 

155.Seyyiduna Safvan ibni Vehb əl-Mühaciri (şəhid) (r.ə.)   

156.Seyyiduna Şuheyb ibni Sinan əl-Mühaciri (r.ə.)   

157.Seyyiduna Sayfi bin Sevad əl-Hazreci (r.ə.)   

158.Seyyiduna ət-Dahhak ibni Hərisə əl-Hazreci (r.ə.)   

159.Seyyiduna ət-Dahhak ibni Abd Əmr əl-Hazreci (r.ə.)   

160.Seyyiduna Damara bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)   

161.Seyyiduna ət-Tufeyl ibni Həris əl-Mühaciri (r.ə.)   

162.Seyyiduna eət-Tufeyl ibni Malik əl-Hazreci (r.ə.)   

163.Seyyiduna ət-Tufeyl ibni Numan əl-Hazreci (r.ə.)   

164.Seyyiduna Tuleyb ibni Umeyr əl-Mühaciri (r.ə.)   

165.Seyyiduna Asam ibni Sabir əl-Evsi (r.ə.)   

166.Seyyiduna Asam ibni Adiyy əl-Evsi (r.ə.)   

167.Seyyiduna Asam ibni Ukeyr əl-Hazreci (r.ə.)   

168.Seyyiduna Asam ibni Kays əl-Evsi (r.ə.)   

169.Seyyiduna Ağıl ibn'ul-Bükeyr əl-Mühaciri (r.ə.)  (şəhid)

170.Seyyiduna Vali ibni Ümeyye əl-Hazreci (r.ə.)   

171.Seyyiduna Vali ibni Bükeyr əl-Mühaciri (r.ə.)   

172.Seyyiduna Vali ibni Rebia əl-Mühaciri (r.ə.)   

173.Seyyiduna Vali ibni Sad əl-Hazreci (r.ə.)   

174.Seyyiduna Vali ibni Sələmə əl-Hazreci (r.ə.)   

175.Seyyiduna Vali ibni Füheyre əl-Mühaciri (r.ə.)   

176.Seyyiduna Vali ibni Muhalled əl-Hazreci (r.ə.)   

177.Seyyiduna Vali ibni Yezid əl-Evsi (r.ə.)   

178.Seyyiduna Ayız ibni Maıs əl-Hazreci (r.ə.)    

179.Seyyiduna Abbad ibni Bişr əl-Evsi (r.ə.)    

18O.Seyyiduna Abbad ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)    

181.Seyyiduna Ubade bin Samit əl-Hazreci (r.ə.)    

182.Seyyiduna Abdullah ibni Səhləbə əl-Hazreci (r.ə.)    

183.Seyyiduna Abdullah ibni Cübeyr əl-Evsi (r.ə.)    

184.Seyyiduna Abdullah ibni Çahş əl-Mühaciri (r.ə.)    

185.Seyyiduna Abdullah ibnü'l-Ced əl-Hazreci (r.ə.)    

186.Seyyiduna Abdullah ibn'ul-Humeyyir əl-Hazreci (r.ə.)    

187.Seyyiduna Abdullah ibn'ur-Rebi əl-Hazreci (r.ə.)    

188.Seyyiduna Abdullah ibni Revaha əl-Hazreci (r.ə.)    

189.Seyyiduna Abdullah ibni Zeyd əl-Hazreci (r.ə.)    

190.Seyyiduna Abdullah ibni Süraka əl-Mühaciri (r.ə.)    

191.Seyyiduna Abdullah ibni Sələmə əl-Evsi (r.ə.)    

192.Seyyiduna Abdullah ibni Sehi əl-Evsi (r.ə.)    

193.Seyyiduna Abdullah ibni Süheyl əl-Mühaciri (r.ə.)    

194.Seyyiduna Abdullah ibni Şerik əl-Evsi (r.ə.)    

195.Seyyiduna Abdullah ibni Tarık əl-Evsi (r.ə.)    

196.Seyyiduna Abdullah ibni Vali əl-Hazreci (r.ə.)    

197.Seyyiduna Abdullah ibni Abd Menaf əl-Hazreci (r.ə.)    

198.Seyyiduna Abdullah ibni Urfuta əl-Hazreci (r.ə.)    

199.Seyyiduna Abdullah ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)    

200.Seyyiduna Abdullah ibni Ümeyr əl-Hazreci (r.ə.)    

201.Seyyiduna Abdullah ibni Kays bin Xalid əl-Hazreci (r.ə.)    

202.Seyyiduna Abdullah ibni Kays bin Sayfi əl-Hazreci (r.ə.)    

203.Seyyiduna Abdullah ibni Kab əl-Hazreci (r.ə.)    

204.Seyyiduna Abdullah ibni Məhrəmə əl-Mühaciri (r.ə.)    

205.Seyyiduna Abdullah ibni Məsud əl-Mühaciri (r.ə.)    

206.Seyyiduna Abdullah ibni Mazın əl-Mühaciri (r.ə.)    

207.Seyyiduna Abdullah ibni Numan əl-Mühaciri (r.ə.)    

208.Seyyiduna Abd Rəbb ibni Cebr əl-Evsi (r.ə.)    

209.Seyyiduna Əbdürrəhman ibni Cebr əl-Evsi (r.ə.)    

210.Seyyiduna Abdət'əl-Haşhaş əl-Hazreci (r.ə.)    

211.Seyyiduna Abd ibni Vali əl-Hazreci (r.ə.)    

212.Seyyiduna Ubeyd ibn'ut-Teyyihan əy-Evsi (r.ə.)    

213.Seyyiduna Ubeyd ibni Zeyd əl-Hazreci (r.ə.)    

214.Seyyiduna Ubeyd ibni Əbi Ubeyd əl-Evsi (r.ə.)    

215.Seyyiduna Ubeyde bin Həris əl-Mühaciri (r.ə.)    

216.Seyyiduna Utban ibni Malik əl-Hazreci (r.ə.)    

217.Seyyiduna Utbe bin Rebıa əl-Hazreci (r.ə.)    

218.Seyyiduna Utbe bin Abdullah əl-Hazreci (r.ə.)    

219.Seyyiduna Utbe bin Gazvan əl-Mühaciri (r.ə.)    

220.Seyyiduna Osman ibni Mazın əl-Mühaciri (r.ə.)    

221.Seyyiduna əl-Aclan ibni Numan əl-Hazreci (r.ə.)    

222.Seyyiduna Adiyy ibni Əbi Zağba əl-Hazreci (r.ə.)    

223.Seyyiduna İsmet'ubn'ul-Husayn əl-Hazreci (r.ə.)    

224.Seyyiduna Usaymət'ul-Hazreci (r.ə.)    

225.Seyyiduna Atıyyə bin Nuveyrə əl-Hazreci (r.ə.)    

226.Seyyiduna Ukbe bin Vali əl-Hazreci (r.ə.)    

227-Seyyiduna Ukbe bin Osman əl Hazreci (r.ə.)    

228.Seyyiduna Ukbe bin Vəhb əl-Hazreci (r.ə.)    

229.Seyyiduna Ukbe bin Vəhb əl-Mühaciri (r.ə.)    

230.Seyyiduna Ukkaşə bin Mıhsan əl-Mühaciri (r.ə.)    

231.Seyyiduna Amman ibni Yasir əl-Mühaciri (r.ə.)    

232.Seyyiduna Umarə bin Həzm əl-Hazreci (r.ə.)    

233.Seyyiduna Umarə bin Ziyad əl-Evsi (r.ə.)    

234.Seyyiduna Əmr ibni İyas əl-Hazreci (r.ə.)    

235.Seyyiduna Əmr ibni Səhləbə əl-Hazreci (r.ə.)    

236.Seyyiduna Əmr ibn'ul-Cemuh əl-Hazreci (r.ə.)    

237.Seyyiduna Əmr ibn'ul-Haris əl-Hazreci (r.ə.)    

238.Seyyiduna Əmr ibn'ül Həris əl-Mühaciri (r.ə.)    

239.Seyyiduna Əmr ibni Süraka əl-Mühaciri (r.ə.)    

240.Seyyiduna Əmr ibni Əbi Şərh əl-Mühaciri (r.ə.)    

241.Seyyiduna Əmr ibni Talk əl-Hazreci (r.ə.)    

242.Seyyiduna Əmr ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)    

243.Seyyiduna Əmr ibni Muaz əl-Evsi (r.ə.)    

244.Seyyiduna Umeyr ibni Haram əl-Evsi (r.ə.)    

245.Seyyiduna Umeyr ibn'ul Humam əl-Hazreci (r.ə.)  (şəhid)

246.Seyyiduna Umeyr ibn'ul-Amir əl-Hazreci (r.ə.)    

247.Seyyiduna Umeyr ibni Avf əl-Mühaciri (r.ə.)    

248.Seyyiduna Umeyr ibni Məbəd əl-Evsi (r.ə.)    

249.Seyyiduna Umeyr ibni Əbi Vakkas əl-Mühaciri (r.ə.) (şəhid)

250.Seyyiduna Avf ibn'ul-Haris əl-Hazreci (r.ə.)    

251.Seyyiduna Uveym ibni Səidə əl-Evsi (r.ə.)    

252.Seyyiduna İyaz ibni Züheyr əl-Mühaciri (r.ə.)    

253.Seyyiduna Ğannam ibni Evs əl-Hazreci (r.ə.)    

254.Seyyiduna əl-Fakih ibni Bişr əl-Hazreci (r.ə.)    

255.Seyyiduna Ferve bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)    

256.Seyyiduna Katade bin Numan əl-Hazreci (r.ə.)    

257.Seyyiduna Kudame bin Mazın əl-Mühaciri (r.ə.)    

258.Seyyiduna Kutbə bin Vali əl-Hazreci (r.ə.)    

259.Seyyiduna Kays ibni Mıhsan əl-Hazreci (r.ə.)    

260.Seyyiduna Kays ibni Mıhsan əl-Hazreci (r.ə.)    

261.Seyyiduna Kays ibni Muhalled əl-Hazreci (r.ə.)    

262.Seyyiduna Ka'b ibni Cemmez əl-Hazreci (r.ə.)    

263.Seyyiduna Ka'b ibni Zeyd əl-Hazreci (r.ə.)    

264.Seyyiduna Malik ibni Əbi Havli əl-Mühaciri (r.ə.)    

265.Seyyiduna Malik ibni Əbi Havli əl-Mühaciri (r.ə.)    

266.Seyyiduna Malik ibn'ud Duhşum əl-Hazreci (r.ə.)    

267.Seyyiduna Malik ibni Rifaa əl-Hazreci (r.ə.)    

268.Seyyiduna Malik ibni Rifaa əl-Hazreci (r.ə.)    

269.Seyyiduna Malik ibni Əmr əl-Mühaciri (r.ə.)    

270.Seyyiduna Malik ibni Kudamə əl-Evsı (r.ə.)     

271.Seyyiduna Malik ibni Mesud əl-Hazreci (r.ə.)     

272.Seyyiduna Malik ibni Nümeyle əl-Evsi (r.ə.)     

273.Seyyiduna Malik Mübeşşir bin Abd'il-Munzir əl-Evsi (r.ə.)   (Şəhid)

274-Seyyiduna Mücezzer ibni Ziyad əl-Hazreci (r.ə.)     

275.Seyyiduna Muhriz ibni Amin əl-Hazreci (r.ə.)     

276.Seyyiduna Muhriz ibni Nasle əl-Mühaciri (r.ə.)     

277.Seyyiduna Məhəmməd ibni Mesleme əl-Evsi (r.ə.)     

278.Seyyiduna Midlac ibni Vali əl-Mühaciri (r.ə.)     

279.Seyyiduna Mersed ibni Mersed əl-Hazreci (r.ə.)     

280.Seyyiduna Mistah ibni Usasə əl-Mühaciri (r.ə.)     

281.Seyyiduna Məsud ibni Evs əl-Hazreci (r.ə.)     

282.Seyyiduna Məsud ibni Halda əl-Hazreci (r.ə.)     

283.Seyyiduna Məsud ibni Rebia əl-Mühaciri (r.ə.)     

284.Seyyiduna Məsud ibni Zeyd əl-Hazreci (r.ə.)     

285.Seyyiduna Məsud ibni Sad əl-Hazreci (r.ə.)     

286.Seyyiduna Məsud ibni Sad əl-Evsi (r.ə.)     

287.Seyyiduna Musab ibni Umeyr əl-Mühaciri (r.ə.)     

288.Seyyiduna Muaz ibni Cebel əl-Hazreci (r.ə.)     

289.Seyyiduna Muaz ibni Həris əl-Hazreci (r.ə.)     

290.Seyyiduna Muaz ibn-us Sımmə əl-Hazreci (r.ə.)     

291.Seyyiduna Muaz ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)     

292.Seyyiduna Muaz ibni Maıs əl-Hazreci (r.ə.)     

293.Seyyiduna Məbəd ibni Abbad əl-Hazreci (r.ə.)     

294.Seyyiduna Məbəd ibni Kays əl-Hazreci (r.ə.)   

295.Seyyiduna Muattib ibni Ubeyd əl-Evsi (r.ə.)     

296.Seyyiduna Muattib ibni Avf əl-Mühaciri (r.ə.)     

297.Seyyiduna Muattib ibni Kuşeyr əl-Evsi (r.ə.)     

298.Seyyiduna Makıl ibni Munzir əl-Hazreci (r.ə.)     

299.Seyyiduna Mamer ibni Həris əl-Hazreci (r.ə.)     

300.Seyyiduna Man ibni Adiyy əl-Hazreci (r.ə.)     

301.Seyyiduna Man ibni Yezid əl-Mühaciri (r.ə.)     

302-Seyyiduna Muavvız ibni Həris əl-Hazreci (r.ə.)     

303.Seyyiduna Muavvız ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)     

304.Seyyiduna Mikdad ibnul-Esvəd əl-Mühaciri (r.ə.)     

305.Seyyiduna Muleyl ibni Vebre əl -Hazreci (r.ə.)     

306.Seyyiduna Münzir ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)     

307.Seyyiduna Münzir ibni Kudame əl-Evsi (r.ə.)     

308.Seyyiduna Münzir ibni Məhəmməd əl-Evsi (r.ə.)     

309.Seyyiduna Mıhça ibnus-Salih Mövla Ömər ibnul-Hattab əl Mühaciri (r.ə.)  (Şəhid)

310.Seyyiduna Nadr ibni Həris əl-Evsi (r.ə.)     

311.Seyyiduna Numan ibni əl-Arac əl-Hazreci (r.ə.)     

312.Seyyiduna Numan ibni Əbi Həzmə əl-Evsi (r.ə.)     

313.Seyyiduna Numan ibni Sinan əl-Hazreci (r.ə.)     

314.Seyyiduna Numan ibni Abd Əmr əl-Hazreci (r.ə.)     

315.Seyyiduna Numan ibni Əmr əl-Hazreci (r.ə.)     

316.Seyyiduna Numan ibni Malik əl-Hazreci (r.ə.)     

317.Seyyiduna Nevfel ibni Abdullah əl-Hazreci (r.ə.)     

328.Seyyiduna Vakıd ibni Abdullah əl-Mühaciri (r.ə.)     

319.Seyyiduna Varaka bin İyas əl-Hazreci (r.ə.)     

320.Seyyiduna Vedia bin Əmr əl-Hazreci (r.ə.)     

321.Seyyiduna Vehb ibni Əbi Şərh əl-Mühaciri (r.ə.)     

322.Seyyiduna Vehb ibni Sad əl-Mühaciri (r.ə.)     

323.Seyyiduna Hani bin Niyar əl-Hazreci (r.ə.)     

324.Seyyiduna Hübeyl ibni Vebre əl-Hazreci (r.ə.)     

325.Seyyiduna Hilal ibni Mualla əl-Hazreci (r.ə.)     

326.Seyyiduna Yezid ibni əl-Ahnes əl-Mühaciri (r.ə.)     

327.Seyyiduna Yezid ibni Rukayş əl-Mühaciri (r.ə.)     

328.Seyyiduna Yezid ibni Haram əl-Hazreci (r.ə.)     

329.Seyyiduna Yezid ibn ul-Haris əl-Hazreci (r.ə.)     

330.Seyyiduna Yezid ibn us-Seken əl-Evsi (r.ə.)     

331.Seyyiduna Yezid ibn ul-Munzir əl-Hazreci (r.ə.)   

Hz. Əli (r.ə.) 2 gün yaralı halda yaşadıqdan sonra H. 40-cı İlin 19 Ramazanında (26 Yanvar 661) bir qış günü vəfat etmişdir. Naşı Kifə Məscidi yanındakı Rahbedə torpağa verildi. (Prof. Dr. Murad Sarıcıq Dörd Xəlifə Dövrü) Ancaq tam olaraq qəbirinin harada olduğu bilinməməkdədir.

Rəsulullahın səhih hədisləri ilə sabit olan səhabələrin Cənnətlik oluşları, İslamın ümumi prinsipləri daxilində çox təbii bir hadisədir. Aşireyi Mübaşirə təbirinin yanında "əl-mubeşşirun bil-Cenneh" təbiri də bu səhabələr haqqında istifadə edilmişdir. Bu məşhur on səhabə bunlardır: Hz. Əbu Bəkr (ö. 634), Hz. Ömər (ö. 643), Hz. Osman (ö. 655). Hz. Əli (ö. 660), Hz. Əbdürrəhman b. Avf (ö. 652), Hz. Əbu Ubeyde b. əl-Cərrah (ö. 639), Hz. Talha b. Ubeydullah (ö. 656), Hz. Zubeyr b. Avvam (ö. 656), Hz. Sad b. Əbi Vakkas (ö. 674), Hz. Səid b. Zeyd (ö. 671).

 

Bu böyük səhabələrin özlərinə xas xüsusiyyətləri vardır. Məsələn: Məkkədə ilk müsəlman olan bu şəxsiyyətlər Hz. Peyğəmbərə və İslam iddiasına böyük qatqıları olan kəslərdir. Bu böyük səhabələrin hamısı İslam dövlətinin müşriklərə qarşı girişdiyi ilk böyük cihad hərəkəti olan Bədir döyüşündə olduqları kimi, Hz. Peyğəmbərə, Onu və İslamı sonuna qədər qoruyacaqlarına dair Hudeybiyə günündə ağac altında Beyət etmişlər. İslam əqidəsi üçün Allah yolunda ən yaxın qohumlarına qarşı vuruşmaqdan geri qalmamışlar. Hədis alimlərindən bəziləri əsərlərinə bu on səhabənin rəvayət etdikləri hədislərlə başlamışlar. Ayrıca sırf Aşireyi Mübaşirənin həyatlarını mövzu alan müstəqil əsərlər qələmə alınmışdır. Bunların fəzilətləri və Rəsulullah tərəfindən Cənnətlə müjdələnildikləri səhih hədis qaynaqlarında sabitdir. (Tirmizi, Menakıb, 25; Əhməd b. Hənbəl, I, 193)

 

 

Əhməd Kurucan

Bəli bütün səhabələr, düz yolda olmuşlar.

Qur’an-i Kərimdə Əshab-ı kiramın hamısının Cənnətlik olduğu bildirilməkdədir. 

Əshab-ı kiramın hamısının Cənnətlik olduğu ayə və hədislərlə bildirilmişdir. İşdə bir ayəni kərimə tərcüməsi:

 "Məkkənin fəthindən əvvəl və sonra Müsəlman olanların hamısına da, Hüsnanı (Cənnəti) söz verirəm." (Hədid 10)

Hamısının Cənnətlik olduğuna dair başqa bir  âyət-i kərimə tərcüməsi:

"Allah, (səhabələrin) hamısına da ən gözəli (Cənnəti) vəd etmişdir." (Nisa 95)

Fəth surəsinin 18. âyət-i kəriməsində, Cənab-ı Haqq məalən buyurur ki,

"Ağac altında sənə beyət edən, (yəni əmrlərini qeydsiz şərtsiz etməyə söz verən) möminlərdən Allah razıdır" 

ki, bunlar Sahabe-i kiram idi və

 "onlara  Sekine, (yəni Tumaninet,qəlblərinə qüvvət) verir və sənə olan sevgilərini, Sədaqət və ixlası bilir və onları yaxın bir fəth və zəfər ilə savablandıracağını müjdələyir."

Hudeybiye razılaşmasında, Sidre yaxud Sümre ağacının altında edilən söz verməyə işarədir. Görülür ki, Səhabədən hər birinin rıza-i ilahiyə(İlahi rıza)  məzhər olduğu və qəlblərinin təmiz və xalis olduğu və sekinenin ürəklərinə endirilməsi və yaxın bir zamanda fəth ilə savablandırılacaqlarının bildirilməsi, mərtəbə və şanlarının böyüklüyünə açıq bir şahiddir.

Allah’ın elmi əzəli və əbədi olduğu üçün nəyin necə gələcəyini də bilər. Bu səbəblə, səhabələrdən razı olduğuna görə, onların gələcəkdə də Allahın razılığına uyğun olacaqları mənasına gəlir.

 

Buna görə büttün səhabələr üçün cənnətlikdir deyilə bilər.

    Osmanın vəzifəyə təyin etdiyi qohumları kimlərdir?

Osmanın vəzifəyə təyin etdiyi qohumları aşağıdakılardır:

   Birinci: Müaviyə;

   İkinci: Abdullah ibn Səd ibn Əbussərh;

  Üçüncü: əl-Valid ibn Uqbə;

  Dördüncü: Səid ibn əl-As;

  Beşinci: Abdullah ibn Amir.

   Adı çəkilən beş nəfəri Osman vəzifəyə təyin etmişdi. Onlar onun qohumları idilər. İki Valini Osman İbn Əffan digər üçü isə Ömər İbn Xəttabın zamanında təyin olunub və Osman İbn Əffan bu üç valini öz vəzifəsindən azad etməyərək saxlamışdı. Osmana qarşı olanların iddiasına görə, bu, onun mənfi cəhəti idi. Gəlin Osmanın (Allah ondan razı olsun)təyin etdiyi digər valilərə nəzər salaq:

  Əbu Musa əl-Əşari, əl-Qa`qa ibn Amr, Cabir əl-Muzəni, Həbib ibn Məsləmə, Əbdürrahmən ibn Xalid ibn əl-Valid, Əbul Əvar əs-Süləmi, Həkim ibn Səlamə, əl-Əşəs ibn Qeys, Cərir ibn Abdullah əl-Bəcəli, Uteybə ibn ən-Nəhhas, Malik ibn Həbib, ən-Nəsir əl-İcli, əs-Saib ibn əl-Əqra, Səid ibn Qeys, Salman ibn Rabiə, Xuneys ibn Xubeyş.

  Adı çəkilən şəxslər Osmanın (Allah ondan razı olsun) bölgələrdəki valiləridir. İlk baxışdan da görsənir ki, Osmanın vəzifədə olan qohumları qeyrilərindən sayca çox az idilər. Xüsusən də, Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Bənu Umeyyəni (əməviləri) başqalarından daha çox vəzifələrə təyin etdiyini nəzərə alsaq, Osmanın vaxtında onların çox az olduqlarını söyləyə bilərik. Beləki Peyğəmbərimiz (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Ümeyyə oğullarından səkkiz vali təyin etmişdir.

   İbn Teymiyyə (Allah ona rəhmət etsin) deyir: "Qureyş qəbilələri arasında Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vəzifəyə təyin etdiyi işçilərin əksəriyyəti Bənu Umeyyə qəbiləsindən (əməvilərdən) idi. Çünki onlar həm sayca çox, həm də şərəfli və bacarıqlı idilər" ("Minhacus sünnə" 6/1920).

   Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vəzifəyə təyin etdiyi əməvilərdən aşağıdakıları qeyd etmək olar: İtab ibn Useyd, Əbu Sufyan ibn Hərb, Xalid ibn Səid, Osman ibn Səid və Əban ibn Səid. Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vəzifəyə təyin etdiyi bu beş nəfər, Osmanın vəzifəyə təyin etdiyi əməvilərin sayı ilə eynidir.

   Həmçinin bu valilər eyni vaxtda vəzifəyə təyin edilməmişdilər. Osman (Allah ondan razı olsun) Valid ibn Uqbəni vəzifəyə təyin etdikdən sonra, onu vəzifəsindən azad edərək əvəzinə Səid ibn əl-Ası təyin etmişdi. Onların beşi də eyni vaxtda vəzifəyə təyin edilməmişdi.

   Həmçinin Osman vəfatından öncə Səid ibn əl-Ası da vəzifəsindən azad etmişdi ("Tarixut Təbəri" 3/445).

  Osman vəfat edəndə Bənu Umeyyəli valilərdən yalnız üç nəfər – Müaviyə, Abdullah ibn Səd ibn Əbussərh və Abdullah ibn Amir ibn Kureyz vəzifədə qalmışdılar. Abdullah ibn Amir də Osmanın vəfatından əvvəl öz vəzifəsindən imtina etmişdi ("Tarixut Təbəri" 3/445)

   Burada diqqət ediləsi çox əhəmiyyətli məqam var. Osman (Allah ondan razı olsun) Valid ibn Uqbə və Səd ibn əl-Ası Kufə şəhərinin valiliyindən azad etmişdi. O Kufə ki, Ömər Səd ibn Əbu Vaqqası oranın valiliyindən azad etmişdi. Bu şəhər heç vaxt valilərdən razı qalmayıb.

   Demək Osmanın o valiləri vəzifədən azad etməsi heç də valilərin təqsirinə görə deyildi. Əksinə bu adamların işdən çıxarılması həmin vilayətə ləkədir. Sonra gəlin görək, bu valilər öz işlərini layiqincə icra edirdilər, yoxsa yox?

   Qarşıda elm adamlarının həmin valilər haqda söylədikləri müsbət rəylər qeyd olunacaq.

   Həmçinin bu yanaşma ilə onu da demək olar ki, Əli ibn Əbu Talib (Allah ondan razı olsun) öz qohumlarını vəzifəyə təyin etmişdi. (Abbasın Abdullah, Ubeydullah, Qəsəm və Təmam adlı övladlarını, o cümlədən atalıq etdiyi Məhəmməd ibn Əbu Bəkri vəzifəyə təyin etmişdir. "Tarix Xəlifə ibn əl-Xəyyat" səh 200, 201)

   Übeydullah ibn Abbası Yəmənə,Qasam ibn Abbas Məkkə və Taifə,Təmam İbn Abbası Mədinəyə, Abdullah ibn Abbası Bəsrəyə vali olaraq təyin etmişdir. Lakin heç kəs ona bu iradı tutmadı. Əlbəttə ki, biz də bunu nə Osmana, nə də Əliyə irad tutmuruq.

Bundan əlavə Hz.Peyğambərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) özüdə Bənu  Ümeyyə oğullarından fərqli yerlərə valilər təyin etmişdir:

1. Utab ibn Said ibn Əbil-As - Məkkə valisi

2. Əbu Sufyan ibn Harb əl-Əməvi - Nəcran valisi

3. Xalid ibn Said əl-Əməvi Bəni Məzhəcin zəkat toplayıcısı

4. Aban ibn Said - Bəhreyn valisi

5. Amr ibn Said əl-Əməvi - Xeybər valisi

6. Hakəm ibn Said - Sevk valisi

7. Amr ibn el-As- Amman valisi

8. Osman ibn Said - Teymə valisi

  Hz. Əbubəkr (Allah ondan razı olsun) Yezid bin Süfyanı Suriyə valisi təyin etmişdir. O, vəfat edincə Hz.Ömər bin Xəttab (Allah ondan razı olsun) Muaviyyə ibn Əbu Süfyanı Suriyə valiliyinə gətirmişdir.

   Bir müsəlmanın digər müsəlman haqqında mütləq yaxşı zənn etməli olduğunu əsas götürərək Osman (Allah ondan razı olsun) kimi insanlar haqqında yaxşı fikirdə olmaq lazımdır.

   İndi isə Osmanın təyin etdiyi valilərin tarixçəsinə baxaq görək, onlar necə insanlar olublar və alimlər bu valilər haqda nə deyiblər:

    Birinci: Muaviyə ibn Əbu Sufyan;

    Müaviyənin ən yaxşı valilərdən olması haqda heç bir müsəlmanda şübhə yoxdur. Hətta Şam əhalisi də onu çox sevirdi. Allah ondan razı olsun! Bu vəzifəyə onu Ömər ibn əl-Xəttab təyin etmişdi. Osman da onu olduğu vəzifədə saxlamış və bir neçə bölgəni onun səlahiyyətinə vermişdi.

   Müaviyə (Allah ondan razı olsun) Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) vəhy yazan səhabələrindən idi. O, ən yaxşı valilərdən sayılırdı. Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun)buyurmuşdur:

"Ən yaxşı rəhbərləriniz sizi sevən və siz tərəfdən sevilən, sizin üçün dua edən və sizdən xeyir-dua alan rəhbərlərdir" (Əbu Davud: kitab əl-hudud, Bab əl-Hukm fimən irtəddə, № 4359).

Müaviyə də belə rəhbərlərdən biri idi. Allah ondan razı olsun!

   İkinci: Abdullah ibn Səd ibn Əbussərh;

   O, Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) səhabələrindən idi. Sonralar İslam dinindən üz çevirib Müseyləmətul Kəzzaba qoşulmuşdu. Çox keçmədən öz səhvini başa düşüb Allaha tövbə edərək yenidən Müsəlman oldu və Peyğəmbərə (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) beyət etmək üçün onun yanına gəldi. Osman dedi: "Ey Allahın Elçisi, onun beyətini qəbul et! Axı o, tövbə edərək qayıtmışdır". Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) onun beyətini qəbul etmədi. O bunu iki-üç dəfə təkrar etdikdən sonra, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) əlini uzadıb beyətini qəbul etdi. ("Siyər ələm ən-Nubələ" 3/445.) O, həqiqi tövbə edib əməllərindən əl çəkdi. Hətta ən layiqli valilərdən oldu. Məhz Afrikanın fəthini həyata keçirən Abdullah ibn Səd ibn Əbussərh olmuşdur.

   Zəhəbi onun haqqında belə demişdir: "O, işində həddini aşmamış, ittiham ediləcək bir iş tutmamışdır. Əksinə, o, ən ağıllı və cəsarətli insanlardan idi." ("Siyər ələm ən-Nubələ" 3/34.)

    Afrikada baş tutan çoxsaylı fəthlər onun əli ilə həyata keçmişdi. Allah ondan razı olsun!

   Üçüncü: Səid ibn əl-As;

 O, Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) ən sadiq səhabələrindən idi. Zəhəbi onun haqqında bunları demişdir: "O, şərəfli, qoçaq, sevilən, mülayim, təmkinli, əzmkar, aqil və xəlifəliyə layiqli insan idi." ("Siyər ələm ən-Nubələ" 3/21)

   Dördüncü: Abdullah ibn Amir ibn Kureyz;

   O, Sasani əyalətlərini və Xorasanı fəth edən validir. Farsların hökmranlığı Osmanın vaxtında bu valinin əli ilə süquta uğradı. O, Sicistan, Kirman və digər əraziləri fəth etmişdir. Zəhəbi onun haqqında deyir: "O, ərəblərin əzəmətli, şücaətli və lütfkar hökmdarlarından biri idi." (Siyər ələm ən-Nubələ" 3/445)

    Beşinci: Valid ibn Uqbə;

   Şəbi adlı alimin yanında Həbib ibn Sələmə və onun cihadda göstərdiyi igidliyi, fəthləri haqda danışıldıqda dedi: "Kaş ki, siz Validi, onun döyüşünü və rəhbərliyini görəydiniz!"

   Valid ibn Uqbə Kufəyə beş il rəhbərlik etdi. Bu illər ərzində onun evinin qapısı olmadı. Kim istəyirdisə, maneə olmadan onun yanına gələrək istədiyini deyirdi. Camaat da onu sevirdi. Lakin necə deyərlər, "Bu camaat Kufə camaatıdır!" (Onlar daim narazılıq edərlər.).

   Valib ibn Uqbəyə iki məsələdə etiraz edilmişdir:

  Birinci: Deyirdilər ki, Quranın bu ayəsi onun haqqında nazil olmuşdur:

"Ey iman gətirənlər! Əgər bir fasiq sizə (pis) bir xəbər gətirsə, dərhal (onun doğruluğunu) yoxlayın, yoxsa bilmədən bir qövmə pislik edər, sonra da etdiyinizə peşman olarsınız!" (əl-Hucurat, 6)

    Təfsir kitablarında deyilən mötəbər rəyə əsasən, Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) Valid ibn Uqbəni Bənulmüstəliq qəbiləsinin sədəqələrini yığmaq üçün göndərmişdi. Deyilən yerə çatdıqda qəbilə adamlarının onun qarşısına çıxdıqlarını gördü və qorxub geri qayıtdı. Valid gəlib Peyğəmbərə (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) "onlar məni öldürmək istəyirdilər"  – dedi. Bunu eşidən Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) qəzəbləndi və Xalid ibn əl-Validi ora göndərdi. Lakin bu ayə nazil olanda Peyğəmbər (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) onlara məsələni dəqiqləşdirməyi əmr etdi. Məsələni dəqiqləşdirdikdə qəbilə adamları dedilər: "Biz onu öldürməyə gəlməmişdik. Biz sadəcə olaraq Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) sədəqə xəbərinin gecikdiyini gördükdə, öz sədəqələrimizlə onun göndərdiyi adamın qarşısına gəldik."

    İkinci: Deyirdilər ki, o sübh namazını sərxoş halda qılırdı. Bir dəfə sübh namazını camaata dörd rükət qıldırdı. Namazını bitirdikdən sonra üzünü camaata çevirib dedi: "İstəyirsiniz yenə də artırım". Camaat dedi: "Bu gündən sonra sən özün artıqsan." Sonra Osmanın yanına gedib şikayətləndikdə Osman onu sərxoşluq cəzası ilə şallaqlatmışdı. Hətta "Səhih Muslimdə" Osmanın sərxoşluq cəzası ilə onu şallaqlaması haqda səhih rəvayət mövcuddur. (Müslim: Kitab əl-Hudud: № 38)

    Valid ibn Uqbəyə etiraz edilən əsas işlər bu ikisidir. Birinci etiraza gəldikdə, bu məsələ təfsir kitablarında xatırlanan məşhur hadisədir. İmam Əhmədin Müsnəd kitabında həsən isnadla rəvayət olunur ki, bu ayə Valid ibn Uqbə haqda nazil olmuşdur. (Əhməd: 4/279.) Lakin bu onun fasiq olduğu anlamına gəlməz. Çünki Allah təala hər bir xəbər gətirən haqda ümumi hökm vermişdir. Allah təala onu ayədə fasiq adlandırıbsa, bu o deməkdir ki, o, ömrü böyu fasiq qalmalıdır?

   Allah təala Qurani Kərimdə buyurur:

"İsmətli qadınlara zina isnad edib, sonra (dediklərini təsdiqləyəcək) dörd şahid gətirə bilməyən şəxslərə səksən çubuq vurun və onların şəhadətini heç vaxt qəbul etməyin! Onlar sözsüz ki, (Allahın itaətindən çıxmış) əsl fasiqlərdir. Bundan (namuslu qadınlara atdığı böhtandan) sonra tövbə edib özlərini islah edənlər istisna olmaqla. Çünki Allah (tövbə edənləri) bağışlayandır, rəhmlidir!"  (Ən-Nur, 4-5)

   Elə fərz edək ki, bu ayə Valid ibn Uqbə haqda nazil olmuşdur. Məgər o, tövbə edə bilməz?!

    Onun sərxoşluq etməsinə gəldikdə, ilk olaraq doğrusunu Allah bilir. Bu sözümlə "Səhihi Muslim" kitabını təkzib etmirəm. Bəli, onu içki içdiyinə görə çubuqlamışdılar. Lakin həqiqətən o içki içmişdi, yoxsa yox?! Bu başqa məsələdir.

    Valid ibn Uqbə Kufəyə valilik etdiyi vaxtlarda iki nəfər kufəli Mədinə şəhərinə Osmanın yanına gedib dedilər: "Valid ibn Uqbəni bizə sərxoş halda Sübh namazı qıldırdığını görmüşük". Onlardan biri Validi sərxoş gördüyünü, digəri isə onun qusduğunu söyləmişdi.

Osman (Allah ondan razı olsun) dedi: "O, elə içdikdən sonra qusub."

    Bu söhbətdə Əli (Allah ondan razı olsun), Əli ibn Həsən və Abdullah ibn Cəfər də var idi. Allah onlardan razı olsun! Beləcə, Osman, Valid ibn Uqbəni çubuqlamağı əmr edərək onu Kufə rəhbərliyindən azad etdi. Lakin bir çox elm adamları çubuqlama hadisəsinin doğruluğunda deyil, bu iki şahidin şahidliyində şübhə etmişlər. Bəli, doğrudur "Səhih Muslim"də də deyildiyi kimi onu çubuqlamışlar. Lakin qalır o iki şahid doğru şahidlik etmişlər, yoxsa yox?

   Kim bu haqda daha geniş məlumata yiyələnmək istəyirsə, Muhibbiddin əl-Xətibin tədqiq etdiyi "əl-Əvasim Minəl Qəvasim" adlı kitaba müraciət etsin. Bu kitabda müəllif hadisədə deyilən iki şahidin şahidliyi haqda mənfi fikir söyləmiş və onların həqiqətən də etibarsız olduqlarını qeyd etmişdir. ("Əl-əvasim minəl qəvasim" səh 107-108)

   Tutaq ki, həmin hadisə öz təsdiqini tapır. Məgər bu, Osmanamı ləkə gətirir? Osman onun içki içdiyini eşidəndə, onu çubuqlayıb vəzifəsindən azad etdi. Məgər Osman səhv etmişdi?! Həqiqətdə o səhv etməmişdi. Əksinə, bu onun müsbət cəhətidir. Allah ondan razı olsun! O, öz yaxın qohumunu vəzifəsindən azad etmiş və çubuqlatmışdı. Həmçinin məgər Valid ibn Uqbə ömrü boyu xəta edə bilməz?! Biz artıq yazımızın əvvəlində qeyd etmişdik ki, Peyğəmbərin (Ona və ailəsinə Allahın salavatı və salamı olsun) səhabələrinin günahsız (məsum) olmalarına əsla iddia etmirik. Ömər ibn Xəttabın vaxtında buna bənzər hadisə baş vermişdi. İbn Məz`un Allahın aşağıdakı ayəsini yozub, içki içdikdə Ömər ona həqiqəti başa salmış, sonra da onu vəzifəsindən azad etmişdi.(İman gətirib yaxşı işlər görənlərə pis əməllərdən çəkinib iman gətirdikləri, saleh əməllər etdikləri, sonra pis əməllərdən çəkinib iman gətirdikləri, sonra yenə də pis əməllərdən çəkinib yaxşı işlər gördükləri təqdirdə, (haram edilməmişdən əvvəl)daddıqları (yeyib içdikləri) şeylərdən ötrü günah tutulmaz. Allah yaxşı iş görənləri sevər!) (əl-Maidə, 93.)

   Osmanın Valid ibn Uqbəni vəzifəsindən azad etməsi onun üçün müsbət amildir. Çünki Osman onun səhv etdiyini gördükdə vəzifəsindən azad edib cəzalandırmışdı.

Osmanın valiləri bu adamlardır. Osmana qarşı yeganə bəhanə yeri Valid ibn Uqbə ola bilər. Lakin bu heç də Osmana ləkə gətirən amil deyil. Burada yalnız Valid ibn Uqbənin özünə ləkə ola bilər.