Aşurə orucu (şiə mənbələrində)-2

Aşura günü, yəni məhərrəm ayının onunda müsəlman coğrafiyasının böyük əksəriyyətində oruc tutmaq müstəhəb əməllərdən hesab olunur. İndoneziyadan tutmuş Mavritaniyaya, hətta Amerikaya qədər uzanan böyük bir ərazidə yaşayan milyonlarla müsəlman bu günü Allaha yaxınlaşmaq niyyəti ilə, İslamın peyğəmbərinə tabe olmaq surətilə oruc tuturlar. Burada “Allaha yaxınlaşmaq niyyətinin” altını cızaraq vurğulayıram.

Çox təəssüf ki, Azərbaycan məkanında təşəyyü məktəbinin nümayəndələri və dəvətçiləri əhlüs-sünnətə qarşı təbliğatlarında yalandan, iftiradan istifadə edirlər. Sanki aşura orucunu əməvilər Hüseynin ölümün sevinc əlaməti olaraq ixtira ediblər və sünnət əhli ya qafilcəsinə, ya da qəsdən bu orucu tuturlar. Bu çirkin iddianı televiziya kanallarında səsləndirən qara əmmaməlilərin sayı çox təəssüf ki, az deyildir. Lakin işin həqiqəti nədir? Aşura orucunu əməvilər peyğəmbərimizin – aleyhissalətu vassələm – reyhanqoxulu nəvəsinin ölümünü qeyd etmək üçün çıxarıblar yoxsa bu oruc həqiqətən də İslam dinində Allahın elçisinin – aleyhissələm – özünün təşri etdiyi bir orucdur?! Bu mənasız və səfeh iddiaya elə şiə firqəsinin alimlərinin öz sözləri ilə cavab verəcəyik.

Murtəda əl-Burucərdi “Şərh əl-Urvatil-Vusqa” kitabında aşura orucunu məkruh oruclar arasında qeyd edərkən digər şiə alimi əl-Xoyi bununla bağlı bir haşiyə açır və yazır: “(Müəllif) bunu şeyxlərdən bəzilərinə tabe olaraq məkruh oruclardan sayıb, lakin əl-Muhəqqiq (əl-Hilli) “əş-Şərai” kitabında onu müstəhəb oruclardan sayıb, (ən-Nəcəfi) “əl-Cəvahir” kitabında “bunda heç bir ixtilaf tapmadan” deyərək bunu təsdiqləyir, hətta “əl-Ğunyə” kitabındakı sözlərin zahiri bunda icma olduğunu göstərir.” əl-Xoyi daha sonra qeyd edir ki, əl-Hilli “əş-Şərai” kitabında bu orucun müstəhəbliyini hüzn qeydi ilə zikr edir və ən-Nəcəfiyə istinadən əlavə edir ki, əl-Hilli bu qeydində Şeyxut-Taifə ət-Tusiyə tabe olub, “yoxsa bu mövzudakı xəbərlərdə bu qeyd yoxdur.” Daha sonra əl-Xoyi əlavə edir: “İstənilən halda nə əl-Muhəqqiq (əl-Hilli), nə də “əl-Cəvahir” kitabının sahibi məkruh oruc haqqnda danışarkən bu günün orucunu orada zikr etmir, beləliklə də bu ikisinin sözlərindən anlaşılır ki, onlar bu orucu ya hüzn məqsədilə, ya da mütləq olaraq müstəhəb hesab edirlər.”

əl-Xoyi daha sonra aşura orucunun haram olması rəyini bəzi şiə alimlərindən nəql edir. Bu rəydə olan alimlər öz imamlarına nisbət etdikləri bəzi xəbərlərə əsaslanırlar. Misal üçün bu xəbərlərdən birində guya Cəfər əs-Sadiq’dən aşura orucu haqqında soruşurlar və o, cavab verir: “Kim bu günü oruc tutarsa ona düşən pay İbn Mərcənə və Ziyad ailəsinə düşən pay olacaq.” Soruşdular: “Onların payı nədir?” Dedi: “Atəş.” əl-Xoyi bu və digər xəbərlərə toxunaraq deyir: “Bir qrup xəbərlərdə bu günü oruc tutmağın qadağan olması varid olub və bu xəbərlərin sayı çox olsa da hamısı sonunda üç rəvayətə dayanır...” Daha sonra əl-Xoyi bu xəbərlərin hamısının isnad baxımından zəif olduğunu bəyan edir və deyir: “Bu rəvayətlərin hamısı zəifdir. Bəli, burada sənədi səhih olan tək bir rəvayət vardır və bu, Zurara və Muhəmməd bin Muslim’in hər ikisinin də rəvayət etdikləri səhih xəbərdir ki, hər ikisi Əbu Cəfər əl-Baqir’dən – aleyhissələm – aşura gününün orucu haqqında soruşdular və dedi: “Bu günün orucu ramazan ayı (nazil olma)dan əvvəl idi, ramazan ayı nazil olduqda tərk olundu.” Lakin – gördüyün kimi – burada qadağan yoxdur, əksinə ən uzağı o günün orucunun ramazan ayı nazil olduqdan sonra tərk olunmuş və nəsx olunmuş olması mənası vardır, ola bilsin ki, əvvəllər vacib idi, sonra ramazan ayı ilə əvəz olundu, necəki əvəz olunmanın mahiyyəti bunu tələb edir. Beləliklə də (bu xəbər) bu orucu tutmağın caizliyi bir tərəfdə qalsın, heç müstəhəbliyinin nəfy edilmiş olmasına heç bir şəkildə dəlalət etmir.” Daha sonra əl-Xoyi deyir: “İstənilən halda qadağan edici rəvayətlərin heç birinin sənədi təmiz deyildir, əksinə hamısı zəifdir və “əl-Hədaiq” kitabının müəllifinin etdiyi kimi əks dəlilləri təqiyyə mənasında yozmağımız üçün əlimizdə etimad edə biləcəyimiz mötəbər bir rəvayət yoxdur. Bu günü oruc tutmağın əmr olunmasına və müstəhəbliyinə dair rəvayətlərə gəldikdə isə onların sayı çoxdur, misal üçün əl-Qaddəh’in səhih xəbəri: “Aşura gününün orucu bir ilin kəffarəsidir.” (Həmçinin) Məsədə bin Sadaqa’nın muvəssəq xəbəri: ”Aşuranı, doqquzuncu və onuncu günləri oruc tutun, çünki o, bir ilin günahının kəffarəsidir.” əl-Xoyi yekun olaraq qeyd edir ki, “ən güclü rəy bu günü oruc tutmağın özlüyündə müstəhəb olmasıdır...”[1] “əl-Ğunyə” kitabı ilə qəsd olunan altıncı əsrdə yaşamış şiə alimi Həmzə bin Əli bin Zəhra əl-Hələbi’nin yazdığı “Ğunyətun-Nuzu ilə İlmeyyil-Usul val-Furu” kitabıdır. Orada aşura günü hüzn ilə oruc tutmağı müstəhəb oruclar arasında qeyd edir.[2] Beləliklə də Əbul-Qasim əl-Xoyi aşura günü mütləq olaraq oruc tutmağın müstəhəb olduğunu təsdiqləyir. Həmçinin “Cəvahirul-Kələm” kitabının sahibi Muhəmməd Həsən ən-Nəcəfi buna yaxın bir rəy müdafiə edir.[3] Şeyx əs-Saduq’un “ən-Nihəyə” kitabındakı rəyi də bu mənada qəbul edilir.

Əgər şiə alimlərinin bu barədə öz kitablarındakı rəvayətlərin içərisindən çıxmaq cəhdlərinə baxdığımızda çox qəribə və ziddiyyətli bir mənzərə ilə qarşılaşırıq. əl-Xoyi’nin sözlərindən aydın oldu ki, şiə kitablarında aşura günü oruc tutmağa təşviq edən xəbərlər mövcuddur və bunların isnadları səhihdir. Digər tərəfdən onların kitablarında bu orucu qadağan edən, bu gün oruc tutmağı atəşə vəsilə edən səbəblərdən sayan xəbərlər də çoxdur, isnadları zəif olsa da şiə alimləri bu xəbərlərə etimad gözü ilə baxıblar. Ona görə də gəldikləri nəticələr təzadlı və ixtilaflı olub.

Şiələrdə üsul və fiqh mədrəsəsini təmsil edən alimlərin arasında klassik dövrü təmsil edən əl-Mufid, ət-Tusi, İbn Zəhra kimi alimlərin bu xəbərlərin arasında tutduqları yol bu xəbərlərin arasını birləşdirməkdir. Misal üçün Şeyx əl-Mufid deyir: “Kim aşura günü nasibilərin o günün orucunun fəzilətinə etiqad etdiklərinə əsasən o (gün)ün bərəkəti və səadəti üçün oruc tutarsa günah etmişdir, kim Allahın elçisinin – salləllahu aleyhi va əlihi – müsibətinə üzülərək, onun ailəsinin – aleyhimussələm – başına gələnlərə ağrı duyaraq oruc tutarsa haqqa isabət etmiş və əcr qazanmışdır.”[4] Beləliklə də ilk dönəmi təmsil edən şiə alimləri bu şəkildə aşura günü orucunu müstəhəb oruclar arasında qeyd edirlər.

Lakin daha sonrakı dönəmi təmsil edən şiə alimləri məsələyə fərqli gözlə yanaşıblar. Misal üçün Yusuf əl-Bəhrani bu rəyə etiraz edərək deyir ki, “bu xəbərlərin bu günün orucunun mütləq şəkildə haram olmasına dəlaləti aşkar və sarihdir...” Ona görə də əl-Bəhrani öz kitablarında imamların bu orucun fəziləti ilə bağlı sözlərini təqiyyə mənasında yozur. əl-Bəhrani deyir: “əl-Qəddah’ın və Məsədə bin Sadaqa’nın bu orucun bir ilin kəffarəsi olmasına dəlalət edən xəbərlərinə və ikincidə bu orucun əmr olunmasına gəldikdə isə bu, təqiyyə mənasına həml olunmaqla anlaşılır.” əl-Bəhrani hüzn və kədər məqsədi ilə oruc tutmaq metodunu tamamilə inkar edir və deyir ki, “əl-Hüseyn bin Əbi Ğandər’in atasından rəvayət etdiyi xəbərdə orucun müsibət üçün tutulmaması, əksinə yalnız sağlığa şükür olaraq tutulması mənası aşkar ikən (belə bir izah) necə mümkün ola bilər?!”[5] əl-Məclisi də bu yolu tutur və deyir: “Mənə görə üstün rəy budur ki, bu günün orucunun fəziləti haqqında gəlmiş xəbərlər təqiyyə mənasında yozulmalıdır...”[6] Aşura orucunun fəzilətini təsdiqləyən, bunu əmr edən xəbərləri təqiyyə halına aid edən şiə alimləri arasında həmçinin Əhməd əl-Xivansəri’ni də göstərmək olar.[7]

Şiə alimləri arasında aşura orucuna tərğib göstərən xəbərləri ümumən yalanlamaq, inkar etmək yolunu seçən alimlər də az deyildir. Onların arasında ən məşhuru Fəqih Əhməd ən-Nəraqi adlandırdıqları şiə alimidir ki, o, “Mustənəduş-Şiə” kitabında qədim şiə alimlərinin aşura günü orucunu hüzn və kədər qeydi ilə müstəhəb saymaqlarını qəbul etmir, bu yolu qəti şəkildə inkar edir. “Doğru yolun tələbi” – onun nəzərində - “birinci növ xəbərləri tamamilə rədd etməkdir, çünki (bu xəbərlər) sünni tayfalarından ən çirkin olanlara qəti şəkildə müvafiqdir.” ən-Nəraqi bu məzhəbi əl-Feyd əl-Kəşəni’yə nisbət edir.[8] Şiə alimlərinin bir hissəsi ümumiyyətlə aşura günü oruc tutmağın yox, lakin əsrin vaxtına qədər yeyib-içməkdən imtina etməyin müstəhəb olduğunu deyirlər.

Bu, qısa şəkildə şiə alimlərindən fərqli yanaşmaların ərzi idi. İndi əziz müsəlman qardaşım, gəl birlikdə bu ziddiyyətlərə yaxından nəzər salaq. əl-Mufid, ət-Tusi kimi şiə alimlərinin sözlərində, İbn Zəhra əl-Hələbinin icma nəqlindən anlaşılır ki, aşura gününün orucunun müstəhəbliyi əvvəllər sünnilər və şiələr arasında ittifaq halı olub, lakin aradakı tək fərq bu orucu tutmaq qəsdində idi; yəni sünnilər bu günün fəzilətinə, bu günün peyğəmbərin – aleyhissalətu vassələm – sünnəti olduğuna inanaraq tutduqları halda, şiələr bu günü hüzn və kədər günü olması məqsədi ilə oruc tutmağı doğru hesab ediblər. Bunlardan çox-çox sonra gəlmiş bəzi şiə alimləri bu metodun heç cür uyğun gəlmədiyini gördülər. Onlar haqlı olaraq etiraz etdilər ki, İslam dinində oruc tutmaq nemətə şükür olaraq gəlib, hansısa bir günün bərəkətinə görə savaba nail olmaq üçün gəlib, amma heç bir yerdə hüzn və kədər üçün gəlməyib, çünki məlum məsələdir ki, oruc Allah üçün edilən ən əzəmətli ibadətlərdəndir və orucu tutan məhz Allahı razı salmaq üçün, Ona yaxınlaşmaq üçün, Onun nemətlərinə şükür göstərmək üçün tutur. Burada həmçinin əl-Mufid kimi şiə alimlərinin xəbərləri cəm etməklərindəki daha önəmli bir problemə işarə etmək olar. O da budur ki, şiə kitablarında aşura orucunun fəziləti haqqında gəlmiş xəbərlər məhz o günün fəziləti və bərəkəti üzərində vurğu edərək bu orucu təşviq edirlər, yəni bu orucun bir ilin kəffarəsi olduğunu deyirlər. Necə olur ki, əl-Mufid və tələbələri isnad baxımından daha zəif olan qadağanedici xəbərləri inkar etmək əvəzinə, bu orucun fəzilətini təsdiqləyən xəbərlərin mahiyyətini inkar edirlər, çünki əl-Mufid deyir ki, o günün fəzilətinə, bərəkətinə inanaraq oruc tutan günah etmiş olur, amma öz kitablarındakı səhih xəbərlər isə deyir ki, o günü oruc tutmağın fəziləti və bərəkəti vardır və bu, bir ilin kəffarəsinə bərabərdir. Beləliklə də əl-Mufidin metodu cəm deyil, lakin ziddiyyətə düşməkdir. Üstəlik isnad baxımından daha səhih olan xəbərləri, isnadı - əl-Xoyi’nin göstərdiyi kimi - problemli olan, məchul olan xəbərlərə uyğunlaşdıraraq zahirini təhrif etmək necə doğru ola bilər?! Orucun fəziləti haqqında gəlmiş xəbərlərlə ümumiyyətlə əməl etməyən, bu orucu məkruh və ya haram sayan şiə alimlərinə gəldikdə isə onların seçdikləri təqiyyə izahı çox fasid bir nəticəyə gətirib çıxarır. Necə demək olar ki, əhlul-beyt imamları təqiyyə edərək, yəni özlərini düşmənin şərrindən qoruyaraq Allahın dini haqqında yalan məlumatlar öyrədiblər. Arqument xatirinə fərz edək ki, əhlul-beyt imamları dövrünün hakimlərinin zülmündən özlərini qorumaq üçün təqiyyə ediblər, məgər bu, onlara icazə verirmi ki, sual verənlərə Allahın dini haqqında yalan hökmlər öyrətsinlər?! Təqva əhli olan imamlara necə bu çirkin xisləti yaraşdırmaq olar? Əhməd bin Hənbəl qamçıların ağrısı və ölüm təhdidi altında Quranın məxluq olduğunu deməkdən imtina etdi və bunu onunla izah etdi ki, xalqı azdırmaq və onlara batil etiqad öyrətmək heç bir şəkildə halal ola bilməz. O zaman necə düşünmək olar ki, təqva sahibi olmuş əhlul-beyt imamları öz məsləhətləri üçün insanlara saxta əhkam öyrədiblər?! Məgər bu imamlar – ey şiə qardaşım! – sizin öz etiqadınıza görə Allahın yer üzündəki hüccəti və insanlara doğru dini öyrətmək üçün mükəlləf olan məsumlar deyilmi?! Onlar camaatın din haqqındakı suallarına təqiyyə adı ilə tamamilə xətalı məlumat vermək haqqı varsa o zaman insanlara necə doğru dini öyrətmək vəzifəsinə sahib ola bilərlər?! Üstəlik təqiyyə metodunu seçənlər başqa bir problemlə də üzləşirlər; necə olur ki, keçmiş şiə alimləri bu günün orucunun müstəhəbliyi üzərində ittifaq ediblər və ya ittifaqa yaxın bir rəydə olublar? Məgər bu, ilk dönəmlərdə bu orucu tamamilə inkar edənlərin olmadığını və ya onların saylarının əhəmiyyətsiz dərəcədə az olduğunu göstərən güclü bir dəlil deyildirmi? Bir çox şiə aliminin şiə kitablarında öz meyarlarına görə səhih olan xəbərləri sünnilərə müvafiq olduğu üçün inkar etməklərinə gəldikdə isə bunun nə qədər dəyərsiz və məntiqsiz olduğunu başa düşmək çətin olmamalıdır.

Doğru olan budur ki, aşura gününün orucu sünnət əhlinin xəbərlərində mütəvatir dərəcəsindədir. əs-Suyuti bunu mütəvatir hədislər arasında qeyd edir.[9] Bunu təxminən iyirmi dörd səhabə rəvayət edib; onların arasında Abdullah ibn Abbas, Əli bin Əbi Talib, Abdullah bin əz-Zubeyr, Cabir bin Abdilləh kimi səhabələr də vardır. Bu orucu əməvilərin çıxardığını iddia etmək həm tarixə, həm də şiə kitablarındakı xəbərlərə ziddir. Ona görə də şiə alimlərindən Əbul-Həsən əş-Şərani “əl-Vafi” kitabına yazdığı qeydində çox haqlı bir söz yazır. O deyir: “Müxaliflərə ədavətində həddi aşan və əhlul-beyti - aleyhimussələm - sevməyənlərə müxalifət etməkdə mübaliğə edən ravilərdən bəziləri olur ki, xilaf əhlinə (yəni sünnilərə) müxalif olmaq məqsədi ilə həddi aşırlar və əsassız əməllərdən əl çəkmirlər; şiəliklə bağlılıqlarının şiddəti onları bunu etməyə sövq edir; necəki son əsrlərdə bir qrup (şiələr)in müxaliflərə müxalif olmaq üçün aşura orucunun müstəhəbliyini inkar edirlər, halbuki müstəhəbliyi üzərində ittifaq vardır və (həmçinin) əhlul-beytin düşmənlərini gözdən salmaq üçün Quranın təhrif olunduğunu deyirlər.”[10] Bizə məlumdur ki, bu orucu şiddətlə tövsiyə edən səhabələrin başında Əli bin Əbi Talib gəlir. Əbu Davud ət-Tayəlisi deyir: “Şubə bizə rəvayət etdi; dedi: Əbu İshaq (əs-Səbii) mənə xəbər verdi; dedi: əl-Əsvad bin Yezidi belə deyərkən eşitdim: “Heç kimi Əli bin Əbi Talib və Əbu Musa (əl-Əşari) qədər aşura orucunu əmr edən görmədim.”[11] Həmçinin İbn Əbi Şeybə “əl-Musannəf” kitabında deyir: “Əbul-Əhvas bizə Əbu İshaq’dan, o da əl-Haris’dən, o da Əli bin Əbi Talibdən rəvayət etdi ki, “o, aşura gününün orucunu əmr edərdi.”[12] Sünni kitablarında keçən bu səhih xəbərləri bir də şiə kitablarında keçən bu muvassəq xəbər ilə müqayisə edin. ət-Tusi “əl-İstibsar” kitabında deyir: “Əli bin əl-Həsən bin Fəddal, Harun bin Muslim’dən, o da Məsədə bin Sadəqa’dan, o da Əbu Abdilləh’dən aleyhissələm, o isə öz atasından (rəvayət etdi) ki, Əli – aleyhiməssələm – dedi: “Aşuranı, ayın doqquzunu və onunu oruc tutun, çünki o, bir ilin günahlarının kəffarəsidir.”[13] Əgər sünnət əhlinin kitablarındakı aşura orucunun müstəhəbliyi haqqındakı mütəvatir xəbəri inkar etmək olarsa o zaman nə üçün eyni şəkildə “ğadir xum” hədisi də inkar edilməsin?! Əgər mütəvatir xəbərləri rədd etmək bu qədər asandırsa bununla “ğadir xum” hədisini də etibardan salmış olursuz. Əziz şiə qardaşım, bu nöqtənin üzərində yaxşı düşünmən lazımdır.

Sonunda üzərində vurğu edərək qeyd etməyimiz lazımdır ki, aşura günü bayram günü deyildir. Sünnət əhli aşura gününü bayram olaraq qeyd etmir. Bu gün oruc tutmanın yeganə səbəbi bu günün fəziləti haqqında xəbərlərin varid olması ilə bağlıdır. Peyğəmbərin – aleyhissalətu vassələm – nəvəsinin ölümünə sevinmək ən yüngül halda zəlalətdir, etiqadı sağlam olan müsəlman əhlul-beytin müsibətinə sevinə bilməz, əksinə baş verənləri ürək ağrısı, hüzn və kədər ilə yad etməlidir. Lakin bu, yalnız Hüseynə - radiyallahu anhu – xas deyildir, bu, şəhid edilmiş, zülmə məruz qalmış bütün digər səhabələrə də aiddir. Bura Osman, Ömər, Əli bin Əbi Talib, Abdullah bin əz-Zubeyr, Mədinə şəhərində Yezidin orduları tərəfindən qətl edilmiş müsəlmanlar da daxildir. Lakin hansısa bir mübarək şəxsin mübarək və fəzilətli bir gündə vəfat etməsi həmin günün fəzilətini ləğv etməz, biz o günün fəzilətini həmin şəxsin şəhadətinin ucalığı üçün bir əlamət görə bilərik. Məlumdur ki, Əli bin Əbi Talib xaricilər tərəfindən ramazan ayında Kufə məscidində qətl edildi və bu, ramazan ayının son on gününə təvafüq etdi. Sünnilər və şiələr ittifaq edirlər ki, Əli bin Əbi Talib fəzilət baxımından Hüseyndən üstündür, lakin bununla belə biz ramazan gününün fəzilətini, bərəkətini inkar etmirik. Bəs nə üçün aşura gününü Hüseynin müsibətinə görə inkar etməliyik?! Halbuki bu günün fəziləti həm sünni, həm də şiə qaynaqlarında səhih sənədlərlə sabit olub, Allahın elçisi – aleyhissalətu vassələm – və səhabələr bu günü oruc tutublar.

Samir Firdovsioğlu

___________________________

[1] “əl-Mustənəd fi Şərh əl-Urvatil-Vusqa”, 22/313-317; Muəssəsətu İhyə Əsər əl-İməm əl-Xui, 2009

[2] Ibn Zəhra, “Ğunyətun-Nuzu”, 1/148; Muəssəsətul-İməm əs-Sadiq, 1417

[3] ən-Nəcəfi, “Cəvahirul-Kələm”, 17/541-548; Muəssəsə ən-Nəşr əl-İsləmi, 1431

[4] əl-Mufid, “əl-Muqnia”, səh: 377-378; Darul-Mufid, 1431

[5] əl-Bəhrani, “əl-Hədaiq ən-Nədira”, 13/344; Darul-Ədva, Beyrut, 1413

[6] əl-Məclisi, “Mirətul-Uqul”, 16/361; Darul-Kutub əl-İsləmiyyə, Tehran, 1406

[7] Bax: əl-Xivansəri, “Cəmi əl-Mədərik”, 2/226; Məktəbətu əs-Saduq, 1405;

[8] ən-Nəraqi, “Mustənəd əş-Şiə”, 10/492; Muəssəsətu Al Beyt, Beyrut, 1429;

[9] əs-Suyuti, “Qatful-Əzhər əl-Mutənəsira”, səh: 135; əl-Məktəb əl-İsləmi, Beyrut, 1405

[10] əl-Kəşəni, “Kitəb əl-Vafi”, 22/506; Məktəbətul-İməm Əmir əl-Muminin Əli, İsfahan 1430

[11] Əbu Davud ət-Tayəlisi, “əl-Musnəd”, 2/537 (rəq. 1308)

[12] İbn Əbi Şeybə, “əl-Musannəf”, 2/312 (rəq. 9363)

[13] ət-Tusi, “əl-İstibsar”, 2/134 (rəq. 437)