Bağışlamaq və sağlamlığa faydaları.

Quranda tövsiyə edilən gözəl əxlaq xüsusiyyətlərindən biri də "bağışlayıcı olmaq"dır:
Sən əfv (və ya asanlıq) yolunu mənimsə, (İslama) uyğun olanı əmr et və cahillərdən üz çevir. (Ə'raf Surəsi, 199)
Bir başqa ayədə Allah, "... bağışlasınlar və xoş görsünlər. Allahın sizi bağışlamasını sevməzsinizmi? Allah, bağışlayandır, əsirgəyəndir." (Nur Surəsi, 22) şəklində buyurmaqdadır.

Quran əxlaqından uzaq yaşayan kəslər üçün bağışlamaq son dərəcə çətindir. Çünki bir səhv qarşısında dərhal hirsə qapılarlar. Ancaq Allah möminlərə bağışlamanın daha gözəl bir davranış olduğunu bildirmişdir:
Pisliyin qarşılığı, onun misli (bənzəri) olan pislikdir. Amma kim bağışlayar və islah etsə (dirliği qurub-təmin etsə) artıq onun əcri Allaha aiddir... (Şura Surəsi, 40)

... Yenə də bağışlayar, xoş görər (qüsurlarını üzlərinə vurmaz) və bağışlasanız, artıq əlbəttə Allah, bağışlayandır, əsirgəyəndir. (Teğabün Surəsi, 14)
Quranda "Kim səbr edər və bağışlasa, şübhəsiz bu, əzmə dəyər işlərdəndir." (Şura Surəsi, 43) ayəsiylə də bağışlamanın üstün bir əxlaq xüsusiyyəti olduğu xəbər verilməkdədir. Bu səbəbdən möminlər bağışlayıcı, mərhəmətli, xoşgörüşlü davrananlar və Quranda bildirildiyi kimi onlar, "hirslərini məğlub edən və insanlar(dakı haqqların)dan bağışlama ilə (vaz)keçənlərdir." (Ali İmran Surəsi, 134)

Möminlərin bağışlayıcılıq anlayışları, Quran əxlaqını yaşamayan kəslərinkindən çox fərqlidir. Bəzi kəslər, qarşılarındakı adamı bağışladıqlarını söyləsələr də, bu kəslərin ürəklərindəki kin və hirsdən xilas olmaları uzun sürər. Rəftarları ümumiyyətlə bu hirsi əks etdirəcək şəkildədir. Möminlərin bağışlayıcılığı isə səmimidir. Möminlər insanın dünyada imtahan verən, səhv edərək öyrənən bir varlıq olduğunu bildikləri üçün xoşgörüşlü və şəfqətlidirlər. Ayrıca möminlər, tamamilə haqlı olduqları və qarşı tərəfin tamamilə haqsız olduğu bir vəziyyətdə belə heç tərəddüdsüz bağışlaya bilərlər. Bağışlama mövzusunda, səhvləri, böyük ya da kiçik olaraq ayırmazlar. Bir kimsə səhvlə böyük bir itkiyə səbəb ola bilər. Ancaq meydana gələn hər hadisənin Allahın idarəsində və bir qədər daxilində inkişaf etdiyini bilən möminlər, bu cür bir hadisə qarşısında təvəkküllü davranar və fərdi bir hirslilik içinə girməzlər.

Yaxın zamanda edilən araşdırmalarda Amerikalı elm adamları, bağışlamasını bilən insanların həm ruhən həm də bədənlə daha sağlam olduqlarını təyin etdilər. Stanford Universitetində vəzifəli elm adamı Frederic Luskin və qrupu, San Francisco şəhərində oturan 259 adam üzərində araşdırma etdi. Təcrübə olaraq qatılan kəsləri 6 dəfə 1.5 saatlıq iclaslara çağıran bu elm adamları, etdikləri söhbətlərdə bağışlamağı öyrətməyi məqsəd qoydular.

Təcrübəyə qatılan kəslər özlərinə zərər verən kəsləri bağışladıqdan sonra, daha az acı duyduqlarını ifadə etdilər. Araşdırmalar göstərmişdir ki, bağışlamağı öyrənən kəslər yalnız romantik olaraq deyil fiziki olaraq da özlərini daha yaxşı hiss etməkdədirlər. Məsələn təcrübə nəticəsində stressdən qaynaqlanan kürək ağrısı, yuxusuzluq və mədə ağrısı kimi ruhi və fiziki ifadə edilərin də bu kəslərdə əhəmiyyətli ölçüdə azaldığı təsbit edildi.

Stanford Universitetində Rəhbərlik və Sağlamlıq Psixologiyası sahəsində doktorası olan Frederic Luskin, Forgive for Good (Yaxşılıq üçün Bağışlanın) adlı kitabının təqdimatında bağışlama ilə əlaqədar olaraq "Sağlamlıq və Xoşbəxtlik üçün Sübut edilmiş Bir Resept" ifadələrinə yer vermişdir. Bu kitabda bağışlamanın hirs, acı, depressiya və stressi azaldaraq, ümid, səbir və özünə güvən kimi müsbət ruh hallarının yaşanmasını təmin etdiyi izah edilməkdədir. Dr. Luskinə görə, uzun davamlı hirs yaşanması insanların fiziki sağlamlığı üzərində də müşahidə edilə bilər mənfi təsirlər meydana gətirməkdədir. Dr. Luskin mövzu ilə əlaqədar bunları ifadə etmişdir:
Ayrıca Dr. Luskin, bədən, hirs və stress əsnasında müəyyən fermentlər ifraz etdiyindən, xolesterol və təzyiqin yüksəldiyini, bunların da bədənin uzun davamlı məruz buraxılmaması lazım olan bir vəziyyət meydana gətirdiyini ifadə etməkdədir. (Stanford Forgiveness Project's Dr. Frederic Luskin studies why learning to forgive might be good for the body as well as the soul; Jennifer Desai, Almanac, 9 İyun 1999.)

Healing Currents Maqazinə jurnalının sentyabr-Oktyabr 1996 sayında nəşr olunan "Bağışlama" adlı məqalədə isə, bir adama ya da hadisəyə qarşı duyulan hirsin insanlarda mənfi duyğulara gətirib çıxardığı, ruhi tarazlıqlarını hətta fiziki sağlamlıqlarını pozduğu ifadə edilməkdədir. (Frederic Luskin, "Forgiveness ", Healing Currents Maqazinə, sentyabr-Oktyabr 1996 ) Eyni məqalədə insanların hirsdən ötəri yaşadıqları mənfi zaman içində fərq etdikləri və pozulan əlaqələrini düzəltmək, problemləri həll etmək üçün bağışlamağa qərar verdiklərindən də bəhs edilməkdədir. Yaşadıqlarından sonra, qiymətli zamanlarını və həyatlarını hirslə keçirmək istəmədikləri, bu səbəblə özlərini və başqalarını bağışlamağı seçdikləri də ifadə edilməkdədir. (Frederic Luskin, "Forgiveness ", Healing Currents Maqazinə, sentyabr-Oktyabr 1996)

Bundan  əlavə 1500 adamı əhatə edən bir araşdırmada, dininə bağlı kəslərdə depressiya, stress və ağıl xəstəliklərinin daha az olduğu görülmüşdür. Araşdırmanı icra edən Dr. Herbert Benson, bu vəziyyəti dinlərin "bağışlama" duyğusunu təşviq etməsinə bağlamaqda və bunları ifadə etməkdədir:
Dinlər, insanlara digər kəsləri bağışlamağı nəsihət edər. Buna görə dini inancı olanlar, problemlərini içlərində yığmaz və həyatla daha asan başa çıxar. Bu da depressiya və stress kimi narahatlıqlarla daha az qarşılaşmalarını təmin edər. ("Xəstələr üçün ən yaxşı dərman dindir?", Vətən Qəzeti, 4 Noyabr 2003; Dr. Herbert Benson, "God&Health", Newsweek.)

Harvard Qəzetində nəşr olunan "Hirs Ürəyinizin Düşmənidir" adlı məqalədə iştirak edən məlumatlara görə hirs, ürək sağlamlığı baxımından son dərəcə zərərlidir. Tibb sahəsində assistent professor olan Ichiro Kawachi və həmkarları, bu gerçəyi müxtəlif test və ölçümlərlə elmi olaraq sübut etmişlər. Etdikləri işlər nəticəsində əksinə xasiyyətli yaşlıların, daha sakit yaşıdlarından üç qat daha çox ürək xəstəlikləri riskinə sahib olduqlarını təsbit etmişlər. Kawachiyə görə, "Yüksək səviyyədə hirslilik və obyektləri qırma ya da bir adama döyüş əsnasında zərər vermə istəyi bu riskləri artırmaqdadır." (William J. Cromie, "Anger his Hostile To Your Heart", Harvard Gazette Archieves) Çünki hirs əsnasında stress hormonları artaraq, ürək əzələlərindəki hüceyrələrin daha çox oksijen ehtiyacı duymasına və qandakı trombositlerin yapışqanlığının artaraq laxtalanmağa gətirib çıxarmasına səbəb olmaqdadır. Bu da ürək sağlamlığını mənfi təsir etməkdədir. (William J. Cromie, "Anger his Hostile To Your Heart", Harvard Gazette Archieves) Ayrıca hirslənmə əsnasında ürək atışları normanın üstündə bir səviyyəyə çıxar və damarlarda qan təzyiqinin yüksəlməsinə, bu səbəbdən infarkt riskinin artmasına səbəb olar.

Araşdırmaçılara görə hirs və düşmənlik, qanda infeksiyala əlaqəli zülalların istehsalını da tətikləyə bilməkdədir. Psychosomatic Medicine (Psikosomatik Tibb) adlı jurnalda, həddindən artıq hirsin infeksiyaya gətirib çıxaran zülalların istehsalını artırdığı, bunun da arteriyaların sərtləşməsinə, bu səbəbdən damar tıxanıklığına və infarktına səbəb olduğu ifadə edilmişdir. (Peter Lavelle, "Anger trigger to heart desəyəsə found?", ABC Science Onluna, 5 Aðustos 2003) Şimal Carolina Bölgəsindəki Duke Universitetindən Assistent Professor Edward Suarezə görə, interleukin 6 (IL-6) zülalı çox qızğın və əhvalı xarab kəslərdə normal səviyyədən daha yüksək nisbətdə var. Qandakı yüksək IL-6 səviyyəsi isə arteriyaların divarlarında yağ təcrübəsinə, bu da damar tıxanıklığına gətirib çıxarmaqdadır. (Peter Lavelle, "Anger trigger to heart desəyəsə found?", ABC Science Onluna, 5 Aðustos 2003) Nəticə olaraq Suarezə görə ürək xəstəlikləri, siqaret istifadəsi, yüksək təzyiq, köklük və yüksək xolesterol kimi faktorların yanında depressiya, hirs və düşmənlik kimi psixoloji vəziyyətlərlə də yaxından əlaqəlidir. (Peter Lavelle, "Anger trigger to heart found?", ABC Science Onluna, 5 Aðustos 2003)

The Timesdə nəşr olunan "Hirs İnfarkt Riskini Artırar" adlı məqalədə, asan hirslənmənin ürək böhranlarına qısa bir yol olduğu, stressə hirslə reaksiya verən kəslərin, ürək xəstəliklərinə üç qat daha çox, erkən infarktına isə beş qat daha çox tutulma riski altında olduqları ifadə edilməkdədir. (Mark Henderson, "Anger Raises Risk Of Heart Attack", The Times, London, 24 Aprel 2002) Maryland, Baltimoredəki John Hopkins Universitetindən elm adamlarının təsbitlərinə görə, tez əsəbiləşən kəslər, ailələrində ürək xəstəlikləri keçmişi olmasa da risk altında olmaqdadırlar. (Mark Henderson, "Anger Raises Risk Of Heart Attack", The Times, London, 24 Aprel 2002)

Bütün araşdırmalar göstərməkdədir ki hirslənmək insanın ən başda sağlamlığını ciddi şəkildə pozan bir ruh halıdır. Bağışlamaq isə adama çətin gəlsə də hirsin gətirdiyi bütün mənfilikləri ortadan qaldıran, adamın həm fiziki həm ruhi sağlam bir həyat sürməsinə köməkçi olan gözəl bir davranış şəkli, üstün bir əxlaq xüsusiyyətidir. Əlbəttə ki bağışlamaq, sağlam qalmağa vəsilə olan davranışlardan biridir və hər kəsin yaşaması lazım olan müsbət bir xüsusiyyətdir. Ancaq bağışlamada əsl məqsəd -hər şeydə olduğu kimi- Allahın razılığına uyğun bir əxlaqı yaşamaq olmalıdır. Faydaları elmi olaraq indiki vaxtda təsbit edilən bu əxlaq xüsusiyyətinin Quranda bir çox ayədə bildirilməsi, Qurandakı hikmətlərdən yalnız bir dənəsidir.