Diş teli, diş plombu, örtmə və protez dişlər qüslə mane olarmı? Qüsl və ya dəstəmaz əsnasında protez / taxma dişləri çıxarmaq lazımdırmı?

    Diş və ağız sağlamlığının əhəmiyyəti hər keçən gün daha yaxşı aydın olmaqdadır. Ağız sağlamlığı bədən sağlamlığı deməkdir. Bədən sağlamlığına diqqət yetirmək lazım olduğu kimi, diş sağlamlığına da əhəmiyyət vermək lazımdır. Necə ki Peyğəmbərimiz (s.ə.v.)

"Ümmətimə çətin gəlməyəcəyini bilsəydim, hər namazdan əvvəl misvak istifadə etmələrini əmr edərdim." (Buxari, Cümə, 8),

"Misvak ağızı təmizləyər, Rəbbi razı edər." (Buxari, Savm, 27)

"Peyğəmbərlərin sünnələrindəndir." (Tirmizi, Nikah, 1),

"Cəbrayıl misvak üzərində o qədər çox dayandı ki fərz olacaq deyə qorxdum." (Əhməd, V / 263)

hədisləriylə Peyğəmbərimiz (s.ə.v) misvak istifadə edilməsini təşviq etmişdir. Bununla məqsəd, dişlərin təmizliyini və ağız sağlamlığını qorumaqdır.

    Diş örtmə, xüsusilə taxma, doldurma və protez kimi hadisələr, ağız sağlamlığının təmin olunması üçün müraciət olunan və son əsrdə ortaya çıxan çarələrdir. Edilən bu əməliyyatlar müalicə məqsədli və zəruridir.

    Hz. Peyğəmbər (s.ə.v.) xəstəliklərin müalicəsini əmr etmiş, xəstələndiyi zaman özü də günün şərt və imkanları ölçüsündə, dərmanlar istifadə etmiş və müalicə görmüşdür. Mövzuyla əlaqədar hədislərdən ikisi belədir:

"Ey Allah`ın qulları! Müalicə olun, çünki Allah, yaratdığı hər xəstəlik üçün mütləq bir şəfa və ya dərman yaratmışdır. Ancaq bir dərd müstəsna; o da qocalıqdır." (Tirmizi, Tibb 2; Əbu Davud, Tibb 1; İbn Macə, Tibb 1; Ahməd ibn Hanbəl, III/156)

"Hər dərdin bir dərmanı vardır. Onun üçün, dərdin dərmanı tapıldığı zaman o dərd yaxşı olar." (Buxari, Tibb 1; Müslim, Salam 69, Fedail 92; Əbu Davud, Tibb 1)

Diş Müalicəsi və Qüsl:

    Hənəfi məzhəbinə görə ağız və burnun içi bədənin xarici qisimindən sayılmaqdadır. Buna görə də fərz olan qüsl əsnasında ağız və burna su verib iç qisimini islatmaq lazımdır. Diş plombunun və örtmənin qüsla mane olduğunu söyləyən kəslər bu əsasdan hərəkətlə, dişinə örtmə və plomb etdirənlərin qüsllarının səhih(doğru) olmadığı qənaətinə gəlmişlər.

    Bilindiyi kimi, diş çürüyüncə və içi oyulunca, ya çəkilib protez edilməkdə və ya oyuq qisim doldurulmaqdadır. Protez əsnasındakı yandakı dişlər nazildilərək üzərinə örtmə keçirilməkdədir. Halıyla bu müalicə bir zərurətdən ötəri edilməkdədir. Onsuz da bu gün diş müalicəsində bu iki yoldan biri mütləq surətdə tətbiq olunmaqdadır. Plomb edilmədiyi təqdirdə çürüməyə maneə oluna bilmədiyindən, çürüyən diş itirilməkdədir. Bunun qabağına keçmək üçün də plomb edilərək diş uzun bir müddət mühafizə altına alınmaqdadır. Beləcə bu məsələnin  zərurət olduğu özlüyündən aydın olmaqdadır.

    İşdə belə bir zərurətdən ötəri dişə plomb etdirilər və ya örtülərsə, artıq o plomb və örtmə maddəsi dişin özündən sayılar. Bu baxımdan da qüslə bir maneə təşkil etməz.

    Bu məsələyə işıq tutacaq bir hadisə Əsr-i Səadətdə də meydana gəlmişdi. Səhabələrdən Afrece min Es'ad'ın İslamiyyətdən əvvəl baş verən bir döyüş əsnasında burnu kəsilmişdi. Bundan sonra gümüşdən bir burun taxdırdısa da pis bir qoxu yaydığına görə rahat edə bilmədi. Sonunda vəziyyəti Rəsulullaha (sallallahu aleyhi və səlləm) izah etdi. Peyğəmbər Əfəndimiz (a. s. m), qızıldan bir burundüzəldib taxdırmasını tövsiyə etdi. (Tirmizi, Libas 31; Əbu Davud, Xatəm 7)

    İşdə bu hədisdən hərəkət edən, başda İmam Muhamməd olmaq üzrə bəzi İslam alimləri, taxma və doldurma diş etdirmədə bir qorxunun olmadığını; hətta bunun qızıl maddəsindən edilməsi barəsində sənəd(dəlil) olduğunu ifadə etməkdədirlər. Bu məsələnin əsasını, tərcüməsini verdiyimiz hədisi şərifin izahında tapmaq mümkündür. (Serahsi. əl-Mebsut, 1/132)

    Ayrıca boyaçının dırnağındakı boyanın, dişlərin arasındakı və oyuq dişin içindəki yemək artıqlarının qüslə mane olmadığı fiqh kitablarımızda ifadə edilməkdədir. Xarici plombu da buna bənzər bir vəziyyətdir. Diş oyuğundakı yemək artıqlarını aradan qaldırmaq və dırnaqdakı yağlı boyanı təmizləmək mümkün olsa da, qüsl əsnasında plomb edilən dişin içini boşaldıb yumaq mümkün deyil. Bunun üçün plomb və örtmə də qüslə mane olmaz.

    Diş örtməsi və ya plombu bir zərurətdən ötəri edilsə, -ki ümumiyyətlə elədir- bu bir cür çürüyən dişi müalicə şəklidir. Bu zərurətin dindar və savadlı bir həkim tərəfindən təsbit edilməsi lazımdır. Bu xüsusiyyətdə bir həkimin tövsiyəsi ilə edilən örtmənin dayanan bir üzrlüsünün olmadığını və altda qalan dişin, ağızın görünən qisimindən çıxıb, görünməyən qisimin hökmünə keçdiyini ifadə edən Bədiüzzaman Həzrətləri bir məktubunda, bir sual vəsiləsiylə bu vəziyyəti belə izah edər:

"Örtmənin(plomb) altının qüslda yuyulmaması qüslü ləğv etməz. Çünki, üstündəki örtmə yuyulur, onun yerinə keçir. Bəli, cerihaların (yaraların) üstündəki sarğıların zərər üçün qaldırılmadığından yara yerinə yuyulması, şəriətə görə o yaranın qüslü (yuyulması) yerinə keçdiyi kimi, belə ehtiyaca görə sabit örtmənin yuyulması da dişin yuyulması yerinə keçər, qüslü ləğv etməz. Ve’l-ilmü indallah, madam ehtiyaca görə bu icazə olur, əlbəttə yalnız bəzək üçün, ehtiyacsız dişləri örtmək və ya doldurmaq bu icazədən istifadə edə bilməz. Çünki, hətta zərurət dərəcəsinə gəldikdən sonra belə umumü'l-belvada(hamıya yayılmış bəla) əgər bilərək sû-i ihtiyariylə olsa o zərurət ibaheye (mübah olmasına) səbəb olmaz. Əgər bilməyərək olmuş isə zərurət üçün əlbəttə icazə verməz." (Barla Lâhikası, s. 157)

   Ancaq çıxarılıb taxıla biləcək diş və protezlerin qüsl əsnasında, ağızı yuyarkən çıxarmaq lazımdır.

   Bu məsələ yalnız Hənəfi məzhəbində mövcuddur. Digər məzhəblərə, məsələn, Şafii məzhəbinə görə qüsldə ağızın yuyulması fərz olmayıb sünnədir. Bu məzhəbə görə, dişin gərək plomb, gərəksə örtmə və protez edilməsi heç bir şəkildə qüslə zərər verməz.

   Necə ki dəyərli fiqh kitabı Mülteka şərhində fətva kitabından nəqlən belə deyilir:

Dişini məcbur olaraq doldurtan kimsə, qüsldə bu plombu söküb atması mümkün olmayınca, dolğunun üzərindən keçən suyla kifayətlənsə, qüslü səhih olarmı? 

Əlcavap: Olar. Şübhəyə yer qalmaz. (İzahlı Mülteka tərcüməsi, Təharət bəhsi, s. 32)

    Ancaq bu məsələdə iki fərqli mövzu vardır. Onu yaddan çıxarmamalıyıq. Biri, diş plomb və örtməsinə Tabib-i Hâzık dediyimiz dindar və səlahiyyətli bir həkimin gərək görməsi... Əgər belə bir həkim bunun ehtiyac olduğunu ifadə etmişsə bu müalicə israf olmadığı kimi lazımlıdır da. Ancaq belə bir həkim, ehtiyac olaraq görməmiş ,buna gərək olduğunu ifadə etməmiş, lakin bəzək və zinət olaraq taxdırmaq istəmiş, sırf göstəriş arzusundan buna lüzum görmüş isə, bunun edilməsi həm caiz deyil, həm də israfdır.

   Doldurma və örtmə dişlərin qüslə mane olduğunu söyləyənlər, bir ehtiyac olmadan edilən bu ikinci qisim doldurmağı və örtməyi nəzərdə tutmuş ola bilərlər.

Burada əhəmiyyətli bir sual ağla gəlir:

Görəsən heç bir müalicə məqsədi olmadan sırf bəzək və nümayiş üçün örtmə etdirən bir kimsənin aldığı qüsl etibarlıdırmı?

   Bununla əlaqədar Diyanət İşləri Başçılığının bizə göndərdiyi və Silvan Müftiliyin tərəfindən verilmiş bir fətvaya görə, ehtiyac və müalicə məqsədi olmadan edilən örtmələr dini baxımdan caiz deyilsə də, çıxarma imkanı olmadığından alınan qüsl etibarlıdır.

Əlaqədar fətvanın əsli belədir:

"Hənəfi və Şafii kitablarında ehtiyac olmadan edilməkdə olan qızıl və gümüş örtmə dişlərin haram olduğu və sadatı hanefiyeye görə cenabetin rəfinə mane olduğu anlaşılmaqda olduğundan bunlar haqqında fətva varsa bildirilməsinə dair Silvan müftiliyinin 05/07/1945 günlü yazısı oxundu: Müslüm bir diş təbibinin müayinə nəticəsində göstərdiyi gigiyenik ehtiyacüzərinə dişləri gümüş və qızıl mədən bir maddə ilə doldurtmak və ya qaplatmaq və ya bir-birinə bağlatmak caiz və belə edilən dişlərin zahirini yumaq dəstəmaz və qüsldə kafi və sahibi tahirdir(təmizdir)."

"Ancaq ehtiyac və zərurət olmadan (mesağı şəri olmadığı halda) dişlərini doldurma, bağlatma və ya qaplatma etdirmiş olanların bu doldurtma və qaplatmaları dişləri yapışmaqla qüsl və dəstəmaz əsnasında bunların çıxarılmasında hareç olduğundan, suyu diş örtmə və plomblarının altına çatdırılması mümkün olmayıb zahirini yumaq kafidir və bu surətlə sahibi tahir olar."

    Nəticə olaraq, diş plombu və ya örtmə etdirmək qüslə maneə deyil. Edilən bu əməliyyat müalicə məqsədli olduğundan, başqa məzhəbləri təqlid etmək lazım deyil.

    Adam hansı məzhəbdən olursa olsun, lazım olduğunda dişlərini müalicə məqsədli olaraq plomb və ya örtmə etdirə bilər və başqa məzhəbləri təqlid etməyə də gərək qalmadan öz məzhəbinə görə dəstəmaz/ qüsl alıb, ibadətlərini edə bilər.

    Beləliklə, üzrə görə diş taxdırmaq, plomblamaq və doldurtmak caiz olub dəstəmaz və qüslün səhhətinə mane deyil. Bu müalicənin bir parçası olan keçici protezler mövzusu da bu əhatədədir. Ancaq çıxarılıb taxıla bilən dişlərin qüsldə, qarqara əsnasında çıxarılması lazımdır.