İslamiyyət nədir? İslamiyyət haqqında geniş məlumat verərsinizmi?

İslâm Kəlməsinin Lüğəti Mənası

    İslam kəliməsi lüğətdə; təslim olmaq, boyun əymək, itaət etmək mənalarına gəlir. Allah Təalanın əmrlərinə təslim olub itaət etməyə əsaslanan bir din olması səbəbiylə bu dinə İslam deyilmişdir.

Termin Mənası

   Allah tərəfindən peyğəmbərlər vasitəsilə insanlara bildirilən, dünyada və axirətdə insanları xoşbəxtliyə qovuşduracaq həyat şəkli, etiqadi və əməli bir nizamdır. İslam, ağıl sahibi insanları öz seçimləriylə birbaşa xeyirli olan şeylərə aparan ilahî bir qanundur.

İslam'ın Mahiyyəti

    İslam'ın mənası, təslim olmaqdır; Allah'ın əmr və qadağanlarına təslim olmaq. Allah'ın hökmlərinə təslim olmadan İslam olmaz. (bax. Ənam, 162 və Nisa, 65) İnsan, Allah`ın yaratdığı quldur.

   Allah, elmi ilə hər şeyi əhatə etdiyində və hikmət sahibi olduğundan qulluğun gərəyi, O`na təslim olmaqdır. Həyatın qanunları insanın Allah'a təslim olmasını tələb edir. Çünki bu qanunları da, insanı da ən yaxşı bilən Allah`dır.

   Bütün kâinat və içindəki hər şey o yaradıcının qanunlarına itaət etməkdədir. Ona görə bütün kainatın dini İslam'dır. Günəş, ay, ulduzlar daim Müsəlmandır. Dünya, hava, su, işıq, ağaclar, daşlar və heyvanlar da Müsəlmandır. İslam, Allah'a itaət edib təslim olmaq mənasına gəldiyi üçün, bütün bu varlıqların üsyan etmədən Allah`a itaət etdiklərini görməkdəyik. Yəni təslim olmalarına, Müsəlman olmalarına şahidik.

"Allah'ın dinindən başqasınımı axtarırlar? Halbuki göylərdə və yerdə olanların hamısı istər-istəməz O`na təslim olmuşdur və O`na qaytarılıb gətiriləcəklər. "(Al-i İmran, 3/83)

    Bu ayədə göydə və yerdə olanların təslimiyyəti insana nümunə olaraq göstərilir və deyilir ki "Ey insan, bax sən də belə təslim olmalısan!" Hz. Ali`nin (Allah ondan razı olsun) də dediyi kimi "İslam təslimdir, təslimiyyətdir." Allah'a təslim olmayan kimsə, Müsəlman sayılmaz. İnsan nəyə təslim olmuşsa ona qul olmuş deməkdir. İslam, imanın bir təzahürü, zahirə əks olunmasıdır. İman etmədən təslimiyyət, yəni imansız İslam olarmı? Olsa belə məqbul deyildir. Münafiqlər inanmadan təslimiyyət göstərən insanlardır. Dövrümüzdə də lazım olduğu şəkildə iman etmədiyi, Allah'ın hökmlərini həzm edə bilmədiyi, başqa ideologiyaları (dinləri) mənimsədiyi halda özlərini "Müsəlman" olaraq tanıdan insanlar bu sinifə daxildirlər. İslamiyyətin (təslimiyyətin) etibarlı ola bilməsi üçün könül razılığı ilə, qeydsiz və şərtsiz tam bir təslimiyyətlə Allah'ın şəriətinə təslim olmaq lazımdır.

   İnsan da öz azad iradəsi və seçimiylə Allah'a təslim olarsa, İslamı seçib müsəlman yaşayarsa, kâinatın boyun əydiyinə təslim olduğundan artıq o, kainatla barışıb harmoniya təmin edər. Zamanla yox, kainatla ayaqlaşmaq gərək. Beləcə bu insan, Allah Təalanın dünyadakı xəlifəsi, təmsilçisi olar.

    İslam dinini, hərtərəfli olaraq qısaca təyin etmək mümkün deyildir. Onun hərtərəfli tərifi ancaq Qur'an və sünnənin vəhdəti ilə edilə bilər. Çünki İslamın məzmunu və sərhədləri Qur'an və sünnətlə çəkilmişdir. İslam, Qur'an'dan və sünnədən öyrənilə bilər. Uca Allah bu dini hər cəhətdən mükəmməl və hərtərəfli etmişdir. Belə ki, İslam hökmü açıqlanmamış heç bir məsələ yoxdur. Bir məsələ mubahdırmı, haramdırmı, məkruh və ya sünnədirmi, vacib və ya fərzmidir; edilən hər hansı bir fəaliyyət və ya inancın hökmü göstərilmişdir. İnanc, ibadət, siyasət, sosial, iqtisadiyyat, savaş, sülh, hüquq və ya insanı maraqlandıran başqa hər hansı bir məsələ olsun; onunla əlaqədar dində mütləq bir hökm vardır və ya müctəhidlər, hökmünü Qur'an və sünnədən yola çıxaraq müəyyən edərlər. Allah, Qur'an-ı Kərimin xüsusiyyətini belə açıqlayır:

"Sənə bu kitabı (Qur'an'ı) hər şeyi bəyan etmək, açıqlamaq üçün göndərdik." (Nəhl, 16/89 və yenə bax.Yusuf, 111)

    Qur'an və sünnədə hökmü açıqca ifadə edilməyən məsələlər haqqındakı hökmü, İslam ümmətinin müctəhid alimləri, kitab və sünnəyə əsaslanaraq çıxararlar.

    Peyğəmbərimiz sallallahu aleyhi və səlləm İslam'ı fərqli şəkillərdə təsvir etmişlər. Bu təriflərdən biri bu şəkildədir:

"İslam, beş əsas üzərinə bina edilmişdir (qurulmuşdur). Allah'dan başqa ilah olmadığına və Muhammədin (sav) O'nun qulu və Rəsulu olduğuna şəhadət etmək, namaz qılmaq, zəkat vermək, Beyt`i (Kəbəni) həcc etmək və Ramazan orucunu tutmaqdır." (Buxari, İman 1; Müslim, İman 22; Nəsai, İman 13; Tirmizi İman 3)

   Yuxarıdakı hədis, İslam binasının bu beş təməl üzərində qurulmuş olduğunu açıqlamaqdadır. Diqqət yetirilməsi lazım olan xüsus, bu beş əsas, İslam'ın təməlləridir amma, İslam'ın hamısı deyildir. Bir evin yalnız təməllərdən ibarət olduğu necə deyilə bilməzsə, İslam'ın bu beş təməldən ibarət olduğunu iddia etmək də eyni şəkildə yanlışdır. Qur'an-ı Kərimi açıb oxuyan görəcək ki, bu beş xüsusun xaricində əxlaqdan, iqtisaddan, sosial məsələlərdən, siyasətdən, sülhdən, savaşdan, xeyirdən, şərdən ... söz edilmişdir. İslam, təməl və binadan meydana gəlmişdir. Təməl, bu beş rükündür. Bina isə, insan həyatıyla əlaqədar İslam'ın digər hökmləridir. Müsəlmanın vəzifəsi, İslam'ı tamamilə tanımaq və bütün olaraq iqamə etmək, ayaqda tutmaqdır.

    Bu məşhur hədis-i şərifin işığı altında İslam'ın təməllərini iki yerə ayıra bilərik: Şəhadət kəlmələri ilə ifadə edilən iman və əhəmiyyətinə görə dörd əməlin zikr edilməsindən anlaşılan saleh əməl .. İslam, şəhadət kəliməsi və imanın rükûnlarıyla ortaya çıxan inancdır. İslam; namaz, zəkat, oruc və həcc ilə ortaya çıxan ibadətlərdir. Bunlara İslam'ın rükunları, təməlləri deyilir. İslam'ın geri qalanı isə, bu təməllər üzərinə qurulan binadır. Bu binanı meydana gətirən ünsürlər İslam'ın həyat sistemləri, nizamlarıdır: Siyasi nizam, iqtisadi nizam, əxlaqi nizam, hərbi nizam, sosial nizam, təhsil nizamı və s İslam'ın hakimiyyətini təmin etməsi üçün ayrıca müeyyidələri vardır. (Müeyyide: Hüquq və əxlaqi əmrlərin yerinə yetirilməsini təmin edən qüvvət, sanksiya ilə əlaqədar qayda deməkdir.) Bu müeyyideler; cihad, marufu əmr edib münkərdən çəkindirmək; fitri cəzalar, Allah'ın dünya və axirətdə verdiyi Rabbanî cəzalardır.

    O halda İslam; inanc, ibadət, həyat sistemləri və müeyyidələrdir.

     İslam, insanın içi və çölü, qəlbi və qəlibi, ağılı və vicdanı, arzusu və nifrəti, duyğusu və həssaslığı ilə Allah'a təslim olub boyun əyməsidir. Qəlbini və ağılını, əlini və ətəyini, içini və çölünü Allah'ın hökmü xaricindəki hər cür təsirdən qurtarmaqdır. İslam, ümumi nizam, həyatın hər cəbhəsiylə əlaqədar qanun və vəhylə əmr edilib, peyğəmbərlə təbliğ edilən, insan davranışlarının proqramıdır. Bu proqrama tabe olana savab; tabe olmayana cəza vardır. İslam, Allah Təalanın nazil etdiyi ehkam (hökmlər), əqidə, ibadət, əxlaq, muamelat, Qur'an və sünnədəki xəbərlərin cəmidir.

   İslam'ın ziddi, cahiliyyədir. (Cahiliyyə bir inanc və yaşam forması olaraq İslam'ın xaricindəki hər cür küfrün ortaq adıdır. Küfr deməkdir.) İslam'ın hər parçasının qarşısında mütləq cahiliyyə vardır. İslam bütün detallarıyla cahiliyyənin əleyhdarıdır. Çünki İslam'dan hər bir cüz, Allah'ın hər şeyi içinə alan elminin əsəridir. Ona qarşı olan hər düşüncə və hərəkət də, mütləq cahiliyyədir. Çünki o, məhdud insan elminin əsəridir. Üstəlik insanın həva və arzuları özünə qalib gələ bilər; gözəli çirkin, çirkini də gözəl görə bilər.

"Yoxsa onlar cahiliyyə idarəsinimi istəyirlər? Yaxşı anlayışlı bir cəmiyyət üçün, hökm qoyma baxımından Allah'dan daha gözəl kim vardır? "(Maidə, 5/50)

    Bəzi insanlar, cahiliyyə yolunda gedənlərin bir qisminin hərəkət, yaşayış və ya bəzi sistemlərində ortaya çıxan gözəl və tərəqqini gördükdə, şübhəyə düşərlər. Bunun səbəbi, İslamiyyətdən olan bir şey, bəzən cahiliyyə ilə qarışar. İslam'dan olan o şey, orada da gözəl görünər. Cahil insan, İslam'ın həqiqətini bilmədiyi üçün bu nizama bağlanar. Əgər bu insan haqqı bilsəydi, o cahiliyyə sistemində gördüyü bəzi yaxşılıqların İslam'a aid olduğunu anlayacaq, qaynağa və əsla yönələcəkdi.

    İnanclarda İslam və cahiliyyə vardır. İbadətlərdə İslam və cahiliyyə vardır. Əxlaqda, siyasətdə, təhsildə, savaş, sülh və sosial məsələlərdə İslam və cahiliyyə vardır. İnsanla əlaqədar bütün məsələlərdə, bütün qanun və qaydalarda İslam və cahiliyyə vardır. Din və ibadətlərdəki cahiliyyə, cahiliyyələrin ən təhlükəlisidir. Onun üçün Allah Təala, sağlam etiqadla yanaşı bəzi cahiliyyə hərəkətlərini görənləri bağışlayar amma, inanc və ibadətləri cahiliyyə inanc və ibadətləri olan kimsəni, İslam'ın bütün əxlaqıyla axlaqlansa belə qətiyyən bağışlamaz.

"Allah O`na şərik qoşmağı əsla bağışlamaz. Amma bunun xaricində istədiyini bağışlayar. "(Nisa, 4/48)

    Allah Təala İslam'ı bir bütün olaraq göndərmişdir. Kim hamısını alarsa, bax o Müsəlmandır. Kim onun bir qismini alar və bir qismini almazsa, İslam'la cahiliyyəni bir-birinə qarışdırmış olar.

"Yoxsa siz Kitabın bir qisminə inanıb, digər qismini inkarmı edirsiniz? Sizdən bunu edənlərin cəzası dünyada rəzil və rüsvay olmaqdan başqa bir şey deyildir. Qiyamət günündə isə əzabın ən şiddətlisinə atılacaqlardır. Allah sizin etdiklərinizdən qafil deyildir. "(Bəqərə, 2/85)

    Hər Müsəlmanın, cahiliyyənin bütün adət və qaydalarından təmizlənmiş olması və İslam'ın bütününü alması lazımdır.

İslam Dini'nin Qayəsi

   İslam'ın gətirdiyi hökmlər, insanların xoşbəxtlik etmək məqsədi daşıyır. Bu hökmlərə uyğun hərəkət edənlər, həm dünya həm də axirət səadətini qazanacaqdır. İslam, insanın qəlbini, əqli düşüncələrini və əməllərini islah edərək, onları yüksəldərək bu səadətlərə qovuşdurar. Cəmiyyətin səadəti də fərdin səadətinə bağlı olduğundan, insanın xoşbəxtliyi eyni zamanda cəmiyyətin də xoşbəxtliyidir. İslam, bu hədəfi reallaşdırmaq üçün bəzi hökmlər qoymuşdur. Bunlara şər`i hökmlər deyilir.

İslam Dini'nin Hökmləri

    İslam Dininin hökmləri dörd qisimdir.

    a) İman (Etiqadi hökmlər): İnsanın dində qəbul etməsi və rədd etməsi lazım olan xüsuslarla bağlı hökmlərdir. İnsana nələri qəbul etməsi, nələri rədd etməsi lazım olduğunu bu hökmlər öyrədir. İnsan, iman əsaslarına inanmaqla mənəvi qidasını almış, qəlbini yanlış inanclardan təmizləyərək gerçək dəyərini qazanmış olur.

   b) Əməl: Əməl, insanların etdiyi işlərdir. Edilməsi və ya edilməməsi lazım olan hərəkətlərdir. Hansı əməllərin, hansı şərtlərlə necə ediləcəyini və necə səhih olacağını açıqlayan hökmlərə, əməli hökmlər deyilir. Dua etmək, zəkat vermək, cihad etmək, elm təhsil etmək kimi.

    c) Əxlaq: Hal və hərəkətləri, davranışları, İslamî və insanî əlaqələri açıqlayan hökmlərə deyilir. Əxlaqın gözəlləşməsinə və vicdanın tərbiyəsinə aid olan hökmlərdir. Pis söz və yalan söyləməmək, özü üçün istədiyini başqası üçün də istəmək ... kimi.

   d) Hüquq (muamelat, uqubat): İman, əxlaq və şəxsi əməl kimi mövzulardan başqa, xüsusilə dövlət rəhbərliyini, cəmiyyət idarəsini və iqtisadi vəziyyətləri ehtiva edən mövzuları, evlənmə, boşanma, miras paylanması, ticari və siyasi işləri, qısaca İslam dövlətinin qanun və qaydalarını müəyyən edən bütün hökmlərdir.

    İslam, insan həyatının imtina edilməz də olsa bir parçası deyil; hər baxımdan insan həyatının bütünüdür. İslam, insanın gündəlik iyirmi dörd saatını və doğumdan ölümünə hər sahədəki hər istiqamətini əhatə edir və müəyyən edir. Tualet ədəbindən dövlət rəhbərliyinə çatana qədər insanın bütün həyatını əhatə edər. İslam, insan həyatının bütünüdür. İnancı, ibadəti, əxlaqı və hüququ ilə bir bütündür. Parçalanmaz və ya hər hansı bir şeylə sintez edilə bilməz. Atma və qatmaları, xurafat və bidətləri qəbul etməz. Allah tərəfindən tamamlanmış əskiksiz bir nizamdır.

İslam'ın Ümumi Xüsusiyyətləri

   1) Rəbbanîlik: (Rəbbə aid olmaq, ilahî olmaq) İslam, haqq və ilahî dindir. Vəhyə əsaslanır. Hədəf və qayədə Rəbbanidir. Allah`ın razılığı bir müsəlman üçün hər şeydə vaz keçilməz məqsəddir. İslam'ın qaynağı və metodu da Rəbbanidir.

   2) İnsanilik: (İnsan fitrətinə uyğunluq) Qur'an insanlara endirilmiş, peyğəmbərlər insanlar arasından seçilmişdir. İslam insana, insanın ağılına böyük əhəmiyyət vermiş, fitrətinə uyğun hökmlər qoymuşdur. İslam'a görə insan, yer üzündə ən gözəl şəkildə və xəlifə olaraq yaradılmış, ruhi ünsür ilə mötəbər edilərək kainat onun xidmətinə verilmişdir. İslam, insanın heç bir güc və enerji mərkəzinə etinasız yanaşmaz. Onların hamısını islaha, işləməyə və inkişafa doğru istiqamətləndirər. İnsan, daşıya biləcəyi ölçülərdə yüklənən bu öhdəlikləri çiyninə yükləyərək sülh, güvən və hüzur içində yoluna davam edir. Bu öhdəliklər insanın öz fitrətinə uyğun gəlir. Könlünün və vicdanının səsiylə bütünləşir. Fitrətini islah etməyi hədəf götürər. İslam'ın bütün hökmləri insanın dünya və axirət səadətinə yönəldilmişdir.

    3) Əhatəli və ümumbəşəri: İslam, əbədiyyəti əhatə edəcək uzunluqda, bütün insanları əhatə edəcək genişlikdə, dünya və axirət işlərini ehtiva edəcək dərinlikdədir. Mesajı və hökmləri bütün zamana, bütün dünyaya, bütün insanlığa yönəldilmişdir. İnsan həyatının beşikdən məzara bütün mərhələlərini və həyatın bütün sahələrini tənzim edər. İslam'ın təlimləri də əhatəlidir. Bu əhatə dairəsi, inancda, ibadətdə, təsəvvürdən, əxlaq və fəzilətdə, tənzimləmə və qanunlarda özünü göstərir.

    4) Vasatlık və tarazlıq: İslam; tarazlıq, orta yol, ədalət, ölçü kimi təməl dinamikləri olan bir dindir. İfrat və təfritdən uzaqdır. İnsanı azdırmaz və əzdirməz. İnsanın gücü belə tarazlı bir nizam qurmağa kifayət deyildir. İnanc, ibadət, əxlaq və təşriidə vasat (ədalət və tarazlıq) ünsürlərini asanlıqla görə bilərik. Dünya - axirət, maddə - mana, zəngin - kasıb arasında tarazlıq vardır. İnsanın içi və çölü, ruhu və bədənini, fərd və cəmiyyəti, fərd və dövləti, qadın və kişini, ailə və milləti tarazlayar. Hər birinin bir-birinə qarşı haqq və vəzifələrini müntəzəm, tarazlı və uyğun bir şəkildə müəyyən edər.

     5) Açıqlıq və dəqiqlik: İslam'ın inanc əsasları, dini qavramlar sadə və açıq aşkardır. Başa düşülməsi, anladılması və qəbul edilməsi asandır. Ağlı, məntiqi məcbur etməz.

   6) Xalis din: Analiz və sintez, atma və qatma qəbul etməyən, qaynağı sağlam və dəyişdirilməz olduğundan təhrif edilə bilməyəcək bir dindir. Bidət və xurafatlara qapılarını qapamışdır. Allah tərəfindən tamamlanmış və razı olunmuş tək haqq dindir.

   7) Tövhid: İslam, hər şeydən əvvəl tövhid dinidir. Ən mükəmməl Allah inancını yerləşdirər. İslam'da Allah'ın sifətləri insanlara və digər varlıqlara verilməz. Allah'ın heç bir şeyə bənzəmədiyi vurğulanır. İnsan və başqa varlıqlar tanrılaşdırılamaz. Allah'dan başqasına tapınılmaz, dua edilməz.

   8) Bütün peyğəmbərləri təsdiq: Allah tərəfindən göndərilən bütün peyğəmbərlərə inanılar. Peyğəmbərlər arasında ayrı-seçkilik edilməz.

    9) Hakimiyyət Allah'ın: Qanun, hüquq və prinsip müəyyənləşdirmək, qanun qoyma işi yalnız Allah'a aiddir. İslam; hökm, hakimiyyət, suverenlik və nüfuzun Allah'a verildiyi, əzən və əzilən, qula qulluq edənin olmadığı bir cəmiyyət meydana gətirər.

   10) Sağlam qaynaq: İslam'ın təməl qaynağı Qur'an-Kərimdir. Qur'an, qiyamətə qədər təhrif edilə bilməyəcək bir kitabdır. Dünyanın hər tərəfindəki Qur'an nüsxələri eynidir.

   11) Kainatla harmoniya: Kainat və içindəki varlıqların hamısı Allah'a təslim olub itaət etdiklərindən Müsəlman sayılırlar. İslam'ı seçib təslim olan insan da kainatla harmoniya içində, eyni qanunlara itaət etmiş olar. Beləcə insanın əməyi və enerjisi kainatın imkanlarıyla bütünləşir. İslam, insanı kainatdakı təbii güclərlə qarşıdurmaya və çarpışmağa salmaz.

    12) Tək cəmiyyət (ümmət) meydana gətirər: İslam, uyğun, tutqun və həmrəylik içində hərəkət edən bir cəmiyyət (ümmət) formalaşdırar. Əqidə bağıyla bir araya gələn, irq, rəng, vətən, ölkə və sinif ayrı-seçkiliyi etməyən bu cəmiyyətin təməl dinamikləri (hərəkətə keçirən xüsusiyyətləri) qardaşlıq, köməkləşmə, bərabərlik, ədalət, haqqı və səbri tövsiyə etmək, yaxşılığı etmək, pisliyə qarşı mübarizə etmək. Zina, fuhuş, oğurluq, haqsızlıq, faiz ... kimi pis əxlaq və çirkin ənənələrin aradan qaldırıldığı, insanların yeyib içmək, sığınmaq və cinsi doymazlıqlarının əngəlləndiyi fəzilətli, iffətli bir cəmiyyət meydana gətirər. Küfrün tək millət olduğu kimi; bütün müsəlmanlar da, bir-birlərini ancaq qardaş qəbul edən tək bir millətdir.

    13) Asanlıq və müjdə: İslam; dili, irqi, keçmişi, nə olursa olsun kəlmə-i şəhadət gətirib buna uyğun yaşayan hər kəsi müsəlman sayır. Bərabərlik və ədalət əsasına dayanır. Kimsənin məcbur Müsəlman edilməsini qəbul etməz. Qəlbləri fəth edərək yayılmağı əsas alar. Hökmləri yaşanılacaq asanlıqdadır. İbadətlərin edilməsində gücümüz nəzərə alınaraq bir çox asanlıqlar göstərilmişdir. Gücün çatmadığı çətinliklər əmr edilməz. İslam'ın rəhmət, əfv və müjdə tərəfi ağır gələr. İslam, insanın ruhi və bədəni bütün ehtiyaclarını xoşgörüşlə qarşılayıb, asanlıqla və bəsit şəkildə həll gətirər. Amma bütün bu asanlıqlara baxmayaraq, tənbəllik və dünyaya həddindən artıq meyildən dolayı qulluğunu ehmal edənlər, laqeyd yanaşanlar Allah'ın əzabıyla xəbərdarlıq edilərlər.

    14) Ağla və elmə önəm verər: İslam vəhy dini olmasıyla yanaşı, ağla böyük önəm verər. Ağla xitab edər, ağıllını məsul tutar. Elmə də üstün dəyər vermiş, elm öyrənməyin hər Müsəlmana fərz olduğunu bildirmiş, çalışma, öyrənmə və düşüncə kimi mövzulara lazım olan yeri vermişdir. Yalnız unutmamaq lazım ki, İslam ağılçı yox, ağıllıların dinidir.

    15) İnsan haqqları: Heç bir sistemdə (dində) görülə bilməyəcək qədər insan haqqlarını qoruyan İslam, insanın bu haqqlarını qorumağa alar:

      a. Din təhlükəsizliyi: İslam, din haqqını və dini yaşamaq azadlığını zəmanət altına alar.

      b. Nəfs (can) təhlükəsizliyi: İslam, yaçamaq haqqını təmin edər.

      c. Ağıl təhlükəsizliyi: Elm və təfəkkürü əmr edən İslam, içki və narkotik kimi ağla zərər verəcək şeyləri qadağan və ağılı hər cür qəzalardan qoruyucu tədbirlər alar.

   d. Nəsil təhlükəsizliyi: ismət, şərəf və namusun qorunmasını və sağlam nəsillər yetişdirilməsini təmin etmək üçün İslam lazım olan hər cür şəraiti hazırlayar.

      e. Mal təhlükəsizliyi: İslam malı qorumaq üçün, oğurluq və s. cinayətlərə gedən yolları bağladığı kimi, insanlara kifayət qədər dolanışıq qaynaqlarına sahib olma haqqını və imkanını verər.

    Xülasə İslam, hər insanın qürurunu, namusunu, azadlığını, dinini, malını, canını, dolanışığını və işini zəmanət altına alar.

     İslam, insan haqqları mövzusunda hələ də çatıla bilməz yerdədir. İnsani qardaşlıq prinsipinə yer verir. İrqçiliyi və təqvanın xaricində üstünlük anlayışlarını rədd edir. İslam'ın əmr və qadağanları, hökmləri, ibadətləri, cəza anlayışı ... bərabərliyi isbat etməkdədir. Digər nizamlarda bu cür bərabərlik nəzəriyyədə belə yoxdur. Bərabərlik adına ədalətsizliyə də göz yummaz. Qadın - kişi bərabərliyi deyərək cinsi fərqliliklərin gözardı edilib istismar edilməsinə yol açacaq ifratçılıqlara da keçid verməz.

İslam'ın, Əvvəlki Peyğəmbərlərin Şəriətiylə Əlaqəsi

    a) İslam bütün peyğəmbərlərə gələn dinlərin adıdır (bax. əl-Bəqərə, 130 - 133). İnsanlıq dünyaya peyğəmbərlə (Hz. Adəmlə) gəlmişdir. Zamanın şərtlərinə və insanlığın ehtiyaclarına görə Allah Təala peyğəmbərləri fərqli şəriətlərlə (huquqlarla) göndərməsinə baxmayaraq; etiqad (inanc) hər peyğəmbərdə eyni olmuşdur.

   b) Əvvəlki peyğəmbərlərin təbliğ etdikləri dinlər bir qövmə göndərilmişdi. Hz. Muhammədə (s.a.v.) gələn İslam, ümumbəşəri bir dindir. Yəni bütün kainata və bütün insanlığa Allah (c.c.) tərəfindən təqdim edilmiş, qiyamətə qədər qüvvədə olacaq bir həyat şəklidir.

    c) Hz. Muhamməd'in (s.a.v.) təbliğ etdiyi İslam Dini, əvvəlki peyğəmbərlərin təbliğ etdiyi dinlərin hökmlərini (şəriətlərini) nəsx edib ortadan qaldırmışdır.Yani bu anda etibarlı olan şəriət Hz. Muhamməd`in (s.a.v.) şəriətidir.

    d) İslam dini, Hz. Muhamməd`dən (s.a.v.) əvvəl Allah (c.c.) tərəfindən göndərilən bütün kitabları və peyğəmbərləri təsdiq edir.

    İslam haqqında bir neçə ayə

"Allah qatında gerçək din, əlbəttə, islamdır." (Al-i İmran, 3/19)

"Kim İslam'dan başqa bir din ardınca gedərsə, ondan (bu din) heç vaxt qəbul olunmaz və o, axirətdə də ən böyük zərərə uğrayanlardan." (Al-i İmran, 3/85)

"Kim nəfsini (bütünlüklə) Allah'a, O'nu görər kimi təslim edərsə, şübhəsiz ki o, ən möhkəm qulpa yapışmışdır. Bütün işlərin sonu ancaq Allah'a dayanar. "(Loğman, 31/22)

"Bu gün sizin dininizi kamil etdim. Sizə olan nemətimi tamamladım və sizə din olaraq İslam'ı verib ondan razı oldum ... "(Maidə, 5/3)

İslam'ın Rükünləri

    İslam'ın rükunları (təməlləri) beşdir: Allah'dan başqa ilah olmadığına və Muhamməd'in Allahın rəsulu olduğuna şahidlik etmək, namazı iqamə etmək, zəkat vermək, Beyti həcc etmək, Ramazan orucu tutmaq ...

    Peyğəmbərimizin İslam'ı təsvir etdiyi Cəbrayıl hədisi deyə bilinən hədisdə və mövzunun başında zikr etdiyimiz İslam'ın beş təməl üzrə bina edildiyini bildirən hədisdə (cahil xalqın yanlış olaraq İslam'ın beş şərti dediyi) bu beş təməlin sayıldığını bilirik. Şəhadət və ya tövhid kəlimələri dediyimiz imanın rükûnlarını (əsas prinsiplərini) irəlidə tövhid mövzusunu işlərkən detallarıyla görəcəyik.

    Saleh əməl nədir? Saleh əməl, Allah qatında razı olunan əməllərdir. Bu əməl (davranış) iki xüsusiyyət daşıyır: Biri, İslam şəriətinə uyğun olması, ikincisi; niyyətinin Allah rizası üçün və O'na ibadət üçün olmasıdır. Bir əməl, bu iki xüsusiyyəti və ya bunlardan birini daşımazsa Allah qatında razı olunan əməllərdən, yəni əməl-i salehdən olmaz. Belə bir əməlin mükafatı və savabı da yoxdur. Uca Rəbbimiz buyurur ki:

"Kim Rəbbinə qovuşmağı ümid edərsə, saleh əməl işləsin, Rəbbinə ibadətdə heç bir kəsi şərik qoşmasın ..." (Kəhf, 18/110)

    Saleh əməlin İslam'daki yeri ciddi olaraq çox böyükdür. Çünki bu əməllər Allah'a, axirət gününə iman etməyin meyvəsidir. Kəlmey-i şəhadətin (tövhidin) mənası, saleh əməl işləmək və bu yola girməklə meydana çıxar. İslam sözünün təslimiyyət mənasına gəldiyini və bu təslimiyyətin də Allah'ın əmrlərinə itaət edib təslim olmaq demək olduğunu xatırladığımız zaman əməlsiz, itaətsiz, ibadətsiz İslam'ın ola bilməyəcəyi ortaya çıxar. Saleh əməlin İslam'daki əhəmiyyətindən dolayı bir çox ayələr onu tərifləyər. Bu ayələrin bəzisi onu imana yaxınlaşdırar, bəzisi gözəl mükafatını açıqlayar, bəzisi da xüsusilə axirət həyatında verəcəyi faydadan bəhs edər.

"And olsun əsrə ki, şübhəsiz insan ziyandadır (zərər görəcək). Ancaq iman gətirib saleh əməl işləyənlər, bir-birinə haqqı və səbri tövsiyə edənlər istisna olmaqla. "(Əsr, 103 / 1-3)

    Digər örnək ayələr üçün məsələn bax. Maidə, 9; Rad, 29; Nəhl, 97; Kəhf, 30; Məryəm, 76; Ənkəbut, 7, 9.

    Əməlin qəbulu üçün İslam'ı mənimsəmək şərtdir. Bundan dolayıAllah, iman ilə saleh əməl birlikdə zikr etmişdir. Bir kimsə, Allah rizası niyyətiylə və İslam şəriətinə uyğun bir əməl də işləsə, əgər o şəxs Qur'anda bildirilən həqiqi İslam'ı bütünlüklə qəbul edib mənimsəmədikcə o əməli Allah onun üzünə çırpacaq. Belə bir əməl üçün nə bir savab, nə də bir mükafat vardır. (bax. Al-i İmran, 3/85)

    Saleh əməl çox müxtəlifdir. İbadət olsun, muamelat olsun, Cənab-ı Haqqın əmr etdiyi şeylərin hamısıdır. Müsəlman, Rəbbinə itaət, şəriətə boyun əyməyi və Allah'ın razılığını tələb etməyi düşünərək bir əməl işlədiyi zaman, saleh əməl əhlindən olar.

    Bu saleh əməlin başında (dar mənasıyla) ibadətlər gəlir. İbadətlərin də başında namaz, oruc, həcc və zəkat gəlir. Bunlar İslam'ın təməlləridir. Bu ibadətlərdə etinasızlıq və ya önəmini kiçik saymaq caiz deyildir. Bunun üçün İslam'ı təsvir edən məşhur hədisdə açıqca bildirilmişdir.

   İslam'da ibadətlərin əhəmiyyəti böyükdür. İbadətlər, insanın Rabbıyla olan əlaqəsini tənzimləyər və bəlli bir şəkildə Allah'a qarşı qulluğunu ortaya qoyar. İbadətlər, Allah'ın qulları üzərindəki xüsusi haqqıdır. Bu ibadətlərə diqqət göstərmək və başqalarını öncə imanı əsaslara, sonra ibadətlərə dəvət etmək lazımdır. İbadətlər əskik olduğu halda, insanın imanının qüvvətlənməsi və qəlbində kök salması mümkün deyildir. Hətta küfrün hakimiyyətinin çevrə şərtlərinin hər tərəfinə uzandığı dövrümüzdə namaz başda olmaq üzrə, ibadətlərə zəiflik göstərən insanların imanları çox böyük təhlükələrə girər. Yəni insanın namaz və digər ibadətləri layiqincə yerinə yetirmədən mömin qalması çox çətindir. Bunlar, balıq üçün su, insan üçün hava yerindədir.

    Bu ibadətlər içində namazın əqaid baxımından daha böyük əhəmiyyəti vardır. İslam; namazı, Müsəlman və kafir arasını ayırd edici bir əlamət olaraq açıqlamışdır. Nə səyahət, nə müharibə, nə xəstəlik halında namazda laqeydlik caiz deyildir. Onu tərk etmək və bu mövzuda tənbəllik göstərmək münafiqlərin adətidir. Qul, Rəbbinə döndüyü zaman ondan  ilk soruşulacaq şey namazdır. Namaz, Allah'a olan qulluğunu və kəlmə-i tövhidin mənasını insana davamlı xatırladan bir ibadətdir. Namaz, sahibini hər cür çirkinliklərdən, fuhşiyatdan və pisliklərdən çəkindirər. Namazın əhəmiyyəti mövzusunda Qur'an'daki ayələrdən bəzilərinin surə və nömrələrini verək: Rum, 31; Bəqərə, 1-3, 153 və 238; Nisa, 103; 142; Ənkəbut, 45 ..

    Müsəlman, namaza "Allahu Əkbər" ilə çağırılır; onunla namaza başlayır, namaz müddətində tez-tez onu təkrarlayır. Çünki Allah, hər böyükdən daha böyük, hər qüvvət və qüdrət sahibindən daha ucadır. Qul, hər şeydən daha böyük və əziz olan Allah'a bağlandıqca, O'ndan başqa heç bir kimsədən qorxmaz. Başqasına qulluq etməkdən çəkinər.

   Oruc, həcc, zəkat və digər bütün ibadətlər, imanı yardım edər, nəfsi pisliklərdən təmizləyir, qulu Rəbbinə bağlar. Orucda, Allah sevgisini bədənin istəklərinə seçim etmə halı vardır. Müsəlmanı, ixlas, iradə və səbir hallarına tapşırıq xüsusiyyətlərini daşıyır. Zəkat, müsəlman üçün xəsislik xəstəliyindən təmizlənməyi təmin edən maliyyə bir ibadətdir. Malın əsas sahibinin Allah olduğu, özünün isə bir əmanətçiləri başqa biri olmadığını insan zəkatla daha yaxşı qavrayar. Zəkat, mal sevgisinə, Allah razılığını və sevgisini üstünlük etməkdir. Cəmiyyətin möhtac seqmentinə hissə ayırmaq, belə ki, sosial ədalətin təmin edilməsinə xidmət etməkdir. Həcc isə, Müsəlmanın əməli tərbiyəsidir.

    Həcc ibadəti Müsəlmanın feilən açıq və müəyyən bir şəkildə qulluğunu ortaya qoyduğunu görürük. Elm, cihad, yaxşılığı əmr, pislikləri qadağan etmək, səbr, təvəkkül, təqva, Allah sevgisi və O'nun əzabından qorxmaq ... kimi əmrlər, Qur'an'ın üzərində israrla dayandığı saleh əməllərin başında gəlir.

İslamın Təbliği

    İnsanlıq tarixi davam etdiyi müddətcə, İslam, hər kəsə təbliğ edilməlidir. Bu dəvət və təbliğin əsl məqsədi, insanları qula qulluqdan qurtarıb yalnız tək olan Allah'a bağlamaqdır. Bu vəzifəni yerinə yetirəcək insanlar mütləq olmalıdır.

"İçinizdən insanları xeyirə çağıracaq, yaxşılığı əmr edib pislikdən uzaqlaşdıracaq bir camaat olsun. Məhz onlar qurtuluşa qovuşanlardır. "(Al-i İmran, 3/104)

    ayət-i kəriməsi bu vəziyyəti möhkəmlətməkdədir. İslam, hər kəsə, amma xüsusilə müsəlman görünənlərə götürülməlidir. Çünki onların İslam bildikləri şeylər İslam deyildir. Bu vəziyyət mütləq düzəldilib onlara həqiqət göstərilməlidir.

    İslamî dəvətin qayələrindən biri də, İslam'ı inhisarına alıb ona kimsəni çatdırmayanların əlindən İslam'ı alıb hər kəsin ona çatmasını təmin etməkdir. İslam, heç bir gücün nəzarətində ola bilməz. Heç bir güc İslam'ın bəzi ibadətlərini əlinin altına alıb çətinləşdir bilməz. Bunu edənlər, istər İslam adına etsinlər, istərsə cahiliyyə adına etsinlər; hər iki vəziyyət də Allah'a qarşı böyük bir ədəbsizlikdir. Çünki Allah Təala, O`na çatma yolunda nə qədər əngəllər varsa aradan qaldırılması istəyir.

    Hətta o əngəllərə qarşı cihadı hər Müsəlmana fərz etmişdir. Ta ki, insanlar saf və aydın olan İslam'ı öz istəkləriylə tanısınlar, öyrənsinlər və onu qəbullansınlar. İnsanları, insanların hakimiyetindən, dəyər verdikləri ağalardan, böyük qardaşlardan, atalardan, babalardan, əfəndilərdən və bağlanıb qaldıqları adətlərdən qurtarıb, həyatın hər mərhələsində Allah'ın nizam və hakimiyyəti olan İslam'a çatdırmaq ... Bax, İslam budur və bütün peyğəmbərlər də bunun üçün göndərilmişlər .

İslam'ı Həyata Hakim Etmək

    Bu qaydanın tətbiqi insan həyatının tamamilə Allah`a yönəlməsidir. Beləcə insan oğlu bütün işlərində və həyatın hər mərhələsində Allah`ın hökmünə müraciət edərək buna tabe olar və Allah'ın hökmünü öz düşüncə və görüşün seçim edər.

    Allah'ın hökmlərini insanlara çatdırıb təbliğ edən Rasülullah`dır (s.a.v.). Bu qayda isə İslam'ın ilk şərti olan şəhadət kəlməsinin ikinci rüknünü təmsil edir.

"Şübhəsiz ki, Muhamməd (s.a.v.) Allah'ın Rəsuludur." (Fəth, 48/29)

    Bax İslam'ın əsaslandığı və təmsil etdiyi əsas prinsipin ikincisi. Bu qayda bütün istiqamətləriylə həyata tətbiq edildiyi zaman, ən mütəkamil bir nizam ortaya çıxar. Bax Allah'ın razı olduğu nizam budur.

     İslam'ın hədəfi, cahiyyəni ortadan qaldırmaqdır. Bunun üçün də yeni və fəal bir heyətin formalaşdırılması lazımdır. Bu heyət, yaşamaq tərziylə, düşüncə quruluşuyla, sosial nizamı ilə, dəyər mühakiməsi və qaynağıyla, qısaca hər şeyiylə İslam metoduna uyğun hərəkət edən bir camaatdır. Məhz, belə bir heyət ancaq yenidən İslam ümmətini meydana gətirər və Allah`ın bu bəyanatına məzhər olar:

"Siz, insanlar içindən seçilib çıxarılmış ən xeyirli bir ümmətsiniz. Çünki yaxşılığı əmr edər, pisliyə qarşı çıxar və Allah'a inanarsınız. "(Al-i İmran, 3/110).

"Məhz beləcə sizləri mötədil bir ümmət etdik. Insanlara şahid (örnək) olasınız və Peyğəmbər də sizə nümunə olsun deyə ... "(Bəqərə, 2/143)