Mahnıya qulaq asmaq (3)
Musiqi xüsusunda umumî ölçümüz bu ifadələr olmalıdır:
"Şəriətcə bəzi savtlar (dini baxımdan bəzi səslər) halal, bəziləri haram edilmişdir. Bəli, ulvî hüznləri, Rabbanî eşqləri iras edən (xatırladan) səslər halaldır. Yetimanə hüznləri, nəfsanî şəhəvâtı təhrik edən səslər haramdır. Şəriətin təyin etmədiyi qisim isə sənin ruhuna, vicdanına etdiyi təsirə görə hökm alar." (Risalə-i Nur, İşaratü`l-İ'caz, s. 78; Sözlər, s. 382, 687-688)
Musiqidə iki səs istifadə olunur: insan səsi və alət səsi. Bir əsər icra edilərkən ya tək başına insan səsi və ya musiqi alətləri istifadə olunur; əsasən də hər ikisindən birdən istifadə edilir. Hər üç halda da insanın xoşuna gedən, onun zövq duyduğu və təsirində qaldığı ölçülü, bəlli bir məqamda səs çıxarılır. Bu səslər mahiyyətinə, mövzusuna və təsirinə görə dəyərləndirilər.
Ya insanın ruhuna təsir edər, onda ulvî, dinî hisslərin canlanmasına səbəb olar; ya da dinlədiyi bir musiqi parçası, nəfsinə və süflî hisslərə xitab edərək uca hisslərin korlaşmasına səbəb oar.
Yuxarıdakı ifadələrdə də açıqca göründüyü kimi, məşru olan, dinlənilməsində bir qəbahət olmayan səs, insana ulvî hüznləri, yəni dünyanın fâniliyini, ölümün hər an gələ biləcəyini, insanın bir gün gəlib torpaq olacağını, Allah qorxusunu hatırlatmalı və ya ilâhî eşqi, Allah sevgisini, dünya üzərində Cənab-ı Haqq'ın gözəl sənət əsərlərindəki uca isimlərinin və sifətlərinin təcəllilərini xatırlatmalıdır. Bu hissləri təhrik edən hər cür səsi dinləmək halal və caizdir.. Fəqət yetimanə hüznləri; insana ümidsizlik verən, sevdiyi kimsələrdən və nemətlərdən ayrılmanın iztirabını xatırladan, insanı bədbinliyə, pessimizmə sövq edən; insanın şəhvani hisslərinə xitab edən, dinlədiyi zaman nəfsin xoşuna gedən səslər isə haramdır, dinləmək caiz deyildir.
Bu iki sinifə adi olmayan bəzi səslər də vardır ki, insandan insana dəyişər. Məsələn eyni musiqi parçasını dinləyən iki adamdan biri nəfsânî bir his duyarkən, digəri ondan daha ulvî bir mənâ çıxarmaqdadır. Məsələn "İncəcikdən bir qar yağar, tozar əlif əlif deyə / Dəli könül abdal olmuş, gəzər əlif əlif deyə." parçasını bir musiqi müşayiətində dinləyən iki şəxsdən biri "əlif" dən Allah'ı xatırlayıb, ilâhî eşqi düşünərkən, o birisi zahirî mənasına baxaraq "əlif "dən bir qadını xatırlayar, məcâzî bir eşq düşünər.
Bir başqa misal: Yunus Əmrə'nin,
"Aşkın aldı məndən məni / Mənə Səni gərək Səni
Mən yanarım dünü gün / Mənə Səni gərək Səni
Aşkın şərabından içəm / Məcnun olub dağa düşəm
Sənsən dünü gün əndişəm / Mənə Səni gərək Səni "
şeiri, bu gün həm ilâhî olaraq, həm də türkü olaraq deyilməkdədir. İndi biri burada keçən "eşq" dən ilâhî eşqi düşünərkən, digəri zâhirî mənasına baxaraq məcazi bir eşqi xatırlayar.
İmam Qəzali həzrətləri isə (İhyâ, II / 279-81) musiqini, haram, məkruh və mübah olmaq üzrə üç ana başlıq altında incələyərək belə deyir:
Dünya arzusu və şəhvət hissləri ilə dolub daşan kəslər üçün yalnız bu duyğuları təhrik edən səslər haramdır.
Vaxtlarının çoxunu buna verən, məşğuliyyəti adət halına gətirən kimsə üçün məkruhdur.
Allah sevgisi ilə dolub daşan, duyduğu gözəl səs özündə sadəcə gözəl sifətləri təhrik edən kimsə üçün müstəhəbdir.
İmam Qəzali daha sonra, musiqini haram edən şeyin özü deyil, sonradan ortaya çıxan bəzi səbəblər olduğunu ifadə edər, bunu da belə təsnif edir:
"Mahnı oxuyan qadın olar, dinləyən də qadın səsinin şəhvətini təhrik edəcəyindən qorxarsa dinləmək haramdır. Burada haram hökmü musiqidən deyil, qadının səsindən qaynaqlanmaqdadır."
"Mahnının bəstəsi (sözləri) pis, İslâm inancına və əxlaqına zidd olarsa, bunu musiqili və ya musiqisiz söyləmək və dinləmək haramdır."......
Gəncliyi gərəyi şəhvət duyğuların məhkumu olan bir kimsə ifrat dərəcədə musiqiyə aludə olub, vaxtının çoxunu bu yolda keçirərsə səfeh olar....
- Mahnıya qulaq asmaq (1)
- Mahnıya qulaq asmaq (2)
- Musiqisiz zümzümə etmək caizdirmi? Musiqi dinləmək caizdirmi? Musiqili toylara, ad günlərinə qatılmaq olarmı? İslamda ilahilərin hokmü nədir?
- Qadının kişilər olan məclislərdə oynaması və hicabını açması...
- Şura surəsi 51-ci ayətin təfsiri
- Kəlam sifəti (1)
- Müsəlmanları namaza dəvət üçün azanın təsbiti necə olmuşdur, azanın şəklini kim təyin etmişdir?
- Qadın ilə kişi birlikdə olarkən diqqət edilməsi lazım olan mövzular nələrdir? Qız dostlarla danışmanın bir eybi varmı? Qadın ilə kişi arasında caiz olmayan hallar nələrdir?
- Axirət həyatına iman rüknü və əqli isbatı (kərəm və rəhmət felləri üzərindən)
- Fitrət haqqında məlumat verə bilərsinizmi? "Fitrətə uyğun hərəkət etmək? (Rum surəsi, 30/30) nə deməkdir?