Qədr Gecəsi və Dəyərləndirilməsi

Qədr Gecəsinin dəyəri və qiymətləndirilməsi mövzusunda səhih məlumatlar var vardırmı?

Sualın cavabı üçün bu açıqlamalara girmək məcburiyyətindəyik:

1. Mənası:

Bəzi zamanlarda iş görənlərə, normal zamanların bir neçə qatı çox məvacib verilir. Bəzi hadisələrin ildönümləri mükafat günləridir. Bəzi krallar taxta çıxmaları ya da iş başına gəlincə cülus bəxşişi paylayırlar. Bəzən ümumi əfv elan edilir və çox böyük cəzalar belə bağışlanar. Bəzi bazar, yarmarka və yerlərdə yüzdəyüzləri xeyli aşan karlar təmin edilər ... Bütün bunlar bizim Qədr Gecəsi kimi zamanları anlamamızda sadəcə bir fikir verə bilərlər. Çünki o gecənin sahibi Sani `dir, Cəvvâd` dır (çox çox ehsan edən, çox comərd.), Kərim`dir (əli açıq, comərd.), Ğaffar`dır (günahları örtən, günahları bağışlayan) ... O `nun xəzinəsi, comərdliyi, kərəmi, bağışlaması başqalarınınkına bənzəməz. O, insanlara görə nə qədər böyüksə, O`nun bəxşişi və əfvi da onlanrınkına görə o qədər böyükdür. Xəzinə O` nun olduğuna görə, kimə nə qədər verəcəyini də O bilir. Məhz Qədr Gecəsi, O`nun Muhamməd Ümmətinə bir bəxşişi, bir ümumi əfv elanı və bir mükafatıdır. Bu, ayrıca Allah (cc) `ın qullarına nə qədər mərhəmət etdiyini və qurtuluşlarını necə istədiyini də göstərər.

2. Mahiyyəti ya da "Qədr" nə deməkdir?

Ərəbcə bir söz olan "Qədr"; əslində güc çatdırma(qadir olmaq) demək olmaqla birlikdə, hökm, təqdir, şərəf, ululuq və təzyiq mənalarına da gəlir.

Hökm mənasını düşünməklə Qədr Gecəsinə, hökm və təqdir gecəsi deyilir ki, Duxan surəsində keçən, "Qur` an `ı Kərim` in endirildiyi, böyük işlərin təyin olunub hökmə bağlandığı ... " deyilən gecə buna işarə edər. Ancaq Qur `an` ı Kərim hadisələrə görə iyirmi üç  ildə endiyinə görə, Qədr Gecəsində endirilməsi, toplu şəkildə dünya səmasına endirilməsi deməkdir.

Şərəf və ululuq mənasını daşıması, bu gecənin min aydan daha şərəfli və daha böyük olduğu və ya qədri qiyməti və şərəfi olmayan birinin belə o gecəni əhya etməklə şərəf və dəyərə qovuşacağı üçündür (Qurtubi, XX/131).

Təzyiq mənasını gəlməsi isə, o gecə mələklərin enməsi ilə yer üzündə böyük bir izdiham və daralma olmasındandır. Bu ayrıca, sonu qurtuluş olan böyük və şərəfli hadisələrin, böyük şiddət və təzyiqlər nəticəsində ola biləcəyini də göstərir. Qədr Gecəsi `ndə bu üç məna da vardır və "Qədr Gecəsi " təbirinin surədə üç yerdə təkrarlanması buna işarə edir ola bilər.

3. Zamnı:

Cümə günündə "İcabət Saatı", əməllər içərisində Allah `ın rizası, günahlar içərisində qəzəbi, Qiyamətin qopma zamanı, insanın harada və nə vaxt öləcəyi, beş vaxt namaz içərisində " Vusta " namazı( ikindi-əsr), Allah` ın adları içərisində  "İsmi Azâm"ı, qulları içərisində saleh və vəli qulu gizləndiyi kimi Qədr Gecəsi `nin hansı gecə olduğu da gizlənmişdir. (bax. Qurtubi XX/137) Bunun hikmətlərindən biri, insanların ona güvənib digər zamanlarda üsyana dalmamaları, bir digəri də yenə buna bağlı olaraq, Qədr Gecəsinə təsadüf etmə ümidiylə bütün bir Ramazanı əhya etmələrini istəmək ola bilər. Amma yenə də ən möhkəm rəvayətlər onun Ramazan `da və Ramazan` ın da iyirmi yeddinci gecəsində olduğuna işarə edər. Çünki "Qədr" surəsində Qur`an-ı Kərim`in Qədr Gecəsində endirildiyi, Bəqərə surəsində də Ramazanda endirildiyi bildirilir. Demək ki, Qədr Gecəsi Ramazan içərisində bir gecədir. Hərçənd bir çox səhabə və böyük imam Qədr Gecəsinin Bədir Döyüşü günü olan Ramazan `ın on yeddinci gecəsi, ayrıca iyirmi, iyirmi bir, iyirmiiki ... iyirmidoqquzuncu gecəsi olduğunu rəvayət etmişlər, amma iyirmi yeddinci gecədir deyə rəvayət edənlər daha açıq və daha çoxdur. Digərlərinin rəvayətlərini, o ilki Qədr Gecəsi `nin o günə rast gəldiyi şəklində anlamalıdır. Qədr surəsində üç dəfə təkrarlanan "Leyletü` l-Qadr - Qədr Gecəsi" ifadəsinin hərflərinin cəminin iyirmiyeddi etməsi, həmçinin eyni surədə Qədr Gecəsini göstərən "Hiyə - o " əvəzliyinin surənin iyirmi yeddinci kəlməsi olması da buna işarə edir ola bilər. Allah Rəsulu `nün Ramazanın son on gününü itikafa girib cəhd və səylə keçirməsi, Qədr Gecəsinin həm o günlərdə olduğuna, həm də qətiliklə bir gecəyə təsis edilə bilməyəcəyinə işarə edər. Onsuz da Allah Rəsulu "Qədr gecəsi mənə göstərildi də sonra unutduruldu" buyurur.

Qədr Gecəsi Qur `an-ı Kərim` in endirildiyi gecə olduğuna görə o bir dəfə olmuş keçmişdir deyə ağla gələ bilər. Ancaq Qədr surəsində, "o gecə mələklər enər ..." deyilməsi, "enmişdir" deyilməməsi onun təkrarlama etdiyini göstərir. Elə isə bunu; Qur `an` ı Kərim endiyi üçün o gecə Qədr Gecəsi oldu, şəklində deyil də, Qur `an` i Kərim `in enməsi Qədr Gecəsinə rast gəldi şəklində anlamalıdır.

Şah Vəliyyullah `a görə isə Qədr Gecəsi ikidir; biri bütün il içərisində, digəri isə Ramazanın son on günü içərisində saxlanılıb (Sah Vəliyullah Dəhləvi, Hüccətullah `il-Balığa, N/55).

Qədr Gecəsinin bir sıra işarələrinin olduğu da deyilmişdir. Gecə, saf, sakit və ay varmış kimi işıqlıqdır. Çox soyuq və çox isti olmayıb mötədildir. Səhərində günəş göz qamaşdırmayıb, şəkli bəlli olaraq ay kimi və solğun doğular, qızarıq doğular (bax. İbn Kəsr, VNI/466).

4. Nə üçün Min Ay?

Qədr Gecəsi min aydan xeyirlidir deyilməsi, min ayın onun xeyrinin ölçüsünü verməsi üçün deyil, xeyrinin çox çox olduğunu göstərmək üçündür. Çünki "daha xeyirli" olunca, onun xeyrinin min ayla bərabər dahasının, yəni çoxluğunun da olduğu aydın olar. Məhz bu çoxluğun miqdarını ancaq Allah (cc) bilir. Bununla yanaşı, "min ay" deyilməsi mövzusunda bəzi rəvayətlər də vardır. Müsəlmanların keçmiş İsrail oğullarından birinin min ay cihad etməsinə, ya da dörd adamın səksən il (təxminən min ay) dayanmadan ibadət etmələrinə qibtə etmələri, və ya Allah Rəsulu `nün öz ümmətinin ömürlərini qısa görüb bu qısa ömürdə kafi axirət azuqəsi hazırlaya bilməyəcəklərindən narahatlıq keçirməsi,  "Min Ay" deyilməsinin səbəbidir. Beləcə Allah (cc), Elçisi Muhamməd (sallallahu aleyhi və səlləm)` i və onun ümmətini mükafatlandırmıştır deyilir. (Bu rəvayətlər üçün bk. Elmalılı, VNI/5972)

5. Necə Dəyərləndirilir?

Qədr Gecəsinin Muhamməd (aleyhissalatu vəssəlam) ümməti üçün, Ərafə və cümə da daxil olmaqla, bütün gün və gecələrdən üstün olduğunu həmən hər kəs qəbul etmişdir. Ancaq Allah Rəsulu `nün özü üçün Mirac Gecəsi daha üstündür (Elmalılı, VNI/5983). Elə isə belə bir gecəni dəyərləndirmənin qazancı da əlbəttə, çox böyük olacaq. Allah Rəsulu:

"Kim inanaraq və sırf Allah rizası üçün Qədr Gecəsində qalxarsa keçmiş günahları bağışlanar" (Buxari, iman, I/I5, Savm NI/23; Müslim, salat, N/175) buyurur.

Demək ki, bu gecəni dəyərləndirmənin birinci şərti qalxmaq, yəni oyanamaqdır. Qalxılıb nə ediləcəyi mövzusunda bir təsis edilməmişdir. Namaz qılmaq, Qur `an oxumaq, dua etmək və təfəkkürdə olmaq sünnəylə sabit olan şeylərdir. Allah Rəsulu sallallahu aleyhi və səlləm bunların hamısını etmişdir (bax. Elmalılı, VNI/5982). Ramazanın son on günü gəlincə o gecəni əhya edər, ailəsini qaldırar və ibadət mövzusunda çox səy göstərərdi (Ibn Kəsir, VNI/471). Həmçinin, Ramazanın son on günündə itikafa girməsi də Qədr Gecəsi `ni tapmağa və əhya etməyə istiqamətli bir sünnədir. Buna görə hamısından bir parça etmək bəlkə ən gözəlidir. Hz Aişə (Allah ondan razı olsun) anamız Allah Rəsuluna (sallallahu aleyhi və səlləm) Qədr Gecəsi`nə rastlanıldığında nə söylənməsi lazım olduğunu soruşmuş və:

" Allahummə innəkə afüvvün tuhibbül-afvə fa `fu-anni: Allah` ım, Sən çox bağışlayansan, afvı sevərsən, məni bağışla " (Müsnəd , VI/182) də, cavabını almışdır.

Demək ki, o gecədə ediləcək duaların ən gözəli bağışlanma istəyidir. Yatsı və sübh namazlarını camaatla qılmaq, o gecəni əhya etmək mənasına gələcəyindən ən azı olaraq bunu etməlidir. Allah Rəsulu (sallallahu aleyhi və səlləm)  bəlkə də buna işarə etmək üçün,

"Qədr Gecəsi yatsı namazında camaatda hazır olan ondan nəsibini almışdır" buyurar (Qurtubi, XX/138).

Bununla bərabər Ramazanın hər gecəsində ediləcək bu duanın çox böyük bir ehtimalla Qədr Gecəsinə rastlayacağından, qəbul olması qüvvətlə ümid edilər. Buna görə,

"Ondan məhrum olan, çox böyük bir şeydən məhrum olmuşdur." buyurular (Müsnəd, N/230, N/385, 425; Ibn Kəsir, VN/464).

Ayrıca insanın bu müstəsna gün və gecələrə hörmətinin ifadəsi olaraq Ramazan `da digər bütün günlərdən daha ciddi cəhd edib çalışması, Qədr Gecəsində isə Ramazandakindən da daha çalışqan olması lazımdır. Hətta Qədr Gecəsinin gündüzünü də digər günlərdən daha çox dua və ibadətlə keçirmək sünnət, bütün müsəlmanların problemləri üçün çarə duasında olmaq müstəhəbdir. (Nəvəvi, Əl-Əzkar, 163)