Batil inanclar

Salam Aleykum.Insanlar arasinda bezi inanclar varki onlarin doqru olub olmadiqi helede bezilerimiz terefinden anlasilmamaqdadir.mes. sinmis guzgunu evede saxlamaq olmaz doqrumudur?Zehmet olmasa buna aydinliq getire bilersiniz?Tesekkurler.

Dear Brother / Sister,

Və aleykum Salam. Xalq arasında uğursuzluq meydana gətirəcəyinə inanılan zaman, söz, hal və davranışların əsli vardırmı?

Uğursuzluq: Hər hansı bir şeydə olduğu zənn edilən və işlərin tərs getməsinə səbəb olaraq irəli sürülən bir haldır.

Müxtəlif çağlarda bir çox insan və cəmiyyətlər ətraflarında gördükləri bir sıra əşyalarda, heyvanlarda və təbiət hadisələrində uğursuzluq olduğuna inanmışdır. Çağımızda bu uğursuzluq anlayışını üzərindən ata bilməmiş bir çox insan görülür. Bu tipdəki insanlar, uğursuz olaraq xarakterizə etdikləri şeylərdən, özlərinə bir pislik və zərər gələcəyi inancındadır. Daima bu cür şeylərdən uzaq durmağa çalışırlar. Heç bir dini və elmi qaynağı olmayan "uğursuzluq" anlayışına sahib olsalar, həyatların hər mərhələsində qorxu və narahatlıq içində olarlar.

Əslində heç bir şeydə uğursuzluq yoxdur; heç bir şey doğuşdan uğurlu deyildir. Uğursuzluq olsa olsa hər kəsin özündə, öz yozumunda və anlayışındadır. Xalq arasında tez-tez işlədilən "uğurlu gəldi" və ya "uğursuz gəldi" kimi sözlər bir zənn və quruntudan ibarətdir.

Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) bir hədisi-şərifində,

"İslamda taşə'üm (uğursuz sayma, pisə yozmaq) yoxdur; ən yaxşısı təfəül (yaxşıya yozmaq) dır." (Buxari, Tibb, 54)

buyuraraq, bu zərərli anlayışın İslamda olmadığını ifadə etmişdir. Digər bir hədisdə isə belə buyurulmuşdur:

"Əşyada uğursuzluq yoxdur, səfər ayında uğursuzluq yoxdur, bayquşun ötməsində bir uğursuzluq yoxdur." (Müslim, Salam, 102)

Bütün bunlardan sonra belə deyilə bilər:

Ay və günəş tutulması, it hürməsi, bayquş ulaması, pişik və itin yolda gedən bir adamın qarşısından keçməsi, nərdivan altından keçmək, on üç rəqəmi, çərşənbə axşamı günü işə başlamaq və ya yola çıxmaq, gecə aynaya baxmaq və ya dırnaq kəsmək və s. kimi bir çox şeydə uğursuzluq olduğuna inanmaq, əsla doğru deyildir. Çünki belə şeylərdə, nə yaxşılıq, nə də pislik var. Bir əşyanı bir hadisəni mütləq bir şeyə yozmaq lazımdırsa, Peyğəmbər Əfəndimizin (s.ə.s.) tövsiyəsi istiqamətində, yaxşıya yozmaq gərəkdir.

Əsasən insan oğlunun, yaradılışın bir sıra fitri seyirləri içindəki rəftar və hərəkətlərinə müxtəlif mənalar yükləməsi yeni deyildir. Xüsusilə bütpərəstlik dövrlərində daha da sıxlaşan belə inanc və qəbul etmə, bütpərəst olmayan cəmiyyətlər içində də, qəribədir, bir xeyli qəbul görmüşdür. Bayquş ulamasından, it səslərinə, əl, qol, qaş, gözün atmasından, qulaq cingildəməsinə qədər orqanizmin istək xarici olaraq əmələ gətirdiyi müxtəlif dərəcələrdə təbii refleksləri ilə əlaqədar olaraq edilən "uğursuzluq" şərhi, nə yazıq ki, tövhid inancına sahib cəmiyyətlərə da bəzən sıçraya bilmişdir .

"Çərşənbə axşamı günü uğursuz günüm." Deyərək o gün işə çıxmamaq ... "Sol gözüm atdı; başıma bir bəla gələcək! "deyərək heç bir şey yox ikən döyünüb sızlamaq ..." Evimin damında bayquş ötdü; yaxında ocağım (evim) dağılacaq! "deyə gərəksiz yerə dəhşət duyğularına qapılmaq ..." filankəsin itinin ulamasını eşitdim; evindən bir cənazə çıxacaq! "kimi şeylər ... Və buna bənzər batil inanc və səhv başa düşməyi bir həyat düsturu olaraq qəbul etmək Bir Allah inancı və Allaha güvənməklə uyuşmaz. Çünki:

"Allah hər şeyi ən gözəl şəkildə yaratmışdır." (Səcdə, 32/7)

Hadisələrə bağlılıq, Allaha bağlılığın önünə keçməməli. Bir Müsəlmanın, "Sol gözüm atır, pis bir şey olacaq!" Deməsini, bayquş ulamasını "ölüm" xəbəri verir kimi dinləməsini, inanmasını və bir pis xəbər gözləməsi içinə girməsini; Allaha güvənib dayanmağı unutmasını və Allahdan xeyirlisini istəməməsini hansı doğru inanca sığışdıra bilərik? Tövhid inancının hansı oxu ilə bütünləşdirə bilərik?

Müsəlman, heç bir şeyi uğursuzluğa və mənfiliyə yozmaz. Yuxunu belə. Bu bir baxış bucağıdır. Müsəlmanlıq bizə bu dəqiq baxışı gətirmişdir. Hər şey Allahın qüdrəti ilə olmaqdadır və hər şeydə bir və ya birdən çox xeyir cəhəti vardır. Müsəlman hər şeyi xeyirə yozar, xeyiri istər, xeyirlə yatar, xeyirlə qalxar. Allahdan xeyir diləyər.

Necə ki Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.),

"Kobudluq uğursuzluq, yumşaqlıq isə uğurdur." (Camius-Sağir, II / 2144) və ya

"Ədəbsiz danışmaq pislik, pis xasiyyət da uğursuzluqdur." (Camius-Sağir, II / 1736)

buyuraraq, uğursuzluğun da, uğurun da bizim şüurlu hərəkətlərimizi axtarılması lazım olduğunu; beləcə, işimizi pozacaq, düşmənliyi bəsləyəcək, düşmənçiliyi artıracaq, sülhə və qardaşlığa zərər verəcək, yəni uğursuzluq gətirəcək "kobudluq" kimi, "çirkin söz söyləmək" kimi, "pis xasiyyətli olmaq" kimi davranışlardan çəkinməyimizin də mümkün olduğunu bəyan buyurur.

Allah Rəsulu (s.ə.s.),

"Adamın həm ən uğurlu və həm də ən uğursuz orqanı, iki çənəsi arasındakı dilidir." (Camius-Sağir, II / 1640)

buyuraraq da, hərəkətlərimizi və orqanlarımızdan əgər "uğursuzluq" axtaracaq isək, bunda öz payımızın böyüklüyünə diqqət çəkir. Atalarımızın,

"Şirin dil ilanı yuvasından çıxarar."

sözü bu hədis-i şərifi bir ölçüdə təfsir edir. Yəni uğur və məharət şirin dildədir, uğursuzluq isə acı və kobud dildədir. Uğur nəzâkətdədir, uğursuzluq isə hörmətsiz, sevgisiz və anlayışsız olmaqdadır.

Demək olar ki, Rəsuli-Əkrəm Əfəndimiz (s.ə.s.); uğur və uğursuzluq anlayışlarını istifadə edəcək isək əgər, bunu bizim iradə və istəyimizə bağlı hərəkətlərimizi ifâdələndirəcək şəkildə istifadə etməmizi, beləcə bundan dərs almamızı və özümüzü yaxşıya doğru yönləndirməyimizin də mümkün olduğunu; əks halda Allahın qüdrətini ittiham edərcəsinə və ya hadisələri Allahın qüdrətindən və iradəsini qoparıb alırcasına "uğursuzluq" anlayışını gündəlik dilimizdə istifadə etməmizi, oradan da ürəyimizə daşımamızı uyğun görməmişdir.

Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.) bu mənalara bu brilyant hədisləri diqqət çəkmişdir:

"Bir xüsusda bir zənnə qapıldığınızda, onu gerçəkmiş kimi qəbul etməyin. Şeytan ürəyinizə həsəd duyğusu atdığında ona uyub zülm etməyin. Bir şey haqqında uğursuzluq zənninə qapıldığınızda buna qulaq verib də işinizdən geri qalmayın. Allaha güvənin. Satış üçün bir şey çəkəndə çox çəkin. "(Camius-Sağir, I / 405)

"Uğursuzluq düşüncəsinin, özünü ehtiyacı olan bir işi etməkdən saxlayan kimsə Allaha şirk qoşmuşdur." (Camius-Sağir, II / 3646)

Nəticə olaraq deyilə bilər ki:

Bizim gözümüzə, qulağımıza ilişən yaradılışla əlaqədar hadisələr; Allahın şəxsən iradə buyurub təqdir etdiyi, nizamlayıb tənzim etdiyi, uyğun görüb yaratdığı bir yaradılış zəncirinin bizə əks olunan halqalarıdır. Şər də olsa, şər də zənn etsək, qorxsaq da, dəhşət də alsaq xeyirə düşünməliyik, uğurlu saymalıyıq, yaxşı bilməliyik, yaxşılıq tapmalıyıq. Hadisələri pisə yozmamalıyıq. Gözün atmasından, bədənin atmasına, qulaq cingildəməsindən bir məna çıxaracaq isək əgər, sağ tərəfdə və ya sol tərəfdə olmuş fərq etməz, xeyirə dönük bir məna çıxarmalıyıq. Şərə dönük mənfi yorumlar etməməliyik. Hər hal və şərtdə Allaha güvənməliyik.

Bayquş ölüm xəbərçisidirmi?

- Ölünün bayquş olması, cahiliyyə dövrünə aid bir batil bir inancdır. (Bax. Şəhristani, s. 654; Alusi, M. Şükrü, II, 199)

Peyğəmbərimiz bunun batil inanc olduğunu bildirmişdir. (Bax. Buxari, Tibb 19, 43-45, 54; Müslim, Salam 102, 107, 110, 114, 116; Davudoğlu, A, Səhih-i Müslim Tərcümə və Şərhi, IX, 668)

- Baykuş'un ölüm xəbərçisi olduğu anlayışı da batildir.

- Bayquş, qarğa, xoruz kimi heyvanların səslərini uğursuz saymaq düşüncəsi İslamda açıqca rədd edilmişdir. Necə ki, Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) bir hədisi-şərifində, "İslamda təşa'üm (bir şeyi uğursuz sayma, pisə yozmaq) yoxdur." (Buxari, Tibb, 54) buyurmuşdur.

Uğursuzluq məzmununda göyərçin, qarğa, bayquş və hudhud (şanapipik) kimi quşların uçuşundan məna çıxarma anlayışı çox köhnə bir keçmişə sahib olub Babil və Misirlilər kimi Yəhudi və Xristiyanlarda da mövcud idi.

Cahiliyyə Ərəbləri quşların yanında bir qisim xüsusiyyətlər daşıyan insanlarla qulağı yarıq, buynuzu sınıq heyvanları və bəzi səsləri də uğursuz qəbul edərdilər.

Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) xəstəliyin özbaşına sirayət etmədiyini, quşun uçmasıyla uğursuzluq meydana gəlmədiyini, səfər ayında və ya bayquş ulamasında uğursuzluq axtarılmamasını (Buxari, Tibb, 54; Müslim, Salam, 102) bildirmişdir. Ayrıca İslamda uğursuzluq anlayışının olmadığını, daim optimist ifadələrin istifadə edilməsi lazım olduğunu (Buxari, Tibb, 44, 54) söyləmiş, quşun uçuşundan gələcəyə istiqamətli pis nəticələr çıkarmağın şirk sayıldığını israrla vurğulamışdır. (Əbu Davud, Tibb, 24; Tirmizi, Siyər, 47)

Bir başqa rəvayətdə isə, "Uğursuzluq anlayışı üzündən işindən imtina edən kimsə şirkə düşmüş olur" demiş, bunun kəffarəsinin nə olduğu soruşulduğunda, "Allahım! Sənin xeyrindən başqa xeyr, sənin təqdirindən başqa təqdir və səndən başqa ilah yoxdur "deyilməsini nəsihət etmişdir. (Müsnəd, II, 220)

 

Mövzuyla əlaqədar rəvayətləri qiymətləndirən İbnul-Əsir uğursuzluq qəbul etmənin şirk sayılmasını, bunu icra edənlərin bəzi əməliyyatlarla mənfəət görəcəklərinə və özlərinə toxunacaq zərərləri aradan qaldıracaqlarına inanmalarına bağlamışdır (ən-Nihayə, III, 152)

Suallarla İslam