Şafi Məzhəbi haqqında məlumat verərsiniz?

Dear Brother / Sister,

İmam Şafi (ö. 204/819)a nisbət edilən fiqh məktəbi. Şafininin ləqəbi,

Əbu Abdullah Məhəmməd b. İdris elKureşi əl-Haşimi əl-Muttalibi b. Abbas b. Osman b. Şafi' olub H. 150də Qəzzədə doğulmuşdur. Hz. Peyğəmbərin dördüncü qərbindən babası Abdı Menafın doqquzuncu göbəkdən nəvəsidir. İmam Şafininin doğum ili Əbu Hənifənin (ö. 150/767) vəfat ilinə rast gəlir.

Atası İdris bir iş üçün Fələstindəki Qəzzəyə getmiş və orada ikən vəfat etmişdi. Doğumundan iki il sonra anası onu götürüb ata vətəni olan Məkkəyə gətirdi. Kiçik yaşda Qurani Kərimi hifz etdi. Fəsih Ərəbcə danışan Huzeyl qəbiləsi arasında şeir və ədəb öyrəndi. Sonra Məkkə müftisi Müslim b. Xalid ez-Zenadan dərs alaraq, onun yanında fətva verəcək vəziyyətə gəldi. O zaman on beş yaşlarında idi. Bundan sonra Mədinəyə getdi. Orada müctəhid İmam Malik b. Ənəs (ö. 179/795) fiqhdə ustad idi. Malik, öz əsəri olan əl-Muvattasını, İmam Şafininin əzbərdən oxuduğunu görüncə heyrətini gizləyə bilməmişdi. İmam Şafi, Süfyan b. Uyeyne, Fudayl b. Iyazdan, əmisi Məhəmməd b. Şafi' və başqalarından hədis rəvayət etdi.

Məhəmməd b. el-Hasandan İraq fakihlerinin kitablarını aldı. Onunla fiqhi mövzularda söhbətlərdə oldu. 187 H.da Məkkədə, 195 H. də Bağdadda Əhməd b. Hənbəl (ö. 241/855) ilə görüşdü. Beləcə Hənbəli fiqhinə, üsuluna, nasih və mensuh mövzusuna muttali oldu. Sonra Bağdadda "İmam Şafininin köhnə məzhəbi" deyilən fikirlərini ortaya qoydu. 200 H. də Misirə keçdi və "Yeni Məzhəb" deyilən fikirlərini təsnif etdi. Orada ikən 204/819da vəfat edərək Karafe deyilən yerə dəfn edildi.

İmam Şafi ilk olaraq fiqh üsulunu tərtib etmiş və bu mövzuda "erRisale" yazmışdır. əl-Hucce adlı əsəri İraqdakı, "əl-Ümm" isə Misirdəki fikirlərini əhatə edər.

İmam Şafi mütləq, müstəqil bir müctəhid olub, fiqh, hədis və üsulda imam idi. O, Hicaz və İraq fiqhini birləşdirici bir yol izlədi. Əhməd b. Hənbəl onun haqqında; "Şafi, Allahın kitabı və Rəsulunun sünnəsi mövzusunda insanların ən fakihi idi" demişdir. (Vehbe əz-Zühaylı, əl-Fıkhu'l-İslami və Edilletüh, Dimask 1405/1985, I, 36,37).

Şafininin Səhabə Sözünü Dəlil Alışı

Şaf i üsul alimlərindən bəziləri, onun köhnə məzhəbinə görə səhabə kavlini dəlil götürdüyünü, yeni məzhəbində bu fikirdən imtina etdiyini söyləmişlər. Ancaq yeni məzhəbi rəvayət edən Rəbi b. Süleyman el-Muradinin nəql etdiyi başqa bir əsər olan "ər-Risalə" də Şafininin səhabə sözlərini dəlil olaraq götürdüyü görülər (ər-Risalə, Halebi nəşr və Əhməd M. ,Sakir nəsri, Qahirə 1940, s. 597). Yenə Şafi, yeni məzhəbini əhatə edən əl-Ümm adlı əsərində belə deyər: "Kitab və Sünnəni bilənlər üçün üzr söz mövzusu olmayıb, gərəyinə uyğun gəlmək şərtdir. Kitab və Sünnədə hökm yoxsa səhabənin və ya onlardan birinin sözlərinə müraciət edərik. Əgər ixtilaflı məsələdə Kitab və Sünnəyə daha yaxın olan sözə bir dəlalət tapa bilməzsək Əbu Bəkr, Ömər və Osman (r.ə.)ın sözünə uyğun gəlməmiz daha yaxşı olar. Əgər bir sözün Kitab və Sünnəyə daha yaxın olduğuna dair bir dəlil tapılsa, o sözə xəbərdar edik" (Şafi, əl-Ümm, VII, 246).

Şafi Məzhəbinin Yayılması

Şafi məzhəbi xüsusi ilə Misirdə yayılmışdır. Çünki məzhəbin imamı həyatının son dövrünü orada keçirmişdir. Bu məzhəb, İraqda da yayılmışdır. Çünki Şafi fikirlərini yaymağa əvvəl orada başlamışdır. İraq yoluyla Xorasana və Maveraü'n-Nehir'de də yayılma imkanı tapmış və bu ölkələrdə fətva ilə tedrisatı Hənəfi məzhəbi ilə paylaşmışdır. Bununla birlikdə bu ölkələrdə Hənəfi məzhəbi, Abbasi rəhbərliyinin rəsmi məzhəbi olması səbəbiylə hakim vəziyyətdə idi. Misirdə rəhbərlik Eyyübilerin əlinə keçincə Şafi məzhəbi daha da güclənmiş, həm xalq, həm də dövlət üzərində ən böyük nüfuza sahib olmuşdur. Ancaq Kölemenler dövründə Sultan Zahir Baybars, qazıların dörd məzhəbə görə təyin edilməsi lazım olduğu fikirini qarşıya qoymuş və bu görüş tətbiq olunmuşdur. Ancaq bu dövrdə də Şafi məzhəbi o bölgədə digər məzhəblərdən üstün bir mövqeyə malikdir.

Osmanlılar Misiri ələ keçərincə Hənəfi Məzhəbi üstünlük qazandı. Daha sonra Məmməd Əli Paşa Misirə hakim olunca, Hənəfi məzhəbi xaricindəki məzhəblərlə rəsmi olaraq əməl etməyi ilga etmişdir.

Şafi məzhəbi İrana da girmişdir. İndiki vaxtda Şiə məktəbi ilə yan-yanadır.

İndiki vaxtda Anadolunun şərq seqmentində, Qafqaz, Azərbaycan, Hindistan, Fələstin, Seylan və Malazya müsəlmanları arasında Şafi məzhəbinə mənsub olanlar bir xeyli çoxdur. İndoneziya adalarında isə hakim olan tək məzhəb Şafi məzhəbidir (Əbu Zəhra, a. g. e, 358 vd.).

Suallarla İslam