Most Read in the Category of Elm

Cavab 1:

Unutqanlıqdan xilas olmaq və zəkanın açılması üçün bu dua oxunar.

Ferdun, Hayyun, Qayyumun, Hakemun, Adlun, Quddusun. İyyake na'budu ve iyyakənəsta'in. İnna fetehna leke fethen mubina" Doqquz dəfə oxunacaq.

"Ya kəbiri entellezi la tehdil ukulü livasfi əzəməti." Min dəfə oxunacaq.

Sonra : "Subhane rabbiyel ala." deyiləcək. Sonra, "Sübhane minennaril eflaki, biezkaril əmlakı kema tüskinül ərzə biezkarizzakirine, qala li ezkari himiletin lil mahmuline, və meskenetin lil miskininə, və muherriketin lil mutehharrikine, sübhane men hüve küllə yevmin hüve fi şənin." oxunacaq.

Bundan sonra ehtiyac nəysə o deyiləcək və bunlar oxunacaq.: "Ya ğıyasel müsteğisine vela havle vela qüvvətə illa billahil aliyyil əzm." (Mecmuatül Əhzab)

Hz. İbnu Abbas (r.ə.) izah edir: "Hz. Əli İbnu Əbi Talib (r.ə.) Rəsulullah (s.ə.s.)a gələrək: "Anam və atam sənə qurban olsun, bu Quranı əzbərləyə bilmirəm. Özümü onu əzbərləyəcək gücdə görə bilmirəm" dedi. Rəsulullah (s.ə.s.) ona bu cavabı verdi: "Ey əbul-Hüseyn! (Bu məsələdə) Allahın sənə faydalı edəcəyi, öyrətdiyin təqdirdə öyrənən kimsənin də istifadə edəcəyi, öyrəndiklərini də sinəsində sabit edəcək sözləri öyrədimmi?"

Hz. Əli (r.ə.): "Bəli, ey Allahın Rəsulu, öyrət mənə!" dedi. Bunun üzərinə Hz. Peyğəmbər bu tövsiyə etdi:

"Cümə gecəsi (cümə axşamını cüməyə bağlayan gecə) olunca, gecənin son üçdə birində qalxa bilsən qalx. Çünki o an mələklərin də hazır olduğu bir vaxtdır. O anda edilən dua müstəcabdır. Qardaşım Yaqub da övladlarına belə söylədi: "Sizin üçün Rəbbimə istiğfar edəcəyəm, hələ cümə gecəsi bir gəlsin." Əgər o vaxtda qalxa bilməzsənsə gecənin ortasında qalx. Bunda da müvəffəq ola bilməzsənsə gecənin əvvəlində qalx. Dörd rükət namaz qıl. Birinci rükətdə, Fatihə ilə Yasin surəsini oxu, ikinci rükətdə Fatihə ilə Hamim, et-Duxan surəsini oxu, üçüncü rükətdə Fatihə ilə Elif lam mim Tenzilü'ssecde'yi oxu, dördüncü rükətdə Fatihə ilə Tebareke'l-Mufassal'ı oxu. Teşehhüdden çıxdığın zaman Allaha həmd et, Allaha sənanı da gözəl et, mənə və digər peyğəmbərlərə salat oxu. Mömin kişilər və mömin qadınlar və səndən əvvəl gəlib keçən mömin qardaşların üçün istiğfat et. Sonra bütün bu oxuduğun duaların sonunda bu duanı oxu:

"Allahım, mənə günahları, məni həyatda baqi etdiyin müddətcə əbədi olaraq tərk etdirərək mərhəmət et. Mənə faydası olmayan şeylərə təşəbbüsüm səbəbiylə mənə acı. Səni məndən razı edəcək şeylərə hüsnü nəzər etməmi mənə nəsib et. Ey səmavat və ərzin yaradıcısı olan cəlal, ikram və dil uzadıla bilməyən izzətin sahibi olan Allahım. Ey Allah! ey Rəhman! cəlalın haqqı üçün, üzün nuru haqqı üçün kitabını mənə öyrətdiyin kimi hafizəmə də yerləşdir. Səni məndən razı edəcək şəkildə oxumamı nəsib et. Ey səmavat və ərzin yaradıcısı, cəlalın və üzün nuru haqqı üçün kitabınla gözlərimi nurlandırmağını, onunla ürəyimi yarmağını, sinəmi ferahlatmanı, bədənimi yumağını istəyirəm. Çünki, haqqı tapmaqda mənə ancaq sən kömək edərsən, onu mənə ancaq sən nəsib edərsən. Hər şeyə çatmada güc və qüvvət ancaq böyük və uca olan Allahdandır."

Ey Əbul-Həsən, bu söylədiyimi üç və ya yeddi cümə edəcəksən. Allahın icazəsiylə duana razılıq ediləcək. Məni haqq üzrə göndərən Şəxsi Zülcelala and olsun bu duanı edən heç bir mömin razılıqdan məhrum qalmadı."

Cavab 2:

Zəkanın açılması, yaddaşın inkişafı üçün dua oxumanın yanında, maddi tədbirlərə uyğun gəlmək və edilən işin gərəklərini yerinə yetirmək lazımdır. Dərsinə çalışması lazım olan bir şagird yalnız diliylə deyil halıyla və bədəniylə də dua etməlidir. Buna hərəkəti dua deyilməkdədir. Üzərinə düşən vəzifəni haqqıyla yerinə yetirdikdən sonra diliylə dua etmək də kavli duadır. İki qanadlı bir quş kimi, həm hərəkəti həm də kavli duanı birlikdə etməklə istədiyi yerə uça biləcək.

Ayrıca öyrəndiklərini unutmamaq və onları qorumaq üçün də bəzi tədbirlər görməlidir. Çünki unutqanlığa səbəb olan mövzular vardır. Bunlardan çəkinmək lazımdır. Bəzilərini qısaca söyləyək:

1- Harama baxmaq.

2- Haramla bəslənmək.

3- Zehini çox yoracaq olan gərəksiz şeylərlə doldurmaq. Televiziya, kompüter kimi.

4- Həddindən artıq dərəcədə bədənə zərər verəcək qədər cinsi əlaqəyə girmək. Xüsusi ilə öz-özünə təmin olmaq.

5- Zehnin davamlı işini maneə törədəcək qədər boş dayanmaq. Unutqanlıqdan xilas olmaq üçün bu dua oxunar.

Əbcəd: Cüməl, Cifr, Ədəd simvolizmi.

Əbcəd və ya Ebucəd, Ərəb əlifbasındakı hərflərin asanlıqla xatirdə qalması üçün təşkil edilən bir hərf silsilə ilə bu hərf silsilə hər birinə tekabül edən bir rəqəm dəyəri sistemi və silsilə meydana gətirən səkkiz sözün ilkinin adıdır.

Hərflərin hər birinə 1dən 1000ə qədər riyaziyyat dəyərlər verilmişdir.

Əbcəd hesabı Fars və köhnə Türk ədəbiyyatında tarix salmada da istifadə edilmişdir. Məsələn İstanbulun Fəth tarixi üçün Qurani Kərimdən "Aherun" sözü salınmışdır. Bunların cəmi

(elif+gayn+ra+vav+nun)=1+600+200+6+50=857 çıxmaqdadır və bu tarix Hicri 857 (M. 1453) ili olan fəth tarixidir. Ayrıca şair Füzuli, Qanuni Sultan Süleymanın Bağdadı fəth tarixi olan 941 H. ili üçün; "Gəldi bürcü övliyaya padşahı namdar" misrasını tarix düşmüşdür.

Bütün hurufu heca deyilən iyirmi səkkiz hərfi əhatə edən Əbcəd hərf tərtibində hərflərin ədədi dəyərləri belədir:

Əbcəd: Əlif : 1, Ba : 2, Cim:3, Dal: 4 Hevvez: He : 5, Vav : 6, Ze : 7 Hutti: Ha : 8, Tı : 9, Ya : 10 Kelemen: Kef : 20, Lam : 30, Mim : 40, Nun : 50 Sefes: Sin : 60, Ayn : 70, Fe : 80, Sad : 90 Karaset: Qaf : 100, Rı : 200, Şın : 3002 Te : 400 Sehaz: Se 500, Hı: 600, Zel : 700, Dazığ: Dad : 800, Zı : 900, Ğaym 1000.

Əbcəd elmi ilə əldə edilən məlumatların dəyəri:

Qurani Kərimdə bütün elmlər vardır. Bu elmləri də hər kəs öz qabiliyyətinə görə oxuya bilər və ya hiss edə bilər. Ancaq bu elmləri Qurandan oxuyarkən, mənim anladığım elm qəti doğrudur deyərək deyil də, mən belə anlayıram, şəklində söyləmək lazımdır. Çünki bir gün bu anladığı məlumatlar səhv olsa Haşa Quran səhv olmuş kimi qəbul edilər.

Əbcəd hesabı da bunlardan biridir.

Bunlar ərəbcə qrammatikayla əlaqədar elmlərdir.
Hər dilin bir kitabı olduğu kimi ərəbcədə də qrammatika kitabı iki hissədən əmələ gəlir; biri sərf digəri nəhv.

Sərf: Bir dili meydana gətirən sözlərin dəyişməsindən, bir-birindən törəməsindən bəhs edən elm şöbəsi. Söz məlumatı. Söz şəkli məlumatı. Morfologiya. Tasrif növlərini, ad və hərəkət növlərini öyrədən elm.

Nəhv: Sözlərin bir-birinə rəbt, izafət və əməl etmələriylə əlaqədar olan qaidələri içinə alan elm. Nəhv elmi ilə Ərəbcə sözlərin yeri və üsulu bilinər, yəni cümlə təhlili edilər.

Cavab 1:

Fateh Sultan Məmməd Xanın sırğa taxdığıyla əlaqədar məlumat yoxdur. Ancaq ümumiyyətlə Yavuz Sultan Səlimin sırğa taxdığı və sırğalı şəkilinin olduğu iddia edilər.

Mövzunu bir neçə baxımdan ələ almaqda fayda vardır:

1) İslam Hüququna görə (1) qulaqların sırğa üçün deşilməsi, qadınlar üçün caiz görülmüş; amma kişilər üçün caiz görülməmişdir. Bəzi hüquqçular, oğlanların da qulaqlarının deşilə biləcəyini və bu cür bir hadisənin Hz. Peyğəmbər zamanında edildiyi halda qadağan edilmədiyini irəli sürməkdədirlər. Hər halda yetkin kişilərin qulaqlarını deşdirmələri və sırğa taxmaları, çox hüquqçulara görə haram və bəzilərinə görə isə məkruhdur; yəni qısaca caiz deyil.

Bu ardıcıl hökmü bilən Yavuz Sultan Səlimin qulağını deşdirib sırğa taxdığına ehtimal da vermirik. Çünki Yavuz, Misir Səfəri dönüşündə oğlu Süleymanın bəzəkli paltarlarını görüncə, 'Bre Süleyman, sən belə geyinsən, anan nə geyimin?' dediyini bilir və onun şəxsi həyatında sadə və bəzəkdən uzaq olduğunu qaynaqlardan öyrənirik. Yavuz, bəzək və ehtişamdan xoşlanmayan bir Padşahdır. Doğru olan şəkillərində, burma bığlar vardır; ancaq sırğa yoxdur.

2) Bu anda Topkapı Sarayının Portretlər Hissəsində 17/66 nömrə ilə 70 x 65 sm olan sırğalı Yavuz Portreti ilə Macar bir rəssama aid olduğu deyilən sırğalı şəkilə gəlincə; Əvvəla, Yavuzun miniatürlərdə və əlimizdə olan şəkillərində, bunun kimi sırğalı olan üçüncü bir rəsmi yoxdur. Qaldı ki, bu şəkillər arasında rəsmi nəqqaşlar tərəfindən edilənləri vardır. İkincisi, Yavuza isnad olunan, amma tamamilə xəyali və uydurma olan Avropalı və İranlı rəssamlara aid şəkillər çoxdur. Tarix qaynaqları bu nöqtənin vurğulamaqdadırlar. Bu sırğalı şəkilin də, uydurma şəkillərdən biri olması qüvvətlə olabiləcəkdir. Çünki Sultanın qulağında sırğa, boyunda incili medalyon, sarığında tac var. Osmanlı Padşahlarının paltarları ilə uyğun gəlməyən bu bəzəklər, cədvəlin yaxın tarixlərdə edildiyini göstərməkdədir. Onsuz da 1926-cı ildə Dolma Bağça Sarayından gətirilmişdir. Dolma Bağça Sarayına nə vaxt qoyulduğu da bilinməməkdədir. Üçüncüsü, bəzi araşdırmaçılara görə, bu sırğalı şəkil Şah İsmayıla aiddir. Çünki başında Şiə Məzhəbinin əlaməti olan qırmızı börk və bunun üzərində İran Şahlarına məxsus tac vardır. Ayrıca sırğa da Şiə məzhəbində caiz görülməkdədir.

Qaynaq: Bilinməyən Osmanlı, Prof. Dr. Əhməd Akgündür, s. 147-148 - 80. maddə

Mübarək Gün və Gecələrdə evliyaullah və təsəvvüf əhli tərəfindən edilmiş və tövsiyə edilmişdir. Hz. Adəm (ə.s.), Hz. Əyyub (ə.s.) və Hz. Yunus (ə.s.) oxuduqları və Quranda keçən dualardır.

Aşağıdakı tərkib üzərinə oxunmasına Hatmi Ənbiya adı verilər.

Əvvəl Euzü Bəsmələ ilə üç "ixlas Surəsi" ilə bir Fatihə Surəsi oxunar. Savabı, başda Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) olmaq üzrə bütün Peyğəmbərlərin və Övliyanın və meşayihi Kiramın, böyüklərinin, bu əziz dinə xidmət edənlərin ruhlarına bağışlanar.

Sonra:

1- 100 dəfə Salavatı Şərifə Gətirilər.

"Allahummə salli və sellim və barik al seyidinə Məhəmmədin və ali əli seyidinə Məhəmməd"

2- 500 dəfə Hz. Adəm (ə.s.)ın bu duası oxunar:

"Rabbena Zalemna enfüsena və inlem tağfirlena və terhamna lenekunne minelhasiriyn".

Və sonra yenə 100 dəfə Salavatı Şərifə gətirilər.

3-100 dəfə yenə Salavatı Şərifə gətirilər.

4-500 dəfə Hz. Eyyub Əleyhissalamın bu duası oxunar.

"Rəbbi eni messeniyaddurru və endə erhamürrahimiyn"

5- Təkrar 100 dəfə Salavatı Şərifə gətirilər.

6- 500 dəfə Hz. Yunus (Əleyhissalamın) bu duası oxunar.

"La İlahə illa ente Sübhaneke eni küntü minezzalimiyn.

7-Tekrar 100 dəfə Salavatı Şərifə gətirilər.

8-500 dəfə " La havle və la kuvete illa billahil'Aliyyil'Aziym."

9- Təkrar 100 dəfə Salavatı Şərifə gətirilər.

Bu tərtibi bitirincə cənabı Haqqa dua edilər.

Və aleykumussalam və rahmətullah.

Sizə İxlas`ı tövsiyyə edirik. Bir hədisdə belə buyrulur.

"İnsanlar həlak oldu, alimlər müstəsna. Alimlər də həlak oldu, elmiylə əməl edənlər müstəsna. Əməl edənlər də həlak oldu, ixlas sahibləri müstəsna. İxlas sahiblərinə gəlincə, onlar da çox böyük bir təhlükə ilə qarşı-qarşıyadır." (Kənzül-Xafa, II / 312)

İslam dünyasının böyük alimi Hüccətul İslam adı ilə tanınan İmam Ğazalinin həcmcə kiçik, lakin müsəlman üçün böyük əhəmiyyət daşıyan "Əyyuhəl Vələd" (Ey oğul!) adlanan və tələbəsinin suallarına cavab olaraq yazdığı risaləsini təqdim edirik.

FAYDASIZ ELMİN ZƏRƏRLƏRİ

Ey istəkli və əziz oğlum!

Allah səni hər zaman itaət edən bəndlərindən və sevdiyi dostlarının yolunda gedənlərdən etsin. Bunu bil ki, Həzrət Peyğəmbər -səllallahu əleyhi və səlləmdən- rəvayət edilənlər ən gözəl nəsihətdir. Əgər sən indiyə qədər ondan bir şey öyrəndinsə mənim nəsihətlərimə ehtiyacın yoxdur. Əgər Ondan bir şey əldə edə bilmədinsə mənə de görüm:

-Bu keçib gedən illər ərzində nə qazandın və nə öyrəndin?

Ey oğul!

Həzrət Peyğəmbər -səllallahu əleyhi və səlləmin- ümmətinə verdiyi nəsihətlərdən biri bu dəyərli hədisidir:

«- Allah təalanın bəndəsindən üz çevirməyinin əlaməti, həmin bəndənin ona faydası olmayan, yararsız işlərlə məşğul olmasıdır. Bu şəxs yaradılışının səbəbi olan zikr və ibadətdən başqa bir işlə ömrünün bir saatını keçirirsə, «Cəza günündə» sözsüz ki, pərişan olacaqdır. Qırx yaşını keçən bir şəxsin xeyri şərrindən üstün deyildirsə, həmin adam cəhənnəm atəşinə hazırlansın.»

Bu nəsihətim elmli və başa düşən adama yetər.

BİLDİYİ İLƏ ƏMƏL ETMƏK

Ey oğul !

Nəsihət etmək asandır. Mühüm olan nəsihəti eşidib onunla əməl etməkdir. Bu isə çox çətindir. Çünki təkəbbürlü və nəfsi üstün olan şəxslərə nəsihət çox ağır gəlir. Qadağan olunan (nəhy edilən) əməllər isə onların qəlbində gözəl və cazibədar görünür. Bu sözlərimlə xüsusən süni şəkildə elm öyrənən və bir adamın zahiri görünüşünə aldanıb vaxtını nəfsinin həzzinə uyaraq və bu dünyada bir çox mövqelər qazanmaqla keçirən şəxsləri nəzərdə tuturam.Onlar mücərrəd və nəzəri elmin onları (əzabdan) qurtracağını, elmləri ilə əməl etməyə ehtiyacları olmadıqlarını zənn edirlər ki, bu da filosofların inancıdır (Sübhanallah!). Allah təalanı hər cür nöqsandan uzaq tuturam. Bu təkəbbürlü və aldanmış şəxs bilmirmi ki, bildiyi ilə (elmi ilə) əməl etmədikdə bu elmlər onların əleyhində bir dəlil olacaq. Necə ki, Rəsulullah səllallahu əleyhi və səlləm bir hədisində: “Qiyamət günündə ən şiddətli əzaba düçar olanlar Allahın elmlərinin onlara fayda vermədiyi alimlərdir”.Rəvayət olunur ki, Cüneyd Əbül Qasım vəfatından sonra bir nəfərin yuxusuna girir və ona belə sual verir.

- Ey Əbül Qasım əhvalın necədir, vəziyyətin nə yerdə?

Cüneyd bu suala belə cavab verir:

- Dünyada söylənilən o bərli-bəzəkli sözlər fayda vermədi və hamısı heç olub getdi. Faydasını gördüyün gecə yarısı qıldığım bir neçə rükət namaz oldu.

Ey oğul !

Əməl baxımından zərərə uğrayanlardan olma və “hal” elmindən də geri qalma. Bunu bil ki, yalnız nəzəri elm sənə yardım etməz. Buna aid sənə bir misal verim: Yanında on hind qılıncı və bəzi digər silahları olan döyüşçü, igid bir adama səhrada bir aslan hücum etsə, o adamın həmin silahları istifadə etmədən qurtuluşunu təsəvvür edə bilərsənmi? Çox yaxşı bilirsən ki, bu adamın qurtuluşu silahlarını istifadə etməklə mümkündür. Məhz belə bir adam elmdən yüz min məsələ oxusa və öyrənsə, amma öyrəndikləri ilə əməl etməsə ona heç bir faydası olmaz. Amma o, bildikləri ilə əməl etsə ona faydası dəyər. O adamı ancaq əməli qurtara bilər. Bunun digər bənzəri də: Xəstəliyə düçar olan bir adamın qızdırması qalxsa və ya sarılığa tutulsa, onun müalicəsinin isə “səksəncəbin və kəşkab” (orta əsrlərdə tibb dərmanlarından biri) ilə mümkün ola biləcəyini anlasa, həmin adamın yalnız bu dərmanı (həbi) istifadə edəcəyi məlum məsələdir. Anladığın kimi yüz il dərs oxusan da, on min kitab yazsan da, əməl etmədikcə Allah təalanın rəhmətinə qovuşa bilməzsən. Çünki Allah təala Qurani Kərimdə belə buyurur:

وَأَنْ لَيْسَ لِلْإِنْسَانِ إِلَّا مَا سَعَىٰ

(və ən ləysə lil insəni illə məə səâ)

“İnsana ancaq öz zəhməti (səyi, çalışması, əməli) qalar! (ən-Nəcm, ayə 39).”

فَمَنْ كَانَ يَرْجُو لِقَاءَ رَبِّهِ فَلْيَعْمَلْ عَمَلًا صَالِحًا وَلَا يُشْرِكْ بِعِبَادَةِ رَبِّهِ أَحَدًا

(fə mən kənə yərcû liqâə rabbihî fəl ya’məl amələn sâlihən va lə yuşrik bi i`bədəti rabbihî əhadâ.)

“...Kim Rəbbi ilə qarşılaşacağına (qiyamət günü dirilib haqq-hesab üçün Allahın hüzurunda duracağına) ümid bəsləyirsə (yaxud qiyamətdən qorxursa), yaxşı iş görsün və Rəbbinə etdiyi ibadətə heç kəsi şərik qoşmasın! (əl-Kəhf surəsi, ayə 110)”.

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا

“İman gətirib yaxşı işlər görənlərin mənzili isə Firdovs cənnətləri olacaqdır! Onlar orada (o cənnətlərdə) əbədi qalıb oradan ayrılmaq (başqa yerə getmək) istəməyəcəklər! (ən-Kəhf, ayə 107-108).”

فَخَلَفَ مِنْ بَعْدِهِمْ خَلْفٌ أَضَاعُوا الصَّلَاةَ وَاتَّبَعُوا الشَّهَوَاتِ ۖ فَسَوْفَ يَلْقَوْنَ غَيًّا

إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ صَالِحًا فَأُولَٰئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ شَيْئًا

“Onlardan sonra namazı tərk edib şəhvətə uyan bir nəsil gəldi. Onlar (Cəhənnəmdəki) Fəyy dərəsinə düşəcəklər. (Yaxud, onlar da öz əməllərinin cəzasını alacaqlar). Tövbə edib iman gətirən və yaxşı işlər görənlərdən başqa! Onlar heç bir zülm (haqsızlıq) görmədən Cənnətə daxil olacaqlar. (Məryəm surəsi, ayə 59-60.)”

Bu hədisi də unutma: “Islam beş əsas üzərində bina edilmişdir: Allahdan başqa İlah olmadığına və Məhəmmədin Allahın Rəsulu olduğuna şəhadət gətirmək; namaz qılmaq; zəkat vermək; Ramazan ayında oruc tutmaq və (imkan olarsa) Həccə getmək”.

ELM TƏLƏBİ / TƏHSİLİ HƏR MÜSƏLMANA FƏRZDİR

طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِيضَةٌ عَلَى كُلِّ مُسْلِمٍ

(taləbul i`lmi fəridatun a`lə kulli muslim)

"Elm tələbi/təhsili hər Müsəlmana fərzdir"

İmam Əbu Hənifənin yaxın tələbələrindən, Alləmə Muhəmməd bin Əl Həsən Əş Şeybani (131-189 h/748-804 m) "Əl İktisab fir Rizqil Mustətab" adlı kitabında bu hədisin açıqlarkən deyir:

"Hədis: "Elm tələbi/təhsili hər müsəlmana fərzdir".

Hədisdə qəsd edilən "Elmlərin ən fəzilətlisi hal elmi, əməllərin ən fəzilətlisi olduğu halı mühafizə etməkdir" sözündə deyildiyi kimi "Hal" elmidir.

Bunun açıqlaması belədir: İnsanın olduğu halda üzərinə vacib olanları əda etmək üçün ehtiyac duyduğu şeylər haqqında məlumat əldə etməsi onun üzərinə fərzul ayndır.

Məsələn namazın ədası üçün təharəti öyrənmək kimi.

Əgər insan ticarət etmək istərsə, ribadan və fasid anlaşmalardan çəkinməsinə yardımçı olacaq şeyləri öyrənməsi onun üzərinə fərz olar.

Əgər insanın malı varsa, əlində olan mal cinsinə düşən zəkat haqda məlumat əldə etməsi fərzul ayn olar ki, zəkatını əda edə bilsin.

Əgər insana Həcc fərzdirsə, Həcci yerinə yetirmək üçün lazım olan bilgiləri öyrənmək onun üzərinə fərz olar.

"Hal" elminin mənası budur.

Çünki, Uca Allah Şəriətin Qiyamət gününə qədər qalacağına hökm etmişdir. Bunun insanlar arasında qorunması isə öyrənmək və öyrətməklə olar. Buna binaən, öyrənmək də öyrətmək fərz olar." (Qaynaq: Muhəmməd bin Əl Həsən: Əl İktisab fir Rizqil Mustətab: 42; Beyrut: Darul Kutubil İlmiyyə: 1406/1986)

"Bir saat elmlə məşğul olmaq, altmış il ibadətdən üstündür" deyə bir hədis varmı?

Peygamber Efendimiz, "Faydasız ilimden Allah'a sığınırım." buyuruyor; faydasız ilim nedir?

İslâm'da ilim ve âlimin fazileti

İlim nasıl elde edilir? Okuduklarımızı nasıl aklımızda tutabiliriz?

Salam aleykum

    Sualdakı şəkliylə bir hədis rəvayətinə rast gəlmədik.

    Elmin və alimin fəzilətinə dair bir çox hədis rəvayət edimişdir. Bunlardan bir neçəsi aşağıda ifadə edilmişdir:

"Alim olan kimsənin, abid olan / ibadət edən kimsədən yetmiş dərəcə üstünlüyü vardır. Bu, hər bir dərəcənin arası göy-yer qədərdir. "(Məcmau'z-Zəvaid; 1/122).

"Allah qatında, səhər-axşam elmlə məşğul olmaq, Allah yolunda cihad etməkdən daha üstündür."  (Kənzu'l-Ummal, h. Nö: 20240).

"Əməllərin ən fəzilətlisi, Allah`ı tanıma / zat, sifət və adlarını öyrədən elmdir. Şübhəsiz, elmlə birlikdə əməlin azı da çoxu da sənə fayda verər. Lakin cəhalətlə birlikdə əməlin nə azı, nə də çoxu fayda verməz. "(a.g.e, h. nömrə: 28731).

     Elmin ibadətdən daha üstün olması, izaha ehtiyac duymayacaq qədər açıqdır. Çünki; elm, ibadətsiz ola bilər, lakin heç bir ibadət elmsiz olmaz. Elmin özü də bir ibadətdir.

"Bir kimsə yaxşı bir cığır açsa, qiyamətə qədər o cığırı izləyən kəslərin qazandığı savabların bir misli, o ilk cığırı açan kimsənin dəftərinə yazılar." (Müslim, Zəkât 69. Ayrıca bax. Nəsâî, Zekât 64)

    tərcüməsindəki hədisdə ifadə edildiyi üzrə, dinin bir hökmünü açıqlayan bir kimsənin bu elmi səbəbiylə imana gələn, halal-harama diqqət yetirən, gözəl əxlaq sahibi olan, gözəlcə ibadət edən minlərlə və ya milyonlarla insanın söz mövzusu alimə qazandırdığı savabı düşündüyümüzdə, bir saat elmlə məşğul olmanın, necə illərcə ibadət etməkdən üstün olduğunu anlamaqda çətinlik çəkmərik.

     Yuxarıdakı hədislərdən də bu mövzunu aydınlatan nöqtələri görmək mümkündür

Bismillahın fəziləti:

İlk yazılan, Bismillahdır. Adəm (ə.s.)a ilk gələn, Bismillahdır. Möminlər, Bismillah köməyi ilə, Sırattan keçər. Cənnət dəvətnaməsinin imzası Bismillahdır. Peyğəmbərimiz, (Müəllim uşağa, Bismillah oxu, uşaq da söyləyincə, Allahu təala, uşağın və anasının və atasının və müəlliminin Cəhənnəmə girməməsi üçün sənəd yazdırar) buyurdu.

Əuzu oxumaq, (Əuzu billah minəş-şeytanirracim),

Bismillah oxumaq isə, (Bismilləhir-rahmənir-rahim) deməkdir.

Hədisdə, (Qurani Kərimə hörmət göstərmək, Əuzu oxuyaraq başlamaqla olar və Qurani Kərimin açarı, Bismillahdır) buyuruldu. Sürə oxuyarkən, Əuzu Bismillah oxunar. Ayə oxuyarkən, alimlərin çoxuna görə, tək Əuzu oxunar. Surə və ya ayə oxumağa başlarkən Əuzu oxumaq vacib, Fatihə oxumağa başlarkən Bismillah oxumaq da vacibdir. Digər surələrə başlarkən Bismillah oxumaq sünnədir.

Namazda, Sübhaneke oxuduqdan sonra Əuzu Bismillah oxumaq sünnədir. Allahu təala, (Qurani Kərim oxuyacağın zaman Əuzu... söylə) buyurur. (Nəhl 97)

Qəti haram olduğu bilinən bir şeyi məsələn şərab içərkən və ya donuz əti yeyərkən Bismillah çəkmək küfrdür.

Yaxşı işlərə Bismillah ilə başlamalıdır! Hədisi şəriflərdə buyuruldu ki:

(Bismillah ilə başlanmayan hər əhəmiyyətli iş nöqsan qalar.) [Beyheki)

(Evə girərkən Bismillah çəkilsə, şeytan, "Bu evə girməmə imkan yox" deyər, dönüb gedər.) [Tibyan)

(Əməl dəftərində 700 Bismillah olanı Allahu təala Cəhənnəmdən çıxarar.) [Tergibus salat)

Ticarət, evlilik, səyahət və bənzəri bir işə təşəbbüs göstərən kimsə, o işin özü üçün xeyirli olub olmayacağı barəsində tərəddüdə düşsə, şübhəsini aradan qaldıracaq, tərəddüdünü ortadan qaldıracaq hal çarələri axtarmaq istər. Bu barədə ediləcək ilk iş, edilməsi istənən məsələnin qanuniliyinin və halallığının araşdırılması, dini ölçülərə uyğun gəlib uyğun gəlmədiyinin araşdırılmasıdır.

Adamın özü bir nəticəyə çata bilmədiyi təqdirdə ən sağlam yol, o məsələni münasib olan səlahiyyətli birinə məsləhətləşmək, onun fikirini almaq, lazım olsa məsələni hərtərəfli bütün təfərrüatıyla danışmaq; qısaca müşavirə etməkdir. Müşavirə ediləcək insanın da təcrübəli, məlumatlı və sözünə etimad edilər olması lazımdır.

Bir məsələni öz aralarında müşavirə etməyi, oturub danışmağı möminlərin xüsusiyyətlərindən sayan Qurani Kərim, "Onların işləri aralarında müşavirə ilədir"1 buyurarkən, müşavirə edərkən əhil kəslərin seçilməsini, fikirlə və inanc baxımından xarici olanlarla müşavirə edilməməsi barəsində də xəbərdarlıq etməkdədir:

"Ey iman edənlər! Sizdən olmayan kəsləri içli xaricli dost əldə edib sirlərinizə ortaq etməyin. Onlar sizi zərərə soxmaqda qüsur etməzlər. Sizə çətinlik verəcək şeylərdən xoşlanarlar. Sizə düşmənlikləri sözlərindən müəyyən olmuşdur; aşkar etməyib də ürəklərindən gizlədikləri düşmənlik isə daha böyükdür. Biz sizə dostunuzu və düşməninizi beləcə göstərib ayələrimizi açıqladıq-əgər ağıl etsəniz. "2

Görüldüyü kimi bəsirət sahibi mömin, öz xüsusi məsələsini, hər önünə gələnə açmamalı, təsadüfin fikirini almamalı. Çünki özünə köməkçi olacaq birini axtararkən çox dəfə onunla danışması nəticəsində səhv qərara gəlməsindən ötəri səhvə yol verəcəyini hesab etməlidir. Çünki insanın aldığı bəzi qərarlar həyatı boyunca özünü bağlaya bilər, təsiri altına ala bilər. Təhsil, iş və evlilik kimi. Tam ölçüb biçmədən bir iş quran kimsə, belə ki bir gün gəlir, işinin tərs getdiyini görər, iflasa getdiyin anlar, nəticədə sərmayəsini də itirə bilər. Bu hal maddi həyatına, həm də mənəvi həyatına çox böyük təsir edər. Yenə araşdırmadan bir evlilik həyatı quran insan bu tələsikçiliyin və tədbirsizliyin cəzasını həyatı boyunca çəkə bilər, dünyasını zəhər edə bilər. Bunun üçün müşavirəni özümüzə vərdiş halına gətirməli, ən sadə məsələmizi də təcrübəli və səlahiyyətli birinə soruşmadan etməməliyik.

"İstiharə edən kimsə zərər görməz, müşavirə edən peşmanlıq görməz, iqtisada riayət edən məişət tərəfindən ailə bəlasını çox çəkməz. "3

Diqqət yetiriləcəyi kimi hədisi şərif möminin ictimai həyatını üç təməl əsasa riayət etməyə bağlamışdır: Müşavirə, istiharə və iqtisad. Xüsusi ilə bunlardan müşavirə və iqtisadın nə qədər əhəmiyyət daşıdığı şübhə edilməz bir həqiqətdir.

İstiharə, lüğət mənası etibarilə, Allahdan xeyr diləməkdir. Yəni ediləcək bir işin yaxşımı, pismi olduğunu yaxud o işi dərhalmı, yoxsa bir müddət sonramı etmənin daha yaxşı nəticə verəcəyini anlamaq və ürəyin o məsələyə sakitləşməsini Allahdan diləmək və istəməkdir.

İstiharə Peyğəmbərimizin bir sünnəsidir. Ümmətinə tövsiyə etdiyi bir dua və ibadət şəklidir. Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) istiharənin necə ediləcəyini, hansı duanın oxunacağını şəxsən öyrətmişdir. İstiharənin əhəmiyyəti barəsində Cabir bin Abdullah belə deməkdədir:

"Rəsulullah (s.ə.s.) bizə Qurandan bir surə öyrədər kimi böyük kiçik işlərimizin hamısında istiharəni öyrətdi və belə buyurdu:

‘Sizdən biriniz bir işə ürəkdən əzm etdiyi zaman, iki rükət namaz qılsın. "4

İstiharə namazı iki rükətdir. İmam Qəzali bu namazın birinci rükətində Fatihədən sonra Qul ya eyyühe'l-kafirune, ikinci rükətində də Qul hüvellahu ehad surələrinin oxunmasını tövsiyə edər. 5

Namazı qıldıqdan sonra Peyğəmbərimizdən (s.ə.s.) rəvayət edilən bu dua oxunar:

"Allahım, bu işimin haqqımda xeyirli olacağını tək Sən bildiyin üçün mənə doğrusunu göstərməyini niyaz edirəm. Uca lütfündən lütf etməyini istəyirəm. Şübhəsiz Sənin hər şeyə gücün yetər; mən isə heç bir şeyə güc çatdıra bilməm. Sən hər şeyi bilənsən, mən isə heç bir şey bilməm; Sən bütün qeybləri bilərsən, Allahım, bu iş mənim dinim, yaşayışım, işimin aqibəti, dünyam və axirətim haqqında xeyirli isə bunu mənə nəsib et. Sonra bunda mənim üçün feyiz və bərəkət gətir. Əgər bu iş mənim dinim, yaşayışım, işimin aqibəti, dünyam və axirətim haqqında xeyirli deyilsə, bunu məndən, məni bundan uzaqlaşdır. Bu barədə könülümdə bir meyl buraxma. Mənim üçün xeyirlisi nə isə onu asanlaşdır. Sonra da məni təqdir buyurduğun bu xeyrlə məmnun et. "6

İş tələsik olub da istiharəni təkrarlamaq mümkün deyilsə belə dua edilər:

"Allahım, haqqımda xeyirli olan nə isə onu nəsib et. Məni öz halıma buraxma."

İbni Abidin, istiharə edən kimsənin diləyinin uyğun olub olmadığına işarə olaraq belə bir qeydə yer verər:

"Yatmadan əvvəl dua oxunar və dəstnamazlı olaraq qibləyə yönələrək yatılar. Yuxuda ağ və ya yaşıl görülsə o işin xeyr olduğuna, qara və qırmızı görülsə də şər olduğuna işarə edər. Şərli olandan qaçınmaq zərurət edər. "8

1. Şura Surəsi, 38.

2. Al-İmran Surəsi, 118.

3. Təcrid Tərcüməsi, 4:135.

4. Buxari, Küsuf: 75.

5. İmam Qəzali. Əhyai İlahiyyat. (Darı İhyai'l-Kütübü'l-Arabi) 1:207.

6. İbni Macə, İkametetü's-Salat: 188; Buxari, Küsuf 75.

7. İbni Abidin, 1:461.

(Məmməd Paksu İbadət Həyatımız)

Qdim insanların boylarının çox böyük olduğuna dair qəti bir məlumat yoxdur. Uzun ömürlü olmaları isə əvəllər bugünkü qədər insan yox idi nəsil az idi. Allah elə təqdir etmiş uzun ömürlü olmuşlar.

Xəlil İbrahim deyilən Hz. İbrahim (ə.s.) peyğəmbərdir. Hz. İbrahim çox comərd və insanlara bol bol ikram edən bir kimsə olduğu üçün xəlil İbrahim süfrəsi məşhur olmuşdur.

Sela (salavat) oxumaq və namaz qılmaq bidət olmaz.

Hənəfilərə və bəzi fakihlərə görə ölüm xəbərini qohuma, yoldaşa dosta bildirmək caizdir. İndiki vaxtda bu elan, müəzzinlərin "salah" oxuyuşları ilə edilməkdədir.

Cümə günləri peyğəmbərimizə (s.ə.s.) çox salavat gətirmək sünnədir. Peyğəmbər əfəndimiz zamanında müəzzinlərin cümə günləri yüksək səslə salavat gətirmələri tətbiqi yoxdur. Lakin hər cümə günü peyğəmbər əfəndimizə salavat gətirməsi sünnədir.

Bu baxımdan Cümə günləri müəzzinlərin minarədən yüksək səslə salavat gətirmələri həm insanların salavat gətirmələrini xatırlatmaq cəhətdən həm də sıx olaraq çalışan insanlara cümə namazını xatırlatmaları baxımından oxunmasında bir üzrü yoxdur.

    "Elm adamlarının, Turritopsis Dohrnii olaraq adlandırdıqları bir növ meduza, ölmür!" şəklindəki məlumatın sərhədlərini müəyyən etmək, yəni bu ölümsüzlük müddətinin nə mənaya gəldiyini söyləmək çətindir. Belə bir meduzanın minlərlə il yaşadığı təsbit edilmişdirmi? Belə bir şeyin gerçək olacağı təqdirdə, Qur'an'la ziddiyyət təşkil edən bir tərəfinin olub olmadığı xüsusuna gələk:

    Qur'an belə buyurur:

- "Hər nəfs ölümü dadacaqdır." (Al-i İmran, 3/185; əl-Ənbiya, 21/35, Ənkəbut, 29/57)

- "Allah'ın Zat-ı Aqdesi xaricində hər şey həlak / yox olacaqdır. Hökm O`nundur və hamınız O'nun hüzuruna qaytarılacaqsınız. "(Qəsəs, 28/88).

- "Yerin üstündə olan hər kəs fanidir." (Rahman, 55/26).

    Bu və bənzəri ayələrdə "bütün canlıların öləcəyi, hər şeyin yox olacağı, sonra Allah'ın hüzuruna qaytarılacağı" hökmlərini görməkdəyik.

   - Bəzi örnəklərlə, "elmin gerçək məlumatları ila, Qur'an'ın doğruları arasında əsla bir ziddiyyətin olmayacağı" hökmünü gücləndirmək çalışaq:

    Meduza qrupundan Turritopsis Dohrnii növü, açıq dənizlərdə və okeanlarda yaşayır. Jelatinik bir bədən quruluşuna sahib olan bu meduzanın həyat dövriyəsi, kəpənəyin və ya ayıdöşəyi otlarının həyat dövriyəsini xatırlatmaqdadır.

   Necə ki, kəpənəyin həyat dövriyəsi; yumurta ilə başlayıb, bir tırtıl dövrəsi keçirməkdə və sonunda kəpənək olaraq həyatını davam etdirməkdədir. Kəpənəyin ölümüylə həyatı sona çatmır, yumurtasıyla bir mənada onun həyatı davam etməkdədir.

     Eyni şəkildə, bir ayıdöşəyi otunun həyat dövriyəsi, sporla başlamaqda, bu spor cücərib 5-10 qəpik böyüklüyündə, protal adı verilən bitkini hasil etməkdə, o protalin üzərində erkek və dişi orqanların inkişafıyla sperma və yumurta hüceyrələri təşəkkül etməkdə, bu sperma və yumurta hüceyrələrinin birləşməsilə də ayıdöşəyi otu hasil olmaqdadır. Bu ayıdöşəyi otu spor verməsiylə həyat çevrəsi davam etməkdədir.

     Bu meduzanın da həyat dövrəsi, poliplə başlayır, daha sonra bundan meduza adı verilən və sərbəst üzən dəniz anaları ortaya çıxır. Bu meduzdan plamula adı verilən struktur hasil olmaqda, bundan da stolonlu fərdlər hasil olmaqda, daha sonra bu stolonlu strukturlar polip fərdlərini verməkdə, onlardan da çoxlu polip inkişaf etməkdədir. Beləcə meduzanın həyat dövriyəsi tamamlanmış olmaqdadır.

   Burada yetkin fərdlərin fitri (təbii) həyatının dəqiq müddəti bilinmədiyinə görə, ingilizce "Nearly immortal" (demək olar ölümsüz) təbiri istifadə edilməkdədir.

    Bu mövzu mediada, "ölümsüz həyat" olaraq təqdim edildi. Bir də üstəlik bunun, Qur'an-ı Kərim'dəki "Hər nəfs ölümü dadacaqdır" ayəsinə tərs düşdüyü qabardılmağa çalışıldı.

    Bu meduzanın fitri ömrünün bilinmədiyi ifadə edilir. Ancaq, bu fərdlərin başqa canlılar tərəfindən yeyilmiş olmasıyla, onların hər birinin həyatı sona çatacaq.

    Yuxarıdakı ayənin mənası mütləqdir. Yəni, hər canlının öləcəyi ifadə edilir, lakin bunun üçün müəyyən bir dövr və müddət bildirilməmişdir. Dolayısilə, qiyamətin qopması zamanı canlıların həyatının sona çatması halında də bu ayənin işarə etdiyi məna ortaya çıxmış olacaq. Bu baxımdan, elmi məlumatlar olaraq irəliyə sürülən fikirlərin, ayənin ruhuna zidd bir tərəfi yoxdur. (Prof. Dr. Adəm Tatlı)

   Meduzalar, yastılaşmış və üzməyə münasib bədənə malikdir. Üzmə orqanı çətir şəklini almışdır. Bu canlıların beyinləri yoxdur. Beyin vəzifəsi, işığa və qoxuya həssas şəkildə inkişaf etmiş olan sinir sistemləri sayəsində təmin olunur. Kiçik balıqlarla və plankton adı verilən kiçik canlılarla bəslənirlər.

   Meduzalar yumurta və sperma yolu ilə çütlük olaraq çoxala bildikləri kimi, tumurcuqlanma şəklində çütlük olmadan da çoğalırlar. Çütləşəmdən törəmə zamanı böyüyən tumurcuqların yeni bir canlını vermək üçün əsas bədəndən ayrılaraq inkişafları təmin edilər.

   Yetkin dəniz analarına medüz adı verilir. Medüz halına gəlmiş dişi yumurtaları suya buraxır. Kişi meduza da spermalarını suya salar, yumurtalar suda döllənər. Döllənmə nəticəsində yumurtadan əvvəl sürfələr təşəkkül edər. Daha sonra polip mərhələsinə gəlir. Poliplərdən də meduza meydana gətirilər.

   Qur'an-ı Kərimin Zariyat Surəsinin 49. ayəsində Cənab-ı Haqq belə buyurur:

    "Hər şeydən də cüt-cüt yaratdıq ki, bəlkə, düşünüb öyüd-nəsihət alasınız."

   İşin əhli olanlar bu ayəyə fərqli mənalar vermişlər, yalnız erkek və dişi şəklində başa düşülməməsi lazım olduğuna diqqət çəkmişlər.

   Xülasə olaraq; Allah hər şeyi iki növ, yəni çeşid olaraq yaratmışdır.

   Məsələn; göy ilə yer, günəş ilə ay, gecə ilə gündüz, dənizlər ilə qurular, dünya ilə axirət bir cütdür. Eyni şəkildə; hidayət ilə dəlalət, səadət ilə kədər, həyat ilə ölüm, aydınlıq ilə qaranlıq, gözəlliklə çirkinlik, yoxsulluqla zənginlik, soyuq ilə istilik, erkek ilə dişi, müsbət ilə mənfi bir cütdür. Bu misallar daha artırıla bilər. Bunların hamısı o ayənin açıqlamasına daxildir.

   Bu ayə mənən deyir ki; Ey insanlar! Bunları nəzərə alaraqAllah'ın qüdrətini düşünməlisiniz. Bu qədər müxtəlif, ziddiyyət yaradan bir zat, əlbəttə insanları öldükdən sonra təkrar diriltməyə və etdiklərindən və etməsi lazım olub da etmədiklərindən hesab soruşmağa qadirdir.

    Yuxarıdakı sualdan başa düşülən odur ki, Allah'a inanmayanlar, bu inkarlarına guya elmi bir qılaf geyindirmək üçün bəzi canlıların fərqli cinsiyətlərinin olmadığını irəli sürürlər. Burada olduğu kimi, cahilliklərini ortaya qoymuş olurlar.

    Bir şeyin yoxluğuna qərar verə bilmək üçün bütün kainatı hər istiqamətiylə araşdırmaq lazımdır. Bunlar işin içərisində olmayan gənclərin imanını oğurlamaq üçün müxtəlif saxtakarlıqları edirlər və bu batil fikirlərini elmi məlumat kimi təqdim edirlər.

   Denizanasının ölümsüzlüyünü haradan bilirlər? Meduzalar başda kiçik balıqlar olmaqla dəniz canlılarının qidasıdır. Bunlar hər bir meduzanın yanında mı edirlər ki, onların ölümsüz olduğundan söz edirlər. Bir ildə dənizlərdə nə qədər meduza meydana gəlir və nə qədəri balıqlara yem olur? Bunu bilirlərmi? Belə bir araşdırma etmişlər mı? Bir meduzanın neçə il yaşadığını hansı təcrübələrlə ortaya qoymuşlar?