Və aleykumussalam və rahmətullah.

Uzaqlaşdırma bəddua, həqarət, söyüb sayma, əzab, Allah'ın rəhmətindən uzaqlaşma, qəzəb etmə, bəddua etmə, buğz etmə, uzaq durma, müxalifət etmək.

Lənət, Qur'anda bir neçə dəfə və bütün mənalarında istifadə edilmişdir. Necə ki "... Hər ümmət (atəşə) girdikcə yoldaşına lənət etdi ..." (əl-Ə'RAF 7/38) ayəsində həqarət, söyüb sayma mənasında İsrail oğullarından inkar edənlərə Davud və Məryəm oğlu İsanın dili ilə lənət edilmişdir ... "(əl-Maidə 5/78),

"..Məhz onlara həm Allah lənət edər, həm bütün lənət ədəbilənlər lənət edər" (əl-Bəqərə, 2/159) ayələrində bəddua. Qəlblərimiz pərdəlidir dedilər. Xeyr, amma inkarlarına görə Allah onları lənətləmişdir "(əl-Bəqərə, 2/88) ayəsində Allah'ın rəhmətindən uzaqlaşdırma və qəzəb etmə mənalarını dilə gətirmək üzrə istifadə edilmişdir. Şeytana "məl`un" (lənətlənmiş) deyilməsi də Allah'ın rəhmətindən qovulması, qəzəbinə uğraması səbəbiylədir.

Bu cür istifadələrdən ayrı olaraq Qur'anın iki yerində iki qarşılıqlı lənətləşmədən söz edilir. Bunların ilkində Hz. Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm`ə belə buyurulur:

"Kim sənə gələn elmdən sonra səninlə mübahisəyə qalxarsa də ki: Gəlin oğullarımızı və oğullarınızı, qadınlarımızı və qadınlarınızı, özümüzü və özünüzü çağıraq, sonra könüldən dua edək, yalan söyləyənlərə Allah'ın lənətini diləyək" (Ali -i İmran, 3/61) .

Bu ayətə əsasən Hz. Peyğəmbər (s.a.s), Hz. İsa (as) haqqında onunla mübahisə edən Nəcran Hristiyanlarını lənətləşməyə çağırmışdı. Ancaq, "mübahələ hadisəsi" olaraq bilinən bu hadisədə Xristianlar lənətləşməye yanaşmamışlardı.

İkincisində isə ər ilə arvadın qarşılıqlı, amma lənəti özlərinə diləmək formasında lənətləşmədən söz edilir. İslâm hüququnda Lian* olaraq adlandırılan bu hadisədə yoldaşına zina isnad edən, ancaq başqa bir şahid gətirə bilməyən ərin doğruluğuna dörd dəfə Allah'ı şahid tutması və sonra da əgər yalan söyləyirsə Allah'ın onu lənətləməsini diləməsi nəzərdə tutulur. Bu ittiham qarşısında qadının da ərinin yalan söylədiyinə dörd dəfə and içməsi və ardınca da yalan söyləyirsə Allah'ın qəzəbinə uğramağı diləməsi lazımdır (ən-Nur, 24 / 6-9). Qarşılıqlı edilən bu andlaşma və lənətleşmədən sonra qadın zina cəzasından xilas olar, ancaq ər-arvad arasında evlilik bağı qəti bir şəkildə sona çatar.

Hz. Peyğəmbər (sas) də lənət sözünü bəddua, buğz, həqarət kimi mənalarda istifadə etmişdir. Rəvayətlərdə Hz. Peyğəmbər (sas) 'in Bir-i Maun hadisəsində şəhid edilən müsəlmanlar səbəbiylə Rıl, Zekvan, Lıhyan və Usayya oğulları əleyhinə qırx səhər lənət oxuyaraq bəddua etdiyi bildirilir (Buxari, Cihad 17). Buna qarşılıq Hz. Peyğəmbər (sas), müsəlmanları təsadüfi lənət etməkdən mən etmiş, xüsusən əshabının bir-birinə və təbiət qüvvələrinə lənət etmələrini qadağan etmişdir (Əbu Davud Ədəb, 4908; Müslim, Birr, 80-87).

İslâm alimləri arasında kimlərə lənət edilib kimlərə edilməyəcəyi mövzusunda görüş ayrılığı vardır. Alimlərin bir hissəsi müsəlmanlara heç bir şəkildə lənət edilə bilməyəcəyi fikirindədir. Alimlərin digər bir hissəsi isə fasiq olan müsəlmanlara lənət edilə biləcəyini qəbul edirlər. Kafirlərə lənət edib edilə bilməyəcəyi də müzakirə mövzusu olmuşdur. Bəzi alimlər, kafirlərə qeydsiz şərtsiz lənət edilə biləcəyini qəbul edərkən bəziləri də bunun vacib olmadığını, onlara lənət edilə bilməklə yanaşı lənət etməmənin daha gözəl və faydalı olacağını müdafiə etmişlər (Fəxrəddin ər-Razi, Təfsir-i Kəbir Ter. III, 188; İbn Macə, Tərcümə və Şərhi , X, 148).

Ərtoğrul - O. Hakan Özalp

Qur'an'da Allah nə üçün bəddua və lənət etmişdir? Allah Təbbət surəsində bəddua etmiş midir?

Qur'an'dakı bəddua və lənətlər, bəlli vəsflərə sahib kəslərə yönəlmişdir. Qur'an, şəxslərdən çox vəsfləri, düşüncələri, muxatab (həmsöhbət) alır. Nəticə etibarilə o biri dünyada, insanların bir qisimi, Allah'ın rəhmətinə və ehsanlarına qovuşar, cənnətə girər. Bir qisimi də, onun lənətinə uğrayar / rəhmətindən uzaqlaşar, onun qəzəbi və əzabının mərkəzi olan cəhənnəm zindanına girər.

Allah'ın Qur'an'dakı bu cür ifadələri, əslində mərhəmətən söylənən bir xəbərdarlıqdır. Çünki, pisliyin nə olduğunu bilməyən ondan necə uzaqlaşa bilər? Yaxşılığa rəhbərlik etmək necə bir yoldur.

Qaldı ki, Qur'an'ın bu kimi sərt ifadələri, kafirlərə yönəlmişdir. Küfr və inkarçılıq isə, Allah'ın min bir isim və sifətlərinə qarşı bir meydan oxumaqdır. Kainatın minlər sənədiylə haqq və həqiqətin varlığına etdiyi şahidliyi rədd etmək mənasına gəlir. Yüz minlərlə peyğəmbərin minlər möcüzələrini və milyonlarla övliyanın milyonlarla kəşf və kəramətlərini inkar etmək hökmünə keçir.

Xülasə, küfr və inkar, Allah'ın bütün isim və sifətlərinin hədsiz təcəllilərini, kainatın hədd və hesaba gəlməz şahidliklərini yalanlamaq və onların hüququna hörmətsizlik olduğundan, bu sərt ifadələrlə onları xəbərdar etmək tam yerində bir bəlağatdır.

Təbbət surəsində bədduaya gəlincə:

Bu surənin məna şümulündə (ehtiva etmə) Əbu Ləhəbin şəxsində qiyamətə qədər onun zehniyyətinə və İslâm'a zidd olan insanların vəziyyəti açıqlanmışdır. Əbu Ləhəb bunlardan biridir. Dolaysıyla bu surədə vurğu edilən yalnız fani və ölümlü bir insanın xətalarını anlatmaq deyil, bu vəsiləylə bu cür xətalara düşməmək üçün qulları xəbərdar etməkdir.

Həm Allah Qur'an'da qullarının anlaycağı üslubda danışır ki, buna "tənəzzülat-ı ilahiyyə" deyilir. İnsanlar öz aralarında bəddua kimi qınama ifadələrini istifadə etməkdədirlər. Allah da qullarının anlayacağı şəkildə, xəta edən bir qulunun xətasına vurğu etmək və digər qullarına bildirmək üçün, xətanın dərəcəsinə görə şiddətli ifadələr istifadə etməkdədir. Bu şəkildə qullarını o xətalara qarşı xəbərdar etməkdədir. Həm İslâm'a qarşı olan Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) 'in əmisi da olsa iltimas (ayrıcalıq) görməyəcəyinə işarə var.

Elmalılı bu mövzuda belə deyər:

"Əbu Ləhəb, şəxsi göstərən bir ləqəb olmaqla yanaşı lüğəvi əsl mənası, 'alov atası' deməkdir. O baxımdan Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) 'ə və İslâm'a qarşı atəş püskürmək istəyib də, özünü cəhənnəmə atmış olan kafirlərin hamısının təmsilçisi olması səbəbiylə onun həlakı, hamısının həlâkına misal edilmişdir ki, bu da, "

"Allah'ın nurunu öz ağızları ilə söndürmək istəyirlər. Halbuki, kafirlər istəməsə də Allah, mütləq nurunu tamamlamaq istər." (Tövbə, 9/32)

"ayəsinin ifadə etdiyi anlama işarə olur. Künyələr (ləqəb), aləm adı olmaqla yanaşı, yerinə görə Xatəmi-Tainin comərdlik, Əbu Hənifənin elm ilə şöhrət tapması kimi sifətlik mənasına gəlmələrindən və mean elmində Əbu Ləhəb adının də 'atəş atası' demək olmasından dolayı, kinayə yolu ilə 'cəhənnəmlik' vəsfinə dəlalət edən məşhur bir misal olaraq deyilmişdir. Ayrıca kinayələr də, həqiqətin iradəsinə əngəl olmayacağına görə burada, söz mövzusu mənanın xüsusi bir önəmi vardır. Yəni məqsəd yalnız Əbu Ləhəbin şəxsini bildirməkdən ibarət olmayıb, onun vəsfinə və bu vəsfdə ona bənzəyənlərin hallarına də işarə edilmiş deməkdir." (H.Yazır, Haqq Dini Qur'an Dili)

Lənət nə deməkdir? Bir müsəlmana lənət etmənin gətirəcəyi məsuliyyət nədir?

Şəmsəddin Sami, Kamus-u Türki'də "lənət" sözünü açıqlayarkən bu kəlmənin eyni zamanda "bəddua" mənasında istifadə edildiyini də ifadə edər. Bəzi alimlər isə, "bəddua, lənətə yaxın bir şeydir" demişlər. Bəzi hədislərdə isə hər iki söz yanaşı zikr edilir.

Qur'an-ı Kərimdə "lənət" ifadəsi yer almaqdadır, lakin bu təbir başda müşrik və yəhudi olmaq üzrə kafirlərədir. Çünki "lənət" in mənası, "insanın Allah'ın rəhmət və əfvindən uzaq qalmasını istəməkdir."

Bu məsələyə işıq tutması baxımından bu barədə rəvayət edilən bəzi hədisləri nəql edək:

"Allah'ın lənəti, qəzəbi və Cəhənnəmi ilə lənətləşməyin." (Timizi Birr: 48.)

"Mömin lənət edici ola bilməz." (ət-Tergib vət-Terhfb, 3: 470.)

"Kamil bir mömin kimsəni pisləməz, lənətləməz, ifrata getməz və həyasızlıq etməz." (Tirmizi, Birr: 48. )

"Şübhəsiz ki, lənətçilər Qiyamət Günündə nə şəhid ola bilərlər, nə də şəfaətçi ..." (Müslim, Birr.)

Bir səfərində Peyğəmbər Əfəndimizə, "Ya Rəsulullah! Müşriklərə qarğış edin" deyildiyi zaman, Rəsulullah sallallahu aleyhi və səlləm belə cavab vermişdir: "Mən lənətçi olaraq göndərilmədim. Mən ancaq və ancaq rəhmət olaraq göndərildim "( Müslim, Birr: B7.)

Yenə bir dəfə Hz. Əbu Bəkir (Allah ondan razı olsun) kölələrindən bəzisinə lənət edirdi. Bu sırada Rəsulullah sallallahu aleyhi və səlləm gəldi və Hz. Əbu Bəkirə belə buyurdu: "Həm sıddıqlar, həm də lənət edicilər ... Xeyr, Kəbənin Rəbbinə and olsun ki, bu ola bilməz."

Bunun üzərinə Hz. Əbu Bəkir kölələrindən bəzilərini azad etdi və daha sonra gələrək, "Bir daha etməyəcəyəm" deyə Rəsulullaha söz verdi. (ət-Tergib vət-Tərhtb, 3: 469.)

Müslimin rəvayət etdiyi bir hədisdə isə, "sıddıq bir kimsəyə lənətçi olması yaraşmaz" buyurmuşlar. (Müslim, biir: 84.)

Möminə edilən lənətin məs'uliyətinə gəlincə; bu barədə da Peyğəmbərimiz belə buyurmuşdur:

"Hər kim bir möminə lənət edərsə, bu, onu öldürmək kimi günahdır. Hər kim bir möminə küfr isnad etsə, bu da onu öldürmək kimi günahdır."( Təcrid Tərcüməsi, 12: 139.) Bu hədisin izahında belə deyilməkdədir: "Çünki lənət, möminin üxrəvi (axirət) nemətlərdən məhrum olmasını təmənnidir,xahişdir, öldürməklə eynidir, günahdır." Bu məsələdə rəvayət edilən bir başqa hədis də belədir:

"Şübhəsiz, lənət bir kimsəyə yönəldildiyi zaman ona yönələr. Əgər ona bir yol və mənfəz (dəlik) taparsa (o kimsə lənəti haqq etmişsə) onda qalar. Lənət haqqı deyilsə, "Ey Rəbbim, filan kimsəyə yönəldildim, lakin ona nə bir yol və nə də bir mənfəz tapa bilmədim" deyər. Ona, "Gəldiyin yerə geri dön" deyilər. (ət-Tergib ve'-Tərhib, 3: 473.)

Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) bir çox hədislərində lənət və qarğışı qadağan etmiş, bu şəkildə davranışın möminə yaraşmayacağını bildirmişdir. Yəni heç bir haqlı və məşru bir səbəb yoxkən bir möminə lənət oxumaq böyük günahlardan sayılmışdır.

İbni Həcər lənəti ikiyə ayırar: Birincisi, müəyyən bir camaata, digəri də naməlum bir camaata edilən lənətdir. Bəlli bir camaata misal olaraq, Rəsulullah (s.ə.s.), Ra'lan, Zəkvan və Asabə qəbilələrinə lənət etmişdir; ancaq bunların küfr üzərinə öləcəklərini bilirdi. Naməlum bir camaat üzərinə edilən lənətə hədis kitablarında çox misal verilməkdədir ki, bu da ümumi bir ifadə içində keçməkdədir.

Məsələn, Peyğəmbərimiz faiz yeyənləri, oğurluq edənləri, malının zəkatını verməyənləri, içki emal edənləri, içənləri, rüşvət verib alanları, Müsəlmanları aldadanları, qadın paltarı geyən kişini, kişi paltarı geyən qadınları ... lənətləmişdir. (İbni Həcər əl-Heytəmi, əz-Zəvacir, 2: 6: -61.)

Təftazani bu məsələni, "buradakı lənət həqiqi mənada lənət olmayıb əsl məqsəd, bu əməllərin pisliyini bildirib insanları onlardan uzaqlaşdırmaqdır" şəklində izah edir.

Mehmet Paksu

Yaxşı bir insanın pis birinə bəddua etməsinin günahı var mı?

Zülmə uğrayan bir insanın bəddua etməsi günah deyildir. Ancaq səbəbsiz bəddua etmək doğru deyildir.

Rəsulullah Əfəndimiz (s.ə.s.): "Mən lânətçi olaraq göndərilmədim." (Müslim, birr 87) buyurur. Bir möminə lənət (bəddua) etmənin, onu öldürmək kimi olduğunu bildirir. (Buxari, ədəb 44)

Yenə Əfəndimiz sallallahu aleyhi və səlləm "Edilən bir lənətin (bədduanın) yerinə çatdığında haqsız yerə edildiyini görüncə sahibinə dönəcəyini" xəbər verir. (Tirmizî, Birr 48; Əbu Dâvûd, ədəb 45)

Bəzi ayə və hədislərdə mələklərin lənət etdiyi bildirilməkdədir. Mələklər lənət etsə nə olar, etməsə nə olar?

Qur'anda da mələklərin möminlər üçün dua etdikləri, zalımlar üçün lənət oxuduqları məlumatı vardır.

Mələklər günahsız olduqları üçün, dua və ya bəddualarının qəbul edilmə şansı olduqca çoxdur.

Bu səbəbdən, mələklərin bir kimsəyə lənət oxuması, onun dünya və axirət xoşbəxtliyini yox etməyə vəsilə ola bilən bir bədduadır. "Lənət olsun" demək, "Allah'ın rəhmətindən uzaq olsun" deməkdir. Onun üçün Qur'an və hədislərdə, mələklərin "lənət" etdiyi şəxslərin etdikləri yanlış işlərə diqqət çəkilməkdədir. Şəxslərdən çox, edilən söz mövzusu işlərin çirkinliyinə və onların insanı rəhmətdən necə uzaqlaşdıracağına işarə edilməkdədir.

Ayrıca "lənət" Allah tərəfindən olarsa birbaşa cəzalandırmaq, Mələklər və insanlar tərəfindən olarsa söz mövzusu cəzaya tərəfdar olmaq mənasına gəlir. Aşağıdakı ayələrdə "lənət" in bütün bu növlərini görməkdəyik.

"Kafir olub kafir kimi də ölənlərə Allahın, mələklərin və bütün insanların lənəti olsun! Onlar bu lənətin içərisində həmişəlik qalarlar. Onların əzabı yüngülləşdirilməyəcək və onlara möhlət də verilməyəcəkdir."(Bəqərə, 2 / 161-162)

"İman gətirdikdən, Peyğəmbərin həqiqi peyğəmbər olduğuna şahid olduqdan və özlərinə aydın dəlillər gəldikdən sonra kafir olan adamları Allah necə doğru yola yönəldər? Allah zalım adamları doğru yola yönəltməz. Onların cəzası, şübhəsiz ki, Allahın, mələklərin və bütün insanların onları lənətləməsidir. " (Ali İmran, 3 / 86-87)

Lənəti gərəkdirən vəsflər üçdür:

1.Küfür / inkar.

2. Bidət.

3. Fisk.

Bu sifətlərin hər birində lənətin üç mərtəbəsi vardır:

Birinci mərtəbə: Ümumi bir xüsusiyyətdən dolayı lənət etməkdir. "Allah'ın lənəti, kafirlərin, bidətçilərın və fasiqlərin üzərinə olsun" deyilməsi kimi ...

İkinci mərtəbə: Daha xüsusi vəsflərlə lənət etməkdir. "Allah'ın lənəti, Yəhudilər, Xristianlar, Atəşpərəstlər, Qədərilər, Xaricilər, Rafiziler və ya zina edənlər, zalımlar və faizcilər üzərinə olsun" deyilməsi kimi ... Bütün bunlar caizdir. Lakin bidətçilərın vəsflərinə lənət etməkdə təhlükə vardır. Çünki bidətin tam dəqiq olaraq- bilinməsi çətindir. Onun haqqında peyğəmbərdən nəql edilən bir bəyan / açıqlama söz mövzusu olmamışdır. Bu baxımdan bu qisim lənətdən avamın (adi möminlərin) çəkinməsi uyğun olar. Çünki belə bir lənət oxuma, bənzərləri ilə muaraza(müzakirə) etməyi təşviq edər. Bu isə, xalq arasında mübahisələrin olmasına və fitnə-fəsadın yaranmasına səbəb olur.

Üçüncü mərtəbə: Müəyyən bir şəxsə lənət oxumaqdır. Bu cür lənət oxumaqda təhlükə vardır. Məsələn "Allahın lənəti Zeydin üzərinə olsun! O kafirdir və ya fasiq və ya bid'atçıdır “ demək kimi ...

Bu mövzunu belə yekunlaşdırmaq mümkündür: şər'an / İslam'da lənət edildiyi sabit olan kəslərə lənət oxumaq caizdir. "Allah, Firona, Əbu Cəhilə lənət etsin" demək kimi ... Çünki bu kəslər küfr üzərində ölmüş və bu hal şər'an da bilinməkdədir.

Ancaq, bizim zamanımızda (Hz. Peyğəmbərin vəfatından sonra) müəyyən bir şəxsə məsələn yəhudilik xüsusiyyətindən ötürü- lənət oxumaq təhlükəlidir. Çünki bu şəxsin yəhudilikdən dönüb müsəlman olma və Allah nəzdində müsəlman olaraq ölmə ehtimalı vardır. O halda onun lənətlənmiş olduğuna necə hökm edilə bilər?

Sualda "lənətlə xatırlandığı" ifadə edilənlərin hamısında, lənət oxumağın ikinci mərtəbəsində göstərilən xüsusi vəsflər söz mövzusudur. Bu vəsflərin lənətlənmiş olması demək, Allah'ın bunları xoş görmədiyi rəhmətindən uzaqlaşdırdığı, rəhmətin əhatə dairəsinə almadığı vəsflərdir.

Bunların belə olduğu açıqdır. Çünki, Allah'ın qadağan etdiyi hər şey onun razı olmadığı şeylərdir. Rəhməti və razılığı isə, xoşlandığı şeyləri əhatə edir. O halda, söz mövzusu hədis rəvayətlərində yer alan vəsflərin hamısı, qadağan siyahısında yer alan xüsuslardır.

İslamda bir vəsfin pis olması, Allah'ın rəhmətindən uzaq bir mövqeyə sahib olması, o vəsflərin Cənnətliklər deyil, cəhənnəmliklərin vəsfləri olduğu mənasına gəlir. Yəni, hər hansı bir kimsə bu pis vəsflərə sahib olduğu üçün cənnətə girməz. Amma bu vəsflərə ölçülən dəyər, o vəsfləri daşıyan şəxslər üçün hər zaman etibarlı olduğu mənasını verməz. Çünki;

a. İslam'da tövbə qapısı hər zaman açıqdır. Tövbə edərək bu vəsflərindən imtina edən kimsənin artıq cənnət yoluna girdiyi qəbul edilir.

b. Hər kafirin bütün sifətlərinin hər zaman kafir olması gərəkmədiyi kimi, hər möminin də bütün sifətlərinin hər zaman mömin olması vaqe deyildir. Necə ki bir kafir, imanın bir özəlliyi olan doğruluğu-dürüstlüyü təqib edə bilər. Həmçinin, Bir mömin də, küfrün bir özəlliyi olan yalançılığı-aldatmacılığı edə bilər. İslam'da əsl sərvət olan iman və ya küfr vəsfinə baxılır. Geriyə qalan müsbət-olumsuz- dəyərlər isə, bu əsl sərvəti gücləndirə bilər, lakin onları tamamilə dövrə xarici buraxa bilməz.

Buna görə, əsl sərvəti olan imana sahib bir kimsənin yaxşı tərəfi, pis vəsflərinə qalib gəlirsə o insan Cənnətlikdir. Bu xüsus Qariə surəsində açıqca bildirilmişdir. c. İmanla qəbirə girən bir kimsənin əfv edilməsi hər zaman ehtimal daxilindədir. Çünki Qur'an'da "şirkin xaricində hər günahın əfv edilə biləcəyinə" dair Allah'ın açıq bəyanı vardır.

Buna görə, hədislərdə lənətlənmiş olan vəsflərin şəxsiyyəti baxımından məlun bir mahiyyətə sahib olması, onların heç bir surətdə əfvə daxil olmayacağı mənasına gəlməz.

c. İmanla qəbirə girən bir kimsənin əfv edilməsi hər zaman ehtimal daxilindədir. Çünki Qur'an'da "şirkin xaricində hər günahın əfv edilə biləcəyinə" dair Allah'ın açıq bəyanı vardır.

Buna görə, hədislərdə lənətlənmiş olan vəsflərin şəxsiyyəti baxımından məlun bir mahiyyətə sahib olması, onların heç bir surətdə əfvə daxil olmayacağı mənasına gəlməz.

Aktual bir ifadəylə; bu məlun xüsusiyyətləri daşıyan kəslər, hər zaman peşmançılıq qanunundan faydalana bilər və ya -şərtlərinə uyğun olaraq- ümumi əfv əhatəsinə girə bilərlər.

Ancaq belə də olsa bu vəsfləri, bu günahların yaxşı şeylər olduğunu əlbəttə söyləyə bilmərik. Bunlar özəlliyi etibarilə cəhənnəmə sürükləyən sürüşdürücü daşlardır. Məhz hədislərdə onların bu vəsflərinə diqqət çəkilmişdir.

Təftazani, Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) faiz yeyənləri, oğurluq edənləri, malının zəkatını verməyənləri, içki emal edənləri, içənləri, rüşvət verib alanları, Müsəlmanları aldadanları, qadın paltarı geyən kişini, kişi paltarı geyən qadınları ... lənətləməsini, "həqiqi mənada lənət olmayıb əsl məqsəd , bu əməllərin pisliyini bildirib insanları onlardan çəkindirməkdir "şəklində açıqlayar. (İbni Həcər əl-Heytəmi, əz-Zəvacir, 2: 6: -61)

Peyğəmbər Əfəndimiz`in (s.ə.s.) küfr etmək, söymək və pis sözlər haqqında hədisləri var vardırmı?

Kur'an'da birçok argo ve küfürlü ayet var, bunun hikmeti nedir?

     Aşağıdakı ayələr dua məqamında oxunduqları vaxt, uşaq istəməyə və xeyirli bir varis istəməyə yarayır. Çünki Zəkəriyyə əleyhissəlam və digər peyğəmbərlər belə dua etmişdir. Bu baxımdan bizim də bu növ sıxıntımız olduğu zaman, bu ayələrlə dua etməyimiz mənfəətimizin gərəyidir.

     Qurani-Kərimin bu ayələrini yerindən original olaraq oxumaq daha yaxşı olar. Ancaq bunu bilməyənlər tərcüməsindən də dua edə bilər.

“Ey Rəbbimiz! Bizə gözümüzün aydınlığı olan zövcələr və övladlar bəxş et və bizi müttəqilərə imam et!” ..."(Furqan, 25/74.)

(Adəm) zövcəsini ağuşuna aldıqda o, yüngül bir yüklə yükləndi (hamilə oldu) və(bir müddət) onu (bətnində) gəzdirdi. (Zövcəsi) ağırlaşdığı zaman hər ikisi özlərinin Rəbbi olan Allaha: “Əgər bizə sağlam bir övlad versən, əlbəttə, şükür edənlərdən olarıq”(– deyə) dua etdilər. (Əraf ,7/189)

O dedi: “Ey Rəbbim! Mənə əməli salehlərdən olan (övlad) bəxş et!” (Saffət, 37/100)

Mən özümdən sonra gələn qohumlarımdan (dinə etinasız yanaşacaqlarından) qorxuram. Zövcəm də sonsuzdur. Mənə Öz tərəfindən eləbir övlad bəxş et ki, o həm mənə, həm dəYaqub nəslinə varis olsun. Ey Rəbbim! Elə et ki, o (Sənin) razılığını qazanmış olsun!” ( Məryəm, 19/5-6)

Va aleykumusSalam va rahmətullah

Rəsulullah (Sallallahu Əleyhi və Səlləm) nəvələri üçün belə dua edirdi.

أعيذكما بكلمات الله التامة من كل شيطان وهامة ومن كل عين لامة 

"Uizukumə Bi Kəlimətilləhi't-tâmməti Min Külli Şeytanin və Həmmətin və min kulli aynin Lâmməh."

Rəsulullah (Sallallahu Əleyhi və Səlləm), Həsən və Hüseyn (ra) 'ə:

"Sizi, hər şeytan və həşəratlardan, hər pis gözdən Allah'ın nöqsansız kəlimələrinə sığındırıram (tapşırıram)" deyərək dua edərdi. (Buxari 4/119)

Uşaqların böyüklərindən alacaqları xeyr duanın, onların sevildiyinə bir işarə olacağını ifadə etməliyik. Bu, onları həm psixoloji mənada güclü etməkdə həm də sevildiklərini düşünmələrinə səbəb olmaqdadır. Hz. Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm 'in duasını alan bir çox səhabə uşaq, bunun mənəvi həzzini həmişə hiss etdikləri kimi, maddi mənada da ayrıcalığını həyatları boyunca yaşamışlardır.

Söz gəlişi, Hz. Peyğəmbər (sav) 'in, "mal və övladının çox, ömrünün uzun və özünə verilənlərin xeyirli və mübarək olması üçün Allah'a dua etdiyi" Hz. Ənəs, yüz ildən çox bir müddət yaşamış və bu duanın bərəkətiylə çox nemətə məzhər olmuşdur. (Buxârî, Dəavat, 47; Müslim, Fəzailu-Səhabə, 141-144.)

"Atanın övladı üçün duasının qəbul edilən (müstəcâb) dualardan olduğunu" ifadə edərək [Buxârî, əl-Ədəbül-Müfrəd, s.169] bunu ətrafına da tövsiyə edən Hz. Peyğəmbər (sav), Hz. Aişə (ra)'nın ifadə etdiyi kimi, ona gətirilən uşaqlara müxtəlif vəsilələrlə xeyr dualar edərmiş [Buxârî, Dəavât, 30; Əbu Davud, Ədəb108.].

İndi bunun örnəklərini təqdim etmək istəyirik.

Üsamə b. Zeyd nəql edir:

"Hz. Peyğəmbər (Aleyhissalatu Vassəlam) bir dizinə məni, bir dizinə də nəvəsi Həsəni oturdar və ikimizi birdən bağrına basaraq 'Ey Rəbbim! Bunlara rəhmətinlə rəftar eyle.Çünkü mən də bunlara qarşı mərhəmətliyəm' deyərdi." [ Buxârî, Ədəb 21.]

Abdullah ət-Təmîmî'nin qızı Cəmrə nəql edir:

 "Atam məni Hz. Peyğəmbər (sav) 'ə apardı və mənim üçün xeyir dua etməsini tələb etdi. Bunun üzərinə Hz. Peyğəmbər (sav), məni qucağına aldı və sonra əlini başımın üzərinə qoyaraq mənə xeyir dua etdi. "[ Askalanî, İbn Həcər; əl-İsâbə, IV, 260.]

Amr b. Hureys nəql edir:

"Anam məni Hz. Peyğəmbər (sav) 'in yanına apardı. Hz. Peyğəmbər (sav) başımı sığallayıb bol ruziyə qovuşmağım üçün mənə dua etdi. "[ Buxârî, əl-Ədəb'ul-Müfrəd, s.221.]

Mövzuyla əlaqədar bildirəcəklərimizə, xüsusilə Hz. Peyğəmbər (sav) 'in bir tətbiqini bildirmək istəyirik. Belə ki, O, nəvələri Həsən və Hüseyn üçün mütəmadi olaraq bir dua okumaxdaydı. Hz. Peyğəmbər (sav) 'in ifadə etdiyi kimi bu duanı, Hz. İbrahim, oğulları Hz. İsmail və Hz. İshaq (asm) üçün oxumuşdur [Bax. Əbu Davud, Sünnə 22.].

Hz. Peyğəmbərin Həsən və Hüseyni sevməsi və insanların da onları sevmələrini istəməsi ilə onlar üçün etdiyi dua bir çox rəvayətə mövzu olmuşdur. Əbu Hureyrədən nəql edilən bir hədisdə, Hz. Peyğəmbər Hz. Həsəni axtarmaq üçün Əbu Hüreyrənin əlindən tutaraq Bəni Qaynuqə bazarına getmiş, dolaşmış baxmış onu tapa bilməmiş, sonra oradan ayrılaraq məscidə gəlmiş və Hz. Həsəni ona tapmalarını istəmişdir. Hz. Həsən gəlincə dərhal onu otağına aparmış, onun əlini saqqalına toxundurmuş, sonra üzünü ona yaxşıca yaxınlaşdıraraq "Allah'ım mən onu sevirəm, sən də onu və onu sevəni sev." demişdir. Yenə onun "Kim Həsən və Hüseyni sevərsə məni sevər, kim də onlara buğz (nifrət) edərsə mənə buğz edər." dediyi nəql edilmişdir. (İbn Sad, VI, 360, 362.) Bir dəfə Rasulullah (sav) məsciddə onların birini sağ, digərini sol dizinə oturtmuş, bir ona bir digərinə sevgi göstərir idi.

İbn-u Abbas (ra)'dan rəvayət edildiyinə görə, Rəsulullah (sav) nəvələri Həsən və Hüseyni bu şəkildə dua edərək müalicə edər və İbrahim (Aleyhisalam) də oğlu İsmail və İshaqı eyni şəkildə dua edərk müalicə edərdi buyururdular.

"Hər ikinizi də Allah'ın nöqsansız bütün kəlmələriylə hər cür şeytan, zərərli heyvanlar və göz dəyməsinə qarşı Allah'a sığınıram." (Ibn Macə: Tibb: 38; Əbu Davud, Tibb: 19)

"Əuzu bikəliməti'llahi't-təmməti min şərri mə halaqa və zəraə va bəraə."

Buxarin'nin rəvayət etdiyi bir hədisdə Hz.Aişə anamız, Rəsulullah (sav) xəstələndiyi vaxt ona Cəbrayılın aşağıdakı şəkildə dua etdiyini söylədi.

"Səni bəri qılan, hər xəstəlikdən sənə şəfa verən, həsədliyi qabardığı vaxt hər həsədçinin şərindən və hər nəzəri dəyənin şərindən əmin eyləyən Allah'ın adıyla."

Mənbə: Dua ilə gələn şəfa (Dr.Arif Arslan)

əl-Həsən b. AIi b. Əbi Talib əl-Haşimi əl-Quraşi, Hz. Peyğəmbərin ən çox sevdiyi nəvələrindən və O'nun "Reyhânəsi", Hz. Ali'nin, Hz. Fatimədən doğan böyük oğlu. Xuləfâ-i Raşidinin beşincisi qəbul edilir. Imamiyyə'yə görə isə on iki imamın ikincisidir.

Hz. Həsən, Hz. Peyğəmbərin tərbiyəsində yetişdi. Səhih hədis kitabları daxil bir çox İslami ədəbiyyatda, Hz. Peyğəmbərin nəvəsi ilə nə qədər maraqlandığını və onu nə qədər çox sevdiyini ifadə edən rəvayətlər bu həqiqəti göstərir. Onunla hər an maraqlandığını, dərhal dərhal yanından heç ayırmadığını; xüsusilə namazlarda belə nəvəsinin gəlib üzərinə çıxdığından ötəri, Hz. Peyğəmbərin sırf onu incitməmək üçün səcdəsini uzatdığını ifadə edən hədislər, ilahî vəhyə məzhər dede ilə, onun "reyhanəsi" arasındakı sevgini anlatmaqdadırlar (Əhməd b. Hənbəl, III, 493, 494; Nəsâî, Talbîk, 82). Hətta Hz. Peyğəmbər Rükuda ikən nəvəsi gələr, ayaqlarını açar bir yöndən girər, o biri tərəfdən çıxar (əl-Haysəmi, Məcmau'z-Zəvâid, Beyrut 1967, IX, 175; Təhzîbü't-Tənzîb, II, 296) və Hz. Peyğəmbər səs çıxarmazdı.

Bəzən səcdə edərkən üzərinə mindiyini, onu yavaşca kürəyindən endirərdi. Hətta bir dəfə Hz. Peyğəmbər xütbə oxuyarkən Hz. Həsən ilə qardaşı Hz. Hüseyn üzərlərindəki uzun və qırmızı paltarları ilə düşə qalxa gəldiklərini görüncə, xütbəsinə ara verib, minbərdən enərək, nəvələrin qucağına aldığı və önünə oturtduğu, daha sonra da "Allah Təâla, "Mal-dövlətiniz və övladlarınız sizin üçün bir imtahan vəsiləsidir." (Ət-Təğabun, 64/15 ) deyərkən doğru söyləmişdir. Bu ikisini bu şəkildə görüncə səbr edə bilmədim." deyərək xütbəsinə davam etdiyi qaynaq hədis kitablarında anlatılmaqdadır (Əhməd b. Hənbəl, V, 254; Əbu Davud, Salat, 233; Tirmizî, Mənaqib, 31; İbn Macə, Libas, 20; Nəsai, Salatu'l-İdeyn, 27; Zəhəbî, a.k.ə, III, 256).

Hz. Peyğəmbər (s.ə.s.) zaman zaman hər iki nəvəsini da kürəyinə alıb namaza gəldiyinə (Əhməd b. Hənbəl, III, 493), Hz. Həsəni çiyninə alaraq çöldə gəzdirdiyinə dair (Tirmizî, Mənaqib, 31) bir çox hədis bunu göstərir ki, Hz. Peyğəmbər hər iki nəvəsiylə davamlı maraqlanmış, hər cür ehtiyaclarını aradan qaldırmağa çalışmışlar. Qızı Hz. Fatiməni ziyarətə gedəndə, nəvəsi Həsən yuxu arasında su istədiyi zaman şəxsən özü qalxıb su gətirərək, həm ona, həm də qardaşına içirmələri (Əhməd b. Hənbəl, I, 101; Tayalisi, II, 129-130) və s. hərəkətləri baba şəfqəti və mərhəmətinin əməli işarələridir. Yenə Hz. Peyğəmbərin bu iki nəvəsini çox sevdiyi və "Allah'ım mən bu ikisini sevirəm, sən də sev." deyə dua etmələri (Tirmizî, Mənaqib, 31) bu sevgi və diqqətin dil ilə ifadəsini göstərmişdir (Buxârî, Ədəb, 18; Müslim, Fədailit's-Səhabə, 56-60).

Digər tərəfdən Hz. Peyğəmbər nəvələrini öpər (Əhməd b. Hənbəl, IV, 93; Tabarani, hədis no: 2658) və hər iki nəvəsinin cənnət əhli gənclərinin əfəndiləri olduğunu da söyləyərdi (Tirmizî, Mənâkıti, 31; Əhməd b. Hənbəl, III, 3; əl-Xətib əl-Bağdadî, Tarixi Bağdad, Beyrut (ty), I, 140), hətta onları sevənləri Allah'ın sevməsini dilədiyi duaları da rəvayətlər arasında yer almışdır (Əhməd b. Hənbəl, II, 249, 331; Təhzîbü't-Təhzib, II, 297 vd.).

Hz. Həsən, Hz. Peyğəmbərin axirətə köçdüyü sıralarda səkkiz yaşlarında idi. Hələ çox kiçik olduğu üçün, Hz. Peyğəmbərdən birbaşa rəvayət etdiyi hədislərin sayı olduqca azdır. Bunlardan biri Əbu'l Havrâ'nın rəvayət etdiyi bu hədisdir:

"Hz. Həsənə, "Hz. Peyğəmbərdən eşitdiyin hansı hədisi xatırlayırsan? " deyə soruşdum. O da bunu danışdı:

"Bu hadisəni xatırlayıram: Zəkat xurmalarından bir xurma götürüb, ağzıma atmışdım. Hz. Peyğəmbər o xurmanı ağzımdan tüpürcək ilə çıxardı. Oradakılar" Ya Rəsulallah, bu uşağın ağzına atdığı tək bir xurmanı, nə üçün geri çıxartdın? "dedilər. O da "Biz Əhl-i Muhamməd'ə sədəqə (zəkat) halal deyildir. "buyurdu."

"Xatırladığım digər bir hədis də "Səni əlaqələndirməyən (aidiyyatı olmayan) şeyləri burax, əlaqələndirən şeylərə bax ... "hədisidir.

Yenə babam Hz. Peyğəmbər mənə bu duanı da öyrətmişdi:

"Ey Allah'ım! Məni hidayət nəsib etdiyin kimsələrdən eylə, âfiyət verdiyin kəslərdən eylə, dost seçdiyin qullarının arasına qat! Verdiyin şeyləri mənim haqqımda mübarək eylə və hökm verdiyin (təqdir etdiyin) şeylərin şərindən də qoru. Sənin dost seçdiyin bir insan əsla zəlil olmaz."(Əhməd b. Hənbəl, I, 200; Əbu Dâvûd, Salat, 340; Tirmizî, Əbvâbu's-Salat, 341 Nəsai, Qıyamü'lləyl, 50; Üsdü'l-Ğâbə, II, I1).

Buna müqabil Hz. Həsənin bu hədislərin xaricində başda atası Hz. Ali olmaq üzrə bir çox səhabələrdən rəvayət etdiyi hədisləri vardır.

Peyğəmbər Əfəndimiz (asm), bir hədis-i şəriflərində, belə buyurmuşdur:

"Göydən daha əvvəl heç enməmiş olan bir mələk gəldi, salam verdi. Sonra Həsən və Hüseyin'in Cənnət gənclərinin, Həzrəti-i Fâtimə'nin da Cənnət qadınlarının əfəndisi olduğunu müjdələdi." (Tirmizî, Mənâqib: 31)

Yenə bənzər bir hədisdə isə, "Cənnət əhlinin gəncləri bu beş adamdır: Həsən, Hüseyn, Abdullah ibni Ömər, Səd bin Muaz, Übey bin Kab" (Camiussağir: 4858) buyuran Rəsulullah (asm), bir baxıma gəncləri də, onların həyatını nümunə almağa təşviq etmiş olurdu.

Çünki, Cənnətdə gənclərin əfəndisi olmaq böyük bir məqamdır. Bu məqama çatan insanların həyatlarını, əxlaqlarını, İslâma xidmət edişlərini nümunə alan gənclər onlara yaxınlaşmış olarlar. Onları sevən, onlar kimi yaşayan gənclər, Allah'ın inayəti ilə Cənnətdə o əfəndilərə qonşu olarlar.

Peyğəmbərimizin (asm) "Cənnət gənclərinin əfəndisi" olaraq müjdələdiyi səhabələr, gəncliklərini Allah'a ibadət və Onun dininə xidmət yolunda keçirmişlər, yaşayışlarıyla bütün gənclərə nümunə olmuşlar.

Bunların ibrət verici həyatlarından qısa hissələr verərək, onları çox xülasə də olsa tanıtmış olaq.

Hz. Həsən (r.a.)

Peyğəmbərimiz (asm), Allah'ın əmri üzərinə sevimli qızı Hz. Fatiməni (r.a.) Hz. Əliylə (r.a.) nikâhladı. Bu evlilikdən Hicrətin üçüncü ildə Hz. Həsən (r.a.) Əfəndimiz dünyaya gəldi.

Peyğəmbərimiz (asm) sevimli nəvəsini çox sevərdi. Onu qoxlayar, öpər, çiyininə alar daşıyardı. Ümmətinə də onu sevməyi tövsiyə etmişdi. "Allah'ım, mən onu sevirəm, Sən də sev. Onu sevəni də sev" deyərək, onu sevəni Allah'ın sevəcəyini bildirmişdi. Peyğəmbərimizin (asm) ona olan sevgisi, sadece qohumluq hisslərindən qaynaqlanmırdı. Onun sevgisi, Hz. Həsənlə (ra) davam edəcək mübarək soyundan gəlib İslâma xidmət edəcək nuranî silsilə idi.

Hz. Həsən (ra) səkkiz yaşında babasını, altı ay sonra da anasını itirmiş, hüznə boğulmuşdu.

O, mərdliyi ilə tanınmış bir sahabeydi. İki dəfə malının hamısını, üç dəfə yarısını sədəqə olaraq verdi. Sədəqəyə o qədər düşkün ki, iki ayaqqabısı olsa birini bağışlayardı.

İbadətə çox düşkün idi. Çox namaz qılar, çoxu günlər oruc tutardı. Mədinədən Məkkəyə piyada olaraq tam 25 dəfə həccə getmişdi.

Hz. Hüseyn (r.a.)

Peyğəmbərimizin (asm) mübarək nəslini davam etdirəcək olan ikinci nəvəsi Hz. Hüseyn (ra) Hicrətin dördüncü ilində dünyanı şərəfləndirdi. Bundan sonra Peyğəmbərimiz (a.s.m.), qızı Hz. Fâtimə'nin evinə daha tez gedir, onları sevib oxşayırdı. Onlar haqqında, "Həsən və Hüseyn mənim dünyada qoxladığım iki reyhânımdır" buyurmuşdu.

Bir gün Peyğəmbər Əfəndimiz onun haqqında, "Hüseyn məndəndir, mən də Hüseyndənəm. Allah'ı sevən Hüseyni sevər. Hüseyn nəvələrdən bir nəvədir" demişdir. Peyğəmbərimizin vəfatından sonra atası Hz. Ali'nin (r.a.) tərbiyəsi altında böyüyən Hz. Hüseyin'in bütün həyatı sadəlik içərisində keçdi. Bütün insanlığa nümunə olacaq bir həyat yaşadı.

         Va aleykumussalam va rahmətullahi va bərakətuh!

        Peyğəmbərimizin sallallahu aleyhi və səlləm göz dəyməsi qarşısında ondan qorunmaq üçün hansı duaları oxuduğunu və nələr etdiyini Əbu Səid əl-Xudri (ra) belə nəql etməkdədir:

"Rəsulullah (s.ə.s.) 'Cinlərin və insanların nəzərindən Allah'a sığınıram." kimi dualarla cinlərin nəzərindən, sonra da insanların nəzərindən Allah'a iltica edərdi. Sonra Muavvizətân (Fələq və Nas Sûrələri) nazil olunca bu surələri oxumağa davam etdi. Digər duaları tərk etdi. "

       Ayrıca, Qələm surəsinin 51. və 52. ayələrinin də nəzərə qarşı müalicə edici xüsusiyyətinin olduğu deyilməkdədir.

Nəzər / göz dəyməsi insanı öldürər mi? Nəzərə / göz dəyməsinə qarşı nə kimi tədbirlər alına bilər? Göz dəyməsinin səbəbləri nələrdir?Nəzər dəyməsindən Sonra, xəbərdarlıqlar!

Namaz içndə xaric olmaqla bütün duaları öz dilinizdə deməkdə fayda vardır, çünki Zatən bütün dilləri Allah yaratmışdır, sadəcə Ərəb dilində bilir demək lə (haşa) böyük yanlış olardı. Öz dilinizdə demənin faydası budur ki, Ərəb dilini yaxşı bilməyən şəxslər həm sözlərin oxunuşunu səhv deyirlər həmdə mənasını başa düşmədən dediklərinə görə çox səmimi olabilmirlər.

Buna görədə siz duaların tərcümələrini oxuyun və öz sözlərinizlə səmimi şəkildə deyin. Ən təsrli dua bu cür olmalıdır.

Namaz içi xaric ona görədir ki, Namazda salam vermədən öz dilində oxumaq olmaz, sadəcə ərəbcə olmalıdır. Amma salam verəndən sonra namaz bittikdən sonra öz dilinizdə istədiyiniz şəkildə dua edəbilərsiniz. Duada sərhəd yoxdur. Əsasən Peyğəmbərimizin (səv) elədiyi duaların tərcümələrini oxuyub o formada edərsəniz vəya Quranda son surələrin tərcümələrini oxuyaraq o cür edərsəniz daha yaxşı olar.

Dualarda sözlərin fərqli olması isə istifadə olunan ədəbiyyatda fərqli yazılmalardan qaynaqlanır, Məsələn "Ala Muhamməd" bəzən Ala Seyyidina Muhammed" yazılır, bu o qədər də önəmli deyil, sizə necə uyğunsa elə deyəbilərsiniz. Dualar Quran ayələri kimi deyil ki, olduğu kimi deyilə, o zamanlarda hərkəs özünə uyğun yazdığına görədə bəzi fərqlər olabilər.

Həşr surəsinin hamısı və ya yalnız son üç, dörd və altı ayəsi ilə əlaqədar hədisi-şəriflər vardır:

"Kim səhər qalxarkən üç dəfə Əuzu billəhis-Səmiil-alimi minəş-şeytanirracim = Allahın rəhmətindən qovulmuş şeytandan, eşidən və bilən Allaha sığınıram 'deyər və Həşr surəsinin sonundan üç ayə oxuyarsa, Allah o kəs üçün axşama qədər dua və istiğfar etmək üzrə yetmiş min mələk vəzifələndirər. o gündə ölsə şəhid olaraq ölər. Kim gecəyə girərkən oxusa o da eyni dərəcəyə çatar. "(Tirmizi, Fədailul-Quran 22, Məvakit 65; Müsnəd, 5/26)

Rəvayətlərin çoxunda son üç ayədən bəhs edilməklə bərabər, surənin son dörd ayəsi qəsd edilərək "Ləv ənzəlnə-dən aşağısı" deyən rəvayətlər olduğu kimi, yalnız "Həşr surəsinin sonu" şəklində ayə sayı bildirilməyən rəvayətlər də vardır. (Bax. Qurtubi, əlaqədar ayələrin təfsiri)

Digər tərəfdən, "İsmi-Azam (Allahın isimləri), Həşr surəsinin son altı ayəsindədir." rəvayəti də vardır. (Süyuti, əd-Durrul-Mənsur, 8/121; Alusi, əlaqədar ayələrin təfsiri)

Diqqət çəkən bir nöqtə də, rəvayətlərdə bu ayələrin səhər və axşam namazlarının ardınca okunacağına dair bir açıqlığın olmamasıdır. Sabah və axşam deyilmiş, amma səhər və axşamın harasında oxunacağı deyilməmişdir. Bunun səhər və axşam namazlarının bitməsindən sonraya alınması, alimlərimizə görə müəyyən bir yer təsbit edilməsiylə, nizamlı oxunmalarını təmin etmək üçün olmalıdır.

Sabah və axşam namazlarından sonra Həşr surəsinin son beş ayəsinin oxunmasına dair bir rəvayət tapa bilmədik. Ancaq son üç ayədən əvvəl oxunan ayələrdə, Cənnətliklərlə cəhənnəmliklərin bir olmadığı və Qurani-Kərimin əzəmətini izah etməsi baxımından və insanı təfəkkür etməyə təşviq etməsindən ötəri oxunmasında  fayda vardır.

Həm Qurani-Kərimin hər hərfinə ən az on savab verilir. Beləcə əldə edilən savab sayı daha da artmış olacaqdır.

Namazlardan sonra Qurani-Kərimdən hər hansı bir ayə də oxuna bilər. Ancaq rəvayətlərdə bildirilən ayə və surələrin oxunması daha fəzilətlidir.

Digər tərəfdən  Abdullah ibni Məsud (r.a) həzrətlərinin,

"Quranın endirilməsinin əsl məqsədi, onu yalnız oxumaq deyil, lazımınca əməl etməkdir." (Bax. Elmalılı, Haqq Dini, Həşr surəsinin təfsirinin sonu)

şəklindəki sözünü də unutmamaq lazımdır. Onun üçün hər dərdə şəfa olan bu ayələrdən məqsəd, sayıla bilməyəcək qədər faydasının yanında, Quranın verdiyi məlumat ilə bəzənib Allah qorxusu ilə dolaraq,

"Ey iman gətirənlər! Allahdan qorxun! Hər kəs sabahı üçün nə etdiyinə baxsın." (Həşr, 59/18)

ayəsinin gərəkdirdiyi kimi sabahın üçün hazırlanmaqdır. Çünki səhər insan O, Əziz və Hakimin hüzurunda imtahana çəkiləcəkdir.

Cəvşən duasında min ad (əsma) var.

Allahın feili adlarının miqdarı və sərhədi yoxdur. Bu feili sifətlərin çoxluğu və sərhədsizliyi, Allahın qüdrət sifətinin müxtəlif varlıqlardakı müxtəlif təcəlliyatından irəli gəlir. Məsələn; Allahın qüdrət sifəti bir nüvənin açılmasında təcəlli edərkən Fəttah adını alır, bir canlının ölümündə Mumit adını alır, bir həyat bəxş edərkən Muhyi adını alır, canlılara ruzi verərkən Rəzzaq adını alır, xəstəyə şəfa verdiyi zaman Şafi adını alır və s.

Bu sərhədi və həddi olmayan adları Allaha izafə etmək səlahiyyəti, yalnız və yalnız Allah və Rəsulundadır. Yəni hər insan, hər hərəkəti və icranı göstərərək Allaha ad qoya bilməz, Allahın adları; ancaq şəriət ilə təyin edilər. Cəvşənin də əsli vəhyə söykəndiyi üçün, oradakı feili adlar haqqdır. Nəhayət cəvşən Peyğəmbər Əfəndimizin bir duasıdır, əlbəttə orada keçən adlar məqbul və səhihdir.

Xülasə olaraq Allahın feili adlarını doxsan doqquz ilə məhdudlaşdırmaq doğru deyil. Bunun xaricində hədis və ayələrə söykənən adlar da vardır. Cəvşən də bu adlardandır.
 

Əleykum Salam, 

Sualınızın cavabını aşağıdakı linkdə tapa bilərsiniz. 

http://www.suallarlaislam.com/index.php?s=article&aid=818

Dua əsnasında əllər (duanın səması sayılan) yuxarıya açıq olaraq (ayrı) şəkildə tutular. İki əlin ovuc içi tərəzinin iki gözü kimi müvazinətli şəkildə sinə xəttində, səmadan gələcək İlahi Rəhməti açıq gözləyər. Ancaq, bəzi zamanlarda bu iki əlin yan-yana birləşib, bitişik şəkildə tutulması da sünnəyə zidd deyil. Rəsul-u Əkrəm Aleyhissalatu Vəssalam Əfəndimiz hər iki halda da dua etmişdir. Lakin çox vaxt əllərini ayrı şəkildə tutduğu aydın olmaqdadır. Necə ki Şafi məzhəbində duanın qorxu mənasını verən cümlələrində əllərin içinin yerə çevrilib aşağıya tutulduğu kimi. Hənəfidə isə ovuc içinin aşağıya çevrilməsi yalnız yağış duasında məşru edilmiş, digərlərinə şamil olmamışdır. Şafilərin dua edərkən müsibətdən çəkinmək üçün əllərini aşağıya çevirmələri bəzi hədislərə əsaslanmaqdadır ki, bu sünnədir. Bu hədislərdən biri belədir:

"Peyğəmbər Əfəndimiz Əleyhissalatu vəssalam, Allah`dan bir şeyin olmasını istədiyi zaman əllərinin içini yuxarıya çevirərdi. Ancaq bir şeydən çəkinəcəyi zaman isə əllərinin içini aşağıya çevirərdi." (Bu mövzuyla əlaqədar Hədislər üçün baxın: Müsned, Əhməd b. Hənbəl 4/56; Mecmau'z- zevaid, 10/168; Cemu'l-fevaid, 2/618; əl-Fethu'l-kebir, 2/357; )

Bu səbəblə əllərini dua edərkən aşağıya çevirənlər bu hədislərə görə əməl etmişdir. Hənəfilər isə bu mövzuda şafiləri təqlid etmiş olur.

   Dua qulluğun rəmzi və başlı başına bir ibadət olduğuna görə, sadəcə insana xas bir hal deyildir. Bu yönü ilə kainatdakı bütün məxluqat onunla əlaqədardır. Torpağın bağrına atılan bir toxum, çatlamaq, başını torpaqdan çıxarmaq və günəşə doğru cücərmək üçün dua edər. Amma biz onun dilini başa düşmərik. Yumurtaları üzərində yatan quş, balaları üçün dua edər. Amma öz lisanında. Ağaclar, mövsümü gəldiyində meyvə vermək üçün dua edərlər. Amma insan bunun fərqində deyildir.

    Məhz möminin kainata baxışı budur. Qur'an-ı Kərimdə buyurulur ki

"Kainatda elə bir şey yoxdur ki, həmd ilə Allah'ı təsbeh etməsin, Onu anmasın, Ona dua etməsin. Lakin siz onların bu təsbehlərini, zikrlərini, dualarını anlamazsınız." (Əl-İsra, 17/44)

    "Heç bir şey yoxdur ki Allah'ı təsbeh və Ona həmd etməsin," tərcüməsindəki ayədə keçən "şey" ifadəsi, canlı-cansız hər varlığı içinə alır. Hər şey Onu təsbeh edər və Ona mədh və səna halındadır.

   Yenə Quranda Allah qorxusundan yarılan, dağlardan yuvarlanan daşlardan bəhs edilir. Göy gurultusunun həmd ilə Allah'ı təsbih etdiyindən bəhs edilir. Peyğəmbər Əfəndimiz (s.ə.s.)

     Yağış namazı və duası bir ibadətdir. Quraqlıq, o ibadətin vaxtıdır. Yoxsa o ibadət və o dua, yağışı yağdırmaq üçün deyildir. Əgər sırf o niyyət ilə olsa; o dua, o ibadət xalis olmadığından qəbula layiq olmaz.

Necə ki, günəşin batması axşam namazının vaxtıdır və ya günəşin və ayın tutulmaları, küsuf və husuf namazları deyilən iki xüsusi ibadətin vaxtlarıdır.Yəni gecə və gündüzün nurani ayələrinin pərdələnməsiylə Allahın böyüklüyünü elan etməyə səbəb olduğundan, Cənabı-Haqq qullarını o vaxtda bir növ ibadətə dəvət edir. Yoxsa o namaz, (açılması və nə qədər davam edəcəyi astronomiya hesabıyla müəyyən olan) Ay və Günəşin çıxması üçün deyildir. Eynilə onun kimi quraqlıq da yağış namazının vaxtıdır. Cənabı-Allah qullarını o vaxtda duaya və namaza dəvət edir. Quraqlıq o ibadətlərin vaxtı olmuş olur, yoxsa o ibadətlər yağışın yağması üçün deyildir. Bu baxımdan quraqlığı mütləq bir cəza olaraq görməmək lazımdır. (1)

     Yağışa möhtac olan və onu gətirməkdən də aciz olan insan bu ehtiyacının ancaq İlahi rəhmət tərəfindən yerinə yetiriləcəyinin şüurunda olaraq Allaha yalvarır və Ona sığınır. Hər ibadət kimi yağış namazında da Allahın razılığı əsas alınır. İbadətin sonunda quraqlıq afətindən xilas olmaq üçün Allaha dua edilir, ondan kömək istənilir.

     Hərçənd yağış namazının zahirdəki nəticəsi yağışın yağmasıdır; fəqət əsl həqiqi, ən mənfəətli nəticəsi və ən gözəl və şirin meyvəsi budur ki: Hər kəs o vəziyyətlə anlayır ki, onun ruzisini verən atası, evi, dükanı deyil; əksinə onun ehtiyacını yerinə yetirən və yeməyini verən, nəhəng buludları süngər kimi və yer üzünü bir tarla kimi təsərrüf edən (saxlayan) bir Zat onu bəsləyir, ruzisini verir. Hətta ən kiçik bir uşaq da daim ac olduğu vaxt anasına yalvarmağa öyrəşdiyi halda o yağış duasında kiçik fikrində böyük və geniş bu mənanı anlayır ki: Bu dünyanı bir xanə kimi idarə edən bir Zat həm məni, həm bu uşaqları, həm analarımızı bəsləyir, ruzilərini verir. O verməsə başqalarının faydası olmaz. Elə isə O 'na yalvarmalıyıq deyir, tam imanlı bir uşaq olur. (2)

     Quraqlıq ibadətin vaxtı olduğuna görə bu vaxt bitənə qədər ibadətə davam etmək lazımdır. Yəni quraqlıq ibadətlərinin vaxtı olan yağış yağmasının baş verməməsi halı ancaq yağışın yağması ilə sona çatacaqdır. Bu səbəbdən yağış yağmadı deyə bu ibadəti bir dəfə edib buraxmamalı, bu vaxt bitənə qədər, yağış yağıncaya qədər davam etdirilməlidir.

Haşiyələr:

(1) Bədiüzzaman, Sözlər İyirmi üçüncü Söz

(2) Emirdağ Lahikası-I, 14. Məktub.

   Və aleykum Salam və rahmətullah.

  Hədislərdə belə bir dua şəkli yoxdur, yəni Allah Rəsulu sallallahu aleyhi və səlləm namazlardan sonra bu şəkildə dua etməmiş.

             Amma mü`minlərin duaları yaşadıqları hallara görə şəkillənməkdədir. Yəni : yalan danışan “Allah`ım dilimi yalandan qoru”; içkiyə meyilli olan “Ey Rabbim, məni haram etdiyin bu içkidən uzaqlaşdır”; zinaya meyilli olan “Ey qullarını günahlardan qoruyan Allah`ım, məni zinadan qoru və məni təqvalı qullarından eylə”; namazlarını qəza edən ” Ey Rahman və Rahim olan Allah`ım, Əmrlərinə muti bir qul eylədə namazlarımı qəza etməyim” ; gözünü haramdan qoruya bilməyən ” Allah`ım, gözümü haramlardan, Sənin razı olmadığın və Sənin rızan üçün olamayan baxışlardan qoru” və digər yaşanılan hallara görə qulun qəlbindən dili vasitəsiylə İlahi Dərgaha dualar yüksəlməkdədir.

            Hər bir dua isə Alllah`a həmd və Rəsuluna salavatla başlanılmalıdır. Necəki namazdan dərhal sonra bir adamın  “ Allah`ım məni bağışla, mənə mərhəmət et” deyə dua etməsi üzərinə Allah Rəsulu (aleyhissalâtu vəssəlâm) buyurdu:

“Tələsdin, bax, namazı tamamlayıb əvvəlcə Allaha gözəlcə həmdü-səna etməlisən. Mənə salatu-salam gətirməli sonra istədiyin duanı etməlisən...” ( Tirmizi.Sünən, 5/516)

 Əbu Davud, Nəsəi və Tirmizinin rəvayət etdiyi bir hədisdə peyğəmbərimiz (sallallahu aleyhi və səlləm) belə buyurmuşdur:

"Biriniz namazı qıldıqdan sonra, Allah'a həmdu səna etsin, sonra Peyğəmbərə salavat gətirsin, ondan sonra dilədiyi dualar etsin" (bax. Nəylu'l-Əvtar, 2/577)

Salatən Tüncina Duası:

"Allâhummə salli alâ Seyyidinâ Muhammədin və alâ âli Seyyidina Muhammədin salâtən tüncînâ bihâ min-cəmî'il-əhvâli vəl âfat. Və taqdî lənâ bihâ cəmîal hâcât və tutahhirunâ bihâ min-cəmîi's-seyyiât və tərfə'unâ bihâ ındəkə a'lâ'd-dəracât və tubəlliğunâ bihâ aksâ'l-ğayât min cəmiîl-xayrâti fî'l-hayâti və ba'dəl-məmât birahmətikə Yâ ərhamə'r-rahimîn. Hasbunəllahu və ni'məl vəkîl, ni'məl məvlâ və ni'mə'n-nasîr. Ğufranəkə rabbənâ və iləykə'l-masîr."

Mənası:

"Allahım! Əfəndimiz Muhammədə (s.ə.v.) və onun əhli beytinə salât et. Bu salavat o dərəcə dəyərli olsun ki: Onun hörmətinə bizi bütün qorxu və bəlalardan qurtarsın. Bizim ehtiyaclarımızı o salavat hörmətinə yerinə yetirsin, bizi bütün günahlardan bu salavat hörmətinə təmizləyərsən, o salavat hörmətinə bizi dərəcələrin ən üstünə ucaldarsan, o salavat hörmətinə həyatda və öldükdən sonra düşünülə biləcək bütün xeyirlər haqqında gayələrin ən sonuna qədər çatdırsın. Ey mərhəmətlilərin mərhəmətlisi, bizə bunları mərhəmətinlə nəsib et. Allah Təala bizə kafidir və nə yaxşı bir dost, nə yaxşı bir vəkildir. Ey Rəbbimiz, sənin məğfirətini diləyirik, dönüş yalnız Sənədir. "

Bəzi yerlərdə, "Hasbunəllahu və ni'məl vəkil, ni'məl Mövla və ni'mə'n-nasir. Ğufranəkə rabbəna və iləykə'l-masir." qisiminin olmadığını da ifadə edək. Ancaq bu qisimin deyilməsi də çox faydalıdır.

Bu Salavat-ı Şərifənin böyük əhəmiyyəti və savabı vardır. Davamlı bu salavata davam edənin, bəlalardan əmin, gələcək müsibətlərə pərdə, arzularının asan, ruzisinin da bərəkətli olacağı ümid edilər.

Dua əsnasında əllər (duanın səması sayılan) yuxarıya açıq olaraq (ayrı) şəkildə tutular. İki əlin ovuc içi tərəzinin iki gözü kimi muvazeneli şəkildə sinə xəttində, səmadan gələcək Rəhmət-i İlâhiyyə'yə açıq gözləyər.

Ancaq, bəzi zamanlarda bu iki əlin yan-yana birləşib, bitişik şəkildə tutulması da sünnəyə zidd deyil. Rəsuli-Əkrəm (aleyhissalâtu vəssəlâm) Əfəndimiz hər iki halda da dua etmişdir. Lakin çox dəfə əllərini ayrı şəkildə tutduğu aydın olmaqdadır.

Necə ki Şafi məzhəbində duanın qorxu mənasına gələn cümlələrində əllərin içinin yerə çevrilib aşağıya tutulduğu kimi. Hənəfidə isə ovuc içinin aşağıya çevrilməsi sadəcə yağış duasında məşru edilmişdir, digərlərinə şâmil olmamışdır.

Şafilərin dua edərkən müsibətdən qorunmaq üçün əllərini aşağıya çevirmələri bəzi hədislərə əsaslanır ki sünnədir. Bu hədislərdən biri belədir:

"Peyğəmbər Əfəndimiz Aleyhissalatu vəssalam, Allah`dan bir şeyin olmasını istədiyi zaman əllərinin içini yuxarıya çevirirdi. Ancaq bir şeydən çəkinəcəyi zaman isə əllərinin içini aşağıya çevirirdi. "(Bu mövzuyla əlaqədar hədislər üçün bax. Müsnəd, Əhməd b. Hənbəl IV/56; Məcmauz-Zəvaid, X/168; Cəmu'l-Fəvaid, II/618; əl-Fəthu`l-Kəbir, II/357)

Bu səbəblə əllərini dua edərkən aşağıya çevirənlər, bu hədislərə görə əməl etmişdir. Hənəfilər isə bu mövzuda Şafiləri təqlid etmiş olur.

Mövzuyla əlaqədar bir Xatirə:

Bu mövzuda İbni Fakihani “Fecri Münir” adlı kitabında özətləyəcəyim bu hadisəni nəql edir:

Mənəviyyat böyüklərindən Əbu Musa, fırtınalı bir havada gəmidə imiş. Müdhiş bir fırtına gəmini batırmağa azacıq qalmış Peyğəmbər Əfəndimizə iltica etmiş:

Ya Rəsulullah, gəmimiz batacaq, içindəki bu qədər günahsızlar suya qərq olub öləcəklər. Lütfən bizə bir qurtuluş çarəsi göstər! ..

O sırada qulağına belə bir xitab vaqe olmuş: Ey Əbu Musa! Tüncina duasını oxuyun! Yəni, qurtaran duanı oxuyun, qurtaran duanı ...

Demiş ki: Ya Rəsulullah, bu Tüncina duası hansıdır, biz bilmirik?

Əfəndimiz (aleyhissalâtu vəssəlâm) bu gün namazlardan sonra oxumaqda olduğunuz “Salatən Tüncina”-ni oxumuş, bunu oxuyun, deyə tənbeh buyurmuş.

Gəmidəki sərnişinlər hamısı birlikdə bunu Əbu Musadan öyrənib oxumuşlar, fırtına sakitləşmiş, sağ-salamat quruya ayaq basmışlar.

Bu duanın bu kimi xüsusiyyətlərindən doalayıdır ki bizim də hüdudlarımızda düşmən təhlükəsi meydana çıxınca əli silah tutan əsgərlərimiz hüdud sərhədlərinə gedib maddi silahıyla qarşı qoyarkən, içəridə səccadəsi başındakı mü'minlər də həmişə bu qurtaran duanı oxumuşlar.

Maddi silah yanında mənəvi silahla da düşməni sərhədlərimizdən qovmuşlardır.

Bu mövzunu Əhli Sünnə məcmuəsində yazan mərhum Zapsu, bir təklifdə olmuş və demişdir ki: Hərbdə sərhədlərimizdə meydana çıxan düşmən təhlükəsini önləmək üçün məscidlərimizdə diyanət tərəfindən oxunması istənilən (Salaten Tüncana) 'yı artıq buraxmalıyıq. Çünki təhlükə keçmişdir. Sabah Allah qorusun bir təhlükə daha söz mövzusu olursa o zaman nəyi oxuyacağıq.

Faslı Davud əfəndinin yazdığı “Dəlailül Xayrat” da da keçən bu salavatı şərifə üçün Bədiüzzaman həzrətləri. “bir çox aktabların oxumaqda titizlik göstərdiyi salavat” deyə bəhs edər.

Bu salavatı şərifə ilham ilə yazılmışdır. Nə oxuyana nədə okumayana bir israr olmamalıdır. Oxunsa savabı var, okunmazsa günahı yoxdur. Mən şəxsən oxuyuram, oxunmasını da məqsədəuyğun bilirəm. Adı üstündə qurtaran salavat. (Ahməd Şahin, Aktual Suallara Çözümlər.)

Digər yöndən məsələyə baxılası olsa, bu  adi bir duadır. Məsələn biz iman qardaşımızdan və ya kimlərdənsə gözəl bir dua eşitsək, çox xoşunuz gəldiyi halda bu duanı həmişə oxuyar, hələ başqalarına bu dua şəklini öyrətməyə çalışarıq.

Allah cümləmizdən razı olsun.

   Və aleykum Salam.

      Dua edərkən başı yuxarı qaldırmaq doğru deyil. Allah subhanəhu və təala məkandan münəzzəhdir.Allah yerdə və göydə axtarılmaz, O hər yerdədir. Çünki Allahın olmadığı heç bir yer yoxdur. O`na bir məkan və yer isnad etmək söz mövzusu ola bilməz. Belə bir şeyin olması da mümkün deyil. Məkan və yer, maddi bir varlıq üçün söz mövzusudur. Məkanı və maddəni yaradan və bir adı da Nur olan Allah haqqında belə bir şeyin düşünülməsi mümkün deyil. Qaldı ki, varlıqlar içində belə, məkanla məhdud olmayanlar çoxdur. Bunun ən yaxın örnəyi öz ruhumuzdur. 

       Orqanlarımızın yerləri, məkanları vardır. Bunun üçün də, "Mədəmiz haradadır?" və ya "Böyrəyimiz haradadır?" kimi suallar soruşula bilər. Lakin ruhumuz və duyğularımız haqqında bu tip suallar soruşula bilməz. Məsələn, "Ruhumuz haradadır; ağılımız harada oturar; sevginin, qorxunun məkanları haralardır?" şəklində suallar soruşulmaz. Çünki cavabı yoxdur.
İnsan, maddi olan və məkanla bağlı olan bədənini ölçü almaq yerinə, məkandan bir dərəcə müstəqil olan, ruhlar aləmini, mələkləri və yer çəkimi, suyun qaldırması kimi təbiətdə var olan qanunları düşünəcək olsa belə bir suala lüzum qalmayacaq.
       Belə düşünə bilərik:Bir insan şimal qütbündə ,digəri də cənub qütbündə əllərini göyə açıb,üzlərini səmaya çevirib dua edirlər.Planetimiz kürə formasında olduğundan əslində onlar tam əks istiqqamətə üzlərini çeviriblər.Bunun kimi də kainatımızda dua edən bütün canlalar əslində eyni yerə yönəlmirlər.Deməli biz Rəbbimizə dua edərkən göylərə yox, özümüzə,içimizə yönəlməliyik.Çünkü Cənab-ı Haqq belə buyurur:

"And olsun ki, insanı Biz yaratdıq, və nəfsinin ona nə vəsvəsə etdiyini bilirik.Biz ona şah damarından daha yaxınıq! Çünkü, iki mələk sağında və solunda oturub (əməllərini) yazır!  Dediyi hər söz üçün onun yanında hazır durub gözləyən (iki mələk vardır)! "  Qaf surəsi,16

 

      Digər bir qudsi hədisdə :

"Mən yerlərə və göylərə sığmadım, ancaq mömin qulumun qəlbinə sığdım."

      Bunun mənası: Möminin qəlbi, iman şüuruyla əldə etdiyi marifetullah / Allah`ı ad və sifətləriylə tanıması, Onun muhabbetiyle dolub daşıması və bu yönü ilə, Allahın zikrini həmişə içində daşıması deməkdir.

  Allah bizə şah damarımızdan daha yaxın olduğuna görə Ona yaxınlaşmağı necə anlamağımız lazımdır?

      Sualda keçən "yaxın" və "yaxınlaşma" ifadələrinin məsafə və məkânla bir əlaqəsi yoxdur. Allah’ın quluna yaxın olması, onun hər cür ehtiyaclarını şəxsən görməsi, bütün hüceyrələrində hər cür işi qüdrət və elmiylə etməsi, ona öz nəfsindən daha mərhəmətli olması kimi mənalar daşıyır. Qulun Allah’a yaxınlaşması isə onun razı olduğu bir qul olma vadisində atdığı addımlarla əlaqəlidir. İmanındakı inkişaf, elmindəki tərəqqi, əməlindəki ixlas onu Allaha yaxınlaşdıran vasitələrdir.

    Uzaq, yaxın, keçmiş, gələcək kimi ifadələr zaman və məkânla əlaqədardır. Maddi olan və bir məkânda yer tutan varlıqlar bir-birlərinə görə yaxında və ya uzaqda olarlar. Maddədən və məkândan münəzzəh olan Allah, məkânın hər yerindəki məxluqatına onların nəfslərindən daha yaxındır. Həmçinin, zamandan münəzzəh olan Allah, zaman çayında axıtdığı hər bir varlığa onun nəfsindən daha yaxındır.

      Allah’ın, məxluqatına yaxınlığı və məxluqatın ondan uzaqlığı zaman və məkân ölçüləriylə izah edilə bilməz.

Bir misal: Siz oxuduğunuz kitaba ondan daha yaxınsınız; o özündə nələrin yazıldığını bilməz, siz bilərsiniz... Və kitab sizdən çox uzaqdır, yəni sizi anlamanın, tanımanın, seyr etmənin çox gerilərindədir.                                        Kitabın ilk səhifəsindəki bir söz ikinci səhifədəkinə yaxındır, onuncu səhifədəkinə isə uzaqdır. Amma onları yazan və bilən müəllif, bunların hamısına eyni dərəcədə, eyni səviyyədə və eyni ölçüdə yaxındır. Hamısı, onun elmində birlikdə mövcuddur.

       Yaxınlıq və uzaqlığın bir başqa cəhətini bizə dərs verən bir hədis-i qutsi: "Qulum mənə nafilələrlə yaxınlaşar..." Yaxınlaşmanın mənəvi olduğunu, qəlbi və ruhi olduğunu bu qutsi hədis dərs verir bizə... Nafilə; fərz və vacibləri işlədikdən sonra qulun rəbbinə daha çox yaxınlaşmaq, qəlbini ülvi feyizlere daha çox açmaq və ömürünü razılıq yolunda daha məhsuldar xərcləmək niyyətiylə etdiyi ibadətlər, təfəkkürlər, sığınma və şükrlərdir.Belə bir qul, Rəbbinə yaxınlaşma mövzusunda hər gün bir az daha məsafə qat edər... Qət etdiyi bu məsafələr də mənəvidir, rəbbinə yaxınlaşması da...

      Böyük bir alim düşünək. Bu şəxsin şagirdlərinin hamısı eyni məkânda olsunlar və sıra ilə ondan dərs alsınlar. Elmə hələ təzə başlamış bir tələbə, onun hüzurunda oturub dərsini aldığı zaman, o yaxınlıq içində bir uzaqlıq vardır. Çünki o gənc adam, o böyük imamı, o dahi alimi anlamanın çox ötelerindedir. Elmi irəlilədikcə müəlliminə daha çox yaxınlaşacaq və ona olan hörməti, təqdiri, heyrəti getdikcə artacaq...

    Təhsilinin hər mərhələsində, müəllimi o tələbəyə yaxındır, onu yetişdirməkdə, irəlilətməkdədir... Burada uzaqlıq müəllim üçün deyil, tələbə üçün söz mövzusudur. Kamil bir vəliyə mürid olmuş nöqsanlı bir insan da elədir... Mənən tərəqqi etdikcə onun(mürşidinin) ruh dünyasından, könül aləmindən daha çox istifadə edəcək. O böyük vəli isə, o müridini mənəvi tərəqqisinin hər pilləsində izləməklə ona daim yaxındır. Uzaqlıq mürşid üçün deyil, mürid üçündür.

    Uca Allah sonsuz ucalıqdadır, lakin hər şeyə yaxındır. Digər bir deyimlə, hər şey O`ndan sonsuz dərəcədə uzaqdır, lakin O hər şeyə hər şeydən daha yaxındır.

     Bir başqa nümunə: Rütbəsiz bir ər, bir generala rütbə baxımından çox uzaqdır. Çünki arada onbaşılıqdan kapitanlığa və polkovnikliyə çatana qədər bir xeyli rütbələr vardır. Lakin general əmrində işlətməsiylə bu əsgərə yaxındır, çünki onun komandiridir.

    Məsələn, günəş bizə bir göy cisimi olaraq 150 milyon kilometr qədər uzaqdadır, lakin biz əlimizdəki aynanı günəşə tutunca günəş ovucumuzun içinə girər. Demək ki, biz günəşə məsafə olaraq çox uzağıq; lakin o işığıyla, istiliyiylə, göndərdiyi rəng çalarları ilə  bizə çox yaxındır.

Bunun kimi, biz Allaha çox uzağıq, amma Allah bizə rəhmətiylə, nemətiylə, nuruyla, bərəkətiylə çox yaxındır.

      Misallardan həqiqətə keçək: Allah, qulunun maddə və məna aləmini daim tərbiyə etməklə, o quluna onun nəfsindən daha yaxındır. Qul isə ancaq müəyyən sərhədlər arasında iş görə bilən nöqsan sifətləriylə, bütün sifətləri sonsuz olan Allah’ı haqqıyla anlamaqdan çox uzaq.

      Buxarinin rəvayət etdiyi bir hədis-i şərifdə, namaz qılarkən də göyə baxmaq qadağan edilmişdir. (əl-Envar).Burdan yola çıxaraq deyə bilərik ki,Namazın olmazsa-olmazı,çəkirdəyi Fatiha surəsidir.Fatiha surəsi də duadır.Deməli namaz da bir növ Duadır.Demək dua edərkən göyə baxmaq olmaz.

    1) "Bütün bu dualar olmasaydı da yenə eyni şəkildə mi nəticələnərdi?" sualının cavabı insanlar tərəfindən qəti olaraq bilinən bir şey deyildir. Bunun necə olacağını qəti olaraq bilməmizə imkan yoxdur. Bu qədər çox və davamlı edilən dualar, əlbəttə duaların məqbul olmasının əhəmiyyətli bir vəsilədir.

    Buna görə, deyə bilərik ki, Fələstin haqqında edilən bu dualar olmasaydı, bəlkə bu çətinliklər daha çox olacaqdı.

   - Bu andakı vəziyyət, edilən duaların məqbul olmadığını göstərməz. Çünki "Duanız olmazsa, Rəbbim sizə nə deyə dəyər verər ki." (Əl-Furqan, 77) tərcüməsindəki ayədə ifadə edildiyi üzrə, dua bir qulluq nişanəsidir, bir ibadətdir, bir qulluqdur. İbadətlərin əsl nəticəsi axirətə baxar. Dünyadakı faydaları da olacaqsa bu ayrıca ilahi bir ikramdır.

1) "Bütün bu dualar olmasaydı da yenə eyni şəkildə nəticələnərdi?" sualının cavabı

insanlar tərəfindən qəti olaraq bilinən bir şey deyildir. Bunun necə olacağını qəti olaraq

bilməyimizə imkan yoxdur. Bu qədər çox və davamlı edilən dualar, əlbəttə duaların

məqbul olmasının əhəmiyyətli bir vəsiləsidir.

Buna görə demək olar ki, Fələstin haqqında edilən bu dualar olmasaydı, bəlkə bu

çətinliklər daha da çox olacaqdı.

- Bu andakı vəziyyət, edilən duaların məqbul olmadığını göstərməz. Çünki De: "Əgər

yalvarmağınız olmasaydı, Rəbbim sizə diqqət yetirməzdi." (Furqan, 25/77)

tərcüməsindəki ayədə ifadə edildiyi üzrə, dua bir qulluq nişanəsidir, bir ibadətdir, bir

qulluqdur. İbadətlərin əsl nəticəsi axirətə baxar. Dünyadakı faydalar da sözün

mövzusudursa bu ayrıca ilahi bir ikramdır.

Dua etmək bir ibadət olduğuna görə namaz kimi etdiyimiz bir ibadətin qəbul edilmədiyini

bilmədiyimiz kimi, duanın da qəbul edilmədiyini bilmirik.

- Qaldı ki, ibadət və duanın qəbul olması -digər bəzi qəbul şərtləriylə bərabər- o ibadət

və dua edənin Allah qatındakı məqbul bir insan olub olmamasıyla mütənasibdir.

Bugünkü Müsəlmanların feli dua olan güc və qüvvətə, texnika və texnologiyaya

sahib olmamaları, halalı haramla qarışdırmaları, gecə-gündüz Allaha qarşı

hörmətsizlik etmələri, üsyan etmələri inkar edilə bilməyən bir gerçəkdir.

Bu üsyankar ağızlardan çıxan duaların məqbul olmasını gözləməmək lazımdır. Qəbul

edilsə bu Allahın bir lütfü; qəbul edilməzsə ilahi ədalətin bir təzahürü olur. "Bir müsibət

min nəsihətdən üstündür" düsturunda ifadə edilən bu gerçək müsibətin davam etməsinə

verilən qərarın əhəmiyyətli bir hikməti kimi görünür.

- Bədiüzzaman həzrətlərinin ifadə etdiyi kimi şifahi olaraq etdiyimiz duaların qəbul

edilməsi iki cəhətlədir: Ya arzu etdiyimiz istəklərimizin eynisi verilir, yaxud da daha gözəl

bir şəkildə qəbul edilir.

"Məsələn: Biri özünə bir oğul övladı istəyər. Cənabı-Haqq, Həzrəti Məryəm kimi bir

qız övladı verər. "Duası qəbul olunmadı" deyilməz. "Daha üstün bir surətdə qəbul

edildi" deyilər. Həm bəzən öz dünyasının səadəti üçün dua edər. Duası axirət üçün

qəbul olunar. "Duası rədd edildi" deyilməz, bəlkə "Daha enfa '(faydalı) bir surətdə

qəbul edildi" deyilər. Və bunun kimi ... Madam Cənabı-Haqq Hakimdir; biz ondan

istəyirik, o da bizə cavab verir. Fəqət hikmətinə görə bizimlə rəftar edir. Xəstə təbibin

hikmətini ittiham etməməlidir. Xəstə bal istər; mahir təbib isə qızdırması üçün sulfat

turşusu verər. "Təbib məni dinləmədi" deyilməz. Bəlkə ah-naləsini dinlədi, eşitdi, cəvab

da verdi; İstənilənin yaxşısını yerinə yetirdi. "(Məktubat, 301)

"Həm dua bir ibadətdir.İbadət isə axirət səmərələridir. Dünyəvi məqsədlər isə, o cür

dua və ibadətin vaxtlarının. O məqsədlər qayələri deyildir.

Məsələn: Yağmur namazı və duası bir ibadətdir. Quraqlıq o ibadətin vaxtıdır. Yoxsa o

ibadət və o dua, yağışı gətirmək üçün deyildir. Əgər sırf o niyyət ilə olsa; o dua, o ibadət

xalis olmadığından qəbula layiq olmaz.

Necə ki, günəşin qürubu axşam namazının vaxtıdır. Həm Günəşin və Ayın tutulmaları,

küsuf və husuf namazları deyilən iki məxsusi ibadətin vaxtlarıdır. Yəni gecə və gündüzün

nurani ayələrinin niqablanmasıyla (pərdələnməsiylə) bir ilahi əzəməti elanına vəsilə

olduğundan, Cənabı-Haqq qulunu o vaxtda bir növ ibadətə dəvət edir. Yoxsa o

namaz, (açılması və nə qədər davam etməsi münəccim hesabıyla müəyyən olan) Ay və

Günəşin husuf və küsuflarının inkişafları üçün deyildir. (Sözler, 23. Söz, 1. Mebhas)

2) Şübhəsiz ki, Allah hər şeydən xəbərdardır. Lakin Allah insanlar üçün açdığı imtahanı

hər şeyi əhatə edən əzəli elminə görə deyil, insanların öz azad iradələri ilə etdikləri

işlərin vəziyyətinə görə qiymətləndirir. Çünki belə olması imtahanın adil olmasının

gərəyidir.

Elə isə, Allah imtahanı qazandıran işlərin edilməsinə icazə verdiyi kimi, uduzduran işlərə

də icazə verir. Əgər Allah qatilin əlindən tutsa, oğrunun əlindən tutsa; dedi-qodu

edən, qeybət edən, fitnə fəsada təşviq edən insanların ağzına kilid vursa, bu

təqdirdə açılan imtahanın uduzanı olmaz və imtahan olmaqdan çıxar.

O halda, gözəl işlər görən kəslərə fürsət verildiyi kimi, pis işlər görən kəslərə də

fürsət verilməsi ədalətin gərəyidir.

Peyğəmbər Əfəndimizin bir duası belədir:

"Ey Allah'ım, Cəbrâil, Mikayıl və İsrafil`in Rabbi, göylərin və yerin yaradıcısı, qeybi və şəhadət aləmini bilən. Sən qullarının arasındakı ixtilaflar haqqında hökm sahibisən. Məni izninlə ixtilaf edilən şeylərdə haqqa qovuşdur. Sən dilədiyini Sırat-ı Müstakimə qovuşdurarsan. (Müslim, Müsafîrûn, 200)

Və aleykumussalam və rahmətullah.

Dua əsnasında ovuclar yuxarıya gələcək şəkildə əlləri açıq saxlamaq, istək və niyazın anlamına uyğun bir haldır. Əllərin yuxarıya, göyə doğru qaldırılması Allah'ın göydə, müəyyən bir məkanda olmasından deyil, göylərin ucalıq və əzəməti təmsil etməsi səbəbiylədir. Peyğəmbər Əfəndimiz sallallahu aleyhi və səlləm dua edərkən bəzən qoltuqlarının bəyazlığı görünəcək qədər əllərini qaldırardı (Buxârî, Dəavat, 23).

Hz. Peyğəmbər Aleyhissalatu Vəssalam buyurur ki;

"Allah'a ovuclarınızı yuxarıya gətirərək dua edin, əllərinizin tərsini deyil. Duanı bitirdiyiniz zaman da əllərinizi üzünüzə sürtün." (Əbû Davud, Salət, 358).

Ancaq, Hz. Peyğəmbər sallallahu aleyhi və səlləm 'in, bəla və müsibətlər zamanı dua edərkən ovucları yerə baxacaq şəkildə dua etdiyi də rəvayət edilmişdir (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, XXI, 170; Azımabadi, Avnu'l-Məbud, IV, 251). Rasulullahın əllərini qaldırmadan da dua etdiyi rəvayət edilmişdir (Əhməd b. Hənbəl, Müsnəd, XX, 231). Dua əsnasında normal olaraq çiyin xəttinə qədər qaldırılan əllərin (Buxârî, Dəavat, 50) arası normal aralıqda tutular. "Hz. Peyğəmbər (sas) dua əsnasında əllərini bir araya gətirdi." şəklindəki rəvayət, "əllərini bir xəttdə tutdu; biri aşağıda, biri yuxarıda deyildi." şəklində şərh edilmişdir (Tahtəvi, Haşiyə ala Mərâki'l-Fəlah, Beyrut 1997, I, 214).

Namazlardan sonra və ya başqa zamanlarda dua edərkən əlləri üzə sürtmək, duada əl qaldırıldığında sünnədir (Əbû Dâvûd, Saəat, 358; Ədəb 107). Əl qaldırmadan dua edildiyi zaman, əllərin üzə sürtülməsi lazım deyil (Tahtəvi, Haşiyə ala Mərâki'l-Fəlah, I, 318).

Fətava-yi Hindiyyə`də, beşinci cüzi`də deyir ki,: “Dua edərkən, ovuclar səmaya qarşı açıq, iki əl aralı və sinə xəttində olmalıdır” .Bu cür rəvayətlərin hamısı "tövsiyə" şəklindədir Ancaq bilinir ki, ədəb mövzularında əgər bir hərəkəti dəstəkləyən hədislər və müctəhid nəqli var isə, buna tabe olunar.

Xüsusilə Türk alimləri "duada əllərin arası az açıq olar" demişlər. Bunun səbəbi, xristianlara bənzəməmək üçün idi. Ruhul-Bəyan təfsirində də belə yazmaqdadır. “Ancaq bunu nəql edən cahillər əllərini bir-iki metr açıb elə dua edirlər. Öz nəql etdiklərinə belə inanmırlar. Az açıq olması demək, qapalıya yaxın deməkdir, bir metr ara olsun demək deyil.”

Ancaq Hüccətul-İslam İmam Qəzali həzrətləri, İbni Abbas'dan (Allah ondan razı olsun) nəql etdiyi hədisi şərif ilə Rəsulullah sallallahu aleyhi və səlləm Əfəndimizin dua əsnasında əllərini bir-birinə yapıştırdığını isbat etmişdir. Huccətul-İslam bu, İslamın dəlili .. Dinin zinəti .. İndi bu zatın nəqlini necə tənqid edək? Yoxsa məzhəbsiz sapıkların dediyi kimi "bu hədis mevdu (uydurma)" mu deyək? Əhli sünnəyə görə İmam Qəzali`nin nəql etdiyi xəbərlərin hamısı səhihdir. Bu hədisi şərifi dəstəkləyən hədis-i şəriflər Kutubu Sittədə yer almaqdadır. 

Allah Rəsulu Aleyhissalatu Vəssalam həyat-ı səniyələri içində dua əsnasında əllərini fərqli fərqli şəkillərdə tutmuşdur. Məsələn; Bədirdə əllərini qoltuq altları görünəcək dərəcədə qaldırmış, gecə yatarkən döşəkdə əllərini birləşdirmiş, namazların arxasında etdiyi dualarda çiyin aralığı ölçüsündə əllərinin aralarını açmış, yağış duası ya da bəla və müsibətlərin dəfi üçün etdiyi dualarda da ovuc içlərini aşağıya doğru çevirmişdir. Dua əsnasında əllərin alacağı şəklin hökmü nə fərz, nə vacib, nə də müstəhəbdir. Fukaha buna Ədəb hökmünü vermiş və hədis kitablarında da bu məsələ ədəb hissəsində yer almışdır. Bu səbəblə kim nə şəkildə və necə dua etsə etsin ya da bunlardan yalnız bir dənəsini mənimsəsin, nəticə etibarilə Allah Rəsulunun sünnəsinə tabe olmaqdadır. Onun üçün bunların hamısını hörmət ilə qarşılamalıdır. Dinin əslinə rücu (çevrilməmiş) etməyən belə bir məsələni vəsilə edərək Müsəlmanlar bir-birləri ilə münaqişə etməməlidir.

*Duanın quruluş şəkli necə olmalıdır, məqbul dualar hansılardır və nə zaman dua edilməlidir?

*Niyə duadan sonra əllər üzə çəkilər?

*Duada əllərin aşağıya çevrilməsi.

*Duaların qəbul olması üçün nə etmək lazımdır, dua bir növ ibadətdirmi?

Duanin be ibadetin qebul olub,olmamasinin dogrusunu Allah bilir.

Və aleykum Salam və Rahmətullah. İnsan hansı məzhəbə bağlı olursa olsun, namaz xaricində də səcdəyə qapanaraq istədiyi qədər dua edə bilər..

     Allah edilən heç bir yaxşılığı zay etməz. Şam işığından günəş işığına qədər işığın dərəcələri olduğu kimi, duaların da dərəcələri  vardır. Haram işləyən kəslər işlədikləri haramların böyüklüyünə görə bu duaların dərəcəsini aşağı salırlar.

     Hz. Əbu Hureyrə deyir: Peyğəmbərimiz sallallahu aleyhi və səlləm belə buyurdu:

"Ey elçilər! Halal nemətlərdən yeyin və yaxşı işlər görün! Mən, həqiqətən, sizin nə etdiklərinizi bilirəm! "(Muminun, 23/51),

" Ey iman gətirənlər! Sizə ruzi kimi verdiyimiz pak şeylərdən yeyin və əgər Allaha ibadət edirsinizsə, Ona şükür edin! "(Bəqərə, 2/172). Sonra belə dedi:

"Bir kəs (Haqq yolunda) uzun səfərə çıxar, saçları dağılmış, toza torpağa batmış bir halda əllərini səmaya uzadaraq: Ya Rəbbi, ya Rəbbi! deyə dua edər. Halbuki yediyi haram, içdiyi haram, geydiyi haram (xülasə) özü haramla qidalanmış olarsa, belə bir kəsin duası necə qəbul edilər? "(Muslim, Zəkat, 19; Tirmizi, Təfsir, 3; Əhməd ibni Hənbəl, 2/328)

     Tirmizi bu hədis rəvayəti üçün "həsən-qərib" ifadəsini istifadə etmişdir. (a.k.ə). Burada əhəmiyyətli bir nöqtə də budur: Dua edən adam haramların hovuzunda üzür. Tövbə etmir. Bir tərəfdən Allaha üsyan edir,  digər tərəfdən O`ndan nə isə istəyir. Bu həqiqətən çirkin bir davranışdır, bir utanmazlıq nümunəsidir.

Bu mövzuda bir digər əhəmiyyətli nöqtə də budur: Qüsur işləməklə itaət etmək arasında tərs mütənasib bir əlaqə vardır. Bu iki zidd qütbün davamlı olaraq yan-yana olması, bir problemin varlığına işarədir. Hər nə qədər peyğəmbərlərdən başqa heç kəs məsum deyilsə də, davamlı olaraq qüsur işləmək, Allaha qarşı üsyan etmək, Allaha səmimi olaraq iman edən, onun böyüklüyünü könlünə yerləşdirən bir kəsin bu səmimiyyəti ilə uyğun gəlmir. Onda adamın bu səmimiyyətini sorğulaması gərəkdir. Bir hədisdə Peyğəmbərimiz (a.s.v) belə buyurmuşdur:

"Allah qatında işlərin ən sevimlisi, az da olsa davamlı olanıdır." (Buxari, İman, 43)

     Burada vurğulanan xüsus davamlılıqdır. Çünki bir işdə davamlılıq, işi edən kəsin daxili aləmindəki dəyərini, onunla əlaqədar qərarlılığını və niyyətini göstərir. Bu hədislə hərəkət etsək belə bir nəticəyə varmaq da mümkündür: "Əməllərin ən pisi az da olsa davamlı olanıdır." Çünki davamlılıq çox şeyi ifadə edir. İnsanın sistemi, niyyəti, baxış tərzi, mühakiməsi, daxili dünyası, xarakteri, prinsiplərinin hamısını əks etdirən bir aynadır. Necə ki, digər bir hədisi-şərifdə

"İsrarla davam etdirilən / davamlı işlənən bir  günah -kiçik də olsa kiçik olaraq qalmaz. Və səmimi olaraq özündən peşmanlıq duyulan, tövbə və istiğfarla qarşısına dikilən bir günah isə -böyük də olsa artıq böyük sayılmaz. "(Acluni, II / 364) şəklində bir dəyərləndirmə edilmişdir.

    Xüsusilə yemək, içki kimi bədənin bütün hüceyrələrinə yayılan haram bir qidanın mənfi təsiri inkar edilə bilməz. Çünki bədən ilə ruhun qarşılıqlı təsiri elmi olaraq da sübut edilmiş bir həqiqətdir. Necə ki, bir hədisdə bu xüsusa diqqət çəkilmişdir: 

"Mömin bir günah işlədiyi zaman qəlbində (mənəvi pasdan) qara bir nöqtə meydana gələr. Adam tövbə edər, günahdan uzaqlaşar, istiğfar edərsə, ürəyi -təkrar- cilalanmış olar. Əgər belə etməyib günah işləməyə davam edərsə, ürəyindəki qara ləkələr də artmağa davam edəcəkdir. "Etdikləri günahlar səbəbiylə qəlbləri olduqca paslanmışdır, cilalanma xüsusiyyətini itirmişdir. - Mutəffifin, 83 / 14- ayəsinin işarə etdiyi paslanma budur. "(İbn Macə, Zühd, 29).

Əlavə məlumat üçün klikləyin:

Günaha Qarşı Tövbə

Cavab: Əvvəla, hər şey imtahandır. Bunu heç vaxt unutmayın.

İkincisi, hadisələrə baxış bucağınızı dəyişməyə çalışın. Məsələn, hər şeyi gözəl görməyə və haqqında gözəl düşünməyə çalışın. Onda görəcəksiniz ki, dünya daha gözəldir və rəngarəngdir.

Üçüncü olaraq da,

Fətih  və İnşirah surələrini,

“Ya Fəttah” ismini (489 dəfə)

“Rabbişrahli sadri” duasını oxuya bilərsiniz. Bundan əlavə, Rəsulullahın (s.ə.s) səhabələrindən birinə öyrətdiyi üzüntü, yoxsulluq və tənbəlliyə qarşı tövsiyə edilən duanı səhər və axşam namazlarından sonra oxuyun. Allahın iznilə işlərinizin  düzələr, bəxtiniz açılar.  

Bir gün Rəsulullah (sallallahu aleyhi və səlləm) məscidə girdikdə, orada ənsardan olan Əbu Ümamənin kədərli şəkildə oturduğunu gördü və soruşdu: “Namaz vaxtı deyil, nə üçün burdasan?” Əbu Ümamə, “Ya Rəsulullah içimdə bir sıxıntı var və borclarımı ödəyə bilmirəm” − dedi. Bunu eşidən Allah Rəsulu (sallallahu aleyhi və səlləm), “Sənə sıxıntını yox edəcək, borcunu ödəməyinə vəsilə olacaq dua öyrədimmi?” − buyurdu. “Bəli” − deyən Əbu Ümaməyə aşağıdakı duanı sabah və axşam namazlarından sonra oxumasını tövsiyə etdi.

  اَلَّلهُمَّ إِنِّي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْهَمِّ وَالْحَزَنِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ الْعَجْزِ وَالْكَسَلِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنَ الْجُبْنِ وَالْبُخْلِ، وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ غَلَبَةِ الدَّيْنِ وَقَهْرِ الرِّجَالِ

Mənası: Allahım sıxıntıdan, kədərdən, acizlikdən, tənbəllikdən, qorxaqlıqdan, xəsislikdən, borc altında qalıb əzilməkdən və insanların məni əzməsindən sənə sığınıram.[1]

Dördüncüsü, yaxşılıq etməyə davam edin. Unutmayın ki, edilən hər yaxşılıq əməl dəftərimizə qeyd olunur. Şeytan insana vəsvəsə verərək xeyirli işlərdən uzaqlaşdırmağa çalışır. Bununla yanaşı yaxşılığı yalnız Allah rizası üçün etmək lazımdır. İnsan qohum-əqrəbasına Allah rizasından başqa düşüncə ilə yaxşılıq etdikdə ummadığı nəticələrlə qarşılaşar. Onlardan umduğunu ala bilmədikdə isə xəyal qırıqlığına uğrayar. Atalar sözüdür, “Yaxşılıq elə at dəryaya, balıq bilməsə də Xaliq bilər”. İnşəallah bu yaxşılıqlar axirətdə mükafat olaraq qarşınıza çıxacaqdır.

Beşincisi, saleh insanlarla oturub-durmağa çalışın. Söhbəti-canan məclislərinə davam edin. O məclislər, söhbətlər, müzəkirələr həqiqətən sizi rahatladacaqdır.

Altıncısı, valideynlər bizim başımızın tacıdır. Heç bri valideyn övladının pisliyini arzu eləməz. Ancaq anlamaqda çətinlik çəkdikləri məsələlər varsa bunu onlara izah etmək lazımdır.  

Nəticə olaraq, imtahan dünyasında yaşadığımızı və başımıza gələn hər bir hadisənin bizim üçün bir imtahan olduğunu unutmamalıyıq.

[1]  Buxari, Dəavat 36; Əbu Davud, Səlat, 367.