Rəbb və Rububiyyət nə deməkdirlər?

~ Rəbb: "tərbiyə edən"

~ "Rububiyyət", "tərbiyə edicilik" 

deməkdir. 

"Tərbiyə" isə, belə tərif edilir:

ابلاغ الشيء إلى كماله شيئا فشيئا

Yəni, "Bir şeyi, yavaş-yavaş, tədrici olaraq, o şeyin kamal mərtəbəsinə çatdırmaqdır."

Allah Taala, bu aləmi, bütün parçası ilə tərbiyə etmişdir. Məsələn, quşa uçmağı; balığa üzməyi öyrətmişdir. İpək böcəyinə ipək toxumağı; arıya bal düzəltməyi öyrətmişdir...

Bunlar kimi, hər bir məxluqa vəzifəsini öyrətmiş, o işi görə bilməsi üçün onu tərbiyə etmiş və həyat şərtlərini ona ilham etmişdir. Bütün bunlar, Allahın Rəbb isminin bir təcəllisidir.

Xülasə:

Zərrələrdən ulduzlara; ərşdən fərşə (yerə) qədər bütün aləmləri mütədaxil (iç-içə) dairələr kimi yaradıb onları tərbiyə edən, bəsləyən Rabbu'l-Aləmin'dir.

Ustad Bədiüz-zaman Said Nursi, "rububiyyət" haqqında, belə bir izah gətirməkdədir:

"Bil ki! Muhakkak Allah (celle celeluhu), herşey için bir nokta-i kemal tayin etmiştir."

Yəni:

Bil ki! Şübhəsiz ki, Haqq Taala, hər şey üçün bir kamal nöqtə təyin etmişdir.

Məsələn, bir beton ilanının boyu 10 metrə qədər çata bildiyi halda, bir kərtənkələnin boyu 15-20 santimetrdən çox uzana bilməməkdədir. Demək, beton üçün kamal nöqtə 10 metr ikən; kərtənkələ üçün kamal nöqtə 15-20 sm'dir.

Bir insanın boyu ən çox 2 metrdən bir az çox olduğu halda, bir milçəyin boyu, 0.6-0.7 santi metr qədərdir. Demək, insan üçün kamal nöqtə 2 metr ikən, milçək üçün kamal nöqtə 0.6-0.7 santimetrdir.

Bunlar kimi, Allah Taala, hər bir varlıq üçün bir kamal nöqtə təyin etmişdir. Bu kamal nöqtə, o varlığın alacağı son şəkil və böyüklük olaraq çatacağı ən son hüduddur.

"Ve o noktayı elde etmek için de, o şeye bir meyil, bir iştiyak vermiştir. Sanki her şey, manevi bir emir almış gibi, o nokta-i kemale doğru muntazaman hareket edip, ona müteveccihen yürümektedir."

Yəni:

Və o şeyə də, kamal nöqtəsinə doğru hərəkət etməsi üçün bir meyil vermişdir. Sanki o şey, mənəvi bir əmr almış kimi, özü üçün təyin edilən kamal nöqtəyə doğru sürətlə hərəkət edib əmri yerinə yetirir.

Məsələn, hər doğan varlıq, dərhal böyüməyə başlayır və özü üçün təyin edilən o nöqtəyə çatmaq üçün çalışır. Hətta bir ağacın budaqlarını kəssəniz, dərhal fərqli bir yerindən yenisi çıxır və o da böyüməyə başlayır. Yəni hər şey, böyümə üzərə proqramlanmış, hər bir varlığa bir kamal nöqtə təyin edilmiş və o nöqtəyə doğru hərəkət etməsi üçün ona bir meyil verilmişdir.

"Halbuki, esna-i hareketinde, kendisine meded verecek çok şeylere muhtac ve ona engel olup zarar verecek çok şeyleri de def etmeye, manileri bertaraf etmeye ihtiyacı vardır. İşte, esna-i hareketlerinde onlara yardım eden ve manilerini def eden, şübhesiz Cenab-ı Halk'ın terbiyesidir."

Yəni:

Halbuki, o şey, kamal nöqtəsinə doğru hərəkət edərkən, səfər əsnasında və hərəkətində, özünə kömək edəcək və mədəd verəcək çox şeylərə möhtac olduğu kimi; onun, səfər və hərəkətinə mane olan çox əngəllərinin ortadan qaldırılmasına da ehtiyacı vardır. Bax, hərəkət əsnasında onlara kömək edən və manelərini dəf edən, şübhəsiz Cənabul-Haqqın tərbiyəsidir.

Yəni, biri müsbət, digəri mənfi olan 2 şey onu gözləməkdədir.

Məsələn, bir ağacın kökü kamal nöqtəsinə doğru hərəkət edərkən, qarşısına bir qaya çıxsa, kök, o qayanı parçalamaqda və hərəkətinə davam etməkdədir. O sərt qayanı ipək kimi yumşaq köklərə boyun əydirən, Allahdır. O sərt qaya, Haqq Taalanın əmrilə parçanlanır. Yenə ağacın budaqlarındakı yarpaqlar, çiçəklər və meyvələr, yayın şiddətli istisinə qarşı təravətlərini qoruyurlar. Günəş onları yandıra və quruda bilməz. Hərarəti ağaca boyun əydirən, Allahdır. Bunlar kimi, bir varlıq, kamal nöqtəsinə doğru hərəkət edərkən bir maneə ilə qarşılaşsa, o maneəni dəf edən, Allah Taala'dır.

Bununla bərabər, o şeyin möhtac olduğu bütün ehtiyacları qarşılayan da, Allahın tərbiyəsi və idarəsidir ki, buna, "rububiyyət həqiqəti" deyirik.

Dəyərli oxuyucu! Əşyanı meydana gətirən, zərrə (atom)'lardır. Bunların, əşyadan güdülən ən kamal mərtəbəyə çatması:

~ ya özləri vasitəsilədir;

~ ya təbiət vasitəsilədir;

~ ya təsadüfəndir;

~ ya da tərbiyə edən Allah ilədir.

İlk 3 variantın batil olmasını, yenə, Müəllifimiz Ustad Nursi, "Sözlər" adlı əsərinin 30-cu Sözü olan: "Təhavvülat-ı zərrat / Atomların hal dəyişiklikləri" (s. 535-536) adlı əsərində, belə açıqlamaqdadır:

Herbir zerre, eğer memur-u İlâhî olmazsa ve Onun izni ve tasarrufuyla hareket etmezse ve ilim ve kudretiyle tahavvül etmezse, o vakit herbir zerrenin nihayetsiz bir ilmi, hadsiz bir kudreti, herşeyi görür bir gözü, herşeye bakar bir yüzü, herşeye geçer bir sözü bulunmak lâzım gelir. Çünkü, anâsırın herbir zerresi, herbir cism-i zîhayatta muntazaman işler veya işleyebilir. Eşyanın intizamatı ve kavânin-i teşekkülâtı birbirine muhaliftir. Onların nizamatı bilinmezse işlenilmez, işlenilse de yanlışsız yapılmaz. Halbuki yanlışsız yapılıyor. Öyle ise, o hizmet eden zerreler, ya bir ilm-i muhit sahibinin izin ve emriyle ve ilim ve iradesiyle işliyorlar; veyahut kendilerinde öyle bir muhit ilim ve kudret bulunmak lâzım geliyor.

Evet, havanın herbir zerresi, herbir zîhayatın cismine, herbir çiçeğin herbir meyvesine, herbir yaprağın binasına girip işleyebilir. Halbuki onların teşkilâtları ayrı ayrı tarzdadır, başka başka nizamatı var. Bir incir meyvesinin fabrikası, faraza, çuha makinesi gibi olsa, bir nar meyvesinin fabrikası da şeker makinesi gibi olacaktır. Ve hâkezâ, o binaların, o cisimlerin programları birbirinden başkadır. Şimdi, şu zerre-i havaiye bütün onlara girer veya girebilir ve gayet hakîmâne ve üstadâne, yanlışsız olarak işler, vaziyetler alır. Vazifesi bittikten sonra kalkar, gider.

İşte, müteharrik havanın müteharrik zerresi, ya nebâtâta ve hayvânâta, hattâ meyvelerine ve çiçeklerine giydirilen suretlerin, miktarların teşkilâtını, biçimini bilmesi lâzım geldiği; veyahut onlar bir bilenin emir ve iradesiyle memur olması lâzım geldiği gibi:

Sakin toprak, sakin olan herbir zerresi, bütün çiçekli nebâtâtın ve meyvedar ağaçların tohumlarına medar ve menşe olmak kabil olduğundan, hangi tohum gelse ve o zerrede, yani misliyet itibarıyla bir zerre hükmünde olan bir avuç toprakta kendine mahsus bir fabrika ve bütün levazımatına ve teşkilâtına lâzım bütün cihazatı bulunduğundan, o zerrede ve o zerrenin kulübeciği olan o bir avuç toprakta, eşcar ve nebatat ve çiçekler ve meyveler envâı adedince muntazam mânevî makine ve fabrikaları bulunması; veyahut mu'cizekâr, herşeyi hiçten icad eder ve herşeyin herşeyini ve her cihetini bilir bir ilim ve kudret bulunması lâzımdır; veyahut bir Kadîr-i Mutlak,1 bir Alîm-i Külli Şeyin2 emir3 ve izniyle,4 havl ve kuvvetiyle5 o vazifeler gördürülür.

Evet, nasıl ki bir acemî, ham, âmi, âdi, hem kör bir adam Avrupa'ya gitse, bütün fabrikalara, destgâhlara girse, üstadâne kemâl-i intizamla herbir san'atta, herbir binada işler, öyle eserler yapar ki, nihayet derecede hikmetli, san'atlı, herkesi hayrette bırakıyor. Zerre miktar şuuru olan bilir ki, o adam kendi başıyla işlemiyor; belki bir üstad-ı küll ona ders verir, işlettirir.

Hem nasıl ki bir kör, âciz, yerinden kalkamıyor, basit bir kulübeciğinde oturmuş bir adam bulunuyor. Halbuki o kulübeciğe bir dirhem gibi küçük bir taş, kemik ve pamuk gibi birer madde veriliyor. Halbuki o kulübecikten batmanlarla şeker, toplarla çuha, binlerle mücevherat, gayet san'atlı, murassaatlı libaslar, lezzetli taamlar çıkıp gelse, zerre miktar aklı olan demeyecek mi ki, "O adam, gayet mu'cizekâr bir zâtın menşe-i mu'cizâtı olan fabrikasının bir mandalı veyahut miskin bir kapıcısıdır"?

Aynen öyle de, havanın zerreleri, herbiri birer mektubât-ı Samedâniye, birer antika-i san'at-ı Rabbâniye, birer mu'cize-i kudret, birer hârika-i hikmet olan nebâtât ve eşcar, ezhar ve esmardaki harekât ve hidematları, bir Sâni-i Hakîm-i Zülcelâlin,

bir Fâtır-ı Kerîm-i Zülcemâlin emir ve iradesiyle hareket ettiğini; ve toprağın zerreleri dahi, herbiri birer ayrı makine ve destgâh, birer ayrı matbaa, birer ayrı hazine, birer ayrı antika ve Sâni-i Zülcelâlin esmâsını ilân eden birer ayrı ilânnâme ve kemâlâtını söyleyen birer ayrı kaside hükmünde olan o tohumcuklarının, o çekirdeklerinin sünbüllerine, ağaçlarına menşe ve medar olmaları, emr-i كُنْ فَيَكُونُ 'a mâlik, herşey emrine musahhar bir Sâni-i Zülcelâlin emriyle, izniyle, iradesiyle, kuvvetiyle olması, iki kere iki dört eder gibi kat'îdir.

Yəni:

Hər zərrədə, həm (zərrənin) hərəkətində, həm də sükunətində, 2 günəş kimi, tövhid nuru parlamaqdadır.

...hər bir zərrə, əgər İlahi bir məmur olmaz; və Onun izni və təsərrüfü ilə hərəkət etməz; və (Onun) elm və qüdrətilə təhəvvül etməz (dəyişməz)'sə, o vaxt, hər bir zərrənin:

~ sonsuz elmi;

~ hədsiz qüdrəti;

~ hər şeyi görən gözü;

~ hər şeyə baxan üzü;

~ hər şeyə keçən sözü

olması lazım gəlir. Çünki,

Ünsürlərin hər bir zərrəsi, hər bir həyat sahibi cisimdə, intizamlı işləməkdə və ya işləyə bilməkdədir. Əşyanın intizamı və təşəkkül qanunu isə, bir-birinə müxalifdir. Onların nizamları bilinməzsə, işlənilməz; işlənilsə də, yalnışsız işlənilməz. Halbuki, yalnışsız iş görülməkdədir. Elə isə, o xidmət edən zərrələr:

~ ya muhit (hər şeyi əhatə edən) bir elm Sahibinin icazə, əmr, elm və iradəsilə işləyirlər;

~ və yaxud da özlərində belə bir muhit elm və qüdrətin mövcud olması lazımdır.

Bəli, havanın hər bir zərrəsi:

~ hər bir həyat sahibinin cisminə;

~ hər bir çiçəyin meyvəsinə;

~ hər bir yarpağın binasına

girib işləyə bilir. Halbuki, onların təşkilatları, ayrı-ayrı tərzdədir; başqa-başqa intizamları vardır. Bir əncir meyvəsinin "fabrik"i, fərz edək ki, çuxa maşını kimi olsa; bir nar meyvəsinin "fabrik"i də, qənd fabriki kimi olacaqdır və s...o binaların, o cisimlərin proqramları, bir-birindən başqadır. Bu hava zərrəsi, bütün onlara girər və ya girə bilər və çox hikmətli və usta kimi yalnışsız olaraq işləyər, vəziyyətlər alar. Vəzifəsi bitdikdən sonra isə, qalxar, gedər.

Bax,

~ hərəkətli havanın hərəkətli zərrəsi, ya bitkilərə və heyvanlara, hətta meyvələrinə və çiçəklərinə geyindirilən surətlərin, miqdarların təşkilatlarını, biçimini bilməsi lazım gəldiyi...və yaxud onlar, bir bilənin əmr və iradəsilə məmur olmaları lazım gəldiyi kimi...

~ Sakin (sükunət içində olan) torpağın sakin olan hər bir zərrəsi, bütün çiçəkli bitkilərin və meyvəli ağacların toxumlarına mədar və mənşə olmağa qabil olduğundan, hansı toxum gəlsə (yəni, içinə atılsa) və o zərrədə, yəni, misliyyət etibarı ilə bir zərrə hökmündə olan bir ovuc torpaqda, özünə məxsus bir fabrik və bütün ləvazimatlarına və təşkilatına lazım bütün cihazları olduğundan, o zərrədə və o zərrənin "kiçik klub"u olan o bir ovuc torpaqda:

• ya bitkilər, ağaclar, çiçəklər və meyvələr növü ədədincə, intizamlı mənəvi "maşın" və fabriklərinin mövcud olması;

• və yaxud da, möcüzəvi, hər şeyi heçdən icad edən, hər şeyin hər şeyini və hər cəhətini bilən bir elm və qüdrətin mövcud olması lazımdır;

• və yaxud mütləq qüdrət Sahibi, hər şeyi bilən bir Alimin əmr və izni, güc və qüvvətilə o vəzifələr gördülür (deyilməlidir).

Bəli, necə ki, bir əcəmi, xam, avam, adi, həm kor bir adam, Avropaya getsə, bütün fabriklərə, dəstgahlara girsə, usta kimi mükəmməl bir intizam ilə hər bir sənətdə, hər bir binada işləyər; elə əsərlər düzəldər ki, sonsuz dərəcədə hikmətli, sənətli, hər kəsi heyrətdə buraxmaqdadır...Zərrə miqdar şüuru olan bilər ki: O adam, öz başına işləmir; bəlkə, hər şeyi bilən bir usta ona dərs verməkdə, işlətdirməkdədir.

Həm necə ki, bir kor, aciz, yerindən qalxa bilməyən, bəsit bir klubunda oturmuş bir adam (təsəvvür edilsə). Halbuki, o kiçik kluba, bir dirhəm kimi kiçik bir daş, sümük və pambıq kimi bir maddə verilir. Halbuki, o kiçik klubdan, batmanlarla şəkər, toplarla çuxa, minlərlə cövhər, çox sənətli daş-qaşla bəzədilmiş libaslar, ləzzətli təamlar çıxıb gəlsə, zərrə miqdar ağlı olan, deməyəcəkmi ki:

"O adam, çox mövüzəvi bir Şəxsin möcüzələr mənşəi olan fabrikinin bir mandalı və yaxud miskin bir qapıçısıdır?!"

Eynilə (bu misalda olduğu kimi):

Hava zərrələrinin hər birinin,

[~ Samədani (heç bir şeyə möhtac olmayan və hər şeyin Özünə möhtac olduğu Allahın) məktub;

~ Rabbani (tərbiyədən keçirilmiş) əntiqə bir sənət;

~ qüdrət möcüzəsi;

~ hikmət xariqəsi olan]

bitkilər, ağaclar, çiçəklər və meyvələrdəki hərəkət və xidmətləri, cəlal və hikmət sahibi bir Sani (sənətkar)'ın, camal və kərəm sahibi bir Fatir (bənzərsiz yaradan)'ın əmr və iradəsilə hərəkət etdiyini;

[hər biri:

~ ayrı bir xəzinə;

~ ayrı bir əntiqə; və

~ cəlal sahibi Sani'nin isimlərini elan edən (yəni, öz üzərində oxutduran) ayrı bir elannamə; və

~ mükəmməlliyini söyləyən ayrı bir qəsidə

hökmündə olan]

o toxumlarının, o çəyirdəklərinin sünbüllərinə, ağaclarına mənşə və mədar olmaları;

"Kun fəyəkun" əmrinə Malik; hər şey əmrinə boyun əymiş cəlal sahibi bir Sani'nin əmri, izni, iradəsi, qüvvətilə olması,

2×2=4 edər kimi, qətidir.

--------------------

Varlıqların felləri,

1. Ya ixtiyaridir;

2. Ya da qeyr-i ixtiyari.

İxtiyari olmayan fellərdə, tərbiyyə ediciliyini göstərən; əşyanı, ən kamal mərtəbəyə çatdırıb ondan n qədər fayda hasil etdirən Allah;

Heç mümkünmüdür ki,

Varlıqların (xüsusilə insanın) ixtiyari fellərinə əhəmiyyət vermək istəməsin?! Bu iradi fellərindən də faydalı "meyvələr" hasil etmək istəməsin?! Və ya, nəyin faydalı, nəyin zərərli olduğunu, onların öz ixtiyarlarına, öz tərcihlərinə buraxsın?!

Əsla və əsla!

Demək ki, ixtiyarları daxilində olan fellərin hansının gözəl, hansının çirkin olduğunu bildirəcəkdir. Bu tərbiyyə əsaslarını təmin etmək üçün də, danışacaqdır. Çünki, mücərrəd ağıl, haqqı, gözəli, doğrunu, vəhysiz tapa bilmir. Bəşər tarixi, buna qəti şahiddir. Bunun üçün də, Allah, kitablar və peyğəmbərlər göndərmiş və bunlar vasitəsilə insanları öyrətmişdir.

--------------------

Şəriət nədir?

https://suallarlaislam.com/m%C9%99qal%C9%99/s%C9%99ri%C9%99t-n%C9%99dir

Peyğəmbərə iman rüknü və əqli isbatı:

https://suallarlaislam.com/m%C9%99qal%C9%99/peyg%C9%99mb%C9%99r%C9%99-im...